sko-litewskie województwo, zajmowało szeroką płaszczyznę od wschodu ku zachodowi, w większej połowie lasami i bagnami pokrytą, a w drugiej od sąsiednich krain Polski z puszcz wytrzebioną i od tego Polesiem nazwaną. Zachodnią stronę województwa od granic między Koroną a Litwą przerzynała rzeka Bug; jednak ziemia ta za czasów piastowskich należała do Polski. Po zniszczeniach tatarskich, Litwini, korzystając z osłabienia Polski, posunęli dotąd swe zabory około 1242 roku, kiedy Erdziwił książę litewski dźwignął w tych okolicach spalone przez Mongołów grody. Nieco później Daniel, książę halicki, owładnął kraj ten i odtąd ciągle przez pół wieku o posiadanie go wojowały z sobą Polska, Ruś i Litwa. Dopiero około 1316 r. Gedymin odzyskał ziemie te dla Litwy, co jeszcze więcej utwierdziło podbicie Wołynia 1321 r. przez tegoż wojownika. Syn jego Kiejstut dostał w podziale ziemię brzeską, ale Kazimierz Wielki, chcąc rozszerzyć granice państwa i zabezpieczyć się od napaści Litwy, opanował Wołyń a zarazem i księstwo brzeskie w 1349 r. W następnym 1350 r. wszczęła się dwuletnia wojna Polaków z Olgierdem, który Brześć odebrał, a w 1351 r. na mocy traktatu ziemia ta znów do Kiejstuta wróciła. Wreszcie po wojnie Polski z Lubartem, traktat w r. 1366 ostatecznie ziemię brzeską przy Litwie zatrzymał. Brześć z okolicznym krajem należał w XV i XVI w. do wojewody trockiego; dopiero z powodu wielkiej niedogodności i rozległości, na sejmie unii 1569 r. odłączono go od Trok i podzielono na dwa województwa: brzesko-litewskie i podlaskie. Graniczyło wtedy na wschód z województwem mińskiem i kijowskiem, na południe z wołyńskiem i ziemią chełmską, na zachód z lubelskiem i podlaskiem, które oddzielała rzeka Bug, a na północ nowogrodzkie i trockie. Miało dwa powiaty: brzesko-litewski i piński. Herb jego była pogoń w błękitnej barwie w czerwonem polu. Sejmiki województwa odbywały się w Brześciu-litewskim i Pińsku i wysyłały czterech posłów na sejm i 4 deputatów na trybunał. Miało wojewodę i kasztelana i dwóch starostów grodowych brześciańskiego i pińskiego. Dzisiejszy powiat brzeski gub. grodzieńskiej zajmuje 438438 dzies. rozl., w tej liczbie 31945 ziemi rządowej, 101978 lasu. Ludności 140460 t. j. 33,4 na 1 w. kw. W powiecie (prócz m. pow.) jest 8991 kat., 12684 izr., 981 ewang. Na cały pow. jest 1 dekanat katol. t. n. a 5 dekanatów prawosl.: brzeski, kamieniecki, włodawski, wysokolitewski i czernawczycki (parafij 65). Dekanat prawosł. brzeski ma 13 parafij. Fabryki w powiecie: tytuniu 6 wyrób 135,784 rs.; wódki 9—151,652 rs.; browary 10—48,230 rs.; miodu 3—1,920 rs.; oleju 4—5810 rs.; świec 7—4050 rs.; mydła 3—10,600 rs.; skór 8—5588rs.; cegielń 6—142540 rs. Powiat ma 5 stanów t. j. zarządów policyjnych: Domaczów, Ruda, Czernawczyce, Kamieniec lit. i Wysokie litewskie: gmin 21.
Brześć, 1.) domin., pow. inowrocławski, 1858 morg. rozl., 2 miejsc.: 1) B., 2) folw. Kaspral; 18 dm., 204 mk., 40 ew., 158 kat., 6 żydów, 91 analf. Stac. poczt. Chełmce o 7 kil., stac. kol. żel. Inowrocław o 28 kil. 2.) B., niem. Briese, folw., pow. międzychodzki, ob. Wierzbno.
Brześć, 1.) niem. Brzestz, wś, pow. pszczyński, niedaleko N. Berunia, z parafią i szkołą katol. dek. pszczyńskiego, młyn wodny. 2.) B., niem. Brzezetz, wś, pow. kozielski, par. Koźle, z młynem, tartakiem, cegielnią.
Brześć, ob. Brzeście.
Brześciany, wieś, pow. samborski, o 15 kil. na północ od Sambora. Przestrzeń posiadłości większej: roli ornej 384, łąk i ogrodów 149, pastwisk 29, lasu 513; posiadłość mniejsza: roli ornej 376, łąk i ogrodów 147, pastwisk 132 morg. Ludności rz. kat. 47, gr. kat. 553, izraelitów 94: razem 694. Należy do rzym. kat. parafii w Wojutyczach, gr. kat. parafii w Rakowej. Posiada szkołę etatową.
Brzeście, 1.) wś, pow. garwoliński, gmina Pawłowice, par. Stężyca. Leży o 3 w. na zach.-półn. od Stężycy, nad jeziorem a raczej łachą wiślaną, o 2 wiorsty od Wisły. W r. 1827 było tu 58 dm., 348 mk.; obecnie liczy 95 dm., 762 mk., 1171 m. rozl. 2.) B., wś, pow. słupecki, gm. Wilcza góra, par. Wilczyn. 3.) B., wś i folw., nad rz. Pilicą, pow. radomski, gm. i par. Stromiec. Posiada ziemi dwor. 2789 m. i 99 włośc. Liczy 16 dm. i 192 mk. 4.) B. nad Wisłą, wś i folw., pow. kozienicki, gm. Oblassy, par. Janowiec. W 1827 r. było tu 14 dm., 126 mk., obecnie 13 dm., 113 mk.; 484 m. ziemi dworskiej i 229 m. włośc. 5.) B., wś, pow. pinczowski, gm. i par. Pińczów. Leży o 3 w. od Pińczowa, przy drodze bitej z Kielc do Pińczowa. Posiada pasiekę starannie prowadzoną. Lesiste wzgórza tutejsze z piękną roślinnością stanowią ulubione miejsce wycieczek dla mieszkańców Pińczowa. W 1827 r. było tu 27 dm., 267 mk. 6.) B., wś włośc., pow. włoszczowski, gm. Radków, par. Dzierzgów. Ma 178 m. obszaru, 8 dm. i 87 mieszk. Położenie nizkie, bagniste, lud biedny. 7.) B., wś, pow. włoszczowski, gm. i par. Kluczewsko. W 1827 r. było tu 12 dm. i 80 mk. 8.) B., wś, pow. stopnicki, gmina Grabki, par. Gnojno. 9.) B., wś, pow. jędrzejewski, gm. Wodzisław, par. Mieronice. Leży o 3 w. na zach. od Wodzisławia. W 1827 r. było tu 10 dm., 127 mk. B. były dzierżawą Jana Paska wraz z przyległą Olszowką.
Brzeście, 1.) albo Brzeszcze (z Zieleńcem,
