रंगभूमी आनी हेर. दुसऱ्या महाझुजा उपरांतच्या काळांतली जैव रंगभूमी (living theatre), निकट रंगभूमी (Intimate theatre), मृषानाटय (Theatre of the absurd), महाराष्ट्रांतली संगीत नाटक रंगभूमी हे प्रकार फुडें आयले.
जागतिक रंगभूमी-ग्रीक रंगभूमीः इ.स.पयलीं सव्या शेंकडयांत, डायोनायसस हे सैमीक देवतेच्या उत्सवांतल्यान ग्रीक रंगभूमिचो जल्म जालो. ह्या उत्सवावेळार वृंद (कोरस) देवीचे वेदीभोंवतणी पदां म्हणून नाचताले. ह्या पदांक उपरांत लिखीत स्वरूप प्राप्त जालें आनी तातूंत हेर देवांच्या वा जैतिवंत वीरांच्याय कथांचो आस्पाव जावंक लागलो. तेन्ना थेस्पिस नांवाच्या लेखकान, वृंदामुखार स्वतंत्र नट (एकापरस चड पात्रांच्यो भूमिका आलटूनपालटून करपी) उबो केलो आनी ग्रीक नाटकांचे प्रयोग विस्तृत अशा मेकळ्या सैमीक परिसरांत जाताले. तीनूय वटांनी नाटक पळोवपाक मेळटलें असो दोंगुल्लेची देंवणी आनी ताचेर केल्लीं सोपणां म्हळ्यार प्रेशागार अशें उक्तें नाटकघर. ताची तांक सुमार वीस हजार प्रेक्षकांची आसताली. वृंद, मुखवटे, काव्यात्म भास आनी सुवात-काळ-कृती-ऐक्य हें ग्रीक रंगभूमिचें खाशेलेपण.
ग्रीक रंगभूमिवयलो एस्किलस (इ.स.प. ५२५-४५६), सॉफोक्लीझ (इ.स.प. ४९६-४०६) आनी युरिपिडीझ (इ.स.प. ४८४-४०६) हे श्रेश्ठ शोकात्मिकाकार; अॅरिस्टोफेनीस (इ.स.प. ४४८-३८०) आनी मिनँडर (इ.स.प. ३३२-२९२) हे श्रेश्ठ सुखात्मिकाकार. एस्किलसाचीं सात नाटकां आसून तातूंत ‘ओरिस्टिआ’ नांवाची एक नाटयत्रयी आसा. सॉफोक्लीझाचीं सात नाटकां (एक अर्दे) आसात. युरिपिडीझाचीं सगळ्यांत चड म्हळ्यार अठरां नाटकां उपलब्ध आसून तातूंत एक विरूपिका आसा. अॅरिस्टोफेनीसाचीं इकरां नाटकां उपलब्ध आसात. ताच्या नाटकांनी कथानकपरस तत्कालीन विश्य आनी व्यक्ती हांचेर खर उपरोधीक टिका वा तांचें विडंबन आसा. मिनँडराचें एकूच नाटक उपलब्ध आसून, कांय अर्दवट स्वरुपांत मेळटात. ताका नवे सुखात्मिकेचो जनक म्हणटात.
इ.स.प.तिसऱ्या शेंकडयासावन रोमन साम्राज्याच्या विस्तारावांगडा ग्रीक रंगभूमिचो ऱ्हास जायत गेलो आनी इ.स.प.दुसऱ्या शेंकडयांत तिचो अस्त जालो.
रोमन रंगभूमीः रोमांत वेगवेगळ्या देवांच्या निमतान जावपी ‘लुडी’ नांवाच्या उत्सवांनी विदूशकी खेळ, नकलो, कसरती,द्ंवद्वझुजां अशे तरेच्यो कार्यावळी जाताल्यो. इ.स.प.२४०त लिव्हिअस अँड्रोनियस हाणें ग्रीक नाटकाचो लॅटीन अणकार सादर केलो आनी तेन्नाच खऱ्या अर्थान रोमन रंगभूमिची सुरवात जाली. हे रंगभूमिचेर कायम स्वरुपाचें नाटयघर ख्रिस्ती शक सुरू जावचे पयलीं पन्नास वर्सां जालें. ताचेपयलीं नाटकाच्या प्रयोगांक वा करमणुकीच्या कार्यावळींक लाकडाबगर कसलीच इमारत बांदपाक सिनेटरांची परवानगी नासताली.
रोमन रंगभूमिचेर सादर केल्लीं सुमार पस्तीस पुर्विल्लीं नाटकां उपलब्ध आसात. हे रंगभूमिची चडशी सुखात्मिकांखातीर नामना आशिल्ली. ती भोवतेक करून ग्रीक नाटकांचेर आदारीत आसली तरी तातूंत कांय स्वतंत्र खाशेलेपणांय आसात. मुखवटे, प्रवेशक, उपसंहार, संगीत आनी रस्तो हें घटनास्थळ हांचो रोमन रंगभूमींत मुखेलपणान उल्लेख करूंक जाय. रोमन रंगभूमिवयले श्रेश्ठ सुखात्मिकाकार प्लॉटस आनी टेरेन्स हांचीं नाटकां चडशीं ग्रीक नाटककार मिनँडर हाच्या नाटकांचेर आदारीत आशिल्लीं. सेनीका हो रोमन रंगभूमिवयलो श्रेश्ठ शोकात्मिकाकार जावन गेलो.
चडशीं नाटकां अणकारीत स्वरुपाचीं आशिल्लीं. तातुंतल्या सुखात्मिकांनी ग्रीक वेशभूशा आशिल्ल्यान तांकां ‘फॅबुला पॅलिआटा’ तर शोकात्मिकांनी ग्रीक नायक आशिल्ल्यान ‘फॅबुला क्रॅपिडाटा’ म्हण्टाले. हांचेभायर अणकारीत नाशिल्लीं आनी म्हणून स्वतंत्र मानिल्लीं पूण दुय्यम स्वरुपाचीं नाटकांय रोमन रंगभूमिचेर आशिल्लीं. तातुंतल्या रोमन वेशभूशा आशिल्ल्या सुखात्मिकांक ‘फॅबुला टोगाटा’ तर रोमन नायक आशिल्ल्या शोकात्मिकांक ‘फॅबुला प्रेटेक्सटा’ म्हण्टाले. एक
