La Païsada/Chant Promèir
Iu chante le grand Piare, aquel biau païsan,
Embei son chapèl fiate e son fraque aus longs pans;
Qu'au quatòrzi dau siècle, au jorn de sent Nicolàs,
Embei trente confraires se faguèt britelar.
'Quòs gròs sabòts de bèç, sus liur còrs una batina,5
'Près le char de Madama suètan 'ma una coquina.
Mas totjorn vigorós, sens besoenh d'agulhas,
Fasián rofar las ròdas sus l'aissiau derolhat.
Taisa-te, quo-es pas vrai, ne'n dison los vesins,
Un asne n'a pas 'gut daus crestians per cusins.10
Vequí 'ma son le monde quand n'a ren sus le plat;
Mas quand le fum ne'n sòrt, jasan 'ma un avocat.
Per iu, per ren babilhe, ame las aventuras :
Tot incredule que sèi, arni las tèstas duras,
Que son pièig qu'un miule, endecontre un papèir;15
Ausisson ilhs legir? ne'n fason l'escharpit.
Faudriá pas 'bei 'quel monde viure en libertat :
Iu z-ame tot de gò dire la veritat.
Viva le bonet triple! iu que sèi pas bavard,
Iu que me 'pèle Toena, me laissariá bravar?20
Non, non, quo fau qu'escrive, fau que fache mervelha :
Pus biau quo ne'n sirà que le cuòl d'una vèlha.
Sens pilhar mos confraires, fau qu'o bote perfèit,
E qu'òm dise glòria d'aquel que z-o z-a fait.
A mon secors, Babet, contarem 'quela istòria.25
La pluma conduirai, te tendràs l'escretòria;
Te me diràs de faire, botarai per escrit,
Tot ce qu'an fai ausir, e tot ce que z-an dit.
Per avans nos fau dire a long embei a large
Tots los biaus païsans qu'èran de l'assemblatge.30
I aviá 'quí pas Francés, 'quel petit barba sala?
Bertrant le financièr que menariá una viala?
E 'quel gròs pairolaire (a son nom, quo-es Renait)
Que podiá pas se veire 'bei 'quel brave Peironèl?
Jaubert, Tiène, Grabièl, Toena le babilhard,35
Ensí que le grand Nane e Mechiau le somat?
André, le gròs Matieu, nòstre tamborinaire,
Jaque, Joan, son amic, 'bei Guilhaume, son fraire?
Briva dins sent Genest que fai son sensivat?
E Robèrt?... de ma pluma i-aul cresiá se sauvar.40
Puèi José le cornard, paire d'una familha
Que le tira tant bien de l'ongla e de l'aurelha
Tant d'autres, sens comptar tres grands Planta-Porrets :
'Quòs d'aquí, per tirar, fuguèton pas darrèir.
Gaspart ne'n z-èra v-un : 'quel jardinèir a fòns,45
Dau tropèl que i-aul ditz i-aul z-èra le segond.
Los vequí d'una benda aquòs rudes confraires,
Que totjorn se disián ensemble liurs afaires;
A la bas brut parlavan dedins daus petits coenhs :
Le bon Dieu z-o sabiá, mas ne fasián los sents.50
Graça a liur capitanhe, quo-èra un òme de tèsta
Mas tanben i-aul fuguèt l'avocat de la fèsta.
Piare i-aul se 'pelava, e sa femna Isabiau :
Se z-aviá le cuòl freid, sa femna l'aviá chaud;
z-Èra genta ilha dreit coma la chaminada;55
Piare enquèra l'amava!... auriá manjat sa ......!
'Ma t'obledar, Babet!... davant de contar Piare,
Per z-o bien començar, escriva dins 'quel care.
'Près le temps daus papèirs, quand la flor qu'es pas nèira,
Fuguèt de son inhon sortida tot entèira.60
Quand l'aguèton veguda, frescha dins los jardins,
Imitada en argent 'près los costats d'abits;
Los paubres patriòtes egarats, marfonduts,
Ne'n sarravan l'empenha, e se cresián perduts.
Le Corsoes deslojant de son brave domaine,65
A la pòrta trobèt d'Artoes 'bei d'Engoleime;
E coma se sauvava dau costat daus marais,
Veguèt tot davant se, Borbon nòstre bon Rei.
Lòis aus malherós parta, en prenhe una chenada :
« Soveniá te, diguèt, cusin, d'aquela 'nnada;70
» Ò grand diable siá leiau, vai parta en se gratant,
» Iu sèi un òme ruinat, preste a crabar de fam....
» Ente a passat 'quel temps, 'quòs jorns de republica,
» Quand a Robespiere, a Barrat faguèt nica!
» De las flamas d'enfèrn 'nèt tirar los bons sents;75
» De tormentas qu'ilhs z-èran liur balhèi dau bon temps;
» Cherchèi per los garir los maçons, los plas traires.
» Chasque desfigurat tornèt quèrre sos afaires :
» Los nòbles son permés, los paistres perdonats.
» N'i aguèt pus de penduts, pas mai de glotina.80
» M'an traït, 'quòs coquins, me z-an joat quincanèla!
» Benliau qu'auràs ton torn : adieu, paubra gonèla! »
Corsoes part sus le champ, sa cocarda au chapèl,
Sens valet, sens montura, sens argent au gosset,
Quo fasiá rire le monde; le Rei z-o fasiá gaire;85
Car i z-avián raubat sa padèla e son dòire :
Quo-es los sergents chès se qu'avián fait una destrama;
Qu'avián tirat dau juòc le Rei 'bei la Madama.
Borbon coma un afant, dins sos paubres grenèirs,
Purava sos defecis, 'quòs de son davancièr.90
Mas se que n'ama pas la guèrra e le tapatge,
i-Aul portèt, quand venguèt, la patz dins le mainatge.
i-Aul n'ama pas le brut, mès i-aul z-a ben rason;
De se tirar los piaus quo ne sap pas tròp bons.
Biaucòp d'empatinas, davant son arribada95
Botèton vistament a busèir liur cocarda.
Coma dins le març gras chascun se bigarèt,
En sus la pet dau chin mon chat se lai forèt.
Chascun enfarinèt son conte e sa figura,
De jòia los curats chantèton d'a bona ora.100
Bigòtas e bigòts dessarèton liurs dents;
E las demaiseletas liurs petits cuòls pudents.
Enfin veniá 'quel temps, marcat dins l'escretura,
Que Verní bona-gent, 'nava passar per lura;
L'entorn de son celèir i aviá un grand mascharat,105
Que dins la Senta Sion z-èra autre temps curat.
Bernat, vequí son nom : l'enfèrn faguèt 'quel dròlle;
Aussitòst batisat, se 'bilhèt coma un graule.
Las menetas l'amèton; fuguèt liur chat-gorrin :
Quo-es conegut per tel d'Erbet 'ma de París.110
Fau-quo ruinar un mòrt? quo-es se que ditz la messa;
I a quí genta dròlla? quo-es se que la confessa;
i-Aul fai pro son menet 'bei l'amor dau bon Dieu;
Manja dau lard le vendres, sabent qu'es desfendut.
E tandís qu'a Landet fosián los paï sans,115
Se biu le melhor vin sens s'esmaiar daus champs.
Puèi que n'auriá pas fait? a fòrça de mandrilhas,
Dins la França autre temps botèt la bisa-bilha.
Mas quau paièt las vitras, d'autres qu'aquel bandit?
A! que de brave monde 'nèton en paradís!120
Bernat dins son enfèrn se'n 'nèt faire penitença;
Mas bentòst l'empèsta s'eschampèt per la França;
Velhèt los paisans, los tornèt desgalar :
Aquo-es d'aquo tot pur qu'iu te vole parlar.
L'environ de meinuèit, ne'n z-an dit los temoenhs,125
La velha que la Reina venguèt 'bei le biau temps;
'Quel Bernat per Clarmont tot sol se promenava,
Son grimoèra a la man, au chavanhòl contava :
« Petit ausèl, escòuta : iu vole, mon amic,
» Deman 'bei mon cotèl 'ssassinar sent Verní.130
» Le pendrai le vauren, o perdrai ma sotana;
» Sirai maistre a la fin de sa richa païsana.
» Sos païsans deman, 'près v-un char van tirar :
» Quo sirà mos miulets, los farai raborar.
» Per l'occasion, la z-ai, la laissem pas gastar;135
» Fau 'nar trobar grand Piare, e 'peitèm pas pus tard;
» Le traparai au leit, li dirai una gandoesa;
» 'Ma n'es pas bien sovent, i-aul ne'n modrà la frèsa.
Aquo dit, le Bernart fai una granda escambada;
Chès Piare i-aul s'encor donc, troba pòrta sarrada.140
Que fai? monta au covert, entra per la lucarna.
Piare dins 'quel moment dormiá coma una carna :
Deseparat d'Isabiau, aul cochava au grenèir;
Le chanoene futat s'apropchèt de son leit :
« Te deurmes, li diguèt, coma un rompaire de bòsc.145
» Piare, desvelha-te, 'quí la poenta dau jorn. »
i-Aul trapa en disent quo, l'endormit per una vela;
Paure Piare fai tres sauts, tot de grand se desvelha.
Bada l'uelh coma una oelha; i-aul z-es tot esgarat
'Ma una lèbre que fugent auriá le cuòl sarrat.150
« Los grands esmais portant ne dormon pas las nuèits,
» E coma vai quo dònc que te ronfas si gròs »
Piare d'ausir 'quel brut, se crei pres dau tonare;
i-Aul 'bandona tòst-fait son anma a son vicare.
z-Èra rescondut tremblant dins le fòns de sos draps;155
Beguejava cinc Pater, cinc petits Ave Maria.
Portant tot justament, sòrt sa tèsta borrada :
Qu'es quo? demandèt-i-aul, d'una voetz enrumada.
Le prèste 'queste còp, per un braç le sasís,
« Ne cranhe ren, fadat, li ditz, sèi ton cusin;160
« Iu me 'pèle Bernat : ton paire embei ma maire,
» Una z-èra la sòrre, l'autre z-èra le fraire.
» Tu sès dònc mon amic, per mostrar que iu t'ame,
» Te balhe 'quel papèir, te bote capitanhe.
» Vai le faire legir, ne perde pas de temps,165
» Vès 'quòs tres jardinèirs que jardinan tant bien.
» Prenha tos escarpins, cor a tant que poiràs;
» Te 'rrèsta pas 'bei n'arma, jusca que lai siràs.
» La luna se rescònd; 'dieussiatz, jusc'au tantòst. »
Le sorcièr tot d'un còp, davant Piare se biu.170
FIN DAU CHANT PROMÈIR.