w Rzucowie, B. liczy 10 dm., 130 mk., 498 m. ziemi dworsk., 43 włośc. B. wola zaś liczy 15 dm., 153 mk., 793 m. ziemi dworsk. i 164 m. włośc. Br. Ch.
Brudnowo, wś, pow. radziejowski, gmina Straszewo, par. Ostrowąs. W 1827 r. było tu 13 dm., 114 mk.
Brudzawy i Brudzawki, niem. Gross i Klein-Brudzaw, wś, pow. brodnicki, st. p. Jabłonowo, par. Kruszyn.
Brudzendy, Brudzędy, niem. Brodsende, dwie wsie, pow. sztumski, par. Bągard.
Brudzeń, wś, nad rz. Skrwą, pow. lipnowski, gm. Brudzeń, par. Bątkowo - Kościelne. Gruntów włośc. 111 m., w tej liczbie 76 ornych; 27 dm., 133 mk. Urząd gminny. Fol. B. wraz z Teofilewem ma 759 m., wtem 459 m. ornych, 59 mk. Brudzeń-mały, wś przyległa, gruntów włośc. 212 m., w tej liczbie 182 m. orne; 13 dm., 114 mk. Gmina B. należy do s. gm. okr. V w Trzciance wielkiej, st. poczt. w Dobrzyniu nad Wisłą, odl. od Lipna 28 w., liczy w swoim obrębie 33 wsi i obejmuje 17,381 m., w tej liczbie 12,858 m. ziemi ornej. Do gminy tej należą: Bątkowo-Kościelne, Bątkowo - Jeziorne, Bątkowo - Rochny, Brudzeń, Brudzeń-mały, Węsławice, Winnica, Gorzechowo, Grodnia, Gorzechówko, Zdziembórz, Karwosieki, Krzyżanowo, Żukoszyn-wielki, Lasotki, Murzynowo, Myśliborzyce, Ostrowce, Radotki, Rembielin, Rokice, Sobowo, Stróżewoduże, Siecień, Turza-wielka, Turza-mała, Uniejewo i Janoszyce. Włościanie posiadają 4109 morg., w tej liczbie 3249 m. ziemi ornej; gruntów dworskich 13272 m., w tej liczbie 9609 m. ornych. F. O.
Brudzeń, ob. Brudzyń.
Brudzew, 1.) B. kolski, os., przedtem mko, pow. kolski, gm. i par. Brudzew, o 8 w. od Koła, o pół mili od rz. Warty. Posiada kościół par. murowany, urząd gminny i szkołę elementarną. Kościół murowany sowicie przez Mikołaja, Stanisława i Jana, braci Jarandów uposażony. Po zniszczeniu przez pożar, przez ks. Lesickiego, kustosza uniejowskiego i proboszcza brudzewskiego odbudowany, a przez Fr. Kraszkowskiego, suffragana gnieźnieńskiego r. 1730 konsekrowany pod wezwaniem św. Mikołaja Wyznawcy. „Jus patronatus“ do właścicieli wsi B. należało. Z południowej strony kościoła jest kaplica N. M. P. Przywiązani byli do tego kościoła 4 mansyonarze, ustanowieni przez tychże braci Jarandów, dziedziców B.; fundacya ta już od 200 prawie lat upadła skutkiem braku funduszów. Jest w B. i drugi kościół pod wezwaniem św. Ducha i św. Jakóba apostoła, murowany, który fundował, jak niesie podanie, kasztelan wojewoda radoliński, uposażywszy go dostatecznie w r. 1480. Kościół ten nie jest konsekrowany. W 1827 r. było tu 47 dm., 430 mk.; w 1859 roku 55 dm. i 808 mk. Dobra B. składają się z osady oraz z folwarków: Brudzew czyli Goleszczyzna, Kolnica, Wiktorów i Nowawieś, z wsi Cichowa (nad odnogą rz. Warty); z osad kolonialnych: Tarnowa i Olimpii; z osady wieczysto-dzierżawnej Bierzna. Dobra te przed rokiem 1864 obejmowały m. 5094, z czego na rzecz mieszczan, włościan i dawnych kolonistów odpadło ogółem mórg 1720, a mianowicie: dla 115 brudzewskich m. 481, we wsi Cichowie dla 55 gospodarzy m. 86, w Nowejwsi dla 39 gospodarzy m. 547, w Tarnowie dla 17 kolonistów m. 397, w Olimpii dla 22 kolonistów m. 241; osada wieczysto-dzierżawna Bierzno m. 123. Z pozostałych ziemi folwarcznej morgów 2893 jest ornej m. 1321, łąk m. 278, pastwisk m. 169, ogrodów m. 14, pod zabudowaniami m. 8. w stawach, wodach m. 14, w lasach urządzonych (rok 1870) m. 901, w drogach i nieużytkach m. 35, pod osadami karczemnemi m. 30. Płodozmian z zastosowaniem do właściwej klasy ziemi na wszystkich folwarkach w r. 1842 zaprowadzony. Głównem źródłem dochodu jest pszenica. W ogóle B., tak pod wzgledem racyonalnego gospodarstwa i poprawnego ogrodnictwa, za co dziedziców Kurnatowskich na ostatniej wystawie rolniczo-przemysłowej warszawskiej wielkim medalem srebrnym nagrodzono, jak co do piękności i malowniczości położenia, zaliczyć można do najpiękniejszych posiadłości w okolicy. Miasteczko jest prawie wyłącznie rolniczem. Na wyniosłości ruiny zamku, z którego pozostały podziemne sklepienia. Domniemane miejsce urodzenia Wojciecha z Brudzewa, nauczyciela Mikołaja Kopernika. Jest też w B. fabryka rękawiczek we dworze dziedzica. Par. B. dek. kolskiego liczy dusz 1780. Gm. B. należy do s. gm. okr. III w Kościelcu, st. p. Koło. 2.) B. kaliski, wś, pow. kaliski, gm. i par. t. n., o 9 w. od Stawiszyna, o 20 w. od Kalisza. Posiada kościół par. drewniany, urząd gminny. Parafia w B. kaliskim erygowana została w 1381 roku przez dziedzica wsi Dersława, podczaszego Przemysława, księcia wrocławskiego i kaliskiego. Kościół zaś w tymże roku wystawił prepozyt kolegiaty kaliskiej, Jascon, pod wezwaniem św. Jakóba; ten skutkiem starości upadł, nowy wybudowany został 1672 roku, a gdy i ten się zrujnował, wybudowano nowy, 3 więc już z rzędu, drewniany, w roku 1788 sumptem Wawrzyńca Ant. Czarneckiego, chorążego inowrocławskiego. Kościół ten jest dzisiejszym parafialnym. Ołtarzy ma 4, bractwo św. Bibianny. Oprócz tego Antoni Czarnecki fundował tu także szkołę i dom szpitalny dla 6 ubogich i akuszerki pomieszczenia, który to dom dotąd istnieje. Do tego kościoła należy kościół filialny we wsi
