KGD/Demonstrativ adjektivi-pronomi

by L. de Beaufront

Demonstrativ adjectivi-pronomi.

34. — La demonstrativ adjektivi (sequata da substantivo) havas a kom dezinenco ed esas nevariebla, quale la cetera adjektivi : ca od ica por l'objekti, di qui on volas indikar explicite la proximeso; ta od ita por la for a objekti, od ordinare. Ex. : Me amas ica puerino, ma me odias ita puerulo.

Quale en ta exemplo, on opozas l'adjektivo ca al adjektivo ta, kande parolesas pri du enti o kozi, de qui un esas proxima e l'altra esas for a. Ma, en la praktiko, on indikas ordinare omna enti od objekti per ta, ita, kande on ne volas tote partikulare indikar la proximeso.

On uzas prefere la formo plu kurta, kande l'eufonio permisas.

La pronomi demonstrativa (uzata sole) havas la sama formo kam l'adjektivi; ma plurale li divenas ci, ti, od ici, iti.

Kande on bezonas distingar la genro, on prefixigas al formi plu kurta (ca, ta; ci, ti) la personal pronomi il, el, ol :

ilca por maskulo, ilci por maskuli, ilta por maskulo, ilti por maskuli,

elca por femino, elci por femini, elta por femino, elti por femini,

olca por neutro; olci por neutri; olta por neutro; olti por neutri;

Fine, ta du pronomi havas neutra formo nedeterminita : co od ico, to od ito. Ex. : me havas du hundi; ica esas malada, e co jenas me; ma ita esas nefatigeble, e to esas tre utila ad me por chasar en (i)ca lando ^[1].

On vidas la difero inter la neutra determinita olca, olta, qua relatas ula objekto definita, e la neutra (i)co, (i)to nedeterminita, qua relatas irga kozo ^[2] o fakto. Por dicernar li praktike, suficas questionar su, kad on darfas adjuntar al pronomo ula substantivo determinita : ica = ica hundo (en l'exemplo supera); ma co e to = ca kozo, ca fakto, ta kozo, ta fakto.

Kom antecedenti di la pronomi relativa on uzas la formi en t : (i)ta, (i)ti, (i)to (V. § 35).

---

1. La demonstrativi propozesis en ta formi : icu, ecu, ocu, oco (inspirita da hic, haec, hoc sen h); istu, estu, ostu, osto (inspirita de iste, ista, istud Latina) e simetra kun ilu, elu, olu. Kom adjektivi li esis : ica, ista (ca, sta).
   La Franca substantivo « oso » e la pluralo dil pronomi : ici, eci, oci; isti, esti, osti. Ma, judikante, ke ta sistemo esas komplikita e ne sate dicerneble (ica, ista), la permananta Komisitaro quan elektabis la Komitato dil Deligataro, preferis nur : (i)ca, (i)ta per la sequanta decido (20 di febr. 1908) :

   « L'indikanta pronomi esas : por proximeso : (i)ca; por foreso : (i)ta. Neutra formo (por objekto nedeterminita) : ico, ito. La komencanta i darfas esar supresata, se l'eufonio permisas. Kande on bezonas indikar la genro, on prefixigos il, el, ol al formo sengenra ca, ci, ta, ti. Tale on obtenos : ilca, elca, olca; ilci, elci olci; ilta, e. c. »

   Pose, pro ke ta (ita) esas plu facile pronuncebla ka ca (ica) da multa homi, nome dal Anglalinguani, kande ol komencas frazo-membro, o sequas konsonanto, decidesis, ke ta (ita) sempre uzesos kom demonstrativo, ecepte kande on volos tote explicite indikar la proximeso; lore, kompreneble on uzos : ica, ca; ici, ci; ico, co.

   (En la kinesma Apendico trovesas la justifiko dil formi selektita en Ido por ta adjektivi-pronomi.)
2. « Kozo » havas hike la tota ampleso di lua intima e naturala signifiko : ol nule restriktesas ad objekto determinita e materiala. Exemple, kande me dicas : quo donas a vu ta espero? o : quo eventis a vu? me vizas nula objekto determinita : multa, diversa konsideri, reflekti povas kontenesar en la « quo » dil questiono : quo eventis a vu? Do en ta frazi parolesas pri kozo, kozi, facto o fakti tote nedeterminita e reprezentata da « quo ». Ta noto utilesas anke por komprenar juste la signifiko ed uzo di (i)co, (i)to en multa kazi.