lewskiej Huty, o 8 od Czeladzi, o 19 kil. od Gliwic, o 66 kil. od Dziedzic, o 97 kil. od Opola i o 187 kil. od Wrocławia. Tu się krzyżują drogi żelazne Górnoszląska z linią Prawego Brzegu Odry. W pobliżu B. są źródła małej Kocawy. W okolicy 28 hut cynkowych (produkcya 1871 r. 3,734,144 tal.); w Hucie Królewskiej i w Laurahucie największe szląskie huty żelaza a wszędzie dokoła nieprzebrane kopalnie węgla kamiennego. Miasto B. miało 1875 r. 19384 mk., przeważnie niemców. Teraz liczba ta musi być znacznie większą a ma jeszcze wzrosnąć przez wcielenie do miasta gminy Rossberg. Jest tu gimnazyum katolickie, szkoła rzemieślnicza, 3 kościoły katol. (parafialny architektury ostrołukowej); teraz buduje się nowy św. Małgorzaty; od 1836 kościół paraf. ewang.; piękna bóżnica nowa; kilka gmachów bardzo ładnych, liczne hotele, 5 jarmarków na rok. Rynek wzniesiony o 871 stóp par. n. p. m. W B. wychodzą dwie gazety polskie (Gazeta Górno-Szląska i Postęp rolniczy) i jedna niemiecka. Jest też tu „Polskie kółko włościańskie“ i „Centralne towarzystwo gospodarcze.“ Największą zasługę krzewienia polskości w tym powiecie i paru sąsiednich mają redaktorowie dwu pism wymienionych bracia Przyniczyńscy: Stanisław rolnik i Franciszek ksiądz. Parafia katolicka B. dek. bytomskiego liczyła 1870 r. 12998 kat., 2221 ewang., 1201 izr., 5 dysydentów. Dekanat bytomski dyecezyi wrocławskiej składa się z 9 parafij: Antonienhütte, Bielszowice, Biskupice, Bytom, Godullahütte, Kochlowice, Michałkowice, Mikulczyce, Siemianowice, i liczył 1870 roku 50028 kat., 3667 ew., 1993 izr., 5 dysydentów. Język kościelny wyłącznie polski. Powiat bytomski obejmował do r. 1873 powierzchni 13 i pół mil kw., miał 145,000 mk. i 14269 dm. Od r. 1873 podzielony na pow. bytomski, tarnowicki, katowicki i zabrzecki. Obecnie więc pow. bytomski ma tylko 2,25 mil kw., ale posiada 82164 mk. t. j. przeszło 37,000 mk. na milę kw.: zaludnienie w całym Szląsku najgęstsze. Religia przeważnie katolicka, język przeważnie polski. Według statystyki urzędowej 75% Polaków, według dra Szymańskiego 79%. Główne zajęcie górnictwo i hutnictwo. Koleje żelazne parowe i konne gęstą siecią pokrywają ten powiat. B. zwany też Bitom lub B. wyższy, tworzył w 2 połowie XIII w. osobne księstwo piastowskie, które mniej więcej obejmowało dzisiejsze okolice bytomskie, kozielskie aż po oświęcimskie. 2.) B. niższy, niem. Beuthen am Oder, miasto szląskie w regencyi lignickiej nad Odrą, 4 mile od Głogowa, z zamkiem niegdyś wielce obronnym, wodą otoczonym, przez Henryka cesarza r. 1109 dobywanym, który, wytrzymawszy kilka wycieczek Polaków, od oblężenia odstąpić musiał. Roku 1158 Polacy toż miasto spalili, obawiając się, aby nie wpadło w moc Fryderyka cesarza. Roku 1251 zamek przekopami, murem i wieżami warownemi wzmocniony został. Jeszcze r. 1477 oblegał go Jan książe Zaganu, lecz później zrujnowany; a w XVI w. na górze, na której ów zamek niegdyś się wznosił, dziedzic miejsca tego winnicę założył. Mieszkańcy także, których domy za czasów dawnych wojen spalone zostały, na dzisiejsze przenieśli się miejsce, tak iż wzgórze dawnego zamku całkiem od miasta jest odosobnione. Sławne tu było w dawnych czasach gimnazyum roku 1609, przez Jerzego hrabiego Schönaich uposażone, lecz już w r. 1629 upadło. Dziś Bytom ten ma 3,860 mk., 2 kościoły, szkołę, szpital, liczne winnice, 4 jarmarki, młyn. Por. Budysa i Carolath. F. S.
Bytomska woda, Beuthener Wasser, ob. Bytom i Kłodnica.
Bytomsko (inaczej Bytomska), wieś, pow. bocheński, o 23 kil. od Bochni, 2 mile od Wiśnicza, o 2¾ mili od Limanowy odległa, leży pomiędzy górami, podgórze Tatr stanowiącemi. Według ostatniego spisu ludności B. liczy 380 mk., przeważnie rolnictwu oddanych, nie posiada żadnej szkoły miejscowej, lecz posyła swoje dzieci do szkoły w Rzegocinie, około ¼ mili odległej, przyczyniając się w części do uposażenia nauczyciela tamże. Obszar cały tej wsi wynosi 974 m., z których dwór zajmuje przeszło 300 morgów. Mieszkańcy przeważnie trudnią się rolnictwem, hodowaniem lnu i tkaniem płótna a zamożniejsi handlem wołmi. Prócz jednej rodziny arendarza izraelskiej, wszyscy są religii rzym. kat, i polakami i należą do kościoła parafialnego w Rzegocinie, gdzie także i poczta się znajduje. Według zapisek Tabuli krajowej lwowskiej B. należało aż po koniec ośmnastego wieku do klucza dóbr Wiśnicz, którego właścicielem był podtenczas Stanisław ks. Lubomirski; po jego śmierci wskutek działu familijnego stała się właścicielką połowy klucza tego Konstancya z książąt Lubomirskich hrabina Rzewuska a w roku 1819 figuruje już taż sama jako jedyna właścicielka dóbr Łąkta górna, Kunica i Bytomsko, i jako spółwłaścicielka zamku na Wiśniczu. W roku 1822 ogłoszono sądownie upadłość majątkową tejże hrabiny Rzewuskiej, wskutek czego Wincenty Skrzyński nabył te dobra Łąkta górna, Kunica i Bytomsko na publicznej licytacyi w roku 1825. Następnie w skutek działu familijnego przechodzą te dobra w roku 1843 na Ludwika Skrzyńskiego, od którego takowe w roku 1845 nabywa Adelaida ks. Ponińska, ur. hrab. Dohna. W r. 1866 nabywają drogą kupna dobra Łąkta górna, Kunica i Bytomsko Feliks i Wiktorya Armatowicze i są do dzisiejszego dnia tychże wła-
