Karl Bartsch: Sagen

Sagen.
Author:	Karl Bartsch
Text type:	Saag
Comment:	from: Sagen, Märchen und Gebräuche aus Meklenburg 1–2. Band 1, Wien 1879/80 1879 Wien Printing house: Braumüller 1. Oplaag
:

This page shows the Low Saxon texts of the book only. The other texts can be found under “Sagen, Märchen und Gebräuche aus Mecklenburg”.

10.

Dei Waur, dei röppt ümmer ›Hollt 'n Mittelweg! hollt 'n Mittelweg! denn daun di min Hunn' nix‹; un sin Hunn', dei seggen ümmer ›jiff! jaff! jiff! jaff!‹ Wenn men dit nu hürt, denn möt 'n em jo nich napaug'n (d.h. mit der Stimme nachäffen).

Up dat ein Flach hett dei Waur ok mal eins jagt. Dunn hett ein Scheper, dei in sin Hütt uppen Felln bi dei Hört'n (Hürden) legen hett, em ümmer napaugt. As nu dei Jagd vörbi is, hett em dei Düwel wat vör sin Hütt hensmęten un dorbi seggt: ›Hest du mit jagen hulpen, denn frett ok man mit.‹ As dei Scheper nu ut sin Hütt krüpt un dat bisüht, dunn ist dat 'n Frugensbein mit 'n blagen Strump. Dei Scheper leggt dat hen bet 'n annern Morgen, dunn is dat 'n grot'n Büdel mit Geld west.

Küster Schwartz in Bellin.

11.

Dei Waur harr ok jagt, dor hen uppen Wautrummer Fell. Ho ho, harr hei raupen, dei Hunnen harrn blękt un gickjacht. Einer ist ihm begegnet, da hat er gerufen: ›Blif innen Middelweg, denn biten di dei Hunn' nich.‹

Aus Zierstorf, durch Pogge-Pölitz.

12.

De Wool is twe Dirns ut 'n Dörp (Hinrichshagen) klock twe des Namiddags begegent. De een wir dat as 'n Kirl to Pird met 'n Hund bi sik, æwer de anner seg, dat he up den Hund riden ded'.

Katmann Peters aus Hinrichshagen, durch Pastor Dolberg.

13.

Vör dissen güng ne Schneis' vant Baukholt bi Kunsterar (Consrade) den Barg hendal, un nasten kem en Damm, de güng bet an de Stör. Diss Schneis' un dissen Damm tröck ümmer de Waur entlang. Toirst kemen de groten Hunn', de bellten ümme ganz groff ›Hau, wau! hau, wau!‹ Denn kemen de lütten Fixköters, de bellten ganz fin ›Jick, jack! Jick, jack!‹ un achter an jögen ne ganz Haud Jägers in 'n Galopp. Dicht an de Stör wir ein Slagbom, dor hölln se still. ›Upgemakt!‹ reep dat denn; denn dreiht sik de oll Slagbom rüm, dat man dat Knarr'n wit hüren künn. Un ræwer güng 't æwer de Stör.

Up disse Sid was ein Damm, de noch hüt un dissen Dag de Profoß (Parforce)-Damm heit – dissen Damm güng 't henlang, all wat sei lopen künn'n, na 't Holt herin und denn so weg.

Bi enen Buern in Sukow haddens 's abends grad denn Deig insüert, un de een oll Diern hadd jo wol de Kœkendör uplaten. Hei! wart dat en Larm – se kam'n herut, un all min Lęw! sünd all de Hunn' bi den Backeltrog un fręten den Deig up. Se jammern æwer den schönen Deig un de een Diern is so drist, un fröcht: ›Wat krig wi nu dorvör?‹ Dei Een ut de Haud' seggt: ›O kik't man för de grote Dör tau!‹

As se all wegjagt sünd, gan se ok hen, un wat liggt dor? Eenen groten Hümpel Pirdmess.

Dunn warden se argerlich un de Een nimmt den Bein un stött dor wat von na de Dęl herup. As se den annern Morgen hengan, liggt dor einen schönen Hümpel Geld.

De Jägers, sęden se ümmer, wiren all verwünschte Eddellüd, de vör dissen so unvernünftig jagt haddn.

Nach mündlicher Erzählung des Altentheilers Johann Helms zu Rabensteinfeld aufgezeichnet von Präpositus Schencke in Pinnow.

30.

In Parchen wir mal en Bödd'ker, dei brukt tau 'ne Arbeit Bäuken-Holt un güng dorüm na dat Baukholt, üm sik dor wat hertauhalen, des Abends in den Düstern. As hei nu sik dat Holt haugt hadd un sik dat eben up den Puckel leggen wull, dor würr dat en furchtboren Larm in dei Luft. Dei Hunn' dei blękten un jauterten un dat wir en furchtbores Geschricht: Tähoh, Tähoh, Häz, Häz! Dorbi sach hei en Kirl mit en gräunen Jägerrock un en dreitimpigen Haut uppen Kopp mit düstere Hor. Aewer von dei Hunn' seg hei nicks, dei wiren æwer em in dei Luft. Dor smet hei sin Holt von den Puckel un lep wat hei lopen künn na Parchen herin, un noch lang hürte hei Fru Gauden mit ęr wille Jagd dörch dei Luft susen, denn Fru Gauden wir dat west.

Mündlich aus Parchim. Behm.

80.2.

Einmal sünd de Burn von Lütten-Butzin mit Kurn na Güstrow fürt, und as se an den Sünnenbarg vörbi kamen, fürt sik de hinnerst fast, de annern æwer fürn weg und laten em dor sitten. As he ne lütte Tit dor hollen hett, kümmt 'n lütten Kirl bi em, 'n lütten grisen Kirl un seggt tau em, he will em dat Kurn afköpen, wat he förrern deit? ›Dat und dat will he hebben,‹ un so wart de Bur Handels eens; he fröcht den lütten Kirl, wur he dat Kurn (Gasten is 't węst) afladen sall; de seggt to em, he sall em man na kamen un geit denn vörut na den Barg rin; de Bur fürt an, wat nu ganz lichting gan deit, un ok na den Barg rin. Hir wart de Gasten afladt und in en grot Küben schüdd't. As se dormit farig sünd, nimmt de lütt Kirl eenen von den Burn sin leddigen Säck un makt em denn' gaud half vull. ›So, seggt he, dit is din Betalung, kumm æwer jo bi Lęben nich bi un kik ire in den Sack, as bet du tau Hus büst.‹ De Bur fürt af, æwer unnerwęgens kann he't doch nich laten, is so niglich un kikt doch in den Sack, un wat hett he dor denn in? Luter Pirdmess! Nu ward he arg un schüdd't den Sack vull Mess von den Wagen raf un fürt in sin Bosheit na Hus. As he hir sinen Sack nu werre in Hännen krigt, so is noch wat in de beiden Timpen behacken blęben; dat hett sik nu æwerst in luter Gold verwandelt, un is noch so vęl, dat he sin Kurn noch dreimal betalt kręgen hett. Nu makt he sik flinking up de Strümp, un werre na dat Flach hen, wo he den Pirdmess henschüdd't hett; [64] æwer ›dor hett 'ne Ul' sęten‹, dor is ok nich en Spirken mir von tau finnen.

Von zwei Taglöhnern, durch Wirthschafter Thilo mitgetheilt.

92.2.

Grad' Johannimiddag – deent bi den Buren hir en Jung – will na Malchow tau Mark un köpen sik en Por Schausinkel un as hei bi 'n Wiberbarg kümmt, dor steit 'ne Baud' (Bude), de glänzt mit Gold un Sülwer un dor steit een bi, dei seggt: ›Min Sœn, wur wist Du hen?‹ – ›Ik will na Malchow tau Mark un köpen mi en Por Schausinkel.‹ Donn seggt de Mann: ›Kumm ran, dei kannst Du hir bi mi ok krigen.‹ Donn köft he sik en Por un as he s' 'n annern Dag besüht, donn sünd dat Goldstangen von luter Gold.

Obertelegraphist Hasse, nach Mittheilung des alten Zieglers Günther in Laaschendorf.

96. Dei Bur und dei Ännerirdsch

Ein Bur wir dörch Krieg un schlichte Tid so wit rünnerkamen, dat hei nich mir ut noch in wüßt. Dunn güng hei hen un köft sick vör sin letzt Geld 'n Strick, mit den wull hei sick an den irsten besten Bom uphängen. As hei so an dei Böm in dei Höchd kek, kem ein von dei lütten Ünnerirdschen, un seggt tau em ›Wat kickst du einmal so schnurrig an dei Böm in dei Höchd?‹ Dei Bur seggt, ›hei söcht sick 'n Bom tau 'n Uphängen.‹ ›Dat is 'n häßlichen Dod,‹ seggt dei Ünnerirdsch, ›da hest du hunnert Daler; wenn du werrer tau Gang' büst, kannst du mi sei werrer geben. Gah denn man na dissen Barg un klopp an dissen Stein, denn will ick rutkamen.‹ Dei Bur kümmt ok werrer tau Gang' un tellt hunnert Daler af un geiht damit na den Barg un kloppt an den Stein. Da kümmt ein anner von dei Unnerirdschen rut un seggt ›Din Fründ Lehnort is dod, äwest hei hett noch vör sinen Dod seggt, wenn du dat Geld bröchst, süll'n wi di dat vör ümmer schenken.‹ Dei Bur denkt, wenn min lütt Fründ dat Geld nich werrer hebben will, so mütt ick 't woll ünner dei armen Lüd bringen un hei ded vel Gaud's un lewt mit Fru un Kinner glücklich un taufreden bet an sin selig End. So güng dat in dei Welt tau, as dei Ünnerirdschen sick noch mit dei Minschenkinner afgeben.

Raabe, plattd. Volksbuch S. 112; vgl. Müllenhoff S. 288, NS. 269, 399.

143.3.

Dor sünd twee Knechts – den Urt æwer weet ik man nich, wo – de kamen Maidagnacht un willen weeten, ob in dat Dörp ok wol Hexen wiren. Und dor harr en Bur twee Arw-Egen, un dormit trecken se so rund üm dat Dörp und laten blot den Weg fri, dor kœnen de Luder nich æwer. Dunn stellen se de Eg' uprecht hen un gan dor unner sitten. Dor kümmt en Kutschwagen antofüren, un dor sticht ne Dam rute, un de een Knecht lett den eenen Foot en bęten ruter, un dor fängt se an to pinkern, as wenn se 'n Nagel inslög, un fürt dunn wider – kennt hebben se ęr æwer nich. Min Knecht æwer, as de gan will, donn is he lahm, un et is em, as wenn he 'n Nagel in Foot harr, æwer dor an to seen is nix. Un dunn sprekt he mit klook Lüd' in 'n Dörp, un de raden em, he sall dat ganz ebenso in de nächst Maidagnacht maken, ob se sik denn nich æwer em erbarmen ded'. Un he deit dat ok, un dunn kümmt de Kutschwag' ok wedder an, un de Dam sticht ut, un hett in de Hand so wat as 'ne Kniptang, he kann dat æwer nich orntlich seen, un dor wart se em bi den Foot fummeln, un dor is dat, as wenn se em wat rut treckt, un he kann dunn wedder gan.

Arbeitsmann H. Peters in Sandhagen; aufgezeichnet von Pastor Dolberg.

251.3.

En anner Knecht, denn' ok dei Mor ümmer ręden hett, kricht den Rath, hei sall sik Abends, wenn hei tau Bedd geit, 'ne Hękel (Hechel) so up dei Bost legg'n, dat dei Tinn'n na babn sünd. Dit hett hei ok dan. As nu dei Mor kümmt, kirt sei dei Hękel üm un drückt em dei Tinn'n na dei Bost rin, dat hei dot bliben möt.

Küster Schwarz in Bellin.

277. De Rummelgeist up de Wendörper Mœl

Vör lang'n Jor'n sat up de Wendörper Mœl bi Brüel 'n Möller, de matt so dull, dat dat ne wore Schimp un Schann' wir. As he nu dod wir, künn he in sin Graf kein Rauh finn'. Bald rummel un rœster, bald knipps un knapps, bald knarr un klapp he up de Mœl, dat kein lebendige Seel dorup uthollen künn.

Donn frög em 'n Mann, Namens Ruhrdans dörch drei Fragen af:

1. Fr. Wat rummels un rœsters du dor?

De Geist: Ik matt.

2. Fr. Wat knipps un knapps du dor?

De Geist: Ik schnid tau.

3. Fr. Wat knarrs un klapps du dor?

De Geist: Ik węw.

Dorher geit de Ręd bet up den hütigen Dag:

De Möller mit't Mattfatt,

De Wewer mit't Spaulrad,

De Schnider mit de Schir:

Drei Spitzbaub'n sünd hir.

As nu Ruhrdans erfor'n hadd, wat de Geist wull, stek he 'n Pund Wullkladd'n in 'n Sack un dorbi kreg he em rin, un drög em donn na dat Bagenmur an de Jülkendörper Grenz. Dor schüdd' he em mit sammt de Wull ut, indem he sęd':

Hir tockst du Wull bet an den jüngsten Dag!

Von düsse Tid un Stunn' an hadd de Geist Rauh.

Von Lehrer Lübsdorf in Raddenfort; vgl. Niederh. 2, 112f., wonach der Pastor den Geist in den Ofen betet, und dann in einem vor das Ofenrohr gehaltenen Sack fängt. Nun bittet der Müller, ihm doch etwas zur Beschäftigung zu geben, man steckt ein Pfund Wolle in den Sack die er bei Lebzeiten gerne gepflückt hatte, und trägt ihn nach dem Moore auf dem Wege von Weberin nach Jülchendorf. Noch heut spukt er herum und führt die Leute irre. Von einem in dem Netze Verirrten heißt es: Em hett woll de Wullplücker mött.

436.2.

Den Herrn tau Stargard, wat bi Nibrandenborg liggt, sin Dochter, dei hadd sik in einen jungen Ridder verleiwt, œwest de [325] Vadder wir ein gar tau bös Mann un dei jungen Lüd künnen sik man heimlich spręken. Einmal hadden sei sik na den Sod bestellt, dei nich wit von de Borg liggt, un as de Jumfer dor henkümt, so süt sei dor nen ollen bösen Wulf un löpt wedder taurügg, wurbi sei ęren Mantel verlüst, den de Wulf in sin Wut intweiritt. As ęr Leiwster nu kümt un ęren Mantel so finnt, glöwt hei in sin Angst, de Jumfer is von ein willes Dirt ümbröcht un steckt sik mit sinen Dęgen dörch 't Hart. De Jumfer kümt na ne lütt Tid, as sei denkt, dat de Wulf weg is, wedder tau den Sod un süt ęren Leiwsten in sin Blaut liggen. Donn treckt sei den Dęgen ut sinen Harten un steckt sich ok dormit dod. Davon heit de Sod de Jumfernsod.

Raabe, plattd. Volksbuch S. 240

469. Ökelnamen von Ortschaften

In Mękelnborg hebbens' riklich Ökelnamen. Dor geit de Ręd von de Wismar'schen Krabbenfängers, von de Wariner Sandhafen, von den Ribnitzer Klashahnenort, von de Grevismælschen Kreien, de Brüelscheu Klümp, de Krivitzer Rupenschiters, de Parchenschen Bessenbinners, de Hagenowschen Basiliskenstękers, de Malchiner Gössel, de Bockupschen Kukuks, de Malker Zęgenbück. De Goldbarger heiten Müggensprütters, denn as einmal ein gefährlich grot Müggensworm æwer ęren Kirchturn sitt, so denken sei, de Turn brennt un sprütten up em los, bet de Müggen wider trecken. Wat in Kuttelput in de holl Eik los is, un worüm tau Perdöhl de Hunn' ut 't verkirt Enn' blęken, mag de leiw Himmel weiten. Dat Stirnbarger Mæning is noch ümmer den armen Peiter inne Frömmd sin Trost. In Bernitt hürt dat Fleigenmark un dat Gantenlusen tau Hus, in Schwaan is de Ossenschaul, de Schult von Biestow kann mit gaud' Korten ok spęlen un de Gägelower hebben de bunt Kark.

Nach Raabe, plattd. Volksbuch S. 213.

508.1.

De Lüd vertellen sik von de grot Klock, dei in Lanken bi Parchen is: As de Klock gaten würr, kreg sei irst ümmer gor keinen Klang. Tweimal hadd de Meister sei all ümgaten un nu wull hei sei taum drüdden Mal ümgeiten. As hei sei nu binah farig hadd, güng hei hen un wull Frühstück ęten, sęd æwer tau den Jung, hei süll de Klock jo nich utlopen laten. Äwer de Jung ded dat doch un as de Meister nu wedder kem, donn würr hei so iwrig und zornig hiræwer, dat hei den Jungen mit sin Metz dat Og' utstek. Äwer dat würr em doch glik wedder led un hei sned mit sin Metz in de Form de noch warm wir en Og' herin, wat hüt noch tau sein is. De Klock æwer hett eu wunderschönen Klang un röpt, wenn sei lüddt ward:

›Sannaw, dei mi got,

dei is nu all' lang dod!‹

Mündlich aus Lanken. Behm.

Nach anderer Fassung soll die Glocke rufen ›Lankow (der Name des Lehrjungen) is all lang dod!‹ und Lanken soll davon seinen Namen erhalten haben.

508.2.

Wil dat de Klock nu sonnen schönen Klang hadd, wullen de Parchenschen sei nich för Lanken laten, wohen sei eigentlich bestimmt wir, sünnern wullen sei na Parchen füren. Von den Grever Felln, wo de Klock gaten wir, bet tau de Feldscheid von Lanken un Parchen, kregen sei sei uk, æwer dor sackt sei in un sei müßten sei irst ut dei Ird wedder rut graben. Dordürch entstünn en Waterlock, dat hüt noch ›dat Sülwersoll‹ heit. Nu lęden sei ümmer mirer Pird' vör, æwer 16 Pird' künnen de Klock nich furt krigen. Dor kem de Virtelbur von Stralendörp mit twei swart Ossen, un sęd, wenn sei de Klock na Lanken hen hebben wullen, denn wull hei mit sin beiden Ossen sei woll henfüren. Dunn lęd hei sin Ossen för den Wagen un [373] fürte mit de Ossen in 'n Draff na Lanken de Klock hen, un dor is sei hüt noch.

Mündlich aus Lanken. Behm.

617.2.

Dor wir einmal ein ganz gefährlichen Röwer, de heit Papendöneke. De wahnt in ein grot Lock bi'n Ratzeborger See. De Wiwer, de hei rowt un de noch jung un schmuck wiren, müßten sin Fruens sin un wenn sei 'n Kind kregen, so makt hei dat Kind un de Mauder dod. De sœwte Fru had hei œwest tau leiw dortau un hei makt blot dat Kind dod un treckt de Köpp von de sœben Kinner up 'n Band un wenn de Köpp in 'n Wind klapperten un danzten, so danzt hei mit herüm un süng:

›So danzet hei,

So danzet hei,

So danzt dei Papendöneke

Mit sinen saeben Söneke.‹

De Fru schenkt hei vel Gold un schöne Kleder, dei hei de riken Koplüd afnamen hadd. Hei let de Fru ok na dei Stadt tau Mark gan, œwest sei had einen hogen Eid daun müßt, keinen Minschen wat tau verraden. Uppen Mark begegnet ehr ehr Brauder und frögt ehr, wo sei so lang west is un wo sei de schönen Kleder her hett un worüm sei so trurig utsüt. Wil sei em nu nicks verraden dörft, stellt sei sik an 'n groten Stein un klagt denn' ehr Led. De Brauder œwest stünn hinnen ehr un hürt Allens, wat sei den Stein klagt. Dunn köft sei sik 'n Fatt Arwten un streut de ut, bet sei tau Hus is. Da gan sei nu den Arwtenstripen na un finnen den Röwer in sin Lock un richten em.

Raabe, plattd. Volksbuch 141 f.; vgl. Müllenhoff S. 37. – Ad phrasin nostratium ›Enem Steen tho klagen‹ non solum superstitionem quandam deprehendimus, quoniam morbo affecti putant, per querelas malum in alium transferri; sed magis ad studium spectat sophisma, da Diejenigen, welche Räubern und Mördern geschworen hatten, keinem Menschen etwas zu sagen, pflegten ihr Leyd einem Stein zu klagen, doch so, daß es Menschen als von ohngefähr hörten. Vide in Historia Meckl. passus de famoso latrone Papedöncken. Selecta jurid. Rostoch. 3, 56.

642.1.

Dor is mal eins 'n Jung west, dei hett na sin Mutter slagn. Dorup starw hei, und as hei bigraw'n is, wasst em sin Hand ut de Ird. Dunn seggen dei Lüd tau sin Mutter, sei sall dei Hand mit 'ne Raud' haug'n. Dit hett dei Mutter dan, un denn hett dei Dod' ümmer dei Hand rinner treckt; œwer den annern Morgen is dei Hand ümmer wedder dor west. Tauletzt hett dei Scharprichter kamen müst und hett dei Hand awhaugt. Dei is dunn in 'ne Schachtel leggt un in 'ne Kirch upbiwort word'n.

Küster Schwartz in Bellin, aus dem Munde einer alten Frau. Vgl. Schwarz 86; NS. 28, 46; Temme, Volkssagen der Altmark 56.