Ils stemprads

by Kahlil Gibran

Nus e vus

Nus essan ils uffants da la tristezza, e vus essas ils uffants da l’allegria.

Nus essan ils uffants da la tristezza, e la tristezza è la sumbriva da Dieu che na sa chasa betg en vischinanza da cors malizius. Nus essan trists e nossa tristezza è uschè gronda che cors meskins n’èn betg buns da la tschiffar. Nus bragin e planschain, entant che vus riais; nossas larmas ans purifitgeschan fin la fin dals temps.

Vus n’ans enconuschais betg, ma nus enconuschain vus. Vus chaminais svelt cun il flum da la vita e n’as vulvais betg vers nus; nus sesain a la riva, as udin ed as guardain. Vus n’udis betg nossas lamentaschuns, pertge che la canera as staupa las ureglias; nus però udin vossas chanzuns, perquai ch’il scutinar da las notgs ha gizzà nossas ureglias. Nus as vesain, vus stais en la glisch; vus n’ans pudais betg vesair, perquai che nus sesain en il stgir.

Nus, ils uffants da la tristezza, essan profets, poets e musicists. Nus tessin cun ils fils da noss cor il vestgì dals dieus e cun ils sems da noss cors emplenin nus ils mauns dals anghels.

Vus essas ils uffants senza quitads e da l’allegria, vus vegliais sin las plazzas da la cumpagnia. Vus tschentais voss cors en ils mauns da la levezza, pertge ch’il smatg dal det da quella è miaivel; vus as domiciliais en la chasa da la nunsavida, pertge che quella na cuntegna nagin spievel, en il qual vus pudais vesair vossa fatscha.

Nus suspirain e cun noss suspirs sa maschaida il scutinar da las flurs, il scruschignar da las frastgas ed il schuschurar dals flums. Vus riais e vossas risadas s’uneschan cun il smardegliar dad ossa, il stgadanar da chadainas e l’urlim dal precipizi.

Nus bragin, e nossas larmas crodan en il cor da la vita, sco che ruschè dagutta or da las palpevras da la notg en il cor da la damaun. Vus surriais, ed or dals anguls da vossa bucca rienta culan giomias sco tissi da serps en ina plaja averta. Nus bragin, pertge che nus vesain la sventira da la vaiva e la miseria dals orfens. Vus riais, pertge che vus vesais la glischur da l’aur. Nus bragin, pertge che nus udin a suspirar ils povers ed a sbragir ils supprimids. Vus riais, pertge che vus udis a far printgas cun buccals emplenids. Nus bragin, pertge che nossas olmas èn spartidas da dieu tras noss corp. Vus riais, pertge che voss corps sa posan fermamain vi da la terra.

*

Nus essan ils uffants da la tristezza, e vus essas ils uffants da l’allegria. Lain congualar ils resultats da nossa tristezza e las ovras da voss’allegria en la glisch dal sulegl:

Vus avais erigì las piramidas sin l’ossa dals sclavs, ma ellas stattan sin sablun e raquintan als tschientaners da vossa passageritad e da nossa immortalitad. Nus avain destruì la Bastille cun nossa bratscha niva, e las naziuns discurran da la ‹Bastille› benedind nus e smaladind vus.

Vus avais erigì ils curtins da Babel sur ils tempels dals flaivels ed ils chastels da Ninive sin las fossas dals povers. E guarda, Babel e Ninive èn vegnids extirpads sco las passidas dals chamels en il sablun dal desert. Nus avain stgalprà il maletg dad Astarte en marmel, e quai uschia ch’il marmel para da stremblir, cumbain ch’el è immobil, e ch’el para da discurrer, cumbain ch’el è mit. Nus avain sunà Nahawand sin las cordas da l’arpa, ed ils spierts dals amants che sgulatschan en la stanza sa sentan attratgs tras questas melodias; nus avain malegià la mamma da Dieu uschia che las lingias daventan patratgs divins e las colurs sentiments celests.

Vus as rendais sin las plazzas da divertiment e distracziun, e sin questas plazzas èn millis martirs vegnids stgarpads d’animals en ils amfiteaters da Roma ed Antiochia. Nus ans retirain en il silenzi, ed ils dets dal silenzi han stgaffì ovras sco l’Ilias, il cudesch Giob e la gronda Tayyat.

Vus as mettais a letg sper la passiun, ed ils stemprads da la passiun han manà millis olmas da dunnas al precipizi da la dischonur. Nus embratschain la solitariadad, ed en la sumbriva da la solitariadad èn vegnidas stgaffidas ovras sco la Mu’allaqat, la tragedia da Hamlet e la Divina Commedia da Dante.

Vus vegliais cun ambiziun, e las spadas da l’ambiziun han laschà currer millis flums da sang. Nus faschain guardia da notg cun la fantasia, ed ils mauns da la fantasia van a prender savida celesta or dal rintg da glisch divin.

*

Nus essan ils uffants da la tristezza, e vus essas ils uffants da l’allegria. Tranter nossa tristezza e voss’allegria existan be trutgs graschels, inaccessibels, sin ils quals voss chavals bain nutrids na pon betg passar e vossas bellas charrotschas betg charrar. Nus avain cumpassiun cun vossa modestadad, e vus spretschais nossa grondezza; ma tranter nossa cumpassiun e voss spretsch sa ferma il temp tut irrità.

Nus vegnin encunter a vus sco amis, ma vus ans assaglis sco inimis; tranter l’amicizia e l’ostilitad sa chatta in foss profund, emplenì cun larmas e sang.

Nus construin per vus chastels, e vus ans chavais foss; tranter la bellezza dals chastels e la stgirezza dals foss sa mova l’umanitad cun pass grevs. Nus sternain rosas sin vossa via, e vus cuvris noss letg cun spinas; tranter ils petals da las rosas e lur spinas sa chatta la vardad en sien profund.

Da vegl ennà cumbattais vus nossa pussanza miaivla cun vossa forza sfranada. Vus gudagnais per in’ura il cumbat e faschais ina canera sco las raunas dal plaschair davart vossa victoria. Nus però as victorisain per in tschientaner e restain en silenzi.

Vus avais crucifitgà il Nazaren, alura essas vus as postads enturn el ed al avais beffegià ed offendì. El però è vegnì giu da la crusch ed è ì ordavant sco erox; el ha victorisà generaziuns tras il spiert e la vardad ed ha emplenì la terra cun sia gloria e sia bellezza.

Vus avais dà tissi a Socrates, encrappà Paulus, mazzà Galilei, assassinà All Ibn Taleb e stranglà Midhat Bacha; els però èn daventads immortals e vivan vinavant en fatscha a la perpetnadad. Vus percunter vivais sin questa terra sco cadavers che na chattan nagin ch’als sepulescha en la stgirezza da l’emblidanza.

Nus essan ils uffants da la tristezza, e la tristezza è in nivel, or dal qual il bun e l’enconuschientscha plovan sin terra. Vus essas ils uffants da l’allegria; quant gronda che vossa allegria saja, ella sumeglia pitgas da fim che vegnan destruidas tras stemprads e dismessas tras ils elements.

Uffants da Dieu, biadis da las schimgias

Quant agen è il temp, e quant remartgabels essan nus! Il temp è sa midà ed el ha midà nus. El è s’avanzà ed ha a medem temp mess nus en moviment. El ha prendì il vel da sia fatscha, e nus essan stads surstads ed intgantads.

Anc ier essan nus ans lamentads davart il temp ed al avain temì. Ed oz cumenzain nus ad al amar e desiderar; gea, nus cumenzain schizunt a chapir sia natira ed a scuvrir ses misteris.

Anc ier ans palpavan nus precautamain enavant sco spierts che tremblan da la tema amez las sgarschurs da la notg e las temas dal di. Oz raivain nus plain fascinaziun sin ils pizs da las muntognas, nua che stemprads furius e tun e chametg spetgan sin nus.

Ier anc mangiavan nus il paun empastà en il suaditsch da la fatscha e bavevan aua cun en larmas. Ed oz mangiain nus il manna or dals mauns da las nimfas da la damaun e bavain in vin maschadà cun essenzas savurantas da la primavaira.

Ier anc eran nus in termagl en ils mauns dal destin; cun tutta pussanza ans stirava il destin baud envi e baud ennà. Oz però è quel dasdà da si’aivrezza e nus essan quels che giugain cun el e faschain noss spass; nus giain ordavant ed il destin ans suonda.

Ier envidavan nus entschains davant ils idols ed unfrivan animals davant ils dieus ravgiads. Oz envidain nus l’entschains davant nus sezs ed ans purschain unfrendas, pertge ch’il pli grond e pli pussant da tut ils dieus ha erigì ses tempel en noss cors.

Ier eran nus subdits dals retgs e sbassavan noss chaus davant ils regents. Oz ans enclinain nus sulettamain davant la vardad, suandain be la bellezza ed obedin be a la charezza.

Ier sbassavan nus noss’egliada davant ils spirituals e demussavan grond respect envers las visiuns dals profets. Oz però, suenter ch’il temp è sa midà ed ha midà nus, oz guardain nus en fatscha al sulegl, tadlain las melodias da la mar e tremblain be davant ils stemprads.

Ier destruivan nus ils trons da nossas olmas, per eriger londeror fossas per noss babs e perdavants. Oz èn nossas olmas sontgs altars, als quals ils spierts da temps passads na ristgan betg da s’avischinar ed ils quals na tutgan betg ils dets sblatgids dals morts.

Nus eran ier anc in patratg mit, zuppà en ils chantuns da l’emblidanza. Oz però essan nus ina vusch che lascha stremblir las profunditads da l’univers.

Nus eran ier anc ina sbrinzla flaivla, la quala la tschendra sepuliva. Oz essan nus in fieu ardent che brischa sin ils givels da la val.

*

Quantas notgs avain nus veglià, giaschend per terra e cuverts cun naiv, e nus avain cumplanschì in ami che nus avevan pers u in possess ch’ans è vegnì rubà. E quants dis avain nus passentà sco nursas senza pastur, patind fom e said. Tranter in di che gieva a fin ed ina notg che steva per cumenzar, cumplanschevan nus nossa giuventetgna passa ed ans consumavan bramond in salvader nunenconuschent, entant che nus guardavan tementads en il spazi vid, stgir e tadlavan la lamentaschun dal silenzi e dal nagut.

Questas epocas èn passadas sco vulps che sa schluitan tranter fossas. Ed oz che l’univers è sclerì e che nus avain cuntanschì la schientscha cumplaina, oz passentain nus notgs alvas sin letgs celests. Nus ans deditgain a la fantasia ed a nossas inclinaziuns, entant che las flommas dal fieu sautan enturn nus, e nus las tschiffain cun detta che na trembla betg. Enturn nus sgulatschan ils spierts dals djinns, cun ils quals nus conversain en lingua chapibla; il cor dals anghels passa sper nus vi, ed ils anghels sa legran da la brama da noss cors e da la melodia da noss’olma.

*

Nus eran ier e nus essan oz; e quai è la voluntad divina per ils uffants da Dieu. E tge è vossa voluntad, figls da las schimgias?

Avais vus fatg in sulet pass enavant, dapi che vus essas ruschnads or da las sfessas da la terra? Avais vus auzà insacura in’egliada vers tschiel, dapi ch’ils demunis as han avert ils egls? Avais vus ditg in sulet pled or dal cudesch da la vardad, dapi che las serps as han bitschà?

Avais vus tadlà be in mument la chanzun da la vita, dapi che la mort ha serrà vossas ureglias?

Dapi settantamilli onns sun jau tar vus ed as ves a ruschnar sco insects en ils anguls da las taunas. E dapi set minutas as observ jau nà da mia fanestra ed as ves a schluitar tras giassas tschuffas, manads dals demunis da la letargia, las chadainas da la sclavaria vi da voss pes e las alas da la mort ch’applaudeschan sur voss chaus, pertge che vus essas oz, sco che vus eras ier e vus vegnis ad esser damaun e puschmaun sco a l’entschatta.

Nus eran ier e nus essan oz, e quai è la lescha divina per ils uffants dals Dieus.

Tge però è vossa lescha, vus biadis da las schimgias?

Tranter notg e damaun

Tascha, mes cor, pertge che l’univers na ta po betg udir!

Tascha, pertge che l’eter è emplenì da lamentaschuns e suspirs e n’ha nagin’ureglia per tes chants ed imnis!

Tascha, pertge ch’ils fantoms da la notg na taidlan betg sin il scutinar da tes misteris, ed il rudè-rudella da la stgirezza na sa ferma betg davant tes siemis!

Tascha, mes cor, tascha fin la damaun, pertge che quel che spetga cun pazienza la damaun, la vegn a scuntrar. E tgi che charezza la glisch, quel vegn la glisch a charezzar.

Sajas attent, mes cor, e taidla mes pleds!

En il siemi hai jau vis ina merlotscha che seseva sin il crater d’in vulcan activ e chantava. Jau hai vis ina gilgia ad auzar ses chau or da la naiv. Ina giuvintschella dal parvis niva hai jau vis a sautar tranter fossas, ed in uffant hai jau vis a giugar riend cun chavazzas.

Tut quests maletgs hai jau vis en il siemi, e cur che jau sun ma sveglià ed hai guardà sin tuttas varts, hai jau vis il vulcan activ, ma jau n’hai udì a chantar nagina merlotscha. Jau hai vis a crudar la naiv sin ils champs e sut sia grossa cuverta alva sepulids ils corps senza vita da las gilgias. Jau hai vis retschas da fossas en il silenzi da l’eternitad, ma nagin na sautava u urava en schanuglias davantvart. Ed jau hai vis ina collina da chavazzas, ma nagin na rieva là – auter ch’il vent.

Ma svegliond, sun jau ma sentì trist. Nua eran sa pers ils plaschairs dal siemi? Nua sa zuppava la fortuna dal sien, e co eran sa schliads ses maletgs? Co duaja l’olma avair pazienza, fin ch’il sien l’apporta puspè ils maletgs da ses giavischs e da sias speranzas? Sche taidla, mes cor, mi’istorgia:

Anc ier era mi’olma ina planta ferma, veglia, da la quala las ragischs tanschevan profund en la terra e la roma sa stendeva en la vastezza da l’immensitad. La primavaira ha mi’olma flurì e la stad ha ella purtà fritgs. Arrivond l’atun, hai jau rimnà ses fritgs en cuppas d’argient e las hai tschentà si a l’ur da la via. Ils passants èn sa servids, han mangià ils fritgs ed èn ids vinavant cuntents.

Cur che l’atun è stà passà e las chanzuns d’allegria èn sa transfurmadas en plants da bara, è restà en mia cuppa in sulet fritg, il qual la glieud aveva laschà enavos per mai. Jau hai prendì e mangià quel. Quel m’ha gustà amar sc’ina coloquinta ad asch sco fritgs malmadirs. Qua hai jau ditg a mamez: Pover mai, pertge che jau hai mess en bucca als umans ina smaladicziun ed amarezza en lur intern! Tge has ti, mi’olma, fatg cun la dultschezza che tias ragischs han tratg or dal dadens da la terra, e cun las savurs che tias frastgas han bavì en la glisch dal sulegl?

Alura hai jau sragischà la veglia, ferma planta da mi’olma. Jau l’hai stratg cun ragischs e tut or da la terra, en la quala ella era creschida. Jau l’hai stratg or da ses passà e l’hai engulà sia regurdientscha vi da milli primavairas e milli atuns.

Ed jau hai plantà la planta da mi’olma en in auter terren. Jau l’hai plantà sin in champ situà lunsch davent da las vias dal temp. Jau hai veglià sper ella e ditg a mamez:

Vegliar vul dir, esser datiers da las stailas.

Jau l’hai bagnà cun mes sang e mias larmas ed hai ditg a mamez:

En il sang è flad ed en las larmas dultschezza.

E returnond la primavaira, ha mi’olma flurì ina segunda giada. La stad ha ella danovamain purtà fritgs. E cur che l’atun è s’avischinà, hai jau rimnà ils fritgs sin cuppas dad aur che jau hai tschentà si a l’ur da la via. La glieud è vegnida sperasvi persula u en gruppas, ma nagin n’ha stendì or il maun per mangiar dals fritgs.

Qua hai jau prendì in fritg ed al hai sagià. El m’ha gustà dultsch sco mel, rinfrestgant sco l’aua dal flum dal parvis, delizius sco vin da Babylon ed odurus sco jasmin. Sinaquai hai jau ditg a mamez:

Pelvaira, ils umans na vulan nagina benedicziun en lur bucca e nagina vardad en lur cors, pertge che la benedicziun è in figl da las larmas e la vardad ina figlia dal sang!

Jau sun ì davent e sun ma tschentà en la sumbriva da la planta da mi’olma, la quala stat persula sin in terren, lunsch davent da las vias dal temp.

*

Tascha mes cor fin la damaun!

Tascha, pertge ch’il spazi è emplenì da la savur da corps che sa decumponan, ed el na po betg prender si tes flad.

Sajas attent, mes cor, e taidla mes pleds. Ier eran mes patratgs sco ina nav che glischnava sin las undas da la mar e la quala il vent chatschava d’ina riva a l’autra.

La nav da mes patratgs era vida – fin a set magiels ch’eran emplenids cun differentas colurs che glischavan sco las colurs da l’artg.

Suenter in mument hai jau gì lungurus da glischnar sur la mar, ed jau hai pensà da returnar cun la nav da mes patratgs vida en il port dal pajais, en il qual jau sun naschì.

Ed jau hai cumenzà a colurar las varts da mia nav cun colur melna – sco il sulegl tar sia rendida, cun verd – sco il cor da la primavaira, cun il blau dal firmament e cun il cotschen da l’aurora. Sin la vela e da las varts hai jau malegià maletgs singulars ch’attiran l’egliada e legran l’egl.

Suenter che jau hai gì terminà mi’ovra e che la nav da mes patratgs vesev’or sco l’appariziun d’in profet tranter duas immensitads – numnadamain l’immensitad da la mar e dal tschiel –, qua è la nav da mes patratgs entrada en il port da mes pajais.

Ils umans han bandunà lur chasas per ma beneventar cun allegria ed onurs. Els m’han dà in’escorta d’onur en la citad ed han sunà sin flautas e tamburins. Els han fatg quai, perquai che l’exteriur plain colurs da mia nav als aveva attratg, ma nagin n’è vegnì a l’intern da la nav da mes patratgs. Nagin na m’ha dumandà tge che jau haja manà cun mai en mia nav da pajais lontans. Nagin n’è vegnì a savair che jau era returnà cun ina nav vida en il port da mia patria.

Qua hai jau ditg a mamez adascus: Jau hai engianà mes cumpatriots. Cun set vaschs da colurs hai jau fingì a lur egliadas ritgezzas che jau na possedeva betg.

In onn pli tard sun jau puspè ì a bord da la nav da mes patratgs e sun navigà ina segunda giada en il lontan.

Jau sun navigà tar las inslas orientalas, nua che jau hai rimnà e chargià sin mia nav mirra, intschains, mustgat e lain da sandel.

Alura sun jau navigà tar las inslas occidentalas ed hai manà da là sin mia nav aur, ivur, safirs, smaragds ed autras pedras preziusas.

Da las inslas settentriunalas sun jau returnà cun saida, pizs e purpur.

E da las inslas meridiunalas sun jau ì a prender cuirass ed armadiras, spadas custaivlas e lantschas gizzas sco er autras armas.

Jau hai emplenì la nav da mes patratgs cun las chaussas las pli custaivlas e raras da quest mund e sun returnà cun tut en il port da mes pajais. Jau hai ditg a mamez:

Uss ma vegn mes pievel ad onurar cun raschun. Els ma vegnan ad accumpagnar chantond e sunond en la citad, ed jau merit l’onur ch’els ma rendan. Arrivond en il port, na m’è nagin vegnì encunter ed jau sun passà tras las vias da mia patria, senza ch’insatgi ma fetschia bainvegni. Qua sun jau ma fermà sin las plazzas ed hai explitgà als umans, tge stgazis che jau haja manà cun mai da pajais lontans. Els m’han però guardà cun in surrir beffegiant e m’han vieut il dies.

Trumpà e trist sun jau returnà tar il port. Qua hai jau vis mia nav, a la quala jau n’aveva betg deditgà avant grond’attenziun, damai che jau era occupà memia fitg cun rimnar ils stgazis. Uss hai jau vis mia nav e constatà che las undas da la mar avevan lavà davent sias colurs, uschia ch’ella veseva or sco in skelet; e stemprads, urizis ed ils radis dal sulegl avevan sblatgì ils maletgs sin las velas, uschia che quellas parevan sco vestgadira grischa, isada.

Jau aveva salvà ils stgazis da la terra e las custaivladads dal mund en in vaschè che glischnava sin la surfatscha da la mar, ed uschia sun jau returnà tar mes pievel. E mes cumpatriots m’han sbittà, perquai che lur egls vesan be l’apparientscha exteriura.

En quell’ura sun jau ma spartì da la nav da mes patratgs e sun ma rendì tar la citad dals morts; jau sun ma tschentà tranter las fossas dadas si alv ed hai reflectà davart lur misteris.

Tascha, mes cor, tascha fin la damaun, pertge ch’il stemprà fa beffas dal scutinar da tes intern, e las taunas da la val na dattan betg enavos sco eco ils tuns da las cordas da ti’olma.

Tascha, mi’olma – fin la damaun, pertge che quel che spetga plain brama la damaun, vegn a vegnir embratschà plain affecziun dad ella.

Guarda, l’aurora cumpara! Uss discurra mes cor, sche ti es bun da discurrer!

Guarda il saut da la damaun, mes cor! Ha il taschair da la notg laschà enavos en tias profunditads ina melodia, cun la quala ti pos retschaiver la damaun?

Guarda la rotscha merlotschas e turschs, co ch’els sgolan d’ina fin da la val a l’autra! N’ha l’anguscha da la notg betg schirà dal tuttafatg tias alas, uschia che ti pos t’auzar ad aut e sgular cun els?

Guarda ils pasturs che van davantora a lur scossas e las mainan or da las stallas e saivs al liber! Han ils spierts da la notg anc laschà a tai ina restanza da resolutezza, sinaquai che ti possias suandar ellas sin las pastgiras verdas?

Guarda ils giuvens e las giuvnas a viandar en las vignas! Na vuls betg t’auzar e t’unir cun els?

Sta si mes cor, t’auza cun l’aurora, pertge che la notg è passada, e las temas da la notg èn svanidas cun ils dischariels!

Sta si mes cor e dechanta la damaun, pertge che quel che n’intunescha betg las chanzuns da la damaun, è in uffant da la stgirezza.

Visiun

Cur che la notg ha cumenzà ed il sien ha bittà ses mantè sur la terra, hai jau bandunà mes letg e sun ì a la mar. Jau hai ditg a mamez: «La mar na dorma er betg, ed il vegliar da la mar consolescha quel ch’è senza sien.»

Arrivà a la mar, era la tschajera sa sbassada da las muntognas sin la costa e cuvriva quella sco in vel la fatscha d’ina giuvna, bella dunna. Jau sun ma fermà, hai observà las undas e tadlà lur choral. Jau hai pensà a la forza perpetna che sa zuppa là davos – la forza che passa sperasvi en il stemprà, furiescha en il vulcan, surri en la bucca da las rosas e chanta cun ils dutgs.

Suenter in temp sun jau ma vieut; qua hai jau vis a seser trais spierts sin in grip vischin. Ils vels da la tschajera als cuvrivan per part. Jau sun m’avischinà instinctivamain, sco sch’ina forza magnetica giess or dad els. In pèr pass davent dad els sun jau ma fermà plain entusiassem.

Qua è in dals spierts stà si ed ha ditg cun ina vusch che pareva da vegnir or da la profunditad da la mar: «La vita senz’amur è sco ina planta senza flurs e fritgs. L’amur senza bellezza è sco ina flur senza odur. Vita, amur e bellezza èn trais essers en in sulet, ils quals na pon ni vegnir stgamiads ni spartids in da l’auter.» Suenter quests pleds è l’apparientscha puspè sa messa en ses lieu.

Il segund spiert è stà si ed ha ditg cun ina vusch che sumegliava il ramurar d’ina cascada:

«La vita senza rebelliun sumeglia las stagiuns senza la primavaira. La rebelliun senza dretg è sco ina primavaira en in desert sitg e nunfritgaivel. Vita, rebelliun e dretg èn trais essers en in sulet, ils quals na pon ni vegnir stgamiads ni spartids in da l’auter.»

La finala è il terz spiert stà si ed ha ditg cun ina vusch sco il ramplunar dal tun: «Vita senza libertad è sco in corp senz’olma. Libertad senza pensar è sco in spiert confus. Vita, libertad e pensar en in unic esser, dal quals ils elements na sa laschan ni stgamiar ni sparter in da l’auter.»

Alura èn s’auzads tuts trais fantoms ed han ditg cun vuschs starmentusas:

«L’amur e quai ch’ella fa nascher, la rebelliun e quai che sorta dad ella, la libertad e quai ch’ella fa crescher èn trais aspects da Dieu. E Dieu è la conscienza dal mund raschunaivel.»

Alura ha regì in profund silenzi, il qual era emplenì dal vibrar dad alas invisiblas e dal stremblir da corps eterics. Jau hai serrà mes egls e tadlà l’eco dals pleds che jau aveva udì. E cur che jau als hai puspè avert, n’hai jau vis nagut auter che mar – cuverta d’in mantè da tschajera. Jau sun m’avischinà al grip, sin il qual ils trais spierts eran sesids, ed jau n’hai vis nagut auter ch’in nivel d’intschains che s’auzava vers tschiel.

Il stemprà

1

Yussuf al-Fachry aveva trent’onns, cur ch’el ha bandunà il mund e tut quai ch’el cuntegna, per viver solitari, taciturn e retratg en in eremitadi giud via, situà sin la spunda da la val sontga en il nord dal Libanon.

Tranter ils abitants dal vitg eran las opiniuns davart quest pass divididas. Ils ins han ditg: «El è il figl d’ina famiglia bainvisa e bainstanta; franc charezzava el ina dunna ch’al ha bandunà; e perquai ha el vieut il dies a ses conturn en tschertga da solitariadad, per chattar en quai confiert.» Auters han ditg: «El è in poet e siemiader che mitscha da la canera dals umans, per nudar ses patratgas e transfurmar ses sentiments en vers.» Puspè auters han ditg: «El è in misticher che banduna il mund per viver suenter la religiun da ses cor.» E la finala hai er dà intgins ch’han pretendì: «El è in nar!» Quai che pertutga mai, sun jau ni da l’opiniun dals ins ni dals auters, pertge che jau ma sun conscient ch’i dat a l’intern da l’olma misteris che sa laschan ni sminar ni engiavinar. En il zuppà m’hai jau però giavischà d’entupar quest um e da discurrer cun el. Duas giadas hai jau empruvà adumbatten da m’avischinar ad el per vegnir a savair la vardad sur dad el ed emprender d’enconuscher sias raschuns. Ma jau hai be retschet dad el in’egliada severa ed intgins pled ch’han exprimì aversiun, distanza e luschezza.

L’emprima giada al hai jau vis a spassegiar en vischinanza dal guaudet da ceders. Jau al hai salidà cun ils pleds ils pli amiaivels; el ha be fatg in segn cun il chau ed è s’allontanà en prescha. La segunda giada al hai jau vis en ina pergola en vischinanza da l’eremitadi. Jau hai empruvà da vegnir en discurs cun el schend: «Jau hai udì che quest eremitadi è vegnì fundà d’in muntg siric en il 14avel tschientaner. Savais vus forsa insatge da quai?»

El ha respundì en tun refusant: «Jau na sai betg tgi ch’al ha fundà ed jau na vi er betg savair quai!» Alura ha el agiuntà en tun beffegiant: «Pertge na dumandais betg Vossa tatta? Ella è veglia ed enconuscha meglier l’istorgia da questa val che jau.»

Suenter quests pleds m’ha el vieut il dies. Jau al hai bandunà deplorond mi’insistenza.

Dus onns èn passads, en il decurs dals quals la vita misteriusa da quest um m’è magari vegnida endament u sia persuna m’è cumparida en siemi.

2

In di d’atun, cur che jau vagabundava puspè ina giada datiers da l’eremitadi da Yussuf al-Fachry sur collinas e tras vals, sun jau vegnì surprais d’in ferm uradi. Il stemprà e la plievgia m’han turmentà malamain ed jau sumegliava ina nav a vela sin la mar furiusa che vegniva destruida da las undas e da la quala las velas vegnivan stgarpadas dal vent. Jau sun fugì vers l’eremitadi, schend a mamez: Quai è ina buna chaschun da visitar l’eremit, pertge ch’il stemprà è mia stgisa e mia vestgadira bagnada è motiv avunda.

Jau hai cuntanschì l’eremitadi en in stadi deplorabel. Strusch che jau hai gì spluntà vi da l’isch, steva davant mai l’um che jau aveva giavischà dapi daditg da pudair scuntrar. En ses maun tegneva el in utschè cun drizzà si las plimas e chau blessà che respirava grev sco sch’el fiss sin murir. Jau al hai salidà e ditg: «Perdunai che jau vegn tar Vus en quest stadi, ma jau sun vegnì surprais da la malaura e ma chat lunsch davent da chasa.»

El m’ha guardà a moda dischapprovanta ed ha replitgà cun spretsch: «I dat bleras grottas en questa cuntrada, en las qualas Vus avessas pudì tschertgar refugi!»

Entant ch’el scheva quai, stritgava el il chau da l’utschè cun ina tala tenerezza sco che jau n’hai mai vis en mia vita. Jau sun ma smirveglià da quest cuntrast evident en ses cumportament – la tenerezza envers l’utschè, la severitad envers mai – e sun stà irrità. Sco sch’el avess sminà, tge che fatschentia mai, m’ha el guardà e ditg: «Il stemprà na sa nutrescha betg da charn ascha. Pertge avais tema e fugis dad el?»

«Po esser ch’il stemprà refusa charn ascha», hai jau respundì, «ma charn frestga ha el franc gugent, ed en mai avess el chattà in fitg bun baccun.»

Ses tratgs èn sa sclerids in pau ed el ha ditg: «Sch’il stemprà as avess traguttì sco in baccun, alura avessas acquistà in’onur che vus n’avais betg merità uss.»

«Gea», hai jau respundì, «jau sun fugì dal stemprà e currì tar Vus, per betg m’acquistar l’onur che jau n’hai betg merità.»

El ha vieut davent da mai sia fatscha, per zuppentar il surrir che vuleva sa furmar, alura m’ha el envidà da seser sin in banc da lain che steva sper ina fuaina, en la quala ardeva in fieu, ed ha ditg: «Sesì na qua e sientai Vossa vestgadira!»

Jau sun ma tschentà sper il fieu ed al hai engrazià. El ha prendì plazza visavi mai sin in banc da crap, ha bagnà ils pizs da la detta en in liquid dad ieli che sa chattava en ina cuppa da terra ed ha unschì precautamain l’ala da l’utschè e ses chau blessà. Alura è el sa vieut vers mai ed ha declerà: «Il vent ha bittà questa merlotscha cunter in grip, e cur che jau l’hai chattà, era ella en privel da vita.»

«E mai ha il vent chatschà cunter Voss isch», hai jau replitgà, «e fin uss na sai jau betg, sch’el ha rut mi’ala u blessà mes chau.»

El m’ha guardà e ditg: «I fiss bun, sch’ils umans avessan insatge da la natira dals utschels! I fiss er giavischabel, sch’ils stemprads smuttassan las alas dals umans e blessassan lur chaus! Ma l’uman è temelitg e bugliac. Apaina ch’el senta ch’in stemprà s’eleva, sa zuppa el en sfessas da la terra ed en sias taunas.»

Faschond il pussaivel da betg laschar rumper giu il discurs, hai jau respundì: «Gea, a l’utschè vegn concedida in’onur, la quala l’uman na retschaiva betg. L’uman viva en la sumbriva da leschas e tradiziuns ch’el ha sez stgaffì, entant ch’ils utschels vivan suenter la lescha absoluta ed universala, tenor la quala la terra gira enturn il sulegl.» Si’egliada è sa sclerida sco sch’el avess chattà en mai in scolar che chapescha svelt, ed el ha ditg: «Fitg bun, fitg bun, sche Vus crajais propi quai che Vus schais, alura bandunai ils umans cun lur tradiziuns lavagadas e lur leschas meskinas e vivai sco ils utschels en in lieu nunabità, nua che regian mo las leschas da la terra e dal tschiel.»

«Jau crai en quai che jau di!», hai jau replitgà.

El ha auzà ses maun e respundì cun ina tscherta insistenza en sia vusch: «La cretta è ina chaussa, da viver tenor quella in’autra. Numerus èn quels che discurran sco la mar, ma lur vita sumeglia ina palì. Numerus èn quels ch’auzan lur chaus sur las tschimas da las muntognas, ma lur olmas dorman en taunas stgiras.»

Senza che jau avess gì chaschun da respunder, è el sa vieut ed ha tschentà la merlotscha sin in vegl vestgì en vischinanza da la fanestra; alura ha el mess laina en il fieu m’encuraschond: «Tirai or Voss chalzers e sientai Voss pes; l’umiditad fa pli grond donn a la sanadad da l’uman che tut l’auter! N’hajas nagin fauss turpetg!»

Jau sun m’avischinà al fieu; la vapur sortiva da mia vestgadira umida. El è restà in mument sin la sava da l’eremitadi ed ha guardà en il cosmos sfranà. Suenter avair esità in mument, al hai jau dumandà: «Vivais Vus gia daditg en quest eremitadi?»

Senza ma guardar, ha el respundì: «Jau sun vegnì en quest eremitadi, cur che la terra era deserta e vida, la stgirezza la cuvriva ed il spiert da Dieu sgulatschava sur las auas.»

Senza dir pled hai jau pensà per mai: Quant remartgabel è quest uman, e quant difficil èsi da chattar sia vardad! Ma jau stoss vegnir a savair ils misteris da si’olma. Jau vegn a spetgar fin che sia luschezza e sia superbia èn sa transfurmads en buntad e miaivladad.

3

La notg ha zuglià la vasta planira en in vestgì nair; il stemprà era daventà pli ferm ed i pluveva a tschiel rut. I ma pareva sco sch’i fiss prorut in nov diluvi che dueva destruir tutta vita e liberar la terra dal rufid dals umans. Tar la sullevaziun dals elements pareva – sco ina sort cuntrareacziun – il spiert da Yussuf al-Fachry da daventar adina pli ruassaivel e serain, e la tenuta reservada ch’el aveva mussà a l’entschatta envers mai, è sa midada en simpatia. El è stà si, ha envidà duas chandailas e tschentà davant mai ina cria cun vin sco er in tablet cun paun, chaschiel, ulivas, mel e fritgs setgentads. Alura è el sa tschentà visavi mai ed ha ditg amiaivlamain: «Quai è tut il proviant che jau possed; jau ta supplitgesch, frar, d’al parter cun mai!»

Senza dir pled avain nus mangià nossa tschaina, tadlond a tgular il vent ed a daratgond giu da tschiel. Entant hai jau observà sia fatscha ed empruvà da chattar en quella ils motivs per sia moda da viver remartgabla. Suenter avair mangià, ha el prendì da davos la fuaina ina cafetiera d’arom, or da la quala el ha derschì en dus cuppins café odurant. Alura ha el avert ina stgatla da cigarettas ed ha ditg: «Ta serva, frar!»

Tut perplex hai jau sagià il café e m’envidà ina cigaretta. El m’ha guardà sco sch’el avess engiavinà mes patratgs, ha surris e ditg, suenter er sez avair envidà ina cigaretta: «Ti es franc surstà ch’i dat en quest eremitadi vin, tubac e café, e segiramain ta pari curius ch’i dat qua in letg ed ina tschavera abundanta. Jau na ta crititgesch betg, sche ti ma fas reproschas pervi da quai. Sco blers auters crais ti numnadamain che viver lunsch davent dals umans muntia da stuair desister da la vita e dals plaschairs da la vita.»

«Gea», hai jau ditg, «nus essan disads da crair che quel che sa retira dal mund per adurar sulettamain Dieu, laschia er davos sai ils plaschairs e divertiments ch’il mund porscha, per manar ina vita ascetica e sa nutrir dad aua ed ervas.»

«Jau avess pudì adurar dieu amez sia creaziun», ha el replitgà, «pertge che l’aduraziun da Dieu na pretenda nagina solitariadad e retratgadad. Jau n’hai betg bandunà il mund en tschertga da Dieu, pertge che jau al aveva gia chattà en la chasa da mes bab ed en mintg’auter lieu. Jau sun ma retratg dals umans, perquai che mes caracter na correspunda betg a lur caracter e perquai che mes siemis n’han nagut cuminaivel cun lur siemis. Jau hai bandunà ils umans, pertge che jau ma sentiva sco ina roda che sa volva a dretga, entant che tut las autras rodas sa volvan a sanestra. Jau hai bandunà la citad, perquai ch’ella ma pareva sco ina planta malsauna: sias ragischs sa chattan en il stgir da la terra e sias frastgas tanschan fin en ils nivels, ma sias flurs n’èn nagut auter che garegiaments, vizis e crims, e ses fritgs èn disfortuna, miseria e quità. Intgins refurmaturs han empruvà da l’enferlar, ma els n’han gì nagin quità cun quai ed èn morts victorisads, desperads u en l’exil.»

El è s’avischinà a la fuaina, e sco sch’el avess gì plaschair da l’effect che ses pleds han gì sin mai, ha el cuntinuà cun vusch in pau pli ferma: «Na, jau n’hai betg tschertgà la solitariadad per amur da l’uraziun e da l’ascesa; l’uraziun è il chant dal cor e cuntanscha l’ureglia da Dieu er sch’ella s’auza amez la canera; e l’ascesa è la submissiun dal corp sut la voluntad e la mortificaziun da ses giavischs e garegiaments. E quai èn chaussas che n’han betg plazza en mia religiun. Pertge che Dieu ha stgaffì il corp sco tempel da l’olma e nus avain l’incumbensa da mantegnair quest tempel, sinaquai ch’el restia ferm e pur e degn da la divinitad ch’abita en el. Na, mes frar, jau n’hai betg tschertgà l’ascesa per amur da l’uraziun, mabain per mitschar dals umans, per volver il dies a lur leschas e tradiziuns, a lur ductrinas ed ideas, a lur canera e malruaus. Jau hai tschertgà la solitariadad per betg stuair vesair las fatschas dals umens che vendan lur olmas e cumpran dal retgav chaussas che stattan lunsch sut la valur da lur olmas: pussanza ed onur. Jau hai tschertgà la solitariadad per betg entupar las dunnas che stendan lur culiez, tschegnan cun lur egls e persequiteschan cun millis surrirs sin lur lefs ina suletta finamira. Jau hai tschertgà la solitariadad per betg stuair tegnair cumpagnia a mez scorts che vesan en il sien ina furma d’enconuschientscha e crain d’esser penetrads en las profunditads da l’enconuschientscha, u a quels che vesan en il vegliar ina furma da vardad e crain da posseder la vardad absoluta. Jau hai tschertgà la solitariadad, pertge che jau detestesch las plaschentinas dal rubiesti che tegna l’amiaivladad per flaivlezza, la toleranza per temelitgadad e la grondezza d’olma per superbia. Jau hai tschertgà la solitariadad, pertge che jau era stuf da conversar cun ils ritgs ch’èn persvas ch’ils sulegls, las glinas e las stailas levan or da lur truccas da stgazis e van da rendì en lur tresors. Jau aveva avunda d’esser en contact cun politichers che fan lur gieus cun ils giavischs da la naziun cun bittar en ils egls a quella sablun che traglischa sco aur ed emplenir sias ureglias cun pleds che fan buna parita. Ed i ma stanclentava da fruntar sin spirituals che predegian als umans quai ch’els na predegian betg a sasez, e pretendan d’els quai ch’i na pretendan betg da sasez. Jau hai tschertgà la solitariadad, perquai che jau n’hai anc mai retschet dal maun d’in uman insatge che jau n’aveva betg pajà avant cun mes cor. Jau hai tschertgà la solitariadad, perquai che quest edifizi gigantic ch’ins numna civilisaziun fa disgust, quest edifizi construì cun premura ed ornà pompusamain ch’è vegnì erigì sin ina muntogna da chavazzas d’umans.

Jau hai tschertgà la solitariadad, pertge ch’en quella chattain nus la vita da l’olma, dal spiert e dal corp. Jau hai tschertgà il desert vid, pertge ch’en il desert scuvrin nus la glisch dal sulegl, la savur da las flurs e las melodias dals flums. Jau sun ma retratg en la muntogna, pertge che qua viv’ins il resvegl da la primavaira, la brama da la stad, las chanzuns da l’atun e la pussanza da l’enviern. Jau sun arrivà en quest eremitadi giud via, perquai che jau vi emprender a conuscher ils misteris da la terra e m’avischinar al tron da Dieu.»

El ha taschì e respirà profund, sco sch’ins al avess prendì in grond pais giu dals givels; ses egls glischavan e sin sia fatscha pudev’ins leger segns da luschezza e datschertadad.

Jau al hai guardà in mument e ponderà tge ch’el m’aveva revelà. Alura hai jau ditg: «Ti has raschun en tut quai che ti dis. Ma cun diagnostitgar uschè precis las malsognas da la societad, m’has ti cumprovà che ti es in medi brigliant. E n’es ti betg da l’avis ch’i na saja betg lubì ad in medi da dar si il pazient e bandunar quel avant ch’el è ubain guarì u mort? Il mund dovra urgentamain umans sco ti, ed igl è deplorabel che ti ta retiras dals umans, entant che ti als pudessas esser fitg nizzaivel.»

El m’ha guardà in mument, alura ha el replitgà cun in tun amar: «Da vegl ennà sa stentan ils medis da liberar ils malsauns da lur malsognas. Ils ins emprovan quai cun scalpels, auters cun medicaments; ma tuts èn morts senza speranza. Il malsaun para da sa cuntentar cun giaschair sin ses letg ed acceptar ses patir; e mintgin ch’al visita u tgira, tschiffa el per il culiez per al stranglar. E tge che ma vilenta è che quest malsaun malign mazza ses medi, serra alura ses egls e di: ‹Quai è propi stà in grond medi!› ... Na, mes frar, i na dat tranter ils umans nagin che pudess esser nizzaivel ad in auter uman. Schizunt il pur – quant capabel ch’el saja – na po betg trair a niz ses funs d’enviern.»

«L’enviern dal mund passa», hai jau dà da ponderar, «e silsuenter arriva ina primavaira grondiusa, e sin las pradas flureschan las flurs ed ils flums chantan en las vals.»

El ha rubaglià il frunt ed ha ditg schemend: «Jau na sai betg, schebain Dieu sutdivida la vita umana, che dura ina perpetnadad, en stagiuns che sumeglian la successiun da las stagiuns en la natira. Vegni a dar en millis dad onns sin questa terra ina societad umana che viva dal spiert e da la vardad? Vegn bain ad arrivar in temp ch’onurescha l’uman, ch’al tschenta amez la vita, in temp che l’uman sa legra da la glisch dal di e dal silenzi da la notg? Tge pensas, vegn quai a succeder insacura? Daventa quai bain realitad cur che la terra ha avunda da las chadainas dals umans ed ha bavì avunda sang d’uman?»

El ha auzà ses maun dretg sco sch’el vuless mussar sin in auter mund ed ha ditg: «Quai èn tut siemis, e quest eremitadi n’è nagina chasa per siemis! Mintga chantun da questa stanza è emplenì cun quai che jau sai segir, gea schizunt las vals e muntognas èn emplenids cun quai. E tge che jau sai cun tutta segirtad, è il suandant: Jau sun ina creatira umana che senta en ses intern fom e said. Ed jau hai il dretg da stizzar questa fom e questa said cun il paun ed il vin da la vita – or da vaschs che jau fatsch cun mes agens mauns. Perquai hai jau bandunà las maisas dals umans e lur festas e sun vegnì en quest lieu solitari, nua che jau vegn a restar fin la fin da mia vita.»

El gieva si e giu en la stanza, entant che jau al observava, reflectava davart ses pleds e m’empruvava d’imaginar ils motivs ch’avevan gì per consequenza ch’el malegiava la societad umana en colurs uschè sombras e lingias talmain guerschas. Alura al hai jau interrut e ditg: «Jau respect tias ideas e finamiras! Jau respect er tia solitariadad. Ma jau sai er – e quai deploresch jau – che questa naziun disfortunada ha, entras che ti l’has vieut il dies, pers in uman abel che l’avess pudì servir bain ed esser fitg nizzaivel.»

El ha replitgà scurlattond il chau: «Questa naziun è sco tut las autras naziuns, pertge ch’ils umans han tuts las medemas inclinaziuns, ed els sa differenzieschan sulettamain tras lur furmas d’apparientscha exteriuras, las qualas èn senz’impurtanza. La miseria da las naziuns orientalas è la miseria da tut il mund. E quai ch’ins designescha sco evoluziun en l’Occident, è mo ina furma da l’illusiun. Ipocrisia resta ipocrisia, er sch’ella taglia las unglas, engion resta engion – er cun unglas coluradas; e la manzegna na daventa betg vardad be cun sa zugliar en saida ed abitar en chastels; tradiment na sa mida betg en fidanza, perquai ch’el sa serva da trens rapids ed aviuns; l’ambiziun na vegn betg modesta, be perquai ch’ella è abla da mesirar distanzas e determinar pais; crims na daventan naginas virtids sch’els vegnan commess da firmas u instituts. E quai che pertutga la sclavaria – la sclavaria tras passà, furmaziun, tradiziun e moda –, sche resta quella sclavaria, schizunt sch’ella colurescha sia fatscha e mida ses vestgids; ella resta sclavaria, er sch’ella sa dat il num libertad. Na, mes frar, l’uman da l’Occident n’è betg pli avanzà che quel da l’Orient, e quel da l’Orient n’è betg pli sabi che l’uman dal vest. La differenza tranter els è la medema sco tranter luf e hiena. Jau hai observà questas societads e scuvert davos tut las differentas furmas d’apparientscha exteriura be ina suletta lescha da basa, la quala è gista e reparta a moda guliva miseria, tschorvadad e nunsavida, senza preferir in pievel visavi in auter u supprimer ina gruppa pli fitg ch’in’autra.»

Ses pleds m’han fatg smirvegliar ed jau hai respundì irrità: «È pia tenor tes avis tutta civilisaziun e tut quai ch’ella maina cun sai invan?»

«Gea», ha el confermà, «tutta civilisaziun e tut quai ch’ella maina cun sai è invan. Las invenziuns e scuvertas n’èn nagut auter che termagls, cun agid dals quals l’intelletg tschertga distracziun, cur ch’el sa chatta en in stadi da lungurella e displaschair. La scursanida da las distanzas, la nivellaziun da las muntognas, la dominaziun da las mars e da l’univers n’èn nagut auter che fritgs engianants or da tschajera, ils quals na pon ni legrar ils egls, ni fortifitgar il cor ni auzar l’olma. E quai che pertutga las enconuschientschas u l’art, èn ellas chadainas d’aur che l’uman tira davos sai, cuntent da vesair lur glischur ed udir a sclingir lur rintgs, igl èn chabgias, las stangas e giatters da las qualas l’uman ha cumenzà a batter avant tschientaners, senza savair ch’el vegnia a la fin a chattar sasez tschiffà a l’intern da questas chabgias. Gea, vanas èn las ovras da l’uman, vanas sias intenziuns e finamiras, sias inclinaziuns e giavischs; van è tut sin quest mund. Ma tranter tut las vanadads da la vita datti insatge che vala la paina da vegnir desiderà, giavischà ed amà.»

«E tge è quai?», hai jau dumandà plain mirveglias.

El è restà in mument senza dir pled, alura ha el serrà sias palpevras, ha mess en crusch la bratscha sin ses pèz ed ha ditg cun fatscha glischanta e tratgs schluccads: «Igl è in resvegl en il pli profund da l’olma. Igl è in’idea che surprenda il spiert da l’uman ed avra si’egliada, uschia che la vita vesa or auter. El vesa quella circumdada d’in’aureola, drizzada si sco in far tranter tschiel e terra, ed ella è plain melodias. Igl è sco ina flomma che arda tuttenina en l’intern, che brischa il pastg setgà dal conturn e s’auza flammegiant en il spazi. Igl è in sentiment da simpatia ed affecziun ch’emplenescha l’entir cor e sdegna tut quai che na sa cunfa betg cuntut e spretscha tut quels che na san betg novas da quests misteris. Igl è in maun invisibel ch’ha prendì davent il vel da mes egls, cur che jau era amez la glieud, cun mes confamigliars, amis e cumpatriots. Jau sun ma fermà surprais ed hai ditg a mamez: Tge fatschas èn quai che ma fixeschan? Danunder enconusch jau quellas? Nua las hai jau entupà? E pertge ma trategn jau tranter ellas? Na sun jau betg in ester tranter tut quels, e n’èn els betg esters en chasas che la vita m’ha bajegià e las clavs da las qualas ella m’ha affidà?»

El ha taschì, sco sche la regurdanza al avess projectà en sia regurdientscha maletgs, ils quals el na vuleva betg tradir. Alura ha el stendì or sia bratscha ed ha ditg sut vusch: «Quai èsi che m’è capità avant quatter onns. Qua hai jau bandunà il mund e sun vegnì en questa cuntrada selvadia, per viver en stadi da resvegl e per ma legrar vi dal pensar, sentir e taschair.»

El è ì tar l’isch da l’eremitadi ed ha guardà viador en la notg. Alura ha el ditg ad auta vusch, sco sch’el sa drizzass al stemprà: «Igl è in resvegl en las profunditads da l’olma. Tgi ch’è surprendì da quai, n’è betg bun da tschiffar tut cun pleds. E tgi che n’enconuscha betg quai, na vegn mai a sminar ses misteris.»

4

In’ura è passada ch’era emplenida dal scutinim dals patratgs e da l’urlar dal stemprà. Yussuf al-Fachry gieva si e giu a l’intern da l’eremitadi. Da temp en temp sa fermava el a l’entrada e guardava en la notg plievgiusa. Jau sun stà quiet, hai tadlà las vibraziuns da ses spiert e reflectà davart ses pleds sco er davart sia vita ed ils plaschairs e las suffrientschas da la solitariadad che sa zuppavan en quella.

Suenter mesanotg è el s’avischinà a mai ed ha contemplà ditg mia fatscha, sco sch’el vuless memorisar il maletg da l’uman al qual el aveva revelà il misteri da sia solitariadad e retratgadad. Alura ha el ditg: «Jau vom uss, pertge che da chaminar tras il stemprà è per mai in plaschair, il qual jau giaud l’atun e l’enviern. Qua è la cafetiera e qua èn las cigarettas. Sche ti vul baiver vin, al chattas en la cria, e sche ti vul durmir, prenda cuverta e plimatsch or da quest chantun.»

Suenter quests pleds è el sa zuglià en ina mantella grossa, greva ed ha ditg cun in surrir: «Jau ta supplitgesch da serrar l’isch da l’eremitadi cur che ti al bandunas damaun marvegl; pertge che jau vegn a passentar il di da damaun en il guaudet da ceders.»

El è ì tar l’isch, ha prendì in lung fist da la paraid ed ha ditg: «Sch’il stemprà ta surprenda ina segunda giada en questa cuntrada, n’esitescha betg da vegnir en l’eremitadi. Jau fiss però cuntent sche ti mussassas a ti’olma da charezzar il stemprà, enstagl d’avair tema da quel! Buna saira, frar!» Ed el è ì en prescha viador en la notg.

Giond jau vi tar l’isch da l’eremitadi a guardar suenter ad el, al aveva la stgiradetgna gia tschiffà, ed ins udiva be anc a rebatter ses pass sin la via da glera.

Cur che la damaun è arrivada, era il stemprà passà, ils nivels eran sa schliads e grippa e guauds cumparevan en la nova decoraziun da la glisch dal sulegl. Jau hai bandunà l’eremitadi, suenter avair serrà bain l’isch da quel. Qua è succedì en mi’olma insatge dal resvegl spiertal, dal qual Yussuf al-Fachry aveva discurrì.

Apaina che jau hai gì cuntanschì las chasas da la glieud ed hai vis lur truscha ed udì lur canera, sun jau ma fermà in mument e m’hai ditg: Gea, il resvegl spiertal è il pli impurtant eveniment per l’uman; el è schizunt la finamira da sia vita. Ma n’è betg er la civilisaziun cun tut quai ch’ella cuntegna ina via al resvegl spiertal? Co sa laschass quai snegar? Bain po nossa civilisaziun mumentana esser in’apparientscha temporara, ma la lescha perpetna fa da questas manifestaziuns transitoricas ina stgala, da la quala ils stgalims ans mainan a l’esser absolut. Jau n’hai betg entupà ina segunda giada Yussuf al-Fachry, pertge ch’il destin m’ha bandischà la fin da lez atun or dal Libanon dal Nord. Jau sun emigrà en in pajais lontan, dal qual ils stemprads èn domesticads. E quai che pertutga l’ascesa, vala quella en lez pajais per ina tuppadad.

Il diavel ed il sacerdot

Il sacerdot Semaan valeva sco enconuschider cumpetent sin il champ da dumondas teologicas e chaussas sacerdotalas, ed el era versà en ils misteris dals putgads venials e mortals ed enconuscheva fitg bain ils misteris dal tschiel, da l’enfiern e dal purgiatieri.

Instancabel viandava el tras ils vitgs dal Libanon dal Nord a predegiar als umans da proteger lur olmas da la malizia dal diavel e da las liberar dal mal dal putgà. Il diavel era l’inimi declerà dal sacerdot Semaan, cunter il qual el gieva permanentamain en guerra.

Ils abitants dal vitg sa sentivan ventiraivels d’avair in sacerdot uschè premurà, ed els al remuneravan sias admoniziuns ed uraziuns cun argient ed aur. Tuts concurrenzavan in cun l’auter d’al offrir ils pli custaivels fritgs da lur plantas e las meglras racoltas da lur champs.

Ina saira d’atun, cur ch’il sacerdot Semaan era en viadi en ina cuntrada vida vers in vitg abandunà, il qual giascheva persul tranter muntognas e vals, ha el udì a schemair e planscher a l’ur da la via. El è suandà la ramur ed ha vis in um niv che giascheva per terra. Il sang al curriva da plajas profundas en ses chau e ses pèz ed el ha clamà desperadamain per agid: «Hajas cumpassiun cun mai, uschiglio mor jau! Spendra mai! Gida mai!»

Tut irrità è il sacerdot Semaan sa fermà, ed entant ch’el contemplava il blessà, ha el ditg a sasez: Quai è franc in rubadur ch’ha empruvà d’assaglir in passant e ch’è vegnì surventschì da quel. Sch’el mora durant che jau sun sper el, ma vegn ins forsa anc ad inculpar d’in delict che jau n’hai betg commess.

Suenter avair tratg en consideraziun quai, vuleva el ir per ses fatg, ma il blessà ha clamà: «Na ma banduna betg, uschiglio vegn jau a murir. Ti m’enconuschas ed jau enconusch tai! Ti ma stos gidar!»

Il sacerdot è vegnì sblatg ed ha ditg a sasez: El sto esser in nar ch’erra tras la cuntrada deserta! Da vesair sias plajas ma fa tema! Tge poss jau far per el? In medi da l’olma n’è betg bun da guarir il corp!

Il sacerdot Semaan ha esità, ma il blessà sbragiva cun ina vusch ch’avess stuì far vegnir lom in grip dir: «Ve nà! Ve nà! Nus essan vegls amis! Ti es il sacerdot Semaan, il bun pastur, ed jau na sun ni in rubadur ni in nar! Ve natiers e na ma lascha betg murir persul en quest desert! Ve nà, ed jau ta vegn a dir, tgi che jau sun.»

Il sacerdot Semaan è s’avischinà cunter veglia al moribund ed ha guardà sin el. El ha vis ina fatscha cun tratgs singulars, en la quala eran unidas intelligenza e malizia, tridezza e bellezza, engion e miaivladad. El ha fatg in pass enavos e clamà: «Tgi es ti?»

Il moribund ha ditg cun vusch bassa: «N’hajas nagina tema, bab! Ma gida plitost da star en pe e d’ir al flum vischin, sinaquai che jau ma possia lavar or mias plajas cun tes faziel! Nus essan numnadamain vegls amis!»

«Ma di l’emprim tgi che ti es», ha respundì il sacerdot, «pertge che jau na t’enconusch betg ed jau na ma regord betg da t’avair vis insacura en mia vita.»

Il blessà ha respundì cun ina vusch, en la quala sa maschadava il ragagnar da la mort: «Ti sas tgi che jau sun, pertge che ti m’has entupà milli giadas, e dapertut has ti vis mia fatscha. Jau sun la creatira che ta stat il pli datiers, ed jau sun pli impurtant per tai che tia vita.»

«Ti es in manzaser ed engianader!», ha clamà il sacerdot. «In moribund duess dir la vardad! Mai en mia vita n’hai jau vis tia fatscha. Ma di tgi che ti es, uschiglio ta lasch jau perder qua tut il sang!»

Il blessà è sa muventà levet ed ha examinà il sacerdot da pe a chau, entant ch’è sa mussà sin ses lefs in surrir che di bler. Alura ha el ditg cun vusch sbassada: «Jau sun satan!»

Il sacerdot ha dà in sbratg ch’ha resunà en per la val. Alura ha el guardà pli precis sin ses visavi ed ha constatà ch’il blessà sumegliava en tut ils detagls ed en tut ses tratgs ils demunis illustrads en la baselgia dal vitg sin il maletg dal giuvenessendi. Ed el ha clamà: «Dieu m’ha laschà vesair ti’apparientscha infernala, sinaquai che jau ta spretschia tant pli. Sajas smaladì en tutta eternitad!»

«Na perda betg temp cun talas baterlas nunponderadas, mes bab!», ha admonì il diavel. «Ve e lia si las plajas, sinaquai che jau na perdia betg tut il sang!»

Il sacerdot ha respundì: «Mes mauns che prendan mintga di enta maun il corp dal Segner, na vegnan mai a tutgar tes corp, quest rufid da l’enviern! Mora, pertge che tai smaladeschan las lieungas da tut ils tschientaners ed ils lefs da l’entira umanitad, da la quala ti es l’inimi e destruider!»

Il diavel è vegni inquiet ed ha ditg: «Ti na sas betg, tge che ti dis! Taidla, ed jau ta vi raquintar mi’istorgia: Oz sun jau vagabundà sulet tras questa val abandunada. Arrivà en quest lieu, sun jau fruntà sin ina gruppa dad anghels ch’èn sa precipitads sin mai e m’han bastunà. N’avess in dad els betg gì ina spada cun tagliom dubel, avess il cumbat forsa prendì in’autra fin. Ma tge po insatgi senz’armas far cunter ina gruppa armada?»

Il diavel ha interrut per in curt mument ses pled ed ha mess ses maun sin ina profunda plaja da la vart. Alura ha el cuntinuà: «Jau crai ch’i saja stà Michael a purtar la spada cun il tagliom dubel. El è in maister cun l’arma. Na fiss jau betg ma bittà per terra ed avess giugà il moribund, na m’avess el betg laschà in member sper l’auter.»

«Ludà saja il num da Michael», ha ditg il sacerdot, «pertge ch’el ha liberà l’umanitad d’in inimi malign!»

«Mi’ostilitad envers l’umanitad n’è betg mendra che ti’ostilitad envers tatez!», ha replitgà il diavel. «Ti glorifitgeschas Michael che na t’è betg util e smaladeschas mes num en l’ura da mia sconfitta, cumbain che jau sun adina stà e sun anc adina la raschun per tia bainstanza. Snegas ti forsa mias bunas ovras? Na sas ti betg che ti has d’engraziar tia vita a mi’existenza, essend jau la funtauna da tias entradas? Na premetta tes entir agir betg mes num e mi’existenza? U ta basta mes passà per remplazzar mes preschent e futur? È tia facultad gia uschè gronda ch’i na dovra nagin augment pli? Na sas ti betg che tia dunna e tes numerus uffants perdan lur da viver, sche jau mor? Suenter mia mort vegnissan els a murir da la fom; u tge vegns ti a far sch’il destin decida che jau haja da murir? Tge professiun vegns ti ad avair, sch’ils vents bandischeschan mes num da la terra? Dapi 25 onns giras ti tras ils vitgs da la muntogna a predegiar als umans ch’els duain sa pertgirar da mia malizia. Els cumpran tes predis cun lur daner e cun ils retgavs da lur racoltas. Tge ta vegnan els a cumprar damaun, sch’els audan che lur inimi, il diavel, saja mort, e ch’els sajan uss segirs da sias malizias e da ses engions. Tge uffizi ta vegn il pievel ad affidar, sche l’incumbensa da batter cunter il diavel è daventada senza muntada tras la mort dal diavel? Na sas ti betg – sco excellent teolog – che pir l’existenza dal diavel ha rendì necessari l’uffizi sacerdotal. Questa veglia inimicizia è il maun zuppà che maina daners ed aur or da las tastgas dals cartents en las tastgas dals preditgants e sacerdots. Na sas ti betg – sco scienzià erudit – che la sperdita da la causa maina a la sperdita da l’effect? Co pos ti approvar mia mort, essend che ti perdas cun mia mort er tia professiun e ti’existenza e na pos la finala betg pli nutrir tia dunna e tes uffants?»

Il diavel ha taschì in mument, entant ch’il patir en sia fatscha è guntgì pli e pli a l’expressiun da resolutezza. Alura ha el cuntinuà: «Taidla, ti nar ignorant e losch, sinaquai che jau ta mussia la vardad che lia mi’existenza vi da la tia e mes esser vi da tia conscienza: L’emprim’ura dal temp è l’uman sa tschentà davant il sulegl, ha stendì or sia bratscha ed ha ditg l’emprima giada: ‹Davos questa staila è in grond Dieu che charezza ils umans.› Alura ha el vieut il dies ed ha vis sia sumbriva per terra. El ha ditg: ‹Ed en las profunditads da la terra abita in diavel smaladì che charezza il nausch.› Alura è el returnà en sia tauna ed ha ditg a sasez: ‹Jau ma chat tranter dus immens dieus, in dieu, dal qual jau deriv ed in dieu, il qual jau cumbat. Tschientaners èn passads, durant ils quals l’uman veseva sasez tranter duas pussanzas absolutas, ina pussanza che drizzava si si’olma e la quala el adurava, ed in’autra pussanza ch’al tirava en la profunditad e la quala el smaladiva. N’enconuschess el ni aduraziun ni smaladicziun, fiss el sco ina planta tranter ina stad ch’al cuvriss cun verd e fritgs ed in enviern ch’al prenda la feglia.›

Cur che l’uman ha gì cuntanschì l’aurora da la civilisaziun, la quala munta charitad, èn sa sviluppadas las furmas d’organisaziun da la famiglia e da la stirpa. Las lavurs èn – tut tenor las inclinaziuns ed abilitads – vegnidas repartidas: uschia è ina part da la stirpa s’occupada cun l’agricultura, entant ch’in’autra ha erigì abitaziuns; auters han fabritgà vestgadira, e puspè auters han luà metals. En quest temp, che giascha lunsch en il passà, è er sa furmà il sacerdozi, ed igl è quai stà l’emprima professiun che n’è betg sa furmada or da basegns vitals u necessitads materialas.»

Il diavel ha interrut ses pled, alura ha el fatg ina risada ch’ha fatg stremblir las vals. Sto esser che ses rir ha rut si las plajas, pertge che sia fatscha è sa sfigurada da la dolur e ses maun ha el mess sco sustegn sin il chalun. Alura ha el guardà sin il sacerdot Semaan e cuntinuà: «Taidla co ch’il sacerdozi è sa furmà. En l’emprima stirpa viveva in um cun num Lewis. Quest Lewis era intelligent, ma guntgiva gugent la lavur. El spretschava la lavur en champagna gist tuttina sco la lavur sin il plazzal, ditg curt, el odiava mintga lavur tar la quala ins sto sa sfadiar corporalmain u er be sa mover. E damai ch’ins pudeva gudagnar da quel temp ses da viver be cun lavur corporala, passentava Lewis la gronda part da las notgs cun magun vid. Ina notg da stad, durant la quala ils commembers da sia stirpa eran sa reunids enturn la chamona da lur manader per sa discurrer davart ils eveniments dals ultims dis, spetgond sin la sien, è in dad els tuttenina stà si, ha mussà sin la glina e clamà plain tema: ‹Guardai, il dieu da la notg, sia fatscha è fustga, sia bellezza svanida, ed el penda sco in crap nair al firmament!› Ils commembers da la stirpa han guardà tementads vers la glina, ed anguscha ha emplenì lur cors, vesend co ch’il dieu da la notg è plaunsieu sa transfurmà en ina culla naira, la quala ha er zuglià la fatscha da la terra en in vel nair.

Qua è vegnì enavant Lewis ch’aveva gia vis repetidamain il fenomen da la stgiradetgna da la glina. El è sa tschentà amez ils radunads, ha auzà ils mauns vers tschiel e clamà da sontget:

‹Stai en schanuglias, stai en schanuglias e faschai uraziun! Cuvrì voss chaus cun pulvra, pertge che en quest mument batta il dieu da la stgiradetgna cun il dieu da la glisch da la notg. Sche quest ultim vegn victorisà, murin nus. Victorisescha lez però, restain nus en vita. Stai en schanuglias, cuvrì voss chaus cun pulvra ed urai! Serrai voss egls e na guardai betg vers tschiel, pertge che tgi che vesa il cumbat tranter il dieu da la stgiradetgna ed il dieu da la glisch, vegn a perder sia vesida e ses saun giudizi e restar tschorv e nar fin la fin da sia vita. Stai en schanuglias, e gidai cun vossas uraziuns a victorisar il dieu da la glisch!›

Lewis n’ha betg chalà d’implorar la glieud en questa moda, ed en sia fantasia ha el inventà novs pleds e novas expressiuns ch’el n’aveva mai udì avant. Suenter ina mes’ura aveva la glina puspè cuntanschì sia glischur e bellezza d’antruras. Lewis ha clamà pli dad aut che mai cun vusch giubilanta: ‹As auzai uss e guardai vers tschiel, pertge ch’il dieu da la notg ha victorisà ses inimi, el dirigia puspè il tschiel stailì. Tras vossas uraziuns e vossa veneraziun al avais vus gidà a victorisar. Perquai al vesais vus puspè a glischar e splendurar!›

Ils umans èn s’auzads ed han guardà sin la glina che traglischava al firmament. Lur tema è sa midada en confidenza, lur quità en allegria, ed els han cumenzà a sautar, a chantar; els han chatschà lur lantschas cunter rudellas da fier e d’arom ed han emplenì la val cun sbragizi d’allegria.

Anc lezza notg ha il chau da la stirpa fatg clamar Lewis tar sai ed al ha ditg: ‹Ti has fatg questa notg quai che nagin uman avant tai n’ha dumagnà! Ti enconuschas ils misteris da la vita sco nagin da nus. Perquai duais ti avair a partir dad oz suenter mai l’emprim plaz en questa stirpa, pertge che jau sun il pli ferm en questa stirpa e ti il pli scort e pli sabi. A partir dad oz es ti l’intermediatur tranter mai e las divinitads. Ti ma decleras lur voluntad e m’explitgeschas lur misteris. Ti ma dis adina tge che jau duaja far, sinaquai che jau possia esser segir da giudair il bainplaschair e l’amur dals dieus.›

Lewis ha respundì: ‹Tut quai ch’ils dieus ma reveleschan en siemi ta vi jau communitgar, medemamain tut quai che jau vegn a savair dad els, pertge che jau sun l’intermediatur tranter els e tai!›

Il prinzi da la stirpa è stà cuntent ed ha regalà a Lewis dus chavals, set vadels, settanta botschs e settanta nursas. Alura ha el ditg: ‹La glieud da construcziun da la stirpa ta vegnan ad eriger ina chasa che sumeglia la mia; a la fin da mintga stagiun ta vegnani a purtar ina part da las racoltas da la terra e dals fritgs da las plantas, e ti vegns a viver sco in signur, al qual ins obedescha ed il qual ins onurescha.›

Lewis è sta si per ir. Il manader da la stirpa al ha retegnì e dumandà: ‹Ma di anc, tgi ch’è quest dieu che ti numnas dieu da la stgiradetgna ed il qual ha il curaschi da cumbatter il dieu da la glisch splendurant? Nus n’avain mai udì dad el e na savevan nagut da si’existenza!›

Lewis ha fruschà il frunt e respundì: ‹Mes signur, avant blers, blers onns, avant che l’uman è cumparì sin questa terra, vivevan tut ils dieus en affecziun vicendaivla e pasch perfetga en in lieu che sa chatta lunsch davos la Via da latg. Il dieu dals dieus, il qual è lur bab, saveva dapli che tut ils auters. El fascheva quai che nagin auter ch’el na fiss stà bun da far, e tegneva per sai intgins dals misteris divins che regian il mund. En la settavla perioda da la dudeschavla epoca ha il spiert Batar rebellà cunter il bab dals dieus, il qual el odiava. El è sa postà davant ses bab ed ha ditg: ‹Pertge tegns ti per tatez la pussanza absoluta sur tuttas creatiras ed ans zuppentas misteris da l’univers? N’essan nus betg tes figls e tias figlias che partin cun tai la pussanza e l’immortalitad?›

Dieu il bab è sa grittentà ed ha ditg: ‹Jau vegn a tegnair en perpeten per mai la pussanza absoluta e misteris essenzials, pertge che jau sun l’entschatta e la fin.›

Batar ha respundì: ‹Sche ti n’es betg pront da parter cun mai tia pussanza, vegn jau a rebellar cunter tai cun mes uffants e biadis.›

Qua è il dieu dals dieus stà si da ses tron; el ha prendì la Via da latg sco spada ed il sulegl sco scut, e cun ina vusch ch’ha fatg stremblir la terra ha el ditg: ‹Va giu en l’enfiern, nua che regian stgiradetgna e miseria, ti rebel malign, e resta scungirà fin ch’il sulegl daventa tschendra ed ils planets pulvra.› En quell’ura ha Batar bandunà las abitaziuns dals dieus ed è ì giu en l’enfiern, nua che vivan ils nauschs spierts. Ed el ha engirà tar si’immortalitad da passentar da qua davent ils tschientaners cun manar in cumbat senza misericordia cunter ses bab e ses frars e da tschentar traplas a tut quels che aman e venereschan ses bab e ses frars.›

‹Il num dal dieu da la malura è pia Batar›, ha ditg il prinzi da la sterpa cun fatscha sblatga.

‹El sa numnava Batar, cur ch’el viveva anc tar ils dieus›, al ha curregì Lewis. ‹Suenter esser descendì en l’enfiern ha el surpiglià auters nums sco Belzebub, Iblis, Satanael, Belial, Semial, Ahriman, Mara ed Abdun; il pli enconuschent num è però Satan.›

Il prinzi da la stirpa ha repetì pliras giadas il pled satan cun ina vusch tremblanta che sumegliava il schuschurar da feglia setga en il vent. Alura ha el dumandà: ‹E pertge odiescha satan er ils umans, sch’el odiescha dieu?›

Lewis ha respundì: ‹Satan odiescha ils umans ed emprova d’als destruir, perquai ch’els èn descendents da ses frars e soras.›

‹Pia è satan quasi l’aug dals umans!›, ha il prinzi da la stirpa ditg irrità.

‹Gea, quai è vair›, ha replitgà Lewis, ‹e malgrà quai, è el lur pli grond inimi e concurrent plain odi. El emplenescha lur dis cun miseria e lur notgs cun dischariels. El è la forza che maina il stemprà sin lur chamonas, surlascha las chasas dals purs al fieu ed extirpescha lur muvel tras malsognas. El è in fauss dieu che vul dal mal, che ri sur da nossa miseria e ch’ans scuescha noss amis. Nus stuain ans tegnair davent dad el ed ans pertgirar da sia malizia!›

Il prinzi da la stirpa ha pusà ses mintun sin in fist e scutinà: ‹Uss sai jau quai che m’era zuppà davart questa pussanza estra che maina il stemprà sin nossas chasas e destruescha noss animals. Tut ils umans duain vegnir a savair quai che jau sai uss, ed els ta vegnan a ludar, Lewis, perquai che ti als reveleschas ils misteris zuppads da lur ferm adversari ed als instrueschas, co ch’els pon sa preparar sin ses latschs e sias traplas.›

Cur che Lewis è s’allontanà dal chau da la stirpa ed è ì tar si’abitaziun, era el cuntent cun sasez, losch da sias ideas scortas ed aiver d’in vin imaginar. Il chau ed ils umans da sia stirpa, turmentads da fantoms ch’als faschevan tema e da siemis terribels, sa vulvevan en lur letgs senza pudair clauder egl.»

Il satan blessà ha taschì in mument, entant ch’il sacerdot Semaan al guardava stupefatg.

«En questa moda è il sacerdozi vegnì sin terra», ha il satan cuntinuà, «e mi’existenza è stada il motiv per ses cumparair. Lewis è stà l’emprim ch’ha fatg da mi’inimicizia ina professiun; e questa professiun ha el dà vinavant a ses uffants e biadis. In pau a la giada è questa professiun sa transfurmada en in art subtil, sontg, il qual po be vegnir exequì d’umans cun spiert scort, cor serain e gronda forza imaginativa. A Babylon s’enclinavan ils umans set giadas davant il sacerdot che ma stgatschava tras scungirament. A Ninive stimav’ins l’um che deva da crair d’enconuscher mes misteris sc’in rintg dad aur tranter ils dieus ed ils umans. A Theben numnav’ins quel che ma declerava la guerra il figl dal sulegl e da la glina. Ed a Byblos, Ephesus ed Antiochia unfriv’ins figls e figlias per cuntentar mes adversari. A Jerusalem e Roma affidavan ils umans lur olmas a quels, dals quals igl era la professiun da ma cumbatter. En mintga citad ch’i dat sut il sulegl steva e stat mes num en il center da circuls religius, scientifics, artistics e filosofics. Ils tempels èn vegnids erigids en mia sumbriva, e scolas ed instituts vegnan construids per ma cumbatter. Jau sun quel che generescha en l’uman la forza da decisiun ed jau sun il maun che muventa ils mauns da l’uman. Jau sun il diavel senz’entschatta e senza fin. Jau sun il diavel ch’ils umans cumbattan ed en questa moda restan els vivs, pertge che sch’els smettan da ma cumbatter, vegniss la letargia a franar lur pensar, il ruaus destruiss lur corps e l’inactivitad lavagass lur olmas. Jau sun il diavel senz’entschatta e senza fin! Jau sun in stemprà che buffa tras ils tscharvels dals umens ed ils cors da las dunnas. Jau dirigel lur inclinaziuns vers las claustras u ils eremitadis, nua ch’els m’undreschan tras lur tema da mai, u en ils burdels, nua ch’els sa dattan vi a lur plaschairs, entant ch’els sa suttamettan a mia voluntad. Pertge ch’il muntg che ura en il silenzi da la notg che jau duaja m’allontanar da ses letg, n’è betg meglier che la prostituada che ma cloma, sinaquai che jau m’avischinia a ses letg. Jau sun il satan senz’entschatta e senza fin.

Jau sun il construider da las claustras e dals eremitadis pervi da la tema dals umans, ed jau sun il construider da las ustarias e dals burdels pervi da lur garegiaments e passiuns. Cun mia fin svaneschan er las temas ed ils garegiaments en quest mund. En consequenza da quai stuleschan er en ils cors dals umans tuttas inclinaziuns e giavischs, e la vita vegn trista, vida e fraida sco ina ghitarra cun rut las cordas. Jau sun il satan senz’entschatta e senza fin! Jau inspiresch la manzegna e la calumnia, il tradiment e l’intriga, l’engion e l’ironia. E sche quests elements vegnan chatschads dal mund, sumeglia la societad umana in iert bandunà, en il qual na crescha nagut auter che las spinas da la virtid!

Jau sun il satan senz’entschatta e senza fin. Jau sun bab e mamma dal putgà. Vuls ti ch’il putgà moria ensemen cun mia mort? Vuls ti che la movibladad e vitalitad umana giajan a fin cur che mes cor chala da batter? Jau sun la raschun da tutta dinamica. Vuls ti ta liberar da questa causa e da ses effects? Vuls ti che jau moria en questa cuntrada deserta? Ma respunda, ti teolog! Vuls ti visar la relaziun redaivla, existenziala ch’exista tranter mai e tai?»

Il diavel ha suspirà profundamain. En sia colur verd grischa sumegliava el ina da las statuas egipzianas, la quala temps daditg vargads avevan manà a las rivas dal Nil. El ha guardà sin il sacerdot Semaan cun egls che glischavan sco lampas ed ha ditg: «Jau sun spussà da discurrer tant! Jau n’avess betg duì cuntinuar uschè ditg il discurs cun tai! Jau n’hai betg pensà ch’i ma vegnia a custar tant temp da ta demonstrar ina vardad che ti duessas enconuscher meglier che jau, e da ta render attent a chaussas che giaschan dapli en tes interess che en mes! Uss fa tge che ti vuls! Ti ma pos purtar sin tes dies en tia chasa per liar si mias plajas, e ti ma pos laschar giaschair qua, sinaquai che jau moria en quest lieu abandunà!»

Embarassà ha il sacerdot Semaan sfruschà ses mauns. Alura ha el respundì cun tutta datschertadad: «Jau sai uss, quai che jau na saveva betg anc avant in’ura! Perduna mia nunsavida! Jau sai uss che ti existas per metter en tentaziun ils umans. Questa tentaziun è la mesira, cun la quala dieu po metter a la prova la stataivladad e virtid dals umans; ella è la stadaira da la quala il dieu tutpussant sa serva per eruir il pais da las olmas. Jau sai uss che cun tia mort chalass er d’exister la tentaziun, e cun ella svanissan tuttas forzas spiertalas che fan esser attent l’uman. Sche ti moras ed ils umans vegnan a savair da tia mort, na dovran els avair nagina tema pli da l’enfiern ed els vegnan a chalar d’adurar dieu. Enstagl vegnan els a viver en putgà. Oramai èsi schizunt necessari che ti restias en vita, pertge che entras tia vita vegn l’umanitad liberada dal putgà! Jau vegn ad unfrir mia gritta cunter tai sin l’altar da la charitad.»

Il rir dal diavel ha tunà sco l’erupziun d’in vulcan. Alura ha el ditg: «Quant intelligent che ti es, monsignur! E quant profunda è tia savida teologica! Grazia a tia scortezza has ti chattà in motiv per mi’existenza, il qual na m’era gnanc conscient! Ed uss che mintgin da nus ha chapì las raschuns praticas e teologicas che giustifitgeschan mi’existenza, ans lascha bandunar quest lieu! Ve nà, frar, e ma porta en tia chasa! La notg ha gia zuglià las vals en stgiradetgna ed jau hai spons la mesadad da mes sang sin la crappa da questa val.»

Il sacerdot è s’avischinà al diavel, ha vieut si las mongias da sia sutana e fermà ses ur vi da sia tschinta; alura ha el chargià il diavel sin ses dies ed è sa mess sin via.

*

Tranter las spundas da las muntognas, cuvert dal vel da la notg, è il sacerdot Semaan sa runà en ses vitg, il dies sgobà sut il pais d’in corp niv. Sia sutana naira e sia barba che pendeva giuadora eran cuvertas cun sang che daguttava or da las plajas dal diavel blessà.

La viola ambiziusa

En in curtin giud via, amez ina gruppa d’autras violas, viveva ina viola che veseva or charin e derasava in’odur amuraivla; ellas eran cuntentas e ballantschavan ventiraivlas en il pastg.

Ina damaun ha la viola auzà ses chau curunà cun daguts da ruschè ed ha guardà sin tuttas varts. Qua ha ella vis ina rosa cun taglia gracila, il chau auzà loschamain che sa drizzava vers tschiel sc’ina flomma en in candelaber da smaragd.

La viola ha avert sia bucca blaua ed ha planschì: «Quant disfortunada sun jau amez talas flurs! Sper ellas ma resta be in plaz fitg modest. La natira m’ha stgaffì pitschnina e senz’impurtanza. Jau tatg vi da la surfatscha da la terra e na poss betg m’auzar vers il tschiel blau u drizzar mia fatscha cunter il sulegl, sco che fan quai las rosas.»

*

La rosa ha udì quai che sia vischina, la viola, ha ditg. Ella ha ballantschà vi e nà surriend ed ha ditg:

«Quant tuppa ed ignoranta che ti es! Ti has retschet da la natira ina favur, la valur da la quala ti n’enconuschas betg. La natira t’ha munì cun graziusadad e cun in’odur plaschaivla ch’ella conceda be darar. Metta pia da la vart quests patratgs sbagliads e giavischs vizius e sajas cuntenta cun quai che la natira t’ha regalà. Pensa londervi che quel che sa sbassa vegn a vegnir auzà e che quel che pretenda adina dapli, survegn pli pauc!»

La viola ha respundì:

«Per tai èsi simpel da ma consolar, rosa, pertge che ti disponas da tut quai che jau ma siemiel. Ed a tai na fai er betg fadia da ludar mia modestadad, damai che ti possedas ina bellezza particulara. Quant nunvardaivlas tunan las pregias dals fortunads en las ureglias dals disfortunads! E quant nunmisericordaivla è la forza, sch’ella fa da sabiutta envers ils flaivels!»

*

La natira ha udì la conversaziun tranter la rosa e la viola. Ella è vegnida gritta ed ha ditg agitada:

«Tge ta dat en testa, mia figlia viola! Fin uss t’enconuscheva jau sco miaivla e nobla. Es ti vegnida infectada da l’ambiziun ed ha la pumpa vida surmanà tai?»

La viola ha respundì cun vusch imploranta:

«Mamma, ti ch’es gronda en tia pussanza e medemamain en tia tenerezza! Jau ta supplitgesch instantamain e plain speranza d’ademplir mes pli grond giavisch e da far or da mai ina rosa – e sch’i fiss er be per intgins dis!»

La natira ha respundì: «Ti na sas betg tge che ti pretendas! Ti na sas er betg quanta miseria che sa zuppa davos grondezza visibla. Sche jau ta faschess pli gronda e midass tia flur, t’enriclassas franc in di, e lura fissi memia tard.»

Ma la viola ha insistì sin ses giavisch e ditg: «Ma transfurma en ina rosa da gronda statura... E saja suenter tge ch’i veglia, sche fa quai part da mes giavischar e bramar.»

La natira ha stendì or ses det da striegn invisibel ed ha tutgà las ragischs da la viola, la quala è dalunga sa transfurmada en ina rosa bain creschida che surpassava tuttas flurs e plantas.

Giond il sulegl da rendì lez di, è il tschiel sa cuvert cun nivels nairs, ed al ruaus dal di è suandà in terribel stemprà; in’entira armada da daratgadas e da tun e chametg ha declerà al curtin la guerra. Il stemprà ha rut la roma marscha, terrà las plantas e sragischà las flurs che creschivan ad aut; be las plantas che stevan a garnugl per terra e sa zuppavan en sfessas ha el schanegià.

E lez curtin allontanà ha patì tar quest terribel stemprà pli gronds donns che tut ils auters. Laschond il stemprà finalmain suenter e svanind ils nivels stgirs, giaschevan tut las flurs cupitgadas u sragischadas per terra. Quest terribel stemprà aveva destruì tut en il curtin – cun excepziun d’ina pitschna gruppa da violas che creschivan en in lieu protegì entras il mir dal curtin.

Ina da las violas ha auzà il chau e vis tge ch’era capità cun las flurs e plantas dal curtin. Ella ha surris e ditg a sias cumpognas:

«Guardai be, tge ch’il stemprà ha fatg cun las flurs loschas e superbias!»

In’autra viola ha ditg:

«Nus essan bain pitschnas e na vargain strusch si la surfatscha da la terra, ma nus essan segiras da la gritta da la natira.»

Ed ina terza viola ha remartgà:

«Gea, nus n’essan betg grondas, ma nus na duvrain er betg avair tema dal stemprà.»

Qua è la regina da las violas sa vieuta ed ha vis en lur vischinanza la rosa ch’era anc stada ier ina viola; il stemprà l’aveva stratg or e sparpaglià sia feglia sin il pastg, ed ella veseva or sco in schuldà mort ch’è vegnì terrà da las frizzas da ses adversari.

La regina da las violas è sa drizzada a sias cumpognas ed ha ditg:

«Guardai, mias figlias, e prendai quai sco admoniziun! Guardai la viola, tschiffada d’ambiziun, ch’ha sa laschà midar en ina rosa. Ina suletta ura è ella stada da gronda statura, alura è ella crudada per terra.»

La rosa moribunda strembliva. Ella ha rimnà tut sias forzas ed ha ditg cun vusch brausla: «Tadlai vus nunsaviaivels ch’avais tema da stemprà e plievgia! Ier era jau anc modesta sco vus. Jau giascheva tranter mia feglia verda ed era cuntenta cun mia sort. Questa cuntentezza era ina barriera che ma protegiva dals stemprads da la vita. Ella limitava mes esser e ma deva persuenter segirezza e protecziun. Jau avess pudì viver vinavant sco vus, liada vi da la terra, fin che l’enviern m’avess cuvert cun sia naiv, fin che jau fiss entrada sco las autras violas avant mai en il silenzi da la mort e dal nagut, senza avair enconuschì ils misteris da la vita, senza avair sminà insatge da las autras furmas da vita. Jau avess pudì volver il dies a l’ambiziun e desister da tuttas chaussas che na correspundan betg a mia natira. Ma jau hai gizzà las ureglias en il taschair da la notg ed hai udì a dir il tschiel a la terra:

‹La finamira da la vita è d’aspirar in esser pli aut!›

Dapi lura è mes spiert sa rebellà ed jau m’hai giavischà instantamain da rumper or da mes cunfins e da crescher sur mai or. Jau sun ma stentada da daventar quai che jau n’era betg anc, fin che mia rebelliun è sa transfurmada en efficacitad e voluntad creativa, ed uschia hai jau rugà la natira – e tge è quella auter che l’aspect exteriur da noss giavischs zuppads –, da ma midar en ina rosa, ed ella ha fatg quai. Ed i n’è betg l’emprima giada che la natira ha midà maletgs e furmas exteriurs cun la detta dal desideri.»

La rosa ha taschì in mument. Alura ha ella cuntinuà cun ina vusch en la quala èn sa maschadadas luschezza e plaschair:

«In’ura hai jau vivì sco ina regina. Jau hai vis il mund tras ils egls d’ina rosa. Jau hai udì il scutinar dal sefir cun las ureglias d’ina rosa, ed jau hai sentì ils radis da la glisch cun la feglia d’ina rosa. Datti tranter vus insatgi che po pretender d’avair gì quest’onur?»

Alura ha la rosa sbassà il chau e cun vusch mitta ha ella ditg:

«Jau mor, ma mi’olma cuntegna insatge che l’olma da nagina viola n’ha cuntegnì insacura. Jau mor savend tge che sa chatta davos l’esser limità en il qual jau sun creschida si. E quai è la finamira da la vita. Igl è l’essenza da l’esser che sa zuppa davos ils maletgs dals dis e da las notgs.»

La rosa ha serrà tremblond ses petals, alura è ella morta cun in surrir sin fatscha; igl era il surrir d’insatgi, al qual la vita ha ademplì ses giavischs, il surrir da la victoria, il surrir dad Allah.

Il poet

Jau sun in ester en quest mund!

Jau sun in ester, e quest esser ester chaschuna solitariadad ed isolaziun dolurusa; ma a medem temp ha quai per consequenza che jau pens d’in cuntin ad in pajais miraculus che jau n’enconusch betg e mes siemis s’empleneschan cun maletgs da lez pajais ester che mes egls n’han mai vis.

Jau sun in ester per mia famiglia e mes amis. Sche jau entaup in dad els, ma dumond jau: «Tgi è quai? Danunder enconusch jau el? Tge liom ma collia cun el? Pertge baterl jau cun el?»

Jau sun ester a mamez e sche jau m’aud a discurrer, è mia lingua estra per mi’ureglia. Jau ves mes jau zuppà a rir u bragir – ad esser curaschus u temelitg, ed jau ma smirvegl da quai. Jau tschertg in’explicaziun senza la chattar. Jau ma rest ester – zuglià en tschajera e circumdà da taschair.

Jau sun in ester da mes corp. Sche jau stun davant in spievel, ves jau en mia fatscha da quai che jau na sent betg, e scuvr en mes egls da quai che las profunditads da mes cor na cuntegnan betg.

Jau er senza mira tras las vias da la citad. Ils giuvens ma suondan e cloman:

«Guardai il tschorv! Al dain in fist, sin il qual el po pusar!»

Jau prend la fugia e frunt sin ina gruppa da mattatschas che ma stattan sin ils chaltgogns e din:

«El è surd sc’in grip. Lain emplenir ad el las ureglias cun chanzuns d’amur!»

Jau mitsch dad ellas e frunt sin ina gruppa creschids che sa rimnan enturn mai e din:

«El è mit sco ina fossa. Lain empruvar da far discurrer el!»

Jau m’allontanesch tementà e frunt sin ina gruppa da glieud veglia. Els mussan cun lur dets tremblants sin mai e din:

«Quai è in nar ch’ha pers la sauna raschun.»

*

Jau sun in ester en quest mund. Jau sun girà tras l’Occident e tras l’Orient da quest mund, senza chattar mes lieu da naschientscha e senza fruntar sin insatgi ch’avess udì da mai.

La damaun ma svegl jau e ma chat en ina tauna stgira, dal palantschieu sura da la quala pendan serps e sur il palantschieu da la quala sa ruschnan insects.

Jau vom or en la glisch, e la sumbriva da mes corp ma suonda; la sumbriva da mi’olma però ma va ordavant en in lieu che jau n’enconusch betg, en tschertga da chaussas che jau na chapesch betg e tschiffond objects che jau na dovr betg.

E vers saira return jau e ma met giu sin mes letg fatg da plimas da strut e da spinas. Alura ma vegnan curiusas ideas – dischagreablas e plaschaivlas, dolurusas ed allegraivlas.

Vers mesanotg penetreschan tras las sfessas da mia tauna ils spierts da temps passads e da naziuns emblidadas. Jau guard sin els ed els guardan sin mai. Jau discur cun els ed als supplitgesch per scleriment. Els ma respundan surriend. Ma sche jau emprov d’als tegnair, sa schlian els en fim.

*

Jau sun in ester en quest mund! Sin questa terra na datti nagin che chapescha la lingua da mi’olma. Jau viandesch tras il desert e ves ils flums a currer da las profunditads da las vals siadora vers las tschimas da las muntognas; jau ves las plantas senza feglia, co ch’ellas s’orneschan en in batterdegl cun feglia, flureschan, portan fritgs e perdan puspè la feglia; tuttenina croda lur roma per terra e sa mida en serps tacladas. Jau ves utschels a sgular chantond e tschivlond tras l’aria; tuttenina sa ferman els, rasan or lur alas e sa transfurman en dunnas nivas cun lungs culiezs e chavels sgulatschants che ma guardan amiaivlamain or da palpevras coluradas nair; cun lefs rosa surrin ellas si per mai e stendan or lur mauns fins, alvs, ch’oduran d’entschains e mirra; alura dispareschan ellas davant mai sco tschajera, ed i na resta enavos nagut dad ellas auter che risadas beffegiantas. Jau sun in ester en quest mund.

Jau sun in poet che metta en vers, quai che la vita scriva en prosa – e magari scriv jau en prosa quai che la vita metta en poesia.

Jau sun e rest in ester en quest mund, fin che la mort ma vegn a prender e ma maina en mia patria.

Pleds e pledaders

Quant stuf sun jau da pleds e pledaders! Els stuffientan mes spiert!

Sut pledaders e lur pleds dispareschan mias ideas e mes siemis!

La damaun ma svegl jau ed ils pleds che stattan betg lunsch davent da mes letg sin brevs, gasettas ed illustradas ma guardan cun egliadas nauschas e maliziusas.

Jau bandun mes letg e ma tschent a la fanestra. Durant che jau baiv in cuppin café per stgatschar la sien, sautan, sbragian e sa dispitan ils pleds davant mai. Sche jau stend mes maun vers il cuppin da café, èn els da la partida. Cur jau m’envid ina cigaretta, fan els il medem, ed er cur che jau smatg or il rest.

Jau ma met a mia lavur ed els ma suondan. Els ma scutinan en l’ureglia, sgulatschan enturn mes chau ed empleneschan las cellas da mes tscharvè. Jau emprov d’als stgatschar; ma els fan risadas e cuntinueschan a sumsumar e far canera.

Jau vom sin via e dapertut entaup jau pleds: vi dals ischs dals negozis, sin mirs e paraids-chasa, schizunt en fatscha dals umans – er sch’els taschan – sco er en lur gests e moviments.

Sche jau discur cun mes ami, èn ils pleds il terz ch’è da la partida; sche jau entaup mes inimi, sa derasan pleds tranter nus sco in’armada che sa furma. E sche jau emprov da scappar dad els, resta l’eco dals pleds; quel cuntinuescha il cumbat en mes intern e ma mulesta sco ina spaisa betg digerida en il magun.

Sche jau vom en tribunals, instituts u scolas, dapertut frunt jau sin pleds e lur babs e frars, els portan vestgids fatgs or da manzegnas, turbans e chalzers fatgs or da malizia ed engion.

Alura ma rend jau en fabricas, biros ed administraziuns, ed jau frunt puspè be sin pleds sco er lur mammas, tattas ed ondas; els muventan lur lieungas tranter lur lefs plains e rin e fan beffas da mai.

Sch’i ma resta anc in pau forza e curaschi, visit jau ils sanctuaris e tempels; là ves jau a seser ils pleds sin trons, els portan mitras sin lur chaus e fists d’argient custaivels en lur mauns.

E return jau la saira en mia stanza, ves jau tut ils pleds che jau hai udì en il decurs dal di a pender sco serps giu dal palantschieu sura ed a ruschnar sco scorpiuns or da tut ils chantuns. Ils pleds sgulatschan en stanza e dador la stanza, sin terra e sut terra.

Ils pleds sa chattan sin las alas dal vent, sin las undas da la mar, en guauds e taunas e sin ils pizs da las muntognas.

Dapertut hai pleds. Nua duai ins sa volver, sch’ins tschertga ruaus e taschair? Datti en quest mund in’uniun da quels che taschan, sinaquai che jau possia daventar commember da quella?

Possia Dieu avair cumpassiun cun mai e ma regalar il dun da la surdadad, sinaquai che jau possia viver cuntent en il paradis dal taschair!

Na datti sin quest mund betg in chantun senza baterlim e babilonia, in lieu, nua ch’ins na po ni cumprar ni vender pleds?

Na datti tranter ils abitants da la terra nagin che na sa lauda betg cun pleds? Na datti nagina creatira tranter tut las creatiras, da la quala la bucca n’è nagina tauna per ils laders dals pleds? E sch’ils pledaders appartegnessan almain tuts ad in sulet gener, sche pudessan nus anc esser cuntents; ma i als dat en nundumbraivlas variaziuns. I dat tals che sumeglian las raunas, che vivan durant il di en las palids e vers saira als chattain nus a las costas. Alura chatschan els ils chaus a la surfatscha da l’aua ed empleneschan il silenzi da la notg cun ina terribla canera, a la quala s’opponan l’udida ed il spiert.

Alura datti mustgins e mosquitos ch’ins tegna per sbagl sco flaivels, e che vegnan medemamain or da las palids. Els sumsumeschan enturn tias ureglias ed empleneschan quellas cun in schuschurim brausel, monoton, ma diabolic che chaschuna gritta e displaschair.

Ed i dat la gruppa da quels che sumeglian mulins da vent – ina gruppa tut atgna! A l’intern da mintgin da ses commembers sa chatta in grond crap da moler che sa volva cun agid d’alcohol e chaschuna in terribel fracass, il qual è pli dad aut che la canera da mulins da vent reals.

Ultra da quai datti la stirpa dals sedentars. Quels empleneschan lur maguns cun pastg e l’aria cun lur sbragim ch’è pli grop ch’il migim dal biffel.

I dat quels che sumeglian las tschuettas. Els passentan lur temp tranter ils foss dals quartiers da la citad e las grottas. Els transfurman il silenzi da la notg en in planschim che renda pli melancolic ch’il clamar da las tschuettas.

Ed i dat la gruppa da quels che sumeglian resgias. Per els è la vita in toc lain; els passentan lur temp cun fender e far en tocca quella; quai chaschuna in sgarar che strapatscha la gnerva pli fitg che la canera da numerusas resgias.

I dat la stirpa da quels che sumeglian schumbers. Els pitgan sasezs cun gronds martels, ed or da lur buccas vidas sorta ina canera ch’è pli ferma che dretgas schumbradas.

In’autra gruppa è quella dals remagliaders. Els n’han nagin’occupaziun, sesan enturn e remaglian pleds senza als pronunziar.

Alura datti ils beffegiaders che disfameschan ils umans. En cas da mancanza d’objects per lur beffas, disfameschan els in l’auter e schizunt sasezs. Els numnan quai in spass, senza savair ch’il spass è da natira seriusa.

Ultra da quai datti il gener dals sturnels, dals quals il poet di: «Cur ch’els èn sa radunads, èn els sa surdads a l’illusiun ch’els sajan falcuns.»

Per finir saja anc menziunada la gruppa dals zains. Quels cloman la glieud en ils tempels, en ils quals els sezs n’entran betg.

I sa laschassan anc numerar autras gruppas, sco per exempel quella dals durmiders ch’empleneschan il spazi cun lur runtgim senza savair quai.

Ed uss, suenter che jau hai exprimì mes disgust e mi’aversiun cunter pleds e pledaders, ma sent jau sco in medi malsaun u sco in malfatschent che dat lavachaus: Jau hai calumnià ils pleds tras pleds e disfamà ils pledaders, cumbain che jau sun in dad els. Vegn Dieu bain a ma perdunar mia culpa, ad avair cumpassiun cun mai ed a laschar entrar mai en il guaud dals patratgs, dals sentiments e da la vardad, nua ch’i na dat ni pleds ni pledaders?

Licenza