ekaterynosławski), elizabetgradzki, olwiopolski, chersoński, tyraspolski, perekopski, symferopolski, marjupolski, rostowski, pawłogradzki, konstantynogradzki i bachmacki. W r. 1802 w kraju noworossyjskim 3 gubernie utworzono: nikołajewską, ekaterynosławską i taurycką. Nikołajewska, z miastem gubernialnem Nikołajewem, składała się z powiatów: nikołajewskiego (dawniej chersońskiego), tyraspolskiego, olwiopolskiego i elizabetgradzkiego. Na początku 1803 roku Odessa wyłączona z pod zarządu gubernialnego, utrzymała osobnego naczelnika miasta (gradonaczalnik). Z powodu drożyzny w Nikołajewie i dla rozległości zarządu morskiego, rząd gubernialny z Nikołajewa przeniesiono do Chersonu, i gubernia nikołajewska otrzymała nazwę chersońskiej. Obecnie gubernia chersońska ma 62637 w. kw. rozl., z tych ziemi uprawnej 1,300,000 dzies., łąk 1,440,000 dziesięcin i lasów 50,000. Dzieli się na 6 powiatów: chersoński, aleksandryjski, ananiewski, bobryniecki, odeski i tyraspolski. Powierzchnia gubernii, z wyjątkiem części do Podola należącej, przerzniętej odnogami gór karpackich i pagórkowatej miejscowości na prawym brzegu Dniestru, przedstawia obszerny step łąk, na którym rośnie trawa, wysokości człowieka, a drzew nie napotyka się wcale prawie. Pomimo znacznej ilości rzek, przez gubernią przepływających, daje się czuć w wielu miejscach brak wody rzecznej. Północna część gubernii chersońskiej, składająca się z powiatu aleksandryjskiego i większej części powiatu bobrynieckiego, tworzy pomiędzy Aleksandryą i Nowomirgorodem najwznioślejszą przestrzeń, gajami usianą, z której początek biorą liczne rzeki (Ingulec, Inguł i inne). Tu wszędzie prawie leży piękna czarna ziemia. Niemniej żyzną jest górna część powiatów tyraspolskiego i ananiewskiego, stanowiąca północną gubernii granicę, obfita w gaje nad Dniestrem, Jahorlikiem i Kodymą. Południowa część gubernii (cały prawie powiat chersoński, odeski i południowe krańce powiatów bobrynieckiego, ananiewskiego i tyraspolskiego), składająca się z równin stepowych, doświadcza silnej i długiej suszy. Najmniej żyzną jest południowo-wschodnia część powiatu chersońskiego. Wszystkie rzeki, przepływające przez gubernią chersońską, należą do kotliny morza Czarnego. Główniejsze z nich: Dniestr, Bug, Dniepr i 14 drugorzędnych, tworzą przy ujściu limany. Do żeglugi, oprócz głównych rzek, zdatne są: Jahorlik i Ingulec. Klimat gubernii chersońskiej, z powodu otwartej i równej miejscowości, jest niestały. W lecie skwarny, w zimie ostry. Gubernia chersońska nie jest bogatą w minerały. Jednym z główniejszych jest kamień wapienny, w powiatach południowych wydobywany. Grunt powiatów północnych ma kolor szarawy i czerwonawy. Gubernia chersońska obfituje w glinę rozmaitego gatunku; zwyczajna biała, dla braku wapna, używa się w powiecie aleksandryjskim i bobrynieckim, do bielenia chat. W wielu miejscach tychże powiatów znajduje się torf; miejscami dają się spostrzegać oznaki rudy miedzianej i żelaznej. W Bugu i rzekach z nim połączonych znajdują skamieniałości. Królestwo zwierzęce niegdyś było daleko bogatszem i rozmaitszem, aniżeli teraz. Były tam suhaki, to jest dzikie owce, których rogi stanowiły przedmiot znacznego handlu Oczakowa i Perekopu. Dziś rasa ich wyginęła zupełnie. Nad Dniestrem i Dnieprem żyły dziki, a w stepach pasły się tabuny dzikich koni. W tak zwanym Czarnym lesie, w powiecie aleksandryjskim, znajdowały się dzikie kozy, borsuki, i dotąd jeszcze poławiają się kuny i wiewiórki. Wilków, zajęcy i lisów, jest wielkie mnóstwo; w 1824 roku w powiecie odeskim złowiono czarnego wilka. Z ptaków w gubernii chersońskiej znajdują się: orły, dropie, cietrzewie, żórawie, bociany, kuropatwy, kuliki i wiele innych. Na limanach żyją łabędzie i pelikany. Z amfibiów pospolity jest w tych stronach żółw. W południowych powiatach pełno jest wężów. Owadów bardzo wiele; najokropniejszą z tych jest przylatująca szarańcza. Zjawia się ona w czasie nieoznaczonym i przez kilka lat wciąż pustoszy pola. Rzeki obfitują w ryby; w nich się poławiają: białuga, jesiotr, sterlet, sum, sądak, okuń, karp', karaś, szczupak i leszcz. Rybolówstwo stanowi znaczny puzemysł nadbrzeżnych mieszkańców. Flora jest bardzo rozmaitą i zawiera w sobie rośliny Austryi, Ukrainy i stepów z północy do morza Kaspijskiego przyległych. Mieszkańców w gubernii liczą około 1,000,000. Ludność stanowią Małorusy (plemię najliczniejsze), Mołdawianie, Bulgarowie, Wielkorosyanie, Niemcy (przybyli po większej części z Wirtembergii i wielkiego księstwa badeńskiego), Serbowie, Grecy i Żydzi (131,916). Miasta, z wyjątkiem Odessy, Nikołajewa i Chersonu, nieludne i ubogie. Liczba miasteczek niewielka, a te nie są jeszcze urządzone należycie. Do najlepszych należy Sewerynówka. Hodowanie bydła (szczególnie owiec), rolnictwo i handel stanowią główny przemysł mieszkańców. Rozwój rolnictwa, stosownie do własności gruntu, jest rozmaity. Na brzegach morza Czarnego aż do Dniestru, cała powierzchnia składa się z suchych i piaszczystych stepów, zupełnie do uprawy niezdatnych. Ale w miarę oddalania się od morza, żyzność się powiększa. W ogólności rolnictwo w powiatach północnych jest w stanie zadawalniającym, w części zaś południowej gubernii bar-
