dotykającej w kilku miejscach zachodnio-południowej granicy powiatu. Wschodnia część powiatu, miejscami zupełnie bezleśna, ma glebę czarnoziemno-gliniastą, ciężką, przyjazną dla pszenicy. Tu się rozsiadły liczne wsie drobnej szlachty, o której Święcicki w opisie Mazowsza z początku 17 w. powiada, iż „Ciechanowska ziemia mieści do 7000 rodzin szlacheckich, z których żadna nie jest tak biedną by jednego rycerza na popis nie stawiła.“ Wtedy już wycięcie lasów sprowadziło taki brak drzewa „iż sadzą na opał wierzby a nawet mierzwą opalają piec.“ (Kwartalnik „Kłosów“ II 114 str.) Dziś w pow. wypada na 1 mk. 0,33 m. lasu. Południowa i połud. zachodnia część, zwłaszcza po niedawno wyrąbanych lasach, ma grunt lekki, żytni; zachodnia zaś i północno-zachodnia strona posiadają mięszaninę czarnoziemu, gliny i piasku, wytwarzającą grunta przeważnie żytnie a po części i pszenne. Rolnictwo pomyślnie się tu rozwija, zarówno w większych majętnościach jak i pomiędzy drobnymi posiadłościami, zostającymi tu przeważnie w ręku drobnej szlachty. Płodozmienne gospodarstwo, ogrodnictwo i pszczolnictwo spotykamy tu nawet u włościan. Wzór postępowego gospodarstwa przedstawiają dobra Krasno, należące do hr. Ludwika Krasińskiego i posiadające wzorową owczarnię i stadninę. Dwie cukrownie (Izabelin i Krasiniec) dały pochop do uprawy buraków. W 1874 r. wysiano w powiecie: 15,594 czetw. pszenicy, 13,337 żyta, 20,094 owsa, 3081 jęczmienia, 4529 gryki i innych, 40,946 kartofli; zebrano zaś 124,752 czetw. pszenicy, 66,710 żyta, 81,004 owsa, 17992 jęczmienia, 15,702 gryki i innych, 245,676 kartofli. Obszar gruntów powiatu wynosi 190,543 morgów, w tem zaś 125,778 m. ornej ziemi. Przemysł fabryczny dla braku miast i utrudnionego odbytu nie rozwinął się dotąd należycie. Reprezentują go głównie dwie cukrownie z produkcyą dochodzącą do 136,000 rs. rocznie, dwie gorzelnie wyrabiające za 81,470, dwie hamernie za 34,032, trzy małe browary produkujące za 4136, 9 cegielni za 8,328 rs., cztery fabryki terpentyny za 1960 rs., jedna fryszerka za 840. Ogółem istnieje 23 fabryk z produkcyą na 273,536 rs. Zatrudniają one około 660 robotników a w tej liczbie dwie cukrownie 574 robot. Przemysł rękodzielniczy reprezentuje dość rozwinięte kołodziejstwo i bednarstwo. Kołodzieje wyrabiają tu ręcznie, bez pomocy maszyn, drewniane części wozów, sani, bryczek, i produkują ich za 10,000 rs. Handel ogranicza się na małoznaczącym ruchu targowym i jarmarcznym; jedyne miasto powiatu Ciechanów nie ma warunków po temu, by zostać znaczniejszym rynkiem. Pod względem komunikacyi, to brak zupełny niemal dróg bitych, z wyjątkiem drogi łączącej Ciechanów z Przasnyszem i Płońskiem, zastąpiła po części droga żel. Nadwiślańska, przerzynająca powiat w kierunku od połd. wschod, do zach. półn. na długość 31 wiorst od stacyi Gąsocin do st. Konopki. Ludn. pow. 1874 wynosiła 56,577 dusz, w tej liczbie 28,004 mężczyzn i 28,573 kobiet. W miastach mieszka 5,343 a we wsiach 51,234 mk. Co do wyznań to znajdujemy 46,749 katol., 2,811 protestantów, 992 żydów, 687 baptystów i 15 prawosławnych. Oświata stoi nisko co do liczby uczniów i zakładów naukowych: Istnieją tu 2 szkoły miejskie (205 uczniów), 17 gminnych (1095 uczniów), 2 wiejskie (101 ucz.), 5 ewangelickich (98 uczniów). Ogółem 25 szkół, 1499 uczniów. Pod względem sądowym C. powiat należy do drugiego okręgu zjazdu sędziów pokoju w Płońsku i dzieli się na 4 okręgi sądowe gminne: Zeńbok, Opinogóra, Gumowo, Sońsk. Pod względem administracyjnym dzieli się na 10 następujących gmin: Bartołdy, Gołymin, Grudusk, Młock, Nużewo, Ojrzeń, Opinogóra, Regimin, Sońsk, Zalesie. Dekanat ciechanowski dyecezyi płockiej składa się z 20 parafij: Ciechanów, Ciemniewko, Glinojeck, Gołymin, Grudusk, Koziczynek, Krasne, Kraszewo, Lekowo, Łopacin, Łysaków, Malużyn, Niedzbórz, Opinogóra, Pałuki, Sońsk, Sulerzyż, Węgrzynowo, Zeńbok i Zielone. Ziemia ciechanowska składała się z trzech powiatów: ciechanowskiego, sąchocińskiego, przasnyskiego i miała za herb orła białego bez korony w polu czerwonem. Skutkiem działów po śmierci Bolesława Mazowieckiego w 1313 r. C. ziemia stała się osobną dzielnicą pod władzą Ziemowita. W 15 wieku należała do ks. płockiego Janusza. Po wcieleniu Mazowsza do Korony, C. ziemia stanowiła oprawę królowej Bony (do 1556 r.). Sejmiki i roki grodzkie odbywały się w Ciechanowie. Miała swego kasztelana i słała dwóch posłów. Starostwo grodowe C., wedle lustracyi z 1664 r., składało się z miasta C. i wsi: Chrzanowo, Czernice, Dzbanie, Giełczyn, Grzędzice, Kąty, Kołaczkowo, Kuchary, Małowidz, Połonica, Opinogóra, Prządzewo, Rąbiecz, Tatary. W 1771 r. posiadał je Adam Krasiński i płacił kwarty 1951 złp. a hyberny 1604 złp. gr. 20. Br. Ch.
Ciechanowiec, os. i miasto nad rzeką Nurzec, niegdyś w województwie podlaskiem, ziemi drohickiej, o 9 wiorst od ujścia tejże rzeki do Buga, w. 168 od Grodna, w. 47 od Bielska, w. 30 od Drohiczyna, w. 63 od Łomży, w. 133 od Warszawy, w. 14 od Nura, w. 56 od Węgrowa odległe. W XV stuleciu przez rodzinę Kiszków (której jedna gałąź od tego później Ciechanowieckiemi się przezwała) założone i wraz z rozległemi dobrami ciechanowieckiemi, najprzód do tychże Kiszków, potem do przybyłej z Holandyi (spowinowaconej z niemi przez
