Pachantin llaqtakunapi runap allin kananpaq hatun kamachikuy

Qhichwa simipi qhapaq p'anqa

PACHANTIN LLAQTAKUNAPI RUNAP ALLIN KANANPAQ HATUN KAMACHIKUY

Paqarichiq: Huñunashqa Nasyunkuna

Qallariy simi

Pachantin ayllu wawap allin kawsaypi kananta yuyaykuspan, kay kamachikuy paqarin. Runap kawsay qasi kusi kawsaypi kananpaq, tukuy llakipi kaspapas "justicia" taripananpaq. Kikin runakayninta runa masinkunawan riqsichispa kawsananpaq.

Runap runa kayninta sarunchasqata rikuspan, wakin ima millay sallqa runakunap runa masinta ku'muchisqanta, waqachisqanta rikuspan, kay ancha sut'i kamachikuykuna rikhurin, aswan allin, aswan sumaq kawsay runap taripananpaq; mana imamanta manchakuspa, mana yarqayta muchuspa, sut'i simipi rimarispa qasi kawsaypi kananpaq.

Runapaqpuni tukuy ima allinkunapas kamasqa karqan. Chay kamasqa kasqanta riqsispan; "derechon" kasqanta yachaspan kay simikuna kamakun qharipas warmipas kuskachasqalla kawsanankupaq, sapa p'unchaw aswanta hananchakuspa. Kawsanankupaq: paykuna ukhupipas, llapa ayllu runa ukhupipas, sapanka runataqmi tukuy llakimanta qispisqalla purikunan, llapa "mundo" pachantinman qasi kawsay mast'arikunanpaq.

Tiksi muyuntin "mundup" "estadonkuna" huñuykunakuspan, ancha allinta rimanakunku "Organización de las Naciones Unidas" sutita churaykukuspa. Hina sumaqta, allinta yuyayukuspataq, ruwaspataq, huk sunqulla kamachinakunku yanapanakunankupaq, runap runakayninta, qispisqa kayninta, tukuy "derechunta" hunt'achinankupaq.

Chay rimasqanku hunt'akunanpaqtaqmi, hatun "Asamblea" nisqa, ancha sut'inta quwanchik kay "Declaración Universal de los Derechos Humanos" qillqapi, llapa llaqtakuna ch'ullallata yuyaykuspa runap allinkayninta takyachinanpaq, chay allin kamachikuy simikuna hunt 'akunanpaq.

Kaqllataqmi riqsichina, yachachina qhipa wiñay runamanpas, waynakunamanpas aswan allinta paykuna hunt'achinanpaq aswan allin yuyaytawanpas yapanankupaq, kikin "nacionninkupipas", pachantin nacionkunapipas.

HATUN RIMANAKUYPI CHANINCHASQA KAMACHIKUY

Huk Ñiqin (1)

Llapa runam kay pachapi paqarin qispisqa, "libre" nisqa, allin kawsaypi, chaninchasqa kawsaypi kananpaq, yuyayniyuq, yachayniyuq runa kasqanman hina. Llapa runamasinwantaqmi wawqintin hina munanakunan.

Iskay Ñiqin (2)

Kay hatun kamachikuyqa llapa runapaqmi, qasilla qispisqalla purikunanpaq, pipas kachun, mistipas, runapas, yuraqpas yanapas; warmipas, qharipas. Taytachakuna mamachakunapi iñiqpas. Pacha Mama yupaychaqpas; imayna yuyaykuq runapas. May llaqtayuqpas; wakchapas, qhapaqpas.

Kimsa Ñiqin (3)

Llapan runam kawsaypachapaq kamasqa, mana piqpa rimapayasqantaqmi purikunan kawsanan p'unchawkama.

Tawa Ñiqin (4)

Manam pipas runap chitasqan kamachipi puriyta atinchu. Runawan yanachikuyqa unayñam tukukapun, kay "Declaración de los Derechos Humanostaq" chaninchan chay tukukuyninta, wiñaypaq. Yanachikuyqa qunqaypachaman churasqan kapun.

Pichqa Ñiqin (5)

Manam pipas, piqpapas, k'irisqan, muchuchisqan, k'umuchisqan kananchu.

Suqta Ñiqin (6)

Llapa runap "derechunmi", maypipas runa hina "respetasqa" kananpaq.

Qanchis Ñiqin (7)

Leypaqqa, hatun kamachikuypaqqa llapa runapas kikillan, "igual" llamk'anchik; mana pitapas akllaspa, mana pitapas t'aqarparispa.

Pusaq Ñiqin (8)

Llapa runapaq churasqan sapanka "nacionpi", hatun llaqtapi "tribunalkuna", "leywan", "amparakunanpaq" piña mayña runakayninta sarunchayta munaptinpas.

Isqun Ñiqin (9)

Manam pipas yanqa qasinmantaqa muchuy wasipi wichq'asqapas, llaqtanmanta qarqusqapas kayta atinchu.

Chunka Ñiqin (10)

Llapa runapas, imamantaña huchachasqa kaspapas, "tribunalpa" uyarisqanmi kanan; chayman hina huchayuq kasqanpas, mana huchayuq kasqanpaq yachakunanpaq.

Chunka Hukniyuq Ñiqin (11)

Hayk'am huchachasqa runaqqa, kanmi "derechon" manam huchayuqchu kani, ninanpaq "justicia" taripanankama. Allin ch'uyaman "justicia" chayaspa, ima muchuymanpas churana, huchanman hina.

Chunka Iskayniyuq Ñiqin (12)

Manam piqpa imayna kawsakusqantapas tapupakuyta atinchikchu. Manataqmi imaynatas warminwan, wawankunawan tiyan chaytapas yachayta munananchikchu. Manam runap allin kasqanta, "honranta", allin runa kasqanta panpachanachu; Chaykuna ruwasqamantaqa "leymi" muchuchinan. Chay tukuywanpis, manam pipas qillqa apachisqanchikta, "carta" chaskinanchikta pakallapi, mana yachasqanchik "liita" yachayta atinchu. Llapa runam chay mana chaninmanta "libre" kanan, "leypa" "protejisqan.

Chunka Kimsayuq Ñiqin (13)

Llapa runam may munasqantapas purikunan, tiyananpaqtaq may llaqtatapas, may chiqastapas akllakunan. "Nacionninmanta" lluqsispapas kaqmi kutiykampuyta atillantaq.

Chunka Tawayuq Ñiqin (14)

Chiqnisqaña, qatiykachasqaña kaspapas, piqpa wasinpipas, maypipas pakuykukuyta atinmi, may "nacionpipas", may llaqtapipas, may chiqaspipas. Manam "común" huchayuqman aypanchu kay "derecho".

Chunka Pichqayuq Ñiqin (15)

Llapa runakunap "derechunmi huk nacionalidadniyuq" kay. Llapataqmi mayqin naciontapas tiyananpaq akllakuyta atin. Chaymantaqa manam pipas hark'akuyta atinchu. Manataqmi pipas, maypas "nacionalidadninchikta" qichuyta atinchu, nitaq huk "nacionalidad" akllakunanchikta tatichiyta atinchu.

Chunka Suqtayuq Ñiqin (16)

Qharipas warmipas hunt'asqa watanman chayaspaqa "casarakuyta" atin piwanpas maywanpas, mana piqpa hark'akusqan, yuraqwanña yanawanña, paykuna pura tinkuku, munanakunku chayqa. Warmi qhari wawakunantin tiyaspataqmi allin rimanakuypi tiyananku, kikin "derechuyuq" huk sunqulla tiyaspapis, t'aqanakuspapis.

Chunka Qanchisniyuq Ñiqin (17)

Llapa runaqmi kanan hallp'apas, wasipas, tukuy ima kawsaypas, pay sapanpa, llamk'ananpaqpas, wakipi llamk'ananpaqpas. Manam piqpa kaqninpas qichuy atikunchu.

Chunka Pusaqniyuq Ñiqin (18)

Llapa runam yuyaykukuyta, hamut'ayta atin yuyaychakusqanman hina. Manam pipas chaytaqa hark'ayta atinmanchu. Kaqtaqmi ima "religionpipas" kawsayta atin tukuy runap yachachkasqan.

Chunka Isqunniyuq Ñiqin (19)

Tukuy runapas umanpi yuyaykusqantam rimarinan manapitapas manchakuspa. Yuyaykusqantataqmi pachantin runaman, tiksi muyuntin, lliw "munduntin" runaman riqsichinan yachananpaq. Sut'im rimaqtan pacha kamaq taytachapas yanapan. Chay yuyaykukusqanmantaqa, ruwasqanmantaqa manam pipas chiqniytapas, huchachaytapas atinchu.

Iskay Chunka Ñiqin (20)

Pi runapas, may runapas huñunakuytaqa atinmi. Runa huñunakuyqa kananpunin; allin rimanakuypaq, sumaq rimanakuypaqqa. Ichaqa, manataqmi pipas tanqasqaqa, mat'isqaqa, ima huñunakuymanpas yaykunanchu.

Iskay Chunka Hukniyuq Ñiqin (21)

Llapa runapas atinmi llaqtanta "nacionninta" kamachiyta; chaypaq akllasqa, chaypaq churasqa kaspaqa; pay kikinpas, masi mink'anta churaspapas. Kuskallan llapa runapas kanchik, llapataqmi kamachikuq kaytapas atinchi Llaqtap munayninmi kamachikuqtaqa hurqun, llapa runamanta hukta akllaspa sumaq hatun rimanakuypi, "eleccionispi akllaspa.

Iskay Chunka Iskayniyuq Ñiqin (22)

Llapa runan, imaynam kawsasqanman hina llaqtanwan, "nacionninwan" quchikunan mikhuytapas, tukuy ima kawsaytapas; yachaytawanpas, yachayninman yapananpaq, chaywantaq hananchasqa runa kananpaq.

Iskay Chunka Kimsayuq Ñiqin (23)

Llapa runapaq kamasqan llamk'ayqa, sapanka runataqmi akllakunan imam munasqan llamk'ayta. Tukuymi llamk'ananpaq yanapasqa kanan. Yanqa, qasi kaytaqa mana runa atinchu. Runaqa chanintan, llamk'asqanman hina chaskinan "salariontaqa". Llapa runam chaskinan kallpanpa chanintaqa, paypa kawsananpaq hina; warminpa, wawankunap kawsananpaq hina. Manachaytaqmi llaqta runa yanapanan. Tukuy runam "sindicato" "organizayta" atin; hinallataq "sindicalizado" "derechun" "respetachinanpaq".

Iskay Chunka Tawayuq Ñiqin (24)

Llapa llamk'aq runapaqmi samana p'unchawqa churasqa. Kikillantaqmi, kaqllataqmi "vacaciones" ñisqa, sapa wata asllapas huk killa samayniyuq kanan mana llamkaspa "pagasqa".

Iskay Chunka Pichqayuq Ñiqin (25)

Llapa runapaqmi kanan allin kawsay, kaqllataq warminpaqpas, wawankunapaqpas. Kananmi mikhunanpas, wasinpas, p'achanpas; kanantaqmi hampiqnin "medicupas". "Seguro Socialpas" kananmi paypaqqa mana llamk'ayta atiptin, unquptin; warmin wañuptin, ima llakipiña kaptinpas. Wachakuq warmiqa rikusqam qhawasqam kanan. Wawakunapas kaqllataqmi kanan; "Casadop" wawanpas, mana "casadop" wawanpas.

Iskay Chunka Suqtayuq Ñiqin (26)

Tukuy runapaq churasqan "escuela", "colegio", "educación", llapataqmi chaykunata chaskinan mana qullqillamanta. Hatun yachaywasimantaqmi yaykunan aswan umayuq, yuyayniyuq, hamawtayuq hina. "Educacionqa" llapa runap aswan allinruna kananpaqmi, llapa runamasintin munanakunanpaqmi, maymantaña kaptinpas, may llaqtayuqña kaptinpas.

Iskay Chunka Qanchisniyuq Ñiqin (27)

Llapa runam riqsinan hatun yachayniyuqpa yachayninkunata, chaymi "ciencia" nisqa, llapan riqsinan tukuy sumaq ruwaykunata: "artes" sutiyuq. Llapa runam yachanan, aypanan hatun yachay, kawsay yachay, aswan hatun "filosofía" nisqa hamutay kuraq yachayta.

Iskay Chunka Pusaqniyuq Ñiqin (28)

Sapanka runam munannanchik kay hatun kamachikuy simikunap huntakunanta, llapa pachantin, "munduntin" llaqtakunapi.

Iskay Chunka Isqunniyuq Ñiqin (29)

Ayllunchikpi kawsaq runataqa, llaqtanchik runataqa, anchatan, munana, yupaychana; ayllun, llaqtan sapanka runatapas uywawanchik, wawanmi kanchik.

Kimsa Chunka Ñiqin (30)

Kay hatun kamachikuy simikunaqa manam huk runallapaqchu; manataqmi "nacionkunap" kamachiqkunallapaqchu, llapa runap allinninpaqmi, pachantin llaqtakunapitaqmi hunt'akunan.

Hawa tinkikuna

http://qu.wikipedia.org/wiki/Pachantin_llaqtakunapi_runap_allin_kananpaq_hatun_kamachikuy (Qhichwa Wikipidiyapi qillqa)
Pachantin llaqtakunapi runap allin kananpaq hatun kamachikuy (Qusqu Qhichwa simipi)