nictwo, w okolicy 3 gorzelnie, młyn parowy w Sędzinie. Miejska kasa pożyczkowa. Towarzystwo pożyczkowe polskie, liczące 214 członków. Dwóch lekarzy, apteka. Stacya kol. żelaznej marchijsko-poznańskiej, pomiędzy Poznaniem a Zbąszynem, otwartej 26 czerwca 1870, o 29 kil.; urząd pocztowy III klasy; stacya telegraficzna. W r. 1811 Buk miał w 209 domach 1274 mk. Do r. 1257 był wsią książęcą. W tymże r. Bolesław książę wielkopolski nadał ją biskupom poznańskim. W XVIII jeszcze wieku Jan Gerbisz biskup poznański wyniósł Buk do rzędu miast i nadał mu prawo magdeburskie. W XV wieku Jan Lubrański nadał sukiennikom tu osiadłym różne przywileje. W kościele dawniejszym, który spłonął, znajdowały się nagrobki: 1) Stanisława Reszki, opata jędrzejowskiego, który się w Buku urodził i szpital tu fundował; sławnego męża stanu i dyplomaty, sekretarza Hozyusza na soborze trydenckim, nauczyciela Andrzeja Batorego, synowca króla Stefana, za Zygmunta III posłującego do Rzymu i Neapolu w celu poszukiwania sum neapolitańskich, zmarłego w Neapolu r. 1603. 2) Macieja i Stanisława Niegolewskich z r. 1689 i 1684; ostatnie jeszcze zachowane. W dawniejszych wiekach w Buku cztery jeszcze były mniejsze kościoły: 1) św. Mikołaja; 2) św. Wojciecha; 3) św. Ducha i 4) św Rocha. Bukowski powiat graniczy na północ z powiatem międzychodzkim i szamotulskim; na wschód z poznańskim; na południe z kościańskim i babimoskim; na zachód z międzyrzeckim. Rozległość wynosi 17,2840 mil kwadr. Powiat jest równiną wzgórzami nie przerywaną; w części południowo-zachodniej dość znaczne jeszcze utrzymują się lasy. Ziemia w ogóle jest urodzajną. Ziemi ornej, łąk i pastwisk wiele przybyło, odkąd na przestrzeni lasów wykarczowanych liczne i nowe powstały osady. Większej rzeki niema w powiecie; z pomiędzy mniejszych Prut wypływa z powiatu i dąźy do Obry do powiatu kościańskiego. Jeziora większe są pod Niepruszewem i Bobrówkiem. Dobra Brody, Chraplewo, Głupoń, Rudniki, Kuślin, Gnin, Wąsowo, mają kopalnie torfu. Ludności było w r. 1875: 58,109, w r. zaś 1871: 57,889; 26,349 męzkiej, 30,540 żeńskiej; 19,299 ew., 36,749 katol. i polaków; 1,832 żydów. Na milę kwadratową przypada 3,200 mk.; powiat należy do powiatów najwięcej zaludnionych, wraz z ostrzeszowskim, odolanowskim, krotoszyńskim, wschowskim i pleszewskim. Gmin ma miejskich 5, wiejskich 111, gmin dominialnych 39: ogółem 155 gmin, 216 miejscowości, 6071 domów mieszkalnych. Miasta powiatu są: 1) Buk, 2) Grodzisk (Graetz), 3) Lwówek (Neustadt bei Pinne), 2) Nowy Tomyśl czyli Lutomyśl (Neutomischel), 5) Opalenica, które w r. 1871 razem mialy 11,555 mk. Pod względem narodowości, polacy tworzą znaczną większość. Najmniej zniemczone miasta są: Buk i Opalenica. Głównem zatrudnieniem mieszkańców jest rolnictwo i chów bydła. Miejscem urzędowania landrata jest Nowy Tomyśl; mieszka tam także poborca powiatowy. Powiat podzielony jest na 5 obwodów: 1) bukowski, 2) lwowecki; 3) nowotomyski; 4) grodziski, 5) kuśliński. Siedzibą fizyka powiatowego, cyrulika i weterynarza pow. jest Grodzisk. Zamiast sądu powiatowego kolegialnego, umieszczonego w Grodzisku aż do 1 pażdziernika r. 1879, obecnie w powiecie dwa ustanowiono sądy okręgowe w Grodzisku i w Nowym Tomyślu, należące do sądu ziemiańskiego w Międzyrzeczu. Parafij katolickich jest w powiecie 14: Buk, Niepruszewo należące do dekanatu bukowskiego; Bukowiec, Dakowy Mokre, Gnin, Granowo, Grodzisk, Michorzewo, Opalenica, Ptaszkowo nal. do dek. grodziskiego; Kąkolewo, do dek. szmigielskiego; Brody, Nowy Tomyśl i Witomyśl do dek. lwoweckiego. Parafij protestanckich jest 5: Lwówek, Nowy Tomyśl, Grodzisk, Kąkolewo i Kuślin. Żydzi mają synagogi w Grodzisku i we Lwówku. Wyższych szkół w pow. niema. W Grodzisku jest rektorska kilko-klasowa. Szkoły miejskie i elementarne wiejskie są pod nadzorem inspektora powiatowego mieszkającego w Nowym Tomyślu; 12499 jest analfabetów. Księgarnia i drukarnia istnieje od dość dawnego czasu w Grodzisku. Pow. ma obszaru 372,750 morg. magdeb.; większa własność wynosi mniej więcej morg. 195,500. Od r. 1848 w ręce niemieckie przeszło 48,801 m.; obecnie do polskich właścicieli należy jeszcze 99,306 m. Gorzelnie znajdują się w Starym Tomyślu, w Bolewicach, w Brodach, w Bukowicach, w Chraplewie, w Dakowach Mokrych, w Chudopsicach (Dürrhund), w Jastrzembiku, w Koninie, w Liniu (Linde), w Młyniewic, w Lwówku (Neustadt-Schloss), w Niepruszewie, w Pakosławiu, w Piaskach, w Róży, w Śliwnie, w Surynie, w Trzciance, w Wąsowie, w Wojnowicach i Zembowie; gorzelnia parowa w Grodzisku; 5 browarów w Grodzisku, w Nowym Tomyślu, w Starym Tomyślu, we Lwówku, w Wielkiej wsi (Grossdorf); fabiarnie w Nowym Tomyślu, w Buku, w Grodzisku, w Lwówku; przędzalnie wełny w Nowym Tomyślu, w Grodzisku; fabryka kopert i tylek w Grodzisku; młyny w Nowym Tomyślu, w Lwówku, w Brodach, Sempolnie, w Matrendze, w Niepruszewie; cegielnie w Brodach, w Głuponiu, w Sliwnie, w Wąsowie, w Bolewicach, w Poradowie. Główniejsze trakty przechodzące przez powiat są: gościniec czyli szosa ze Stęszewa przez Granowo, Kosowo i Grodzisk do Wolsztyna, 2) z Pniew (Pinne) przez Lwówek, Bolewice
