Kaki Kuhzod

by Miriy

Navoiyni ruhidin o‘lsa madad,
Yana qilmasa lutf Firdavsiy rad„

Solay kishvari qissag‘a rustaxez,
Qalam nayzasi birla so‘zg‘a sitez»

Hikoyat mayidin qilay elni mast,
Qilay bazm elin o‘ylakim maylarast:

Karam qilsa Firdavsiy «Shohnoma»sin,
Ki tuttursa shafqat bila xomasin.

Chu Firdavs bog‘iga solsam xuro‘sh,
Ki Firdavsiydin olsa komim ulush.

Bu maydonni azmig‘a aylab sutuh,
Qalam nayzasi birla Rustam shukuh,.

Bukim nazm razmin tutub bedarak,
Zabun aylayin so‘zni andoqki Kak.

Falak zoli topsa ishimdan xabaru
Degay:— Ofarin!— o‘ylakim Zoli zar.

Bu tarix uchun kimsakim chekti jon,.
Ki gulzori ma’nig‘adur bog‘bon.

Bu yanglig‘da bo‘lmish tarannumsaroyr
Ki Firdavsiy ruhig‘a firdavs joy.

Vatan Zolg‘a Zobiliston edi,
Atodin ato shohi doston edi.

Yaqin anga uch kunchilik bu’di roh
Ulug‘ tog‘ edi, bas biyik borgoh.

Ulug‘ dasht ul tog‘ni yonida,
Bisoti falak vus’ati sonida.

Ki afg‘onu lochinu xayli buluj,
Vatan tutmish erdi qo‘yub anda ko‘ch.

Na bir tog‘ erdi falak irtifo’,
Etib ko‘kg‘a boshi malak istimo’.

Etib kunguri charxi miynog‘acha,
Kamand ushlatib saqfi bolog‘acha.

Biyiklikda pasti bo‘lub osmon,
Anga yo‘l yasab osmon kahkashon.

Hamul tog‘ni ustida bir hasin,
Tuman xalq o‘lub anda ma’vo guzin.

Qo‘yub qal’a otini Mirbod lum,
Tutub maskan anda hama xayli shum

Ajab bandare erdi darbandi saxt,
Na bir qo‘rg‘on o‘ylakim qo‘hi laxt.

Na dushmandin erdi alarg‘a zarar,
Na lashkardin erdi alarg‘a hazar.

Anga kirgali erdi darvoza bir,
Magar mahkam etmish to‘kub anga qir,

Qush ul qal’a azmida qilmay darang,
Bulut sho‘rish etmay, qochar bosh yalang.

Bo‘lub xayli afg‘ong‘a ul hisn joy,
Bari tiyrandozu jang ozmoy.

Hisob ichra ming, barchasi rohzan,
Urushda biri mingg‘a yirtib kafan.

Tutub tog‘ bag‘rin saropardasi,
Kaki ko‘hzod anda sarkardasi.

O‘zi ko‘hzodu oti erdi Kak,
Ajab badrag erdi u (bohaybat sag).

Bo‘lub paykari filu qomat baland,
Bukim tog‘dek jismi xoro pisand.

Urush chog‘i gardung‘a tortib xuro‘sh,
Balo yolqunidek solib og‘zi jo‘sh.

Solib na’rasi sher jismig‘a tob.
Shukuhidin ajdarg‘a ming iztirob.

Uzub zo‘r etarda kamar tog‘din,
Olib hush devona yo‘q sog‘din.

Qaviy haykalu ko‘h paykor edi,
Sipahdoru purzo‘ru solor edi.

Urushda olurdi alam marddin,
Ki gurzida Alburz etib garddin…

O‘tub umri bunyodi bedod etib,
Hama umri bedod bunyod etib.

Narimong‘a andin yetib go‘shmol,
Qutulmay ani razmidin Somu Zol.

Tushub biymi Garshasp jonig‘a ham,
Bo‘lub xirasi Zoli zar dam-baDam.

Necha Som razmig‘a bog‘lab kamar,
Qilib zo‘ri bozusi zeru zabar.

Bo‘lub Somu Zol anga parxoshjo‘y,
Na bir razmidin bo‘ldilar komjo‘y.

Madoro tilab, tutti bil’axir
Tariyqi itoat, tutub noguzir.

Berurga anga yilda o‘n jirm gov,
Muqarrar zaru siym uchun bojn sov,

Olur erdi Kak har yili Zoldin,
Yana hadyalar Zoli ko‘poldin.

Bu ma’nidakim, Zobilistong‘a yo‘l
Ochilg‘ay farog‘atda korvong‘a yo‘l.

Tijorat elin tor-mor etmagay,
Safar ahlig‘a yo‘lni tor etmagay.

Tilab xalq osoyishin Zoli zor,
Zar ul shum uchun aylamish ixtiyor.

Bu g‘am Zoli zarni qilib notavon,
Qarong‘u edi ko‘zga Zobilsiton.

Xiradmand uldur baliyat chog‘i,
Durust etsa ish farru himmat chog‘i.

Chu dushman qaviy bo‘lsa, tadbiri xo‘b,
Ki tadbir asar ishni ta’siri xo‘b.

Sharar ozdurur, suv bila barham et,
Ulug‘ bo‘lsa, tufrog‘ sepib, o‘t kam et,

Ul erdiki, Zoli zari kiynakor
Zabun etti zar birla ul nobakor.

Chu a’do qaviydur madoro kerak,
Bale, do‘stu dushman muvoso kerak.

Tahamtanki, Zol angga erdi ato,
Qelib zo‘ri bozu atodin ato.

O‘go‘rub Zol Rustamg‘a bu kitfu yol,
Xulistonig‘a istar erdi kamol.

Ko‘z ichra tutub go‘iyo mardumak,
Hadis etmay ollig‘a ko‘hzodi Kak.

Tushub biym Kakdin zamiridi ajo‘sh,
Dedi xayliga Zol tortib xuro‘sh:

Bu farzandkim, bas erur arjumand,
Javonmardu hushyori donish pisand.

Shijoatda, quvvatda hamtosi yo‘q,
Ko‘dakdur, aduvg‘a madorosi yo‘q.

Topib mavsumi umri o‘n ikki yosh,
Qilur gard achchig‘lanib tutsa tosh.

Qaviy haykal, ammo kichik yoshi bor,
Necha pahlavonlig‘da kengoshi bor.

Ani ko‘nglida sherdin yo‘q sitam,
Qachan pildin xotiri ichra g‘am.

G‘ururi yigitlikni g‘avg‘osi ko‘p,
Hamiyatda mayli taqozosi ko‘p.

Mabodoki ko‘hzod ishidin xabar,
Qulog‘iga ul pahlavonni yetar.

Kichik yoshida qilsa razmi irik,
Ulub ul, bukim qolmagaymen tirik.

Balo tiyrig‘a o‘zni aylab hadaf,
Zamoni tarab bermasun bartaraf.

Karam tangridin bo‘lsa, bir-ikki yil
O‘tub, topsa quvvat, topib zo‘ri fil.

Umidim budurki, tuman ko‘hzod
Hayotiga andin qilur xayrbod.

Ani qullig‘ini tilab shum Kak,
Misoli ul itdurki, tishlar kesak.

Bukim holiyo tifldur narra sher,
Bo‘lung voqif andin sag‘iru kabir,—

Debon qildi ta’yin iki pahlavon,
Javon hushu pahlo‘ qaviy navjavon.

Tunu kun rafiq etti Rustam bila,
Tahamtan hamul ikki hamdam bila.

Nasab birla Rustamg‘a erdi yaqin,
Hasab ichra ondoqki, sohib nigin.

Birig‘a laqab erdi Kashvodshoh,
Yana biri Milodi zarrin kuloh.

Xiradmand edi ikki donish pajuh,
Alardin falak sheri topmish shukuh.

Ul ikkisig‘a Zol aytib:— Zinhor
Ki Kak ishlarin aylamang oshkor.

Ani oldig‘a Kakdin aytmang payom,
Mabodo menga qo‘ymangiz nangu nom.

Demang Rustam ollig‘a Kakdin hadis,
Darak qilmang ul bedarakdin hadis.

Eshitgach mabodo, solib ko‘ngli sho‘r,
Yigitlik dumog‘ig‘a aylab g‘urur,

Yana qilmagay azm maydonig‘a,
Sitamdur manga, zulm ani jonig‘a.

Chaqirtib mahallotu bozor ham,
Bu sirdin qilib elni hushyor ham.

Bukim, qilmasun hech kishi Kakni yod,
Bashar yo pari deb Kaki ko‘hzod.

So‘zidin birov gar qilsa oshkor,
Talov molu jonin qilur toru mor.

Ki chun topti bu nav’ farmoni Zol,
El og‘zida yo‘q bo‘ldi andin maqol.

Ayog‘chi, yigitlik sharobini tut,
G‘ururi yigitlikda bir dam ovut

Havas jomi xushdur yigitlik chog‘i,
Zamoni xo‘rishdir yigitlik chog‘i.

Rustamning bozor soyrig‘a azimat qilganda, ikki rahnavarddin Kaki ko‘hzod hikoyatin eshitgani va uning ahvolidin xabar so‘rgani va Qashvod ilan Milod chora topmay andin so‘z qilgani

Bu tarixg‘a ulkim Rustam shukuh,
Ki «Shohnoma» roqim, Tahamtan pajuh.

Bu yanglig‘ tuzar so‘zni maydanini,
Ki firdavs qilsun shabistonini.

Tutub rasmi mardonalig‘ filtan,
Kichik yosh, ulug‘ himmati filfan.

Amude olib ilkiga govsar,
Kamone tutub, novaki jonguzar.

Qilich belda, fil boshini teng yorib,
O‘qidin falak fili bosh qaytorib.

Ani razmidin karkidon notavon,
Bo‘lub sher maydonidin nimjon.

Kuloh boshida Somdin yodgor,
Sipah Zoli andin bo‘lub nomdor.

Bu hashmat aro Rustami dorugir,
Magar chiqti bozor aro ul daler.

Ulus ko‘rgach. ul naxli zebosini,
Kichik yoshda bozui bolosini,

Shukuhi solib yerni bag‘rig‘a chok,
Labi sog‘aridin bo‘lub mast tok.

Tushub duxtari razg‘a kayfiyati,
Labin o‘pmakig‘a tilab niyati.

Qadi sarv, bozusi ammo qaviy,
Falak pahlavonin qilur multaviy.

Tani tog‘, tog‘ uzra tog‘ bosh anga,
Agar tutsa tufrog‘ o‘lub tosh anga.

Boqib xalq bir-birga hayrat qarin,
Der erdi:— Bu qaddingg‘a ming ofarin!

Bu asnoda ikki piyoda magar,
Tahamtan bila bo‘l»dilar hamsafar.

Xabarsiz magar Zol e’lomidin,
So‘z aytmish magar Kakni payg‘omidin.

Ko‘rub bo‘yla bozui payvastini,
Shukuhi qaviy, qomatu bastini,

Duosida tilni sanoxon etib,
Tamosho hamul sun’i yazdon etib.

Debon:— Ofarin, qaddu basting uchun,
Amudi garonu zo‘r dasting uchun.

Musallam yigitlik kamolingga ham,
Safobaxsh fayzi jamolingga ham.

Qachan to‘rt ano topti sendek o‘g‘ul,
Ki yetti atodur eshikingda qul.

Bu suratda bermas jahon zoli yod,
Desang, yo‘q ajabkim, Kaki ko‘hzod.

Shijoatda, suratdadur anga teng,
Yigitlikda ortuq emas, teng deng.

Shijoatda teng garchi qo‘hzodg‘a,
Emas teng(u) bu sarvi ozodg‘a.

Agarchi tanumandu purzo‘r erur,
U bir shumi badrag, bu bir hur erur.

Bu yanglig‘ jahon zolidin Zoli zar
Farog‘atg‘a yetmish olib bahru bar.

Chu Rustam alardin topib bu suro‘sh,
Dumog‘i topib jo‘shu tortib xuro‘sh.

Urub shu’lai g‘ayrati tundu tez,
Ul ikki piyodag‘a aylab sitez:

— Ne so‘zdur, bu kimdur Kaki ko‘hzod?!
Basharmu, malakdinmu ul devzod?

Nachuk pil paykar, tanumand erur?!
Ne payvand ila manga monand erur?!

Ki hamto menga Somu Zol aytmayin,
Narimon kibi qiylu qol aytmayin.

Chu Garshaspu Utrutg‘a qilmay misol,
Nedin Kak bila berdingiz go‘shmol?!

Demay hamsarim sheri nar yo palang,
Va yo ajdare, yo dilovar nahang?

Vatan anga suvdurmu yo tog‘dur,
Bilolmonki, qaysi qurumsog‘dur.

Uyolmay deyursiz meni Kak kibi,
Qachan gurz erur elg‘a kaltak kibi?G‘

Agar tog‘ erur yo‘qsa tufrog‘din,
Nedur asli, barham beray bog‘din!’

Nechuk zot erur ul Kaki ko‘hzod,
Mening birla aylarsiz ul telba yodR

Meni tengu tushim emas har xasis,
Malak birla xushdur Masiho anis!

Iki rahvar anglab Tahamtan so‘zin,
Javonmard Rustamg‘a bog‘lab ko‘zin.

Uchub rang ruxsoridin, chekti g‘am,
Qurub og‘zi-yu, halqidin ketti nam.

Pushaymon bo‘lub ul iki rahnavard,
Bo‘lub muztarib, og‘zida ohi sard.

Na fikri takallum, na hushu javob,
Tushub uzv-uzvig‘a ming iztirob.

Tahayyurda qolg‘ach, bo‘lub gungu lol,
Alarni ko‘rub bu sifat puri Zol,

Karam ilkini asru aylab ayon,
Alarg‘a zar etti karam ul zamon.

Chu Rustam ovutg‘ach zaru siymdin,
Qutulmish ul ikki qatig‘ biymdin..

Dedi pahlavon:— Rost deng har nima,
Yori gurgdin forig‘ o‘lsun rama.

Dedilarkim:—Ey pahlavon nomvar,
Ravoningga haq lutfi bersun zafar.

Bu asnoda bor bir ajab ko‘hna gurg,
Ajab ko‘hna gurge, ishidur suturg.

Ajab badrage, badnihodedur ul,
Laqab Qak, magar ko‘hzodedur ul.

Nahangedurur sho‘ri daryo sitez,
Nahang novakidin topolmas gurez.

Najod anga afg‘onu navkar buluj,
Sipah yonida barcha lashkar buluj.

Qurub yo‘lni ustig‘a xirgohlar,
Haros ichra andin gado, shohlar.

Bo‘lub o‘g‘rilig‘ fikri ul xayli shum,
Hazar qilg‘ay andin bari marzu bum.