i archeologa nazwy te stanowić mogą ważne wskazówki przy śledzeniu dawnych dróg handlowych, wojennych a także dla oznaczenia kierunku wód, które wyschły lub zmieniły swe koryta. Należy jednak pamiętać, że niekażde Brody, Brodowo lub Brodek stanowią ślad istnienia brodu; wielka część tych nazw pochodzi od starego nazwiska i hasła rodowego Broda, bardzo rozpowszechnionego w epoce piastowskiej. Istniało także imię Brodzisław, brzmiące w skróconej formie Brodek. Br. Ch.
Bród, 1.) wś, pow. kolski, gm. Koźmin, par. Dobrów, o kilka wiorst na prawo od rz. Warty, w bliskości większej wsi Chełmno. O paręset kroków od wsi Bród, na piaszczystych wzgórzach, niegdyś lasem sosnowym porosłych, teraz zaś bielejących zdaleka, znajduje się pogańskie cmentarzysko czyli żalnik. Na powierzchni ziemi leży mnóstwo skorup od urn potłuczonych; w głębokości zaś najwyżej 1½ łokcia można odkopać wiele urn całych. W roku 1878 właściciel wsi sąsiedniej odkopał tam 3 urny. W r. 1879 wykopano 10 urn. Znajdowano tam także podobno starożytne zbroje (?). 2.) B., wś, pow. suwalski, nad Czarną Hańczą, o 4 w. od Suwałk, liczy 52 dm., 439 mk. Część wsi obfitująca w ogrody znana jest pod nazwiskiem Bród-ogrodnik. B. ma szkółkę elementarną, na utrzymanie której mieszkańcy dają 106 rs. rocznie. Szkółka ta obecnie czasowo mieści się we wsi Poddubówku, tejże gminy. W okolicach B. znajdują się szczątki dawnych cmentarzysk pogańskich, a na polach często wygrzebują starożytne urny i naczynia. Rozkolonizowana, t. j. osady rozrzucone każda oddzielnie. Tych osad 99, ludność wyznania katolickiego, mówiąca narzeczem mazurskiem. Przestrzeń morgów 1229 prętów 252 miary nowopolskiej. Grunta lekkie, zwirkowate, na wschód znacznie podniesione, łąki torfiaste, z których kopią torf na własne potrzeby i na sprzedaż. Rzeka Hańcza w tem miejscu płytka, płynie szparko; dno kamieniste; po obu brzegach mnóstwo zdrojów, po dołach trzymają się pstrągi, w zimie prawie nie zamarza. 3.) B., wś, nad rz. Radomką, pow. radomski, gm. Błotnica, par. Jankowice. Liczy 15 dm., 122 mk., 204 morg. ziemi włośc. i 33 dworskiej. 4.) B. brzykowski i widawski, dwie os., pow. łaski, gm. Dąbrowa widawska, par. Brzyków. 5.) B. wś i folw., pow. łaski, gm. Wola Wężykowa, par. Sędziejowice. 6.) B., os., pow. kozienicki, gm. Grabów nad Pilicą, par. Stromiec. Br. Ch.
Bród, 1.) niewielka rz. w pow. rzeczyckim, ma źródło w pow. mozyrskim, kierunek wschodni; pod miasteczkiem Narowlą wpada do Prypeci ze strony prawej. Al. Jel. 2.) B. Martwy. ob. Nacza.
Bród, strumień, powstaje z dwóch potoków, jednego północnego z pod Moszkowa, drugiego z pod Siebieszowa. Tamten wypływa po zachodniej stronie wsi Moszkowa w pow. sokalskim, przepływa Moszków i Smitków; ten zaś we wsi Siebieszowie po zachodniej stronie powstaje z dwóch potoczków, jednego północnego płynącego z pod wsi Rusina przez Leszczków, drugiego zaś wytryskującego we wsi Wierbiążu. Potoki siebieszowski i moszkowski łączą się na granicy gmin Zawiszni, Sawczyna i Smitkowa; płynie łąkami w kier. wsch., w obr. gm. Zawiszni porusza młyn Czerteż zwany i wpada po północno-wschodniej stronie Zawiszni do Bugu z praw. brz. Długość biegu od połączenia potoków czyni 1 milę; ztąd do źródeł potoku w Rusinie 1¾ mili, a do źródeł potoku w Wierbiążu 1⅓ mili. Br. G.
Broda, Brodda, ob. Brody.
Brodaciszki, wś, pow. trocki.
Brodacze, wś, p. sokołowski, gm. Wyrozęby, par. Kożuchówek. Liczy 16 dm., 93 mk. i 394 morg. obszaru.
Brodajż, po łot. Brodajszy, majętność w Inflantach polskich, w południowo-zachodniej części powiatu lucyńskiego, w okolicy znanego jeziora Biza położona, własność Henryka Kiborta, 1916 dz. obszaru mająca, z których 746 do fermy dworskiej należy. Miejscowość wesoła, bardzo wzgórkowata; dostatek jeziór rybnych, dużo gajów liściowych, mieszczących w sobie i drzewa iglaste. Uprawia się tu głównie żyto i len; koniczynę tylko w fermie dworskiej napotkać można. Lud katolicki, częścią łotewski, częścią z Rusinów złożony. Z tych ostatnich tylko ci co wyznawali unią, przy końcu pierwszej połowy bieżącego stulecia przyłączeni zostali do prawosławia. Brodajż posiada kościoł parafialny rzym. katol., którego pierwsze założenie sięga XVII wieku. Stanowił on najprzód tylko tak zwaną stacyą dominikanów posińskich (obacz art. Posiń), następnie filią posińskiego kościoła, a obecnie ma osobną parafią, należącą do dekanatu przed-lucyńskiego. Parafia ta do r. 1864 liczyła 2363 wiernych na przestrzeni 11,500 dz., w którym to czasie, po zniesieniu parafii katolickiej w dobrach rządowych Rajpolu i Nerzie, przyłączono do niej część takowej, tak iż obecnie liczy ona 3348 wiernych, na przestrzeni 13,560 dzies. W skład tej parafii wchodzą majątki do najrozmaitszych właścicieli należące i położone części w lucyńskim a części w rzeżyckim powiecie. Do lucyńskiego należą: Brodajż, Sprykutów, Gajowo, Filantmujża, Uszkacowo, Łocowo, Podojniki, Borysowo i Rogajsz; do rzeżyckiego zaś: Idzypol, Marcinpol, Karpin, Matule, Sylwestrów, Babłów i Kobyłówka. W obrębie parafii katolickiej brodajskiej zamieszkuje 1100 prawosławnych Rusinów i 200 Rossyan starowierców. Prawosławni posiadają cerkiewkę w samym Brodajżu. Zarząd gminny w miejscu, zarząd policyjny w Lucynie. Poczta w poblizkim majątku Pyłdzie. Najdawniejsza o Brodajżu wzmianka sięga
