Mien leve Landessprak, gude Nacht!
| Mien leve Landessprak, gude Nacht!. | |
|---|---|
| Author: | Claus Harms |
| Text type: | |
| Comment: |
from: Claus Harms: Schleswig-Holsteinischer Gnomon, ein allgemeines Lesebuch insonderheit für die Schuljugend. Schwers’sche Buchhandlung, Kiel 1843 (Google Böker)
Printing house: Schwers’sche Buchhandlung |
| : | |
Ick meen de Sprak nicht, van de ebm vörher twee Proben gebm sünt. Dat heet Plattdütsch, is’t aber nicht un is’t, nau nahm, so to keen Tied wes’n. Ne, so spricket unde wricket unse Sprake nicht, un so wenig binn de Pahlen als vor apm Gericht kommt so vel Hochdütsch un Declination toglik ut ehrn Mund, dat se seggn scholl: vor apenem Gericht. Schrebm is so worn van studerte un halfstuderte Lüd, aber sprakn is nimmer so wordn. Twarns seggt Jacob Grimm, vor den ick sonst alln Respect heff, in sien Grammatik: Vör sößhundert Jahr hett jeder gemeene Bur Vollkamheitn un Fienheitn in de Sprak wußt, d. h. alle Dag’ utövt, van de sik de bestn Spraklehrer hütigs Dags nichts mehr dröm latn. Doch wi wollt daräber mit nimms striedn. Hier is de Red’ van unse plattdütsche Sprak, de wi nu hebbt, dat de inn Weggahn begrepm is, un daräber heff wi Orsak to klagn.
Riek is se, riek an Wör un an Redensartn; de van uns dusend hemm will, de ehr egendömlik tohört, kann sick bi den meldn, de dit schrifft, he is licht optofragn. En paar lett he ut, sien Dör geit nicht drang. „Dwatsch, dwellig, däsig, vördweer,“ Äbersetter, komm her! „Mall, pall, prall, krall, drall, hännig, dännig“ — Gesell, komm opt Stück un segg mi dat opm Prick! dann schast du Meister wardn. Riek is se un licht to sprekn. Nu, de hochdütsch sprickt, kann ock vel stubm latn van de hochdütsche Schrift, dat he nicht mit utsprickt; alleen he mutt doch dat Pf bruckn, wo de Plattdütsche dat blote P bruckt: Pand, Perd, Plog, un dat scharpe Z, wo de anner T: Tom, Tungn, Tehrn (de Tehrn na de Nehrn settn) un de veln susn ßß und ss ss, wo wi in echt plattdütsche Wör meist immer t: „Sie schmissen zwölf schwarze Katzen ins Wasser“ — sprick dat plattdütsch un hör, wodennig’t denn klingt. Licht to sprekn un kört. Van all de tallosn e e, de in’t Hochdütsche de Wör achteran hebbt: Sprache, Weise, Lehre, liebe, treibe, meide — un van all de tallosern en en, besonners in de Tiedwör: lieben, treiben, meiden, — weet de Plattdütsche nichts, da wesselt se mit dat n in en besonnern Ton un wenn b, p un m vörhergahn, mit m: lebm, lopm, brumm, un mit dat egentlike n: gahn, stahn, schlan; kört is se, wiel se so vele Silbm afschmitt, womit dat hochdütsche Word bepackt is, to nöm de Silf g e, un seggt: ick heff afschmetn, för: ich habe abgeschmissen. So steit de plattdütsche Sprak da, fast op ehr Knakn, dat sünt de mitludn Bokstabm un hett nicht mehr Fleesch to dregn, as to en ordentlikn Gang nödig is; den geit se un piept nicht mit all de hochdütschn ii, un sücht nicht rechts oder links, ob se ock bi ehre Präposition den rechtn Casum sett un bi ehre Verba, et is ehr all een Dohnd, vör keen Sprachfehler ward se roth, vör de Falschheit soppt un stoppt se. Denn, toletzt, richtig kann en Kind se sprekn, hochdütsch aber sprickt nimms richtig.
De gude Sprak! Alleen wat hölpt’t eenmal, wi holn se nicht, un wi möhtn de hochdütsche nicht op! Mit so en lütjn Opsatz, as disse (Opsatz is all half hochdütsch) ward nichts utricht. Se hett sick, de Haupt- und Heldensprache, as Jemand se nömt, all gar to fast sett. En Hööft- un Helden- bok in Plattdütsch much vellicht wat utrichtn. Aber dat schrief een! Wi könnt gar nicht mehr rein plattdütsch sprekn. Ick kann mien Fründ noch grötn latn, aber en Grot kann ick em nicht schickn, dat mutt en Gruß wesn, wenn he mi (mick) verstahn schall. Dat de hochdütsche de Sprak op de Canzel un int Gericht wordn is, makt noch nichts, man kann wol seggn, da hört se hen, solke Dinge verlangt en solke Sprak, en andere, en högere, en hillige, de bi de Pött un bi de Plog is darto nicht gud nog. Alleen wat krieg wi im däglikn Lebm förn hochdütsche Sprak! Siet 1814 geschüht „der Vortrag des Schullehrers und überhaupt der ganze Unterricht in der hochdeutschen Mundart ausschließlich“, darto in Landscholn as in Stadtscholn „Anleitung zum Rechtschreiben“, man weet, wie flietig hochdütsche Sprak in veln Scholn drebm ward, un doch, watt gifft’t förn Sprekn! un gar wat förn Schriebm! Aber wie sünt de Städter all van dit Hochdütsche voll, binah holt sick dat Plattdütsche man noch under de nedderste Klaß op; en Denstmädjn bi en Kopmann bestellt ehr Warf all hochdütsch; un opm Landn, de Soldat wesn is oder faken mit den Amtmann sprickt, mit den Prester verkehrt, de en betjn Handel un Wandel drifft u. s. w., de meent, he mutt hochdütsch, un Andre meent, dat schimpt se, wenn se nicht ebm so. Dar feilt wahrlik noch vel an, wenn ock alle Menschn erst hochdütsch, as’t denn herutkommt, bi den Pott un bi de Plog sprekn, dat se denn ock wordn gud sprekn, so gud, as’t de hochdütsche Sprak vermag, un so gud schriebm. För vörnehme Lüd, gebildte, as man seggt, is de hochdütsche Sprak, för alle Andern muß egentlik de plattdütsche bliebm, in Sprekn un in Schriebm. Alleen dar is de Utsicht nicht na, da ward tovel lesn un et mutt in unsn Tiedn ock vel lesn wardn, darto de umgriepm inrietn Hof-Art, Hochfahrt, dat Vörnehm- un Grotdohn, as de Dänen in Schleswig klagt, dat dadurch ehre Sprak verdrängt is, (klagt sachter, leebm Lüd, ju Sprak blifft doch in Dänemark,) datsülwige verdrängt de plattdütsche Sprak ganz ut de Welt, as ehre Schrift all lang henut is. Wat hier steit, disse Schrift, nicht wahr? de is all as ut en ander Welt un holt mit Loff un Klag de plattdütsche Sprak en Liekenpredigt.
Dat Wedderspill. Töf mit de Liekenpredigt, bet du en Liek hest! segg nicht eher gude Nacht to ehr, as bet se sülm gude Nacht seggt hett to di! Wo scholl se weggahn, de jümmer noch in den drittn Deel van ganz Dütschland umher, — dat will seggn, mit 10 Millionen Menschn ut- un ingeit, sik dalleggt un opsteit! denn de paar Dusend, de in den grotn Rum, de den drittn Deel van Dütschland inschlütt, hochdütsch sprekn, bald hochdütsch un bald plattdütsch sprekn, de Vörnehmen in Städten un Flecken un de vörnehm schien wollt, närrische Lüd, schöllt et wahrlik nicht dohn. Schlimm is et allerdings, dat wi so ganz un gar de plattdütsche Schrift verlaren hebbt, — ji scholln nu kam, 1842 kam, so wordn ji sehn, dat wi op unsen Mund mehr holn as op unse Münt. Alleen, wat hett de hochdütsche Schrift denn noch för grotn Schadn de plattdütsche Sprak dahn? Umtrent tweehundert Jahr heff wi se, un bet vör en dörtig, vertig Jahr harr se keen Kath innahm, to schwiegn eu Strat. Lat uns ruhig wesn! Dat Betere will wol babm bliebm. — Ob unse Sprak noch wol enmal en Schrift wedder bekommt? Dat word se bährn, ehrn Riekdom vermehrn, ehrn Wohlklang verklärn, de Hessen un de Holsten so themlik ene Utsprak lehrn — un dusend verdreihte Dinger wedder torecht kehrn.