zaprowadzoną została szkółka parafialna, na którą w 1819 r. ksiądz Krescenty Ćwiejkowski legował pewną summę. Dzieje przygodne m. B. są następujące: roku 1596 zaczęły się zamieszki kozackie i Semen Naliwajko, m. Bohusław, w sześć lat niespełna po jego na nowo osiedleniu się, zająl i opanował. Roku 1637 Mik. Potocki hetman pol., ldąc na uśmierzenie buntu Pawluka i Skidana, zatrzymał się w B., czekając na armatę z Białejcerkwi. Bunt ten był uśmierzony ale nie na długo. Tlejące iskry czekały tylko dmuchnienia. Bohdan Chmielnicki, dochodząc krzywdy swej drogą publicznej zemsty, znów rozpala płomię wojny. W 1648 r. ks. Jeremiasz Wiszniowiecki, bawiący podtenczas w dobrach swych na Zadnieprzu, wysłał Samuela Maszkiewicza do Mikołaja Potockiego kaszt. krak. z oznajmieniem o rozpoczętym buncie. Mikołaj Potocki przebywał wtedy w Bohusławiu, nawiedzając tu ciało szwagra swego Adama Kazanowskiego, który tu był umarł. Roku 1653 przejeżdzał przez B. patryarcha antiochijski Makary. Do miasta z przeciwnego brzegu przeprawił się łodzią. Na spotkanie jego wyszło duchowieństwo z chorągwiami i B. Chmielnicki na czele kozaków; byli wszyscy odziani kosztownie, samego Chmielnickiego tylko był ubiór nader skromny. Patryarcha złożył hetmanowi upominki. Następnie hetman dał na zamku ucztę. Jedliśmy, powiada autor opisu patryarszej podróży, na miskach glinianych, łyżkami prostemi, gdyż nie było sreber, chociaż srebra narabowanego była moc wielka u hetmana; lecz podejmował on nas nie u siebie w domu ale po obozowemu. Po uczcie patryarcha ze swymi otaczającymi udał się do wyznaczonego sobie mieszkania, a hetman do obozu, zaopatrzywszy go w listy. W 1674 r. Romadanowski i Samojłowicz hetman wschodniej Ukrainy, nie mogąć dobyć Czehrynu, w którym się był zamknął Doroszenko, zajęli bez bitwy B. i inne pobliższe miasteczka. Roku 1678 Sajtan basza turecki z hanem krymskim i Jerzym Chmielnickim, dobywszy Czehrynia i zamku jego, prochem wysadzili inne pobliższe oporne miasteczka jak Kaniow, Czerkasy, i Bohusław ogniem a mieczem zniszczyli. Gdy w 1702 r. Samuś został z ręki starosty Jabłonowskiego osadzcą m. B. po zniszezeniu niedawnem, podmówiony od Paleja, podniósł bunt i rzeź, zaczynając od Bohusławia. Tymczasem los obfity w smutne dla tego miasta wypadki bynajmniej się nie zmieniał. W 1711 r. hetman Skoropacki przepędził wszystką ludność B. i innych miast pobliskich za Dniepr. Ale zaledwie to miasto zaczęło się zasiedlać, znowu tak zwana koliszczyzna dała mu się we znaki. Byla to podobno dla tego miasta klęska już ostatnia. Wracając król Stanisław z Kaniowa 1787, stanął tu 12 maja i używał przejażdzki po rzece, między granitowemi skałami płynącej; wieczorem zaś przedstawiony mu był hr. de Gallo, minister neapolitański przy dworze wiedeńskim, jadący do Chersonu. Bohusław ze starostwem był w 1775 r. darowany przez rzplitę Stanisławowi Augustowi, i tenże monarcha nadał go następnie Stanisławowi ks. Poniatowskiemu, synowcowi swemu, ale to starostwo posiadał Franciszek Rzewuski, który nie odstąpił go aż do śmierci. W latach 1797–8 i 9 Poniatowski wszystkie swoje dobrä ukraińskie rozprzedał, za klucz bohusławski wziął 4 miliony złotych i w dodatku Tarnopol i Kłodno w Galicyi. W 1792 r. został utworzony powiat nadnieprski i obywatele kijowscy Bohusław obrali na miejsce sejmikowania, obioru posłów na sejmy i deputatów na trybunały i na sądy ziemiańskie. W 1796 tenże B. został też naczelnem miastem tak nazwanego w gubernii kijowskiej bohusławskiego powiatu, który następnie przestał nim być w 1846 r., gdy powiat do Kaniowa przeniesiono. Bohusław ma uroczyska różnych nazwisk: wał ziemny koło wsi Teptijówki 246 sążni; na nim wryte wielkie kamienie. W pobliżu uroczyszcze Baturyno, niby tak nazwane od obozu Batorego (?), i drugie: Radki. Miasto zbudowane po obu stronach rz. Rosi, o 30 w. od Kaniowa a o 5 w. od Olszanicy stac. chwastowskiej dr. żel. Mieszk. liczy 2260 prawosławnych, 322 katolików i 5986 żydów: razem 8568. Kościół, 2 cerkwie i 2 bóżnice a także niedaleko od miasteczka prawosławny klasztor, przy którym niższa duchowna szkoła; w samem miasteczku druga szkółka; 8 jarmarków rocznie, dosyć licznie uczęszczanych przez handlarzy. Ziemi 5984 dzies. wybornego czarnoziemu. Mieszkańcy prócz rolnictwa trudnią się różnemi rzemiosłami i handlem; sławne wyroby ze skór i wózki powiększej części jednokonne. Zarząd gminny i policyjny w temże miasteczku. St. pocztowa kl. 3-ej, na trakcie z Taraszczy do Kaniowa, o 18 w. od Baraniego Pola i 25 w. od Kozina. Parafia katol. B., jedyna w pow. kaniowskim, dek. humańskiego, liczy dusz 898. Filie w Korsuniu i Tahańczy; kaplica była w Kozinie Edw. Rul.
Bohusława, wś i folw., gub. grodzieńska, należy do dóbr Sielce.
Bohusławicze, inaczej Bogusławice, piękna i rozległa wieś w pow. kobryńskim. Od lat kilkuset przechodząca drogą spadku z ojca na syna z rodzinie Zadarnowskich.
Bohusławiszki, mko, pow. wileński. Stanisław August w r. 1790 obdarzył je przywilejem. Mieszkańców 255. Parafialny kościół katolicki św. Krzyża, 1787 wzniesiony z drzewa przez obywatela Ignacego Szwykowskiego. Parafia katol. dekanatu giedrojckiego:
