związek z trzema morzami: Czarnem, Baltyckiem i Niemieckiem; z morzem Czarnem przez rzekę Muchawiec, kanał Królewski, rzeki: Pinę, Prypeć i Dniepr; z morzem Baltyckiem ma podwójną komunikacyą: jedną za pośrednictwem rzek Narew i Wisła, drugą za pośrednictwem rzek: Narew, Biebrza, Netta, kanału Augustowskiego i rzeki Niemna; z morzem niemieckiem zostaje w związku przez Wisłę, Brdę, kanał Bydgoski, Noteć, Wartę i Odrę. Gdy nadto przepływa ona przez urodzajne strony, oddawna więc uważana jest za jedną z ważniejszych dróg transportowych. Już w Galicyi rozpoczyna się spław dla tratew z belkami, klepkami i zbożem; dla galarów i innych statków zwykle zaczyna się od Uściługa; lecz z powodu niskiego stanu wód, wielu mielizn i zawałów, szczególniej na najwyższej części rzeki, spław jest utrudniony i chodzić mogą tylko statki z płaskiemi dnami, niewiele zagłębiające się. Wszystkie berlinki i galary ładowane zbożem, tak zwykle zdążają, aby stanąć na Narwi jeszcze za wielkiej wody, najpóźniej w maju, bo potem osiadłyby. Ominięcie niedogodności spławu i skrócenie drogi statkom, płynącym z transportami z wyższej części rzeki, przytem potrzeba osuszenia błot szeroko rozciągających się pomiędzy Włodawą i Łęczną, podały jeszcze w roku 1829 myśl otworzenia kommunikacyi tej wyższej części Bugu z Wisłą, za pośrednictwem licznych znajdujących się tu jeziór i rzeki Wieprza; nie przyszło to jednak do skutku. Za dawnych czasów Bug, jako rzeka spławna, według konstytucyi z r. 1548, nie miał być, począwszy od Sokala, żadnemi groblami hamowany pod karą 200 marek srebra. W roku następnym konstytucyą tę potwierdzono i oznaczono czas do zniesienia wszystkich grobli i jazów, wyjąwszy jednej grobli w województwie bełzkiem Mikołaja Ostroroga, która służyła do wzmocnienia zamku; jednakowoż dziedzic musiał obmyśleć wszelkie środki ku wygodzie przepływających tamże statków. Pokazuje się jednakże, iż znoszenie tych tam szło opieszale, ponieważ konstytucyą z r. 1633 ponowiono ten rozkaz pod karą 1,000 marek, a roku 1641 nawet pod karą 3,000 grzywien i to bez apelacyi. Płynący na tej rzece połowę cła Koronie, drugą zaś Litwie opłacali. Na Bugu znajdują się obecnie dwa mosty żelazne dla kolei: pod Dorohuskiem dla linii dr. żel. Nadwiślańskiej o trzech przęsłach (każde po 25 sażeni) i pod Terespolem dla linii dr. żel. warsz.-terespol. Obszerna rozprawa i opis hydrotechniczny rz. B. znajduje się w „Rocznikach gospodarstwa krajowego“ (1863 r. z listopada). Por. opis wybrzeży Bugu L. Kunickiego p. t. „Podlasie z okolic Włodawy“ (Tyg. ill. 1870 r. T. V, str. 69–76). Z. Glogera „Dziennik Podróży po B.“ (Kronika rodzinna z r. 1875 r. Nr. 20). „Zasługi Długosza pod względem geografii“ przez prof. Win. Pola. Mitscha: „Statistische Berichtigung“. Lemb. Zeit 1817. Beil. zu Nro. 25. Wutzke „Beschreibung des Bugflusses. Beitr zur Kunde Preussens.“ 1820 r. Krótki zbiór jeogr. Król. Pols. i w. ks. poznańskiego, Wrocł. 1816 r. Br. G. i Br. Ch.
Bugaj, nazwa bardzo wielu miejscowości położonych nad wodą. Są to przewaźnie drobniejsze osady. W obrębie Królestwa nie pojawia się ona wcale na prawym brzegu Wisły, choć sięga aż do jej wybrzeży, czego dowodem nazwa ulicy Bugaj nad samą Wisłą w Warszawie. Najczęstszą jest ta nazwa w obrębie gubernii kaliskiej, kieleckiej i piotrkowskiej. Br. Ch.
Bugaj, 1.) wś, pow. łęczycki, gm. Piaskowice, par. Ozorków. Leży pod samym Ozorkowem. W 1827 r. było tu 12 dm. i 125 mk., obecnie 50 dm. 2.) B., wś, pow. sieradzki, gm. Brzeźno, par. Kliczków mały, rozl. m. 68 w posiadaniu włościan; ludności 49. 3.) B., wś, nad Wartą, pow. turecki, gm. Lubola, par. Brodnia, należy do dóbr rządowych Brodnia. Gospodarzy 6, morg. 194 i pół. Lustracya dóbr starościńskich z r. 1789 B. nazywa pustkowiem. 4.) B., folw., pow. piotrkowski, gm. Uszczyn, o ćwierć mili od Piotrkowa, przy drodze bitej, z obszernym stawem, jedyne miejsce kąpielowe dla Piotrkowian. Wznosił się tu niegdyś drewniany a pełen wytworności zamek myśliwski królów polskich. Tu także 1702 r. Stan. Rzewuski krajczy koronny pogromił Szwedów. 5.) B., wś, pow. będziński, gm. Rokitno szlacheckie, par. Chruszczobród. Leży w punkcie przecięcia się drogi z Siewierza do Sławkowa z linią dr. żel. w. w. 6.) B., wś, pow. iłżecki, gm. Wielkawieś, par. Wąchock. Fabryka żelaza, 3 dm. i 51 mk., 9 m. obszaru. 7.) B., wś, pow. jędrzejowski, gm. Mstyczów, par. Tarnowa. W 1827 r. było tu 19 dm. i 131 mk. 8.) B., wś, pow. kielecki, gm. Piekoszew, par. Chełmce. W r. 1824 r. było tu 12 dm. i 111 mk. Br. Ch.
Bugaj, 1.) wś, pow. wielicki, o 8 kil. od Wieliczki, par. Wieliczka. 2.) B., wś, pow. wadowicki, o 2 kil. od Kalwaryi, w parafii Zebrzydowice. 3.) B., wś, pow. dąbrowski, o 5 kil. od Siedleszowic, par. rz. kat. Otwinów. 4.) B., ob. Kłokoczyn.
Bugaj, 1.) domin., pow. wrzesiński, 3 miejscowości: 1) B., 2) folw. Kozubiec, 3) Franulka; należy do dóbr Miłosławia; 33 dm., 611 mk., 1 ew., 610 kat., 192 analf., st. p., st. kol. żel. Miłosław o 2 kil. 2.) B., olędry, pow. średzki, 2 miejsc.: 1) B., 2) kol. Wincentowo, 20 dm., 170 mk., 124 ew., 46 kat., 15 analf. 3.) B., karczma, pow. średzki, ob. Wylhelmowo (Wilhelmshorst). 4.) B., kol. i karczma, pow. ostrzeszowski, ob. Szklarka. 5.) B., folw., pow. chodzieski, ob. Pruchnowo. M. St.
