Berczalia, ob. Janowce.
Berda, potok, wypływa w obr. gm. Hutara w pow. stryjskim na wschodnim stoku góry Łysej (1199 m.) w Beskidzie lesistym, płynie debrami na wschód i po przeszło ćwierć milowym biegu uchodzi z lewego brzegu do Wądrówki, w dolnym biegu Hołowczanką zwanej, dopływu Oporu, wpadającego do Stryja. Br. G.
Berdawszczyzna. ob. Berdowszczyzna.
Berdechów, 1) w, pow. grybowski, o półtora kil. od Bobowy, w par. Bobowa. 2.) B., Stróżny, wś, pow. grybowski, o 7 kil. od Grybowa, w par. rz. katolickiej Limanów. 3.) B., wś, i Berdikau, kol. niemiecka, pow. jaworowski, par. rz. katolicka Bruchnal, gr. katolicka Podłuby, o 13 kil. od Jaworowa. 4.) B., ob. Zaleszany. 5.) B., ob. Chorzelów. 6.) B., ob. Jawornik.
Berdiańsk, miasto portowe i powiatowe, gub. tauryckiej, 4608 mieszkańców, 1799 w. od Petersburga, a 443 od miasta gubernialnego odległe. Bank, stacya pocztowa i przystań statków parowych.
Berdo, ob. Łukowo Berdo.
Berdo, potok w obrębie gm. Jasienicy zamkowej w pow. Turka w Galicyi. Powstaje z połączenia dwóch znacznych potoków górskich Wołosianki wielkiej i małej, w tejże gm. Płynie krętem łożyskiem i uchodzi na niwie sułtanowskiej do potoku Rozłucza noszącego w dolnym biegu swym nazwę Jasienicy, dopływu Dniestru. Br. G.
Berdowicze, wś, pow. słonimski, posiada wielką pasiekę.
Berdówka, okrąg wiejski w gm. Lida, pow. lidzki, liczy nast. wsie: Sliże, Mielesze, Wołkowce, Chorążowce, Gimbuty, Sugajły, Paszki, Lewasze, Tokary.
Berdowszczyzna, Berdawszczyzna, wś, pow. oszmiański, ma kaplicę katol. parafii Gieranony.
Berduny, wś, pow. piński, miała kaplicę katolicką parafii Pińsk.
Berdyański, potok górski, wypływa ze źródlisk leśnych u stóp góry Falowy (958 m.) w Beskidzie lesistym, w obr. gm. Buka w pow. Lisko, płynie łąkami leśnemi na północ i po ćwierćmilowym biegu powyżej folwarku buckiego uchodzi do Solinki dopływu Sanu.
Berdychów, 1.) wieś, pow. krotoszyński, 7 dm., 57 mk., 42 ew., 15 kat., 6 analf. 2.) B., folw., pow. krotoszyński, ob. Borzęciczki (Radeny).
Berdychowo 1.) wieś, pow. poznański, ob.. Poznań. 2.) B., osada, pow. obornicki, ob. Uścikowskie olędry. 3.) B., folw., pow. wschowski, ob. Osieczna (Storchnest). 4.) B., osada. pow. wschowski, ob. Świerczyna.
Berdyczów, nad rz. Hnyłopiatem, od r. 1846 miasto powiatowe gub. kijowskiej, niegdyś położone na samej granicznej krawędzi pól i lasów, pod 49°54' szer. g. i 46°15' dł. geogr. Przenieśmy się wstecz o cztery i pół wieków a ujrzymy, że cała okolica gdzie dziś leży Berdyczów, po zniszczeniu Mongołów była nader pustą i leśną. Owóż w 1430 r., lub nieco później, w. ks. Świdrygiełło, nadał za zasługi całą tę bezludną pustkę nad rz. Piatem i Hujwą Kalenikowi, namiestnikowi putywelskiemu i zwinogrodzkiemu, protoplaście domu Tyszkiewiczów, który był u niego „za głowę do rady, za prawicę do wojny“ (Arch. Jugo-Zapad. Rusi, część 6. t. I str. 229 i Andrz. Pożarski, Annibal ad port. Vladimirus). Ale Berdyczowa w tych rozległych ustronnych i dzikich obszarach jeszcze nie było, i dopiero potem, według ustnego utrzymującego się podania, w miejscu, gdzie dziś leży Berdyczów, stanął futor, który w dzikiem ustroniu, śród zarośli i wody, zbudował był sobie poddany dóbr tych nazwiskiem Berdycz, od którego osada później tu zaludniona została nazwaną Berdyczowem. Dziedzicami tej osady byli już wnukowie wyżej wspomnionego Kalenika Tyszkiewicza, którzy się przezwali od syna tegoż a ojca swego Tymoteusza czyli Tyszka. Osada ta, w hojnie od przyrodzenia uposażonej krainie, rychło się też jęła zapełniać ludnością, ale w 1483 r., za najazdu Mengligireja, gdy w całym kraju lała się krew potokami, paliły się sioła opuszczone przez mieszkańców, tedy i Berdyczow spotkała ta kolej; tak Berdyczow jak i wszystkie dobra Tyszkiewiczowskie, w dziką, bez wsi i ludzi zamieniły się pustynię. Najdawniejszy ślad piśmienny, tyczący się Berdyczowa, jest popis zamku żytomierskiego z 1545 r., który wyraża, że poddani z pustych dóbr Tyszkiewiczowskich (ze Słobodyszcz, Czortolis (dziś Puliny) z Bernawki (dziś Białopola) i z Berdyczowa) po najeździe Mengligireja długi czas w horodniach na zamku w Żytomierzu się chowali. Ciż poddani z Berdyczowa (mówi tenże popis) powinni byli chodzić do zamku Żytomierskiego „na stróżę i kłykanie w nocy“. Druga również z tego czasu o Berdyczowie zachodzi wzmianka w akcie rozgraniczenia w. ks. lit. od korony w 1546 r., w którym powiedziano jest, że grunta Berdyczowa pp. Kalenikowiczów, a teraz p. Wasyla Tyszkiewicza, rociągały się aż do Chmielnika (Limites str. 193). Około 1561 r. umarł Wasyl Tyszkiewicz, woj. podlaski, star. miński, i dobra swe (otczyznę i dziedziznę) t. j. Berdyczów, Słobodyszcze i Czortolisy legowął synom swoim Jerzemu i Kalenikowi, oraz wnukowi Konstantemu (testament jego). W inwentarzu dóbr Tyszkiewiczowskich z 1593 r. czytamy: „Miasto nowo osiadłe Berdyczów, w położeniu nad rz. Piatem, które JM (Fedor Tyszkiewicz) niedawno swoim własnym kosztem i nakładem osadził, w którym podymiu osiadłego sto czterdzieście,
