ORTOGRAFIJA E GJUHËS SHQIPE

ENTI PËR BOTIMIN E TEKSTEVE I REPUBLIKËS SOCIALISTE TË SERBISË BEOGRAD 1964

Anëtarët e Komisionit dr Idriz Ajeti, kryetar, dr Pjetër Januara, Sulejman Drini, Hasan Vokshi, Mehdi Bardhi, Latif Mulaku, Murat Isaku, Xhevat Gega dhe Luc Lucaj

Kët ortografi e lejoi për përdorim Sekretariati i arsimit e kulturës së Krahinës Autonome të Kosovë-Metohisë me vendimin e vet numër 07-1412 datë 8 qershor 1964

Kët ortografi e përgatiti për shtyp Reparti i Entit për botimin e teksteve i Republikës Socialiste të Sërbisë në Prishtinë

U shtyp në shtypshkronjën e Ndërmarrjes gazetare-botuese "Rilindja", Prishtinë

DY FJALË MBI PUNËN E KOMISIONIT T'ORTOGRAFISË

Qe, ma në fund, po u lëshojmë në dorë kët Ortografi të gjuhës shqipe të gjithë atyne që mirren me të shkruem të kësaj gjuhe.

Kjo asht hera e tretë që po mirret në shqyrtim çashtja e ortografisë së gjuhës shqipe ndër Shqiptarët e Jugosllavisë.

Herën e parë kjo çashtje u trajtue në vjetin 1952 dhe të dytën më 1957 në Prishtinë. Natyrisht, këto dy mbledhje dhanë kontributin e tyne në shqyrtimin e çashtjeve t'ortografisë shqipe ndër ne.

Mirëpo, në vjetët e fundit, në fushën e ortografisë së shqipes u banë me të madhe lëkundje drejtshkrimore te na, sidomos n'ato pika gjuhësore, ku mungojshin rregullat e preme drejtshkrimore. Në kët mënyrë u krijue nji situatë e re në shkrimin e shqipes te na, punë kjo që kërkoi nevojën e revidimit të nji kompleksi të tanë çashtjesh ortografike.

Komisioni i gjuhës dhe letërsisë pranë Pleqsisë së kulturës të Krahinës Autonome të Kosovë-Metohisë, tue dëshirue që ta zgjidhi kët çashtje të randësishme, në fillim të vjetit 1961 zgjodhi nji Komision për përgatitjen e projektortografisë së gjuhës shqipe me këta anëtarë: dr. Idriz Ajeti, Sulejman Drini, Hasan Vokshi, Mehdi Bardhi dhe Latif Mulaku.

Ky Komision, në fazën e parë të punës së vet, u muer ma tepër me studimin e problematikës sonë drejtshkrimore, ma parë individualisht, në mënyrë që secili antar të njihej mirë me çashtjet gjuhësore, të cilat do të shkoqiteshin në mbledhjet e mavonshme të përbashkëta, ndërsa në fazën e dytë, gjatë disa muejsh, në takimet e përhershme, muer në shqyrtim çdo çashtje, që në shkrimin e deritashëm kishte ngelë e diskutueshme a e kontestueshme.

Për disa çashtje antarët nuk ia duelën t’i pjekin mendimet, prandej për nji numër pikash ortografike ata paraqitën dy mënyra shkrimi, pikëpamje këto që u shoshitën në mbledhjen e lavruesve të gjuhës si dhe arsimtarëve e intelektualëve të tjerë, që më 14, 15 e 16 kallnor të vjetit 1963 e thirri Pleqsija e arsimit dhe kulturës së Krahinës Autonome të Kosovë-Metohisë, në të cilën muerën pjesë lavrues dhe profesorë të gjuhës ndër shkolla të shkallës së dytë dhe të tretë, përfaqsues redaksish të revistave dhe fletoreve të ndryshme në Kosovë-Metohi, Maqedoni dhe Beograd, u muer në shqyrtim e tanë Projektortografija që paraqitte komisioni përkatës.

Gjatë këtij këshillimi u shoshit çdo pikë e drejtshkrimit, e paraqitun në projektortografi. Mandej, pat rasa ku pjesëmarrësit e këshillimit rrokën shum pika të tjera, për shkrimin e të cilave Komisioni paraqitej i nji mendimi - kërkojshin të hetohen edhe njiherë, pse, simbas mendimit të tyne, drejtshkrimi që propozonte Komisioni nuk mund t'i bante ballë nji ortografimi tjetër që paraqitte ky apo ai pjesëmarrës.

Mbasi shqyrtuen të gjitha pikat që i paraqiti Komisioni në Projektortografinë e vet, këshillimi propozoi zgjanimin e Komisionit t'ortografisë edhe me katër antarë të tjerë, të cilët i deleguen Pleqsitë e arsimit dhe kulturës së Republikës Socialiste të Maqedonisë dhe të Malit të Zi (Dr. Pjetër Janura, Xhevat Tahir-Gega, Murat Isaku e Luc Lucaj), që bashkarisht t'i shqyrtojnë vërejtjet dhe propozimet e bame gjatë këshillimit mbi ortografinë e ardhshme.

Si në këshillimin e kallnorit ashtu edhe në mbledhjet e Komisionit të zgjanuem, sadoqë u poqën pikëpamjet për shkrimin e shumicës së pikave në shqyrtim, përsëri nuk qe e mundun të piqen mendimet për të gjitha pikat e ortografisë, prandej ngelën disa dualizma, që po botohen në kët ortografi. Pikat divergjente, u lëshuen si të tilla, tue synue që ato t'i kristalizojë koha, t'i japi përparsi njanës ose tjetrës e që në nji mlbedhje t'ardhshme të gjuhtarëve, të zgjidhet edhe çashtja e tyne.

Ma në fund u vendos që, shokët Dr. Pjetër Janura, Mehdi Bardhi dhe Latif Mulaku, të marrin e t'i formulojnë mendimet e paraqituna, vërejtjet e bame dhe propozimet e dhanuna, qoftë në këshillimin e kallnorit, qoftë në mbledhjet e Komisionit të zgjanuem, siç na i paraqesin të botueme në kët Ortografi.

A. FONETIKA

I. ZANORET

1. TOGJET ZANORE

1. Emnat me togun zanor ie në trup do të shkruhen gjithnji me kët tog: p.sh.: diell-i, miell-i, qiell-i etj.

2. Foljet me grupin zanor ie që mbarojnë me bashkëtingëllore në temë do të shkruhen me je; p.sh.: djeg, çjerr, hjedh, mbështjell, mbjell, mjel, ndjek, nxjerr, pjek, pjell, rjep, rjedh, tjerr, vjell, vjerr etj., kurse në raste tjera me ie: p.sh.: ziej, përziej, ndiej (por në të kryemen e thjeshtë dhe në mënyrën dëshirore zjeva, zjefsha etj.

3. Foljet apofonike me je, në vetën e dytë të shumsit të së tashmes, në të gjitha vetat e së pakryemes së dëftores e të lidhores, n'urdhnore e në trajtat e pësores e vetvetores, e mbledhin togun zanor në i; p.sh. piqni, ndiqni, digjni, vilni, milni, mbillni, sillni, villni; piqsha, ndiqsha, digjsha, vilsha, milsha, mbillsha, sillsha, villsha; të ndiqsha, të piqsha, të digjsha, të milsha, të vilsha, të mbillsha, të sillsha, të villsha; ndiq, piq, digj, mil, vil, mbill, sill, vill; ndiqem, piqem, digjem, milem, vilem, mbillem, sillem, villem.

4. Foljet e këtij tipi që mbarojnë me k, g, kur mblidhet togu zanor në i k-në e bajnë q e g-në gj; p.sh. piqni, piqsha, të piqsha, piq, piqem; digjni, digjsha, të digjsha, digj, digjem.

5. Foljet apofonike që mbarojnë me grykoret k e g në temë, në të kryemen e thjeshtë, togun zanor ie e mbledhin në o dhe k-në e g-në, e kthejnë në q e gj në të gjitha vetat; p.sh.: poqa, poqe, poqi, poqëm, poqët, poqën; dogja, dogje, dogji, dogjëm, dogjët, dogjën.

6. Foljet tjera të këtij grupi togun zanor ie në të kryemen e thjeshtë në vetën e parë e të dytë të njajsit e mbledhin në o, kurse në vetat tjera e kthejnë në ue; p. sh.: mbolla, mbolle, mbuell a mbolli, mbuellëm a mbollëm, mbuellët a mbollët, mbuellën a mbollën; nxora, nxore, nxuer, a nxori, nxuerëm a nxorëm, nxuerën a nxorët, nxuerën a nxorën.

7. Emnat me ye shkruhen në njajës me kët tog zanor, kurse në shumës togun zanor ye e kthejnë në e; p. sh.: kapërcyell, kërcyell, krye, (njajës); kapërcej, kërcej, krenë (shumës). Por: skërfyell. (nj.), skërfyej (sh.), fyell (nj.), fyej (sh.).

8. Foljet me ye në kohën e tashme, në të pakryemen e dëftores e të lidhores dhe n'urdhnore shkruhen me tog zanor; p.sh. lyej, lyejsha, të lyejsha, lyej; fyej, fyejsha, të fyejsha, fyej; kryej, kryejsha, të kryejsha, kryej. Përjashtohen disa folje si me thye, me kthye etj., të cilat togun zanor e mbledhin në e; p.sh.: thej, thejsha, të thejsha, thej; kthej, kthejsha, të kthejsha, kthej.

9. Të gjitha foljet e pikës së sipërme togun zanor ye në njajsin e të së kryemes së thjeshtë e mbledhin në e, kurse në shumës e ruejnë; p. sh.: leva, leve, leu, lyem, lyet, lyen etj.

10. Në pësore e vetvetore këto folje shkruhen me zanore të thjeshtë; p.sh.: lyhem, lyhesha, fyhem, fyhesha etj. Por: kthehem, kthehesha; thehem, lyem, lyet, lyen etj.

11. Emnat me ue si krue, ftue, prrue, patkue, drangue, langue, etj. gjatë lakimit e mbledhin kët tog zanor në o; p.sh.: krue, kroni, kronit, kronin, krojet, krojevet, krojesh etj.

12. Disa emna me togun ue (që në toskënishten shkruhen vetëm me ua) e ruejnë kët tog në të gjitha rasat; p.sh.: buell, muej, duej etj.

13. E ruejnë togun zanor ue në të gjitha rasat edhe emnat veprues; p.sh.: këndues, lexues, lëndues, mësues, pushtues etj.

14. Emnat truell e kapruell togun zanor ue nuk e mbledhin në o vetëm n'emnoren, kallxoren e thirroren e njajsit të pashquem; p.sh.: truell, trolli, trollit, trollin, troje, trojesh, trojevet; kapruell, kaprolli, kaprollit, kaprollin, kaproj, kaprojsh, kaprojvet.

15. Emnat me togun zanor ue do të shkruhen vetëm me o; p. sh.: krahnor, laknor, fjalor, drejtor, profesor, puntor etj. (e jo: krahnuer, laknuer, fjaluer, drejtuer, profesuer, puntuer etj.).

16. Gjithashtu edhe mbiemnat me togun zanor ue, analogjikisht me emnat e pikës 15, do të shkruhen vetëm me o; p.sh.: arsimor, javor, kryesor, popullor, shpirtnor, shtetnor, shoqnor, shkollor etj.

17. Në fjalët tjera, togu zanor ue do të ruhet i plotë; p.sh.: mue, due, muej, shkruej etj., sepse në toskënishtet këtyne fjalëve u përgjigjen mua, dua, muaj, shkruaj, etj. Do të shkruhet me ue edhe fjalza tue.

18. Foljet me ue në trajtën pësore e vetvetore do të shkruhen me zanore të thjeshtë; p.sh.: kruhem, kruhesha; paguhem, paguhesha; shquhem, shquhesha etj. Togun zanor ue e mbledhin në o në të tri vetat e njajsit të së kryemes së thjeshtë në trajtën veprore e pësore, si edhe në të dy trajtat e dëshirores; p.sh.: krova, u krova, krofsha, u krofsha; shkrova, u shkrova, shkrofsha, u shkrofsha etj.

19. Foljet që në pjesore mbarojnë me -jtë, si: gjuejtë, luejtë, ruejtë, vuejtë etj. togun zanor e ruejnë të plotë si në të kryemen e thjeshtë ashtu edhe në mënyrën dëshirore; p.sh.: gjuejta, luejta, quejta, ruejta, vuejta etj.; gjuejtsha, luejtsha, quejtsha, ruejtsha, vuejtsha etj.

20. Me tog zanor ie, ye dhe ue do të shkruhen gjithë mbiemnat që dalin prej foljesh; p.sh.: i ziem, i zieshëm; i përziem, i ndieshëm; i thyem, i thyeshëm; i pëlqyem, i pëlqyeshëm; i ftuem, i këndueshëm; i kuptueshëm etj.

2. SHKRIMI I ë-së

1. Ë-ja paratheksore nuk duhet të shkruhet në këto raste:

a) në fjalë të parme, si: këmishë por te shkruhet kmish ashtu siç shqiptohet, knaq, këndoj, këpucë, këpus, kësulë etj.

b) në fjalë të prejardhuna prej tyne, si: i kënaqun, këndim, këputje etj.

c) në fjalët të cilat me të shpërngulun të theksit e kanë reduktue zanoren e trupit të fjalës në ë; si gaz - gëzim, gëzoj, gëzue; i madh - të mëdhej, të mëdha; i keq - të këqij, të këqija; këndoj, këndue; dënoj, dënue, dënim etj.

2. Ë-ja do të shkruhet në fjalët kur vështirsohet shqiptimi nga grumbullimi i bashkëtingëlloreve; p.sh.: argëtoj, argëtim, belbëzoj, belbëzim; shërbëtor etj.

3. Ë-ja do të shkruhet n'emna të prejardhun prej mbiemnave që kanë para ë-së dy bashkëtingëllore; p.sh.: drejtësi, lehtësi, naltësi, rreptësi, shpejtësi, shkathtësi etj.

4. Ë-ja e temës bie në fjalë të prejardhuna nëse para saj ndodhet vetëm nji bashkëtingëllore; p.sh.: amtar, amnor, ancak, arsim, arsimtar, botnor, gjallni, Gegni, coptoj, coptim, pjestoj, pjestim, puntor, udhtoj, udhtim, udhtar, etj.

5. Emnat mashkullorë që mbarojnë më -ël, -ëm, -ën, -ër, -ërr, emnat femnorë më -ël, -ëm, -ën, -ër, -ërr, dhe mbiemnat më -ël, -ëm, -ën, -ër, -ët, pos emnores e kallxores së njajsit të pashquem, gjatë lakimit dhe në gjininë femnore të mbiemnave e nxjerrin ë-në, si në njajës ashtu edhe në shumës; p.sh.: tambël, tambli, tamblit, tamblin; vegël, vegle, vegla, veglës, veglën, veglat, veglavet, veglash; i vogël, i vogli, të voglit, të voglin, të vegjlit (por të vegjëlvet); e vogël, e vogla, së voglës, të voglën, të voglat, të voglavet; pezëm, pezmi, pezmi, pezmit, pezmin; i vetëm, i vetmi, të vetmit, të vetmin, të vetmit, (por të vetëmvet); emën, emni, emnit, emnin, emnat, emnavet, emnash; lakën, lakne, lakna, laknës, laknën, laknat, laknavet, laknash; i vorfën, i vorfni, të vorfnit, të vorfnin, të vorfnit (por të forfënvet); e vorfën, e vorfna, së vorfnës, të vorfnën, të vorfnat, të vorfnat, të vorfnavet, së vorfnash; bakër, bakri, bakrit, bakrin; zemër, zemre, zemra, zemrës, zemrën, zemrat, zemravet, zemrash; i ashpër, i ashpri, t'ashprit, t'ashprin, t'ashprit (por t'ashpërvet); e ashpër, e ashpra, t'ashprës, t'ashprën, t'ashprat, t'ashpravet; vjehërr, vjehrri, vjehrrit, vjehrrin, vjehrrit (por vjehërrvet); kokërr, kokrre, kokrra, kokrrës, kokrrën, kokrrat, kokrravet, kokrrash; i ulët, i ulti, t'ultit, t'ultin, t'ultit (por t'ulëtvet); e ulët, e ulta, s'ultës, t'ultën, t'ultat, t'ultavet, s'ultash.

6. Derivatet e sajueme nga fjalët që mbarojnë më -ëm, -ën, -ër e humbin këtë ë; p.sh.: vetëm-vetmi, vetmitar, vetmoj, i vetmuem; gjarpën-gjarpnoj, gjarpnushë; lakën-laknor; emën-emnoj, emnim, emnorsim; urdhën-urdhnoj, urdhnim, urdhnore, urdhnesë; i epër-epror; letër-letrar; afër-afrim, afroj; katër-katror; vepër-veprim, veprimtari, veproj; mjeshtër-mjeshtroj, mjeshtri; zemër-zemroj, zemrim, zemrohem; tepër-teproj, teprim, tepricë, etj.

7. a) Emnat e prejardhun me mbarpashtesën -si duhet ta ruejnë ë-në e temës sa herë që para mbrapashtesës ndodhen dy a ma shum bashkëtingëllore; p.sh.: randësi (e jo randsi), mundësi, nxehtësi, saktësi, mësheftësi, fatbardhësi, ftoftësi, aftësi, shterpësi etj.

b) Emnat e prejardhun me kët -si që dalin prej fjalëvet që kanë vetëm nji bashkëtingëllore para mbrapashtesës mund të shkruhen pa ë të temës; pra: gjuhsi, mirsi, mbarsi, gjithsi, dobsi, butsi, ngutsi, thellsi, kënaqsi, udhëheqsi, bimsi, parsi, gryksi etj., por mund të shkruhen edhe me -ë të temës; pra: gjuhësi, mirësi, mbarësi, gjithësi, dobësi, butësi, ngutësi, thellësi, kënaqësi, udhëheqësi, bimësi, parësi, grykësi etj.

c) Emnat e prejadhun me -si, të cilët dalin prej fjalëvet që s'kanë në temë -ë nuk marrin -ë për analogji para mbrapashtesës, por shkruhen: popullsi, nënshtetësi, miqsi etj.), e jo: popullësi, nënshtetësi, miqësi, etj.).

8. Emnat femnorë paroksitonë duhet të shkruhen me ë në fund në trajtën e pashqueme; p.sh.: bukë, fjalë, hundë, lopë, punë, etj dhe këte do ta mbajnë gjatë lakimit.

9. Analogjikisht me pikën e sipërme duhet të shkruhen me ë në fund edhe emnat mashkullorë që në trajtën e shqueme marrin nyjën a dhe lakohen si emnat femnorë; p.sh.: babë, Gegë, Toskë, Kolë, Llukë, Nikollë etj.

10. Me ë në fund duhet të shkruhen edhe emnat e gjinisë asnjanse, qofshin në trajtën e gjinisë asnjanse qofshin n'ate të mashkullores; p.sh.: ujë-ujët, ujë-uji; djathë-djathët, djathë-djathi; mjaltë-mjaltët, mjaltë-mjalti; bru-më-brumët, brumë-brumi; drithë-drithët, drithë-drithi; dyllë-dyllët, dyllë-dylli; gjalpë-gjalpi, etj.

11. Të shkruhen me ë në fund emnat mashkullorë që shqiptohen me ë në toskënishtet e me zanore të gjatë në gegnishtet; p.sh: burrë, djalë, gjumë, kalë, vjamë etj. Por lum.

12. Emnat femnorë oksitonë me a, e, i, o, u, në rasat e zhdrejta të trajtës së shqueme të numrit njajës do të shkruhen me ë në fund; p.sh.: kala-kalasë, kalanë; rrufe-rrufesë, rrufenë; qershi-qershisë, qershinë, byro-byrosë, byronë; dru-druja, drusë, drunë. Gjithë këta emna n'emnoren, kallxoren e thirroren e shumsit të shquem do të shkruhen me ë në fund, p.sh.: kalatë, rrufetë, qershitë, byrotë, drutë.

13. a) Emnat (mbiemnat) e prejardhun me -ës (-s) duhet ta ruejnë ë-në e temës sa herë që nuk vjen mbas mbrapashtesës -ës (-s) nji zanore; p.sh.: korrës, korrësvet, korrësja; mbjellës, mbjellësvet, mbjellësja, nëpunës, nëpunësvet, nëpunësja; nxanës, nxanësvet, nxanësja; zgjedhës, zgjedhësvet, zgjedhësja etj.

b) Këta emna mund të shkruhen dy mënyrash kur mbas mbrapashtesës -ës (-s) vjen nji zanore; e para - mund ta ruejnë ë-në e temës në të gjitha rasat; si: korrësi, i korrësit, korrësish, korrësit, korrëse, korrësen, korrëset; mbjellësi, mbjellësit, mbjellësin, mbjellëse, mbjellëses, mbjellëset; nëpunësi, i nëpunësit, nëpunësish, nëpunësit, nëpunëse, nëpunësevet, nëpunësesh; zgjedhësi, zgjedhësin, zgjedhësit, zgjedhësish, zgjedhëse, zgjedhëses, zgjedhëset etj.; e dyta - mund të mos e ruejnë ë-në e temës; si: korrsi, i korrsit, korrsish, korrsit, korrse, korrsen, korrset, nëpunsi, e nëpunsit, nëpunsish, nëpunsit, nëpunse, e nëpunses, nëpunses, nëpunsevet, nëpunsesh etj.

c) Kur gjindet para mbrapashtesës -s i njajti tingull (dmth. -s-ja) si edhe tingulli t do të ruhet ë-ja në të gjitha rasat; p.sh.: presës - presësi, vrasës - vrasësi, vrasëse; tutës - tutësi, tutëse, shitës - shitësi, shitëse, i shitëses etj.

Gjithashtu do të ruhet ë-ja kur para mbrapashtesës -s gjinden dy ose mâ shum bashktingëllore: bishtatundësi, i bishtatundësit, bishtatundësin; mundësi, e mundësit, mundësish, mundësit; bartësi, bartëse etj.

14. Ë-ja do të ruhet edhe n'emna të prejardhun më -ësh; p.sh.: pesësh - pesëshi, dhetësh - dhetëshi, katërkambëshit, i dhetëshit, pesëshat, i pesëshit etj.

15. Me t do të mbarojnë në shumsin e shquem emnat që në gegnishtet në trajtën e pashqueme të njajsit kanë nji zanore hundore; p.sh.: kalama-kalamajt; pe-pejt, mulli-mullijt; dru-druni-drujt (e jo kalamajtë, pejtë; mullijtë, drujtë).

16. Emnat femnorë me -ull e -ur që n'emnoren e shqueme të njajsit janë proparoksitonë, si kumbulla, flutura, do të shkruhen n'emnoren e kallxoren e pashqueme të njajsit pa ë në fund; p.sh.: kumbull, flutur.

17. Emnat mashkullorë oksitonë që mbarojnë me i të gjatë në shumsin e shquem duhet të shkruhen me t; p.sh.: barijt, zotnijt etj. (e jo: barijtë e baritë, zotnijtë a zotnitë).

18. Emnat mashkullorë që mbarojnë në shumës të pashquem me rrokje të mbyllun, si edhe emnat abstraktë që vijnë nga mbiemnat njirrokësh në trajtën e shqueme të shumsit duhet të shkruhen me t; p.sh.: fiqt, miqt, zogjt, thojt, të keqt, të kuqt etj. (e jo fiqtë, miqtë, zogjtë, thojtë, të keqtë, të kuqtë etj.).

19. Ë-ja nuk duhet të shkruhet në fjalët e prejardhuna, të cilat në temë nuk e kanë kët ë; p.sh.: paksoj, paksim; shoqni, shoqnoj; tregti etj. (e jo: pakësoj, pakësim; shoqëni, shoqënoj; tregëti etj.).

20. Emnat mashkullorë që e bajnë shumsin më -ën, -ëz e humbin ë-në në trajtën e shqueme; p.sh.: atë-etën, etnit (por etënvet); kunat-kunetën, kunetnit (por kunetënvet); prift-priftën, priftnit (por priftënvet); njeri-njerëz, njerzit (por njerëzvet) etj.

21. Disa emna asnjanës e femnorë që e kanë në njajës ë-në, në shumës e humbin këte; p.sh.: djathë-djathna, ujë-ujna, erë-erna, cohë-cohna, kohë-kohna a kohë etj.

22. Ë-ja fundore e fjalës gjithë bie në fjalët e përngjituna, si: gjithçka, gjithherë, gjithçmos, gjithfarë, gjithkah, gjithkund, gjithkush, gjithmbarë, i gjithmbarshëm, gjithmonë, i gjithmonshëm, gjithnduersh, gjithnji, gjithqysh, gjithsaherë, gjithsecili, gjithsejt, gjithsesi.

23. Ë-ja nuk do të shkruhet në ndajfoljet aq, kaq e shum, si edhe në fjalët e përngjituna me to, si: aqsa, gjithaq, sakaq, shumfish, i shumfishtë, i shumllojshëm, i shumngjyrshëm, shumkush, shumsi. Gjithashtu pa ë do të shkruhen edhe fjalët: shumzim, shumzoj, shumzor, i shumzuemi, shumzuesi.

24. Ë-ja ruhet në kompozita: p.sh.: bashkëpuntor, botëkuptim, qafëjatë, dorëheqje, udhëkryq, vetëdije, vetëvendosje, vetëvrasje, vetëveprim etj. Por: vetvete, vetvetiu, i vetvetishëm.

II. BASHKËTINGËLLORET

1. GRUPET BASHKËTINGËLLORE mb, nd, ng, ngj.

Grupet bashkëtingëllore mb, nd, ng, ngj do të ruhen të plota në shkrim, p.sh.: mbaj, mbret, mbin, mbasi, mbyll; ndaj, ndër, këndoj, këndej, andej; ngarkoj, ngërthej; ngjall, ngjalë, ngjan etj. (e jo maj, mret, min, a bin, masi, myll; naj, nër, knoj a kënoj, kënej, anej; narkoj, nërthej, njall, njalë, njan etj.). Por: njomë, ulem, më, në e jo: i ngjom, ungjem, mbë, ndë).

2. FJALËT ME PARASHTESAT sh (ç), s (z), zh (xh

1. Fjalët që nisin me bashkëtingllore të pazashme e shqiptohen herë me parashtesën sh e herë me parashtesën ç, do të shkruhen me parashtesën sh; p.sh.: shkallmoj, shkarkoj, shkujdesem, shkëmbej, shkul, shkoqitje, shndrit, shpall, shpagim, shpërblim, shpërlaj, shkatrrim, shkëmbim, shkreh, shkëputje, shkokrroj, shkrihem, shlodhje, shlyej, shlyemje, shpërdoroj, shpërdorim, shpërndaj, shpërnderoj, shpërnderim, shpërngul, shpërngulje, shpif, shpifje, shpifës, shpik, shpikës, shpikje, shpoj, shprish, shpronsoj, shpronsim, shpronsues, shpulpoj, shpuploj, shpyllzim, shpyllzoj, shqep, shqetsim, shqetsoj, shqirrem, shquej, i shquem, shqyej, etj. Por: çkëshilloj, çkombtarizim, çkunorzoj, çkurdis, çthur.

2. Fjalët që nisin me bashkëtingëlloren f të ndjekun nga nji zanore, do të shkruhen me parashtesën ç: çfajsoj, çfaq, çfaros, çfuqizoj, çfaqje, çfarosje, çfajsim.

3. Fjalët që nisin me bashkëtingëlloren f të ndjekun nga nji l a r, do të shkruhen me parashtesën sh: shfletoj, shfryj, shfrej, shfrytzim, shfrytzoj.

4. Fjalët që nisin me zanore dhe me bashkëtingëllore l, r, rr, m, n, nj, do të shkruhen me parashtresën ç: çansim, çarmatim, çarmatos, çorganizim, çorientim, çorientoj; çlirim, çliroj, çlirimtar, çlodhje, (por edhe shlodhje); çregjistrim, çregjistroj, çrregullim, çrregulloj, i çrregullt, çrrethoj, çrranjos, çmallem, çmendinë, çmësohem, çmilitarizoj, çmobilizim, çmobilizoj, çnderim, çnderoj (por edhe shnderim, shnderoj), çnjerzor. Por: shlyej, shlyemje.

5. Fjalët që nisin me bashkëtingëlloret e zashme b, d, g, v, do të shkruhen me parashtesën zh, gjegjësisht xh: zhbij, zhbiroj, zhbrej, zhburrnoj; zhdaravis, zhdredhje, i zhddrejtë, zhdukem, i zhdërvjellët, zhdryj; zhgarkoj, zhgardhnoj, zhgreh, zhgrryj, zhgul, zhguris; zhvillim, zhvilloj; xhvesh, xhvoshk (e jo çbij a shbij, çbiroj a shbiroj, çbrej a shbrej, çburrnoj a shburrnoj; çdaravis a shdaravis; çdredhje a shdredhje, i çdrejtë a i shdrejtë, çdukem a shdukem, i çdërvjellët a i shdërvjellët, çdryj a shdryj; çgarkoj a shgarkoj, çgardhnoj a shgardhnoj, çgreh a shgreh, çgrryj a shgrryj, çgul a shgul, çguris a shguris; çvillim a zhvillim, çvilloj a zhvilloj; çvesh a shvesh, çvoshk a shvoshk). Bajnë përjashtim fjalët: çbaj, çgjaksim, çgjaksohem, çvendos, çvidhos, çfleftësoj a çvleftosoj, çvulos.

6. Parashtesa s shkruhet para nji bashkëtingëllorje të pazashme; p. sh.: skamje, skamnor, skamës, skuq etj., kurse parashtesa z para nji bashkëtingëllorje të zashme; p.sh.: zbraz, zbres, zbardh, zgjim, zgjoj etj. Po kështu shkruhen edhe fjalët tjera që fillojnë po me ato togje tingujsh: spastrim, sprovë, skutë, skërfyell, skërmit, stërvit; zbath, zboj, zbokth, zmadhim, zmadhoj, zvetnim, zvetnoj, zverë, zvjerdhë, zvogloj, etj.

3. FJALËT MË r e rr

Fjalët me r e rr do të shkruhen simbas shqiptimit të gegnishtes, pra me rr: rrah, rrafsh, rranjë, rrallë, rrap, rrasë, rrashtë, rregull, rranzë, rrapllimë, rrenë, rreckë, i rreptë, rrenim, rresht, rreth, rreze, rrezik, rrëmbim, rrëmujë, rrësim, rrëshqitje, rrjedhë, rrogë, rrogtar, rrokje, rrobe, rrotë, rrotull, rrudhë, rrufe, rrufë, rrugë, rrush, rruzull, rrymë, rryp; andërr, derr, marr, marrëdhanie, marrëveshje, ndërmarrje, prrallë, prrue, nxjerr, turr, vjerr, tjerr etj. Por do të shkruhen me r fjalët: radhë, ranë, respekt, rënkim, vjershë, rol, Romë, roman, rjep, rob, repë, mora, nxora etj.

4. FJALËT MË s e z

Edhe fjalët që shkruhen herë me s e herë me z, do të shkruhen simbas shqiptimit ma të përhapun të gegnishtes. Me s do të shkruhen: ujdhesë, mëngjes (por mëngjezi), mes, mesatar, haptas, (por haptazi), qartas (por qartazi), lehtas (por lehtazi), baras, barasim, konservim, president, presidium, universitet etj., kurse me z: brez, ekzekutiv, ekzekutoj, ekzistoj, ekzistencë, njerëz, vidhëz etj.

5. FJALËT MË th e f

Fjalët që shkruhen me th e f do të përdoren simbas shqiptimit ma të përhapun, me th: thellë, thellsi, thellsinë, therrë, i kthjellët etj., kurse me f: fëllanzë, ufull etj. (e jo thëllanzë, uthull).

6. FJALËT MË l, ll, dh

Do të shkruhen me l: lurbë, filozof, lokandë, lustër, psikolog, sociolog, valë, vulë etj., me ll: Gadishulli Ballkanik, vullkan, lloç, llom, llogore, llogari, etj., me dh: ndodh, dhomë, dhamb etj.

7. FJALËT MË ç e q

Do të shkruhen me ç: veç, përveç, çadër, çdo, çel, çoj, çekiç, çengel, çerdhe, çarapë, çift, çiflik, çifçi, çibuk, çiban, çikrik, çirak, çizme, çark (vegël) etj., kurse me q: qafë, qark (rreth), qebap, qel, qeros, qelq, qingël, qeramidhe, qerpiç, qerpik, qek, qilim, qira, qiriç, qofte, qokë, squkë etj.

8. FJALËT MË q e k (kj)

Fjalët që shkruhen herë me q e herë me k e kj, do të shkruhen vetëm me q; p.sh.: heq, tërheq, udhëheq, qartë, qartas, qaj, sqep, etj. (e jo: hek, tërhjek, udhëhjek, kjartë, kjartas, kjaj a kaj, skjep etj.). Por: shikoj, parashikim, shikue.

III. THEKSI E APOSTROFI

1. THEKSI

Për punë thjeshtimi e lehtësimi të shkrimit, theksi do të përdoret vetëm në paronime; p.sh.: pusi e pusí, drejtori (person) e drejtorí (zyrë), asht e âsht, bân (me bâ) e ban (me bajtë), pra e prâ etj.

Shënim: Nëqoftëse dallohet kuptimi nga konteksti lehtë, atëherë as në këto pak raste nuk duhet me i përdorë theksat.

2. APOSTROFI

Apostrofi do të përdoret vetëm në disa raste kur bie ë-ja.

1. Te përemnat vetorë proklitikë më e të kur ndodhen:

a) përpara proklitikës i; p.sh.: m'i dha, t'idha, m'i muer, t'i muer, etj. (e jo më i dha, të i dha, më i muer, të i muer etj.);

b) përpara të së kryemes së thjeshtë të pësores e vetvetores që e ka përpara zanoren u; p.sh.: m'u muer goja, t'u dha e drejta etj. (e jo: më u muer goja, të u dha e drejta etj.);

c) përpara foljevet që fillojnë me zanore; p.sh.: m'erdhi, t'erdhi, m'arriti, t'arriti, m'agoi, t'agoi etj. (e jo: më erdhi, të erdhi, më arriti, të arriti, më agoi, të agoi etj.).

2. Në lidhzën të kur ndodhet:

a) përpara përemnavet vetorë proklitikë i, u, ia, ju, jua, ua; p.sh.: t'i shkrujesh, t'u japish çka kërkojnë, t'ia them, t'ju vijë mirë, t'jua mbushi mendjen, t'ua marrish librat etj. e jo: të i shkruejsh, të u japish çka kërkojnë, të ia them, të ju vijë mirë, të jua mbushi mendjen, të ua marrish librat etj.);

b) përpara foljevet që fillojnë me zanore; p.sh.: t'iki, t'agojë, t'arrijë, t'arnojë etj. (e jo: të iki, të agojë, të arrijë, të arnojë etj.).

3. Në nyjën të t'emnave të nyjshëm që fillojnë me zanore; p.sh.: t'ardhunat, t'ejten, t'ikunit, t'ecunit, t'endunit etj. (e jo: të ardhunat, të ejten, të ikunit, të ecunit, të endunit etj.).

4. Në nyjet e lidhuna të e së përpara fjalëvet që fillojnë me zanore; p.sh.: djalit t'urtë, prej kallinit t'artë, vajzës s'urtë etj. (e jo: djalit të urtë, prej kallinit të artë, vajzës së urtë etj.).

5. Në parafjalën në kur mbas saj vjen nji fjalë me zanore; p.sh.: n'arë, n'ato, n'Egjipt, n'oborr, n'orën, etj. (e jo: në arë, në ato, në Egjipt, në oborr, në orën etj.).

6. Në përemnin e mbiemnin pyetës ç, si para nji zanorje ashtu edhe para nji bashkëtingëllorje; p.sh.: ç'asht, ç'pyetje, ç'ban, ç'do, ç'burrë etj.

7. Në ndajfoljen e mohimit s’ që shkruhet gjithmonë me apostrof para zanorevet e bashkëtingëllorevet; p.sh.: s'asht, s'e di, s'duhet, s'kam, s'jam, s'punoj etj.

8. Në raste tjera, kur ë-ja fundore e fjalëvet përpiqet me fjalët tjera që nisin me zanore, nuk apostrofohet: p.sh.: vajzë e urtë, djalë i mirë, fushë e gjanë, që atëherë, shkojmë atje, u thanë atyne, shtëpinë e madhe, hanë e pinë etj. (e jo: vajz’ e urtë, djal’ i mirë, fush’ e gjanë, q'atëherë, shkojm’ atje, u than’ atyne, shtëpin’ e madhe, han’ e pinë etj.).

9. Nuk apostrofohen edhe përemnat e mbiemnat çfarë e çdo.

10. E-ja apostrofohet vetëm në mbiemnin pronor jote kur gjindet para emnit amë jot’ amë, (e jo jote amë).

Shënim: Për trajtat ma, ta shih kapitullin Morfologjija - Përemnat vetorë.

IV. FJALËT ME BURIM TË HUEJ

Fjalët e hueja do të shkruhen simbas këtyne rregullave:

1. FJALËT MË ia, ie, io

Fjalët greke, latine e neolatine me ia, ie e io, do të shkruhen me i dhe jo me j, si: akcion, aviacion, aziatik, diabetik, diafragmë, diagnozë, diagonale, diagram, dialekt, dialektikë, dialekttologji, dialog, diamant, diametër, entuziazëm, epikurian, esencial, fiasko, financiar, gjenial, hiat, imperialist, industrial, iniciativë, iniciator, italian, kambial, kardiak, kredencialet, kristian, kolegjial, kolonial, labial, labiatet, liliacet, makiavelizëm, material, materialist, materializëm, matriarkat, miazmë, miliardë, miniaturë, miriapodët, noterial, olimpiadë, patriark, patriarkal, patriarkat, pediatri, persian, pianist, piano, potencial, proverbial, provincial, provincializëm, psikiatër, psikiatri, radiator, sekretariat, socialist, socializëm, socializim, special, specialist, specialitet, specializim, arie, abiturient, ambient, bentonier, bankier, barierë, financier, higjienë, infermier, kantier, karierë, karierist, karrocier, kavalier, kamerier, klient, koeficient, korier, magazinier, minierë, motovelier, muzicient, oficiel, portier, premierë, principiel, reliev, rentier, romancier; abstracion, agjitacion, ambicion, ambicioz, akcion, afion, asimilacion, batalion, deklinacion, delegacion, diskriminacion, diversion, divizion, dominion, ekspansionist, ekspansionizëm, ekuacion, embrion, embrional, emigracion, emulacion, emulsion, evolucion, fiziologji, fizionomi, fluktuacion, formacion, funkcion, funkcionim, funkcionar, gjeneracion, iktiologji, iluzion, imitacion, inflamacion, injekcion, inklinacion, inkuzicion, inovacion, inspiracion, institucion, instrukcion, interjekcion, internacional, internacionalizëm, intiucion, investicion, izolacion, juridikcion, kamion, kampion, kampionat, koalicion, kohezion, komunikacion, koncesion, kondicional, kongjestion, konkluzion, kontrakcion, konvencional, kuestionar, legjionar, legjislacion, lekcion, licitacion, lokucion, milion, mision, motivacion, municion, nacional, nacionalitet, nacionalizim, obstrukcion, obstrukcionist, obstrukcionizëm, pozicion, procesion, profesion, profesional, profesionalist, progresion, projekcion, proporcion, prostitucion, provokacion, racion, racional, racionalist, racionalizator, racionalizëm, racionalizim, radio, reakcion, reakcionar, recension, refleksion, revizion, revizionim, revizionizëm, revolucion, revolucionar, sanksion, sekcion, selekcionim, sensacion, studio, supersticion, superstacioz,1 televizion, transmision, union, variacion, vegjetacion, violencë, violinë, violinist, etj.

Fjalët: materje, malarje, sovjet, sovjetik, fjorë, shkruhen me j, sepse janë rranjosë në shqipet me kët shqiptim.

2. FJALËT GREKE MË y (IPSILON)

Fjalët greke me y (ipsilon) në shqipet do të shkruhen me i; p. sh.: analizë, etimologji, fizikë, gjimnaz, gjimnastikë, higjienë, himn, hiperbolë, hipertrofi, hipotezë, hipokrit, hipotenuzë, metonimi, psikologji, sinekdokë, sintaksë, sintezë.

3. FJALËT MË c

Fjalët e hueja me c nga burimi latin a neolatin do të shkruhen me c e jo me s, si: akcion, aviacion, iniciativë, iniciator, financiar, agjitacion, celebrim, central, abstracion, ambicion, ambicioz, asimilacion, delegacion, deklinacion, diskriminacion, ekuacion, emigracion, emulacion, evolucion, formacion, funkcion, gjeneracion, imitacion, infekcion, inklinacion, inkuzicion, inovacion, inspiracion, institucion, instrukcion, interjekcion, internacional, intuicion, investicion, izolacion, juridikcion, koalicion, kolekcion, kombinacion, kompozicion, komunikacion, koncesion, kondicional, koniukcion, kontradikcion, konvencional, legjislacion, lekcion, licitacion, lokucion, motivacion, municion, nacional, obstrukcion, potencial, procedurë, proces, projekcion, proporcion, prostitucion, provokacion, racion, reakcion, revolucion, selekcion, sensacion, special, stacion, supersticion, variacion, vegjetacion.

Fjalët sanksion, seksion e fjalët tjera të nji tipi me to, simbas shqiptimit ma të përgjithshëm, shkruhen me ks e jo me kc.

4. FJALËT MË ks (x)

Fjalët latine me ks do të shkruhen me kz, kur ky grup ndodhet përpara nji zanorje, kurse me ks, kur ai ndodhet përpara nji bashkëtingëllorje, p.sh.: ekzekutiv, ekzekutoj, ekzistencë, ekspeditë, eksperiencë. Fjalët greke e ruejnë ks-në në çdo rast; p.sh.: aksionë, heksametër, oksigjen.

5. FJALËT MË d e t

Fjalët ndërkombëtare të formueme me elemente të burimit grek do të shkruhen me d e t dhe jo me dh e th; p.sh.: dialektikë, pedagogji, Herodot, Iliada, Odiseja, metodë, metodikë, aritmetikë, etnik, etnografi, hipotenuzë, hipotezë, kartotekë, matematikë, ortografi, simpati, sintezë, teatër, tematikë, temë, tez, teolog, Atinë, Etiopi, Teba, Termopilet, Korinti.

6. FJALËT MË g

Fjalët me burim grek a latin që kanë nji g përpara zanorevet i dhe e shkruhen me gj ashtu si shqiptohen; p.sh.: agjenci, agjitacion, borgjezi, elegji, gjeografi, gjeometri, gjeneratë, gjenezë, gjimnastikë, higjienë, legjion, legjislativë, origjinë, vegjetacion etj.

7. FJALËT MË h

Fjalët me h nga burimi grek a latin do të shkruhen me h edhe në shqipet; p.sh.: harmoni, heterogjen, hidraulik, hidrografi, hidrohigjienë, himn, hipodrom, hipokrit, hipotezë, histologji, histori, homogjen, homonim, horizont, horizontal, humanizëm, hemisferë, koherent, kohezion, hiat, heksametër, hibrid, honorar, hiperbolë, hipotekë, Hesiod, Hipokrat, Homer, Horac etj.

8. FJALËT MË k

1. Fjalët e terminologjisë teknike-shkencore, që janë me k në greqishten e vjetër, shkruhen me k edhe në shqipet; p.sh.: kinema, kimi, kitarë, klinikë etj.

Por do të shkruhen me q emnat si Maqedoni, dioqezë etj.

2. Fjalët greke me k përpara një y (ipsiloni) në shqipet shqiptohen e shkruhen me ci; p.sh.: cikël, ciklop, ciklostil, cilindër, cinik, cinizëm.

3. Fjalët me h të fortë në trup të fjalës në greqishten e vjetër në shqipet shkruhen me k, p.sh.: anakronizëm, anarki, arkaizëm, arkeologji, arkitekturë, arkiv, Akileu, Eskili, Arkiloku.

9. FJALËT MË s

Fjalët me burim grek e latin me nji s intervokalike, në shqipet shqiptohen e shkruhen me z, p.sh.: filozofi, fizikë, fiziologji, hipokrizi, hipotenuzë, muzikë, rezolucion, sintezë, muze, Azi.

10. FJALËT MË l

Fjalët me l, që kanë origjinë greke ose vijnë prej ndonji gjuhe tjetër europiane, do të shkruhen me l e jo me ll, p.sh.: analizë, analogji, arkeologji, antologji, biologji, blok, deklaratë, diplomë, fiziologji, gjeologji, ideologji, ilustrim, koloni, komplot, logaritëm, logjikë, mineralogji, neologjizëm, psikologji, silogjizëm, spekulim, etj. Por do të shkruhen me ll: llogari, llogaritar, kontroll, kontrollim, kontrolloj, kontrollor, vullkan (e jo: logari, logaritar, kontrol, kontrolim, kontroloj, kontrolor, vulkan).

Fjalët sllave me l të fortë (ll) në mes të fjalës do të shkruhen edhe në shqipet me ll: Çekosllovaki, Sllav, sllavisht, Jugosllavi, jugosllav, Sllovaki, sllovakisht, Sllavoni, Slloveni, sllovenisht, Slloenski Shollohov, Millan, Milladin, Millovan, Milloje, Millutin, etj. Por, kur mbas këtij tingulli vijnë zanoret i dhe e, që në sllavishtet shqiptohet ma butë se ll-ja e shqipes, do të shkruhen me l dhe jo me ll; p.sh.: Gligorije, Glisha, Milentije, Milica, Mileva etj. (e jo: Glligorije, Gllisha, Millentije, Millica, Milleva etj.).

Fjalët me l në fillim dhe në fund të fjalës shqiptohen dhe shkruhen në shqipet kurdoherë me l, pamvarsisht nga shqiptimi që kanë në gjuhën nga janë marrë; p.sh.: Bajkal, Ladoga, Lenin, Leningrad, Lermontov, Ural etj. Por Llaza Llazareviq.

11. FJALËT MË r

Fjalët e hueja me r do të shkruhen me r dhe jo me rr edhe n'ato raste kur në gjuhën e origjinës shkruhen me dy r (rr); p.sh.: konkurencë, konkurs, korespondent, koridor, rebel, regjistër, rol, Romë, romak, romantizëm etj.

12. FJALËT MË oo

Fjalët e hueja me dy o (oo) do të shkruhen me oo edhe në shqipet; p.sh.: alkool, alkoolik, alkoolizëm; kooperativë, kooperativist, kooperativizëm, kooperim, kooperohem, i kooperuem; kooptim, kooptoj, koordinatat, koordinim, koordinoj; zoolog, zoologji, zoologjik, zootekni, zooteknik.

13. FJALËT MË b

Fjalët me burim të huej, që shkruhen me b, do të shkruhen me b edhe në shqipet; p.sh.: absolut, absolutisht, absolutizëm, absorboj, abstenim, abstenoj, abstrakcion, abstrakt, absurd, absurditet, abshise (e jo: apsolut, apsolutisht, apsolutizëm, apsorboj, apstenim, apstenoj, apstrakcion, apstrakt, apsurd, apsurditet, apshise).

B. MORFOLOGJIJA

I. EMNAT

1. EMNAT FEMNORË MË ë

Emnat femnorë paroksitonë, që në trajtën e pashqueme mbarojnë me ë, do të shkruhen me ë, pamvarsisht nga shqiptimi i këtij tingulli në të folun; p.sh.: barrë, bletë, bukë, fjalë, flakë, fletë, gjuhë, hundë, kambë, lopë, lugë, pemë, punë etj.

Këta emna e ruejnë ë-në gjatë lakimit, në njajës e në shumës; p.sh.: punë, punës, punën, punë, punëve, punësh, punët, punëvet; pemë, pemës, pemën, pemë, pemëve, pemësh, pemët, pemëvet; kambë, kambës, kambën, kambë, kambëve, kambësh, kambët, kambëvet etj.

Fjalët ditë e natë edhe në shumsin e pashquem do të shkruhen me ë, pamvarsisht nëse ndihet ky tingull apo jo në të folun: ditë e netë (e jo dit e net).

2. EMNAT FEMNORË MË -a, -e, -i, -o, -u

1. a) Emnat femnorë që mbarojnë më -a,-e, -o, -u të theksueme, në rasat e zhdrejta të njajsit të pashquem dhe n'emnoren e shqueme, marrin, përveç mbaresës rasore -e dhe nyjës së mbrapme -a, edhe nji j eufonike (epentetike); p.sh.: gja-gjaje, gjaja, hua-huaje, huaja: kala-kalaje, kalaja; mera-meraje, meraja; fe-feje, feja; fole-foleje, foleja; re-reje, reja; rrufe-rru-feje, rrufeja; ve-veje, veja; byro-byroje, byroja; Baku-Bakuje, Bakuja; Ba-tu-Batuje, Batuja; dru-druje, druja; û-je, uja etj.

b) Emnat femmnorë që mbarojnë më i të theksueme, në rasat e zhdrejta të njajsit të pashquem edhe n'emnoren e shqueme mund të shkruhen me j ose pa te; p.sh.: shtëpi-shtëpije a shtëpie, shtëpija a shtëpia; liri-lirije a lirie, lirija a liria; selvi-selvije a selvie, selvija a selvia; shprehi-shprehije a shprehie, shprehija a shprehia; dhi-dhije a dhie, dhija a dhia; Jugosllavi-Jugosllavije a Jugosllavie, Jugosllavija a Jugosllavia etj.

2. Kët j eufonike e marrin edhe:

a) emnat femnorë që mbarojnë me e të patheksueme; p.sh.: cule-culje, culja; dele-delje, delja; lule-lulje, lulja; zhele-zhelje, zhelja etj.;

b) emnat mashkullorë që mbarojnë me o të theksueme; p.sh.: laro-laroje, laroja; murro-murroje, murroja etj.;

c) emnat mashkullorë që mbarojnë me o të patheksueme, p.sh.: Beqo-Beqoje, Beqoja; balo-baloje, baloja; Koço-Koçoje, Koçoja; Meto-Metoje, Metoja; Pirro-Pirroje, Pirroja etj.

3. Emnat femnorë që mbarojnë me -a, -e, -i, -o, -u të theksueme, në rasat gjindore, dhanore e rrjedhore të njajsit të shquem, do të shkruhen me -së dhe në rasën kallxore me -në; p.sh.: gja-gjasë, gjanë; hua-huasë, huanë; kala-kalasë, kalanë; mera-merasë, meranë; fe-fesë, fenë; fole-folesë, folenë; ide-idesë, idenë; re-resë, renë; rrufe-rrufesë, rrufenë; ve-vesë, ve-në; dhi-dhisë, dhinë; Jugosllavi-Jugosllavisë, Jugosllavinë; liri-lirisë, lirinë; selvi-selvisë, selvinë; shprehi-shprehisë, shprehinë; shtëpi-shtëpisë, shtëpinë; byro-byrosë, byronë; dru-drusë, drunë etj.

N'emnoren e kallxoren e shumsit të shquem këta emna do të shkruhen me të p.sh.: huatë, kalatë; fetë, foletë, retë, rrufetë, vetë, shprehitë, shtëpitë, byrotë, drutë etj. dhe në rrjedhoren e shumsit të pashquem me -sh (e jo -shë); p.sh.: huash, kalash; fesh, folesh, resh, rrufesh; shprehish, shtëpish, byrosh, drush etj.

3. EMNAT FEMNORË MË -je

Emnat femnorë foljorë me mbrapashtesën -je e ruejnë j-në në trajtën e pashqueme dhe të shqueme të njajsit e të shumsit; p.sh.: ardhje, derdhje, dredhje, dridhje, dalje, kapje, korrje, lidhje, marrje, mbështetje, ndodhje, pritje, prishje, shitje, tretje, si edhe: dije, pije, bashkë me derivatet e tyne, si: dijeni, dijetar, pijetore etj. Por ku bashkohet j-ja me n-në, do të shkruhen nie dhe jo nje; p.sh.: dhanie, marrëdhanie, parathanie, zanie etj. Kështu do të shkruhet edhe gie dhe jo gje djegie (e jo djegje), shmangie, lagie etj. Me j do të shkruhen edhe emnat femnorë me -ije dhe -ijë, në të cilët j-ja i përket temës së fjalës dhe ndihet kudo; p.sh.: anije, anija; fije, fija; shije, shija; bijë, bija; mijë, mija; vijë, vija, fëmijë, fëmija, fëmijët a fëmi, fëmija, fëmijt etj.

4. EMNAT FEMNORË MË jë

Emnat femnorë më -jë do të shkruhen me -një (e jo me -jë); p.sh.: brinjë, shkronjë, ulkonjë, rranjë, banjë etj. por mburojë.

5. EMNAT FEMNORË MË MBRAPASHTESËN -z (ë)

1. Ë-ja fundore e mbrapashtesës zvogluese -zë kur u ngjitet emnave femnorë paroksitonë (e rrallë emnave mashkullorë) bie: p.sh.: copëz, degëz, dorëz, dosëz, drrasëz, dhambëz, gjuhëz, hanëz, shkurtëz, vashëz etj.

2. Ë-ja e temës së këtyne emnave bie gjatë lakimit në njajës e shumës, si në trajtën e pashqueme ashtu edhe në trajtën e shqueme; p.sh.: copëz, copze, copzës, copzën, copza, copzave, copzash, copzat, copzavet; degëz, degza, degzës, degzën, degza, degzave, degzash, degzat, degzavet; dorëz, dorze, dorza, dorzës, dorzën, dorza, dorzave, dorzash, dorzat, dorzavet etj.

3. Ë-ja e temës së këtyne emnave ruhet kur para ë-së gjenden tingujt -s, sh dhe t; p.sh.: dosëz, dosëze, dosëza, dosëzës, dosëzën, dosëza, dosëzave, dosëzave, dosëzash, dosëzat, dosëzavet; vashëz, vashëze, vashëza vashëzës, vashëzën, vashëza, vashëzave, vashëzash, vashëzat, vashëzavet; drrasëz drrasëze, drrasëza, drrasëzës, drrasëzën, drrasëza, drrasëzave, drrasëzash, drrasëzat, drrasëzavet; dritëz, dritëze, dritëza; shpatëz, shpatëze, shpatëza, i shpatëzës etj.

4. Ë-ja e mbrapashtesës zvogluese -zë ruhet, kur u ngjitet emnavet femnorë oksitonë, p.sh.: lajthizë, qelizë, shtëpizë, vezë etj.

6. EMNAT FEMNORË MË -ull e -ur

Emnat femnorë me -ull e -ur, që n’emnoren e shqueme të njajsit janë proparoksitonë, si p.sh.: rregulla, flutura, do të shkruhen pa ë-në fundore n'emnoren e kallxoren e pashqueme të njajsit; p. sh.: kërdhokull, kumbull, ndrikull, mjegull, nofull, rregull, strofull, shpatull, ufull, vetull; flutur, etj.

Këta emna në gjindore, dhanore, kallxore e rrjedhore të njajsit të shquem e ruejnë ë-në; p.sh.: kumbulla-kumbullës, kumbullën; flutura, fluturës, fluturën etj.

Po ashtu këta emna e ruejnë edhe u-në mbastheksore gjatë lakimit në njajës e shumës, si në trajtën e pashqueme ashtu edhe në trajtën e shqueme; p.sh.: vetull-vetulle, vetulla, vetullës, vetullën, vetulla, vetullave, vetullash, vetullat, vetullavet; flutur-fluture, flutura, fluturës, fluturën, flutura, fluturave, fluturash, flutuat, fluturavet etj.

7. EMNAT FEMNORË MË më

Emnat femnorë të parmë e të prejardhun, që diku shqiptohen me -më, e diku me -ëm, do të shkruhen me -më, p.sh.: darsmë, krismë, gjysmë, ndihmë etj. (e jo: darsëm, krisëm, gjysëm, ndihëm etj.).

8. EMNAT FEMNORË MË -ël, -ën, -ër, -ërr

Emnat femnorë më -ël, -ën, -ër, -ërr, e humbin ë-në gjatë lakimit në njajës e shumës, si në trajtën e pashqueme ashtu edhe n'ate të shqueme: gogël- gogle, gogla, goglës, goglën, gogla, goglave, goglash, goglat, goglavet; femën-femne, femna, femnës, femnën, femna, femnave, femnash, femnat, femnavet; zemër-zemre, zemra, zemrës, zemrën, zemra, zemrave, zemrash, zemrat, zemravet; kokërr-kokrre, kokrra, kokrrës, kokrrën, kokrra, kokrrave, kokrrash, kokrrat, kokrravet. Kështu shkruhen edhe emnat: vegël, pendël, dhelpën, thekën, gënjeshtër, kandër, kthetër, thundër, vedër; andërr, mjekërr, vjehërr etj.

9. EMNAT MASHKULLORË MË -ë

Do të shkruhen me ë në fund n'emnoren e kallxoren e trajtës së pashqueme:

a) disa emna që në përgjithsi tregojnë landë, pamvarsisht se a përdoren në gjininë mashkullore apo asnjanse, p.sh.: brumë-brumi ose brumë-brumët; djathë-djathi ose djathë-djathët; drithë-drithi ose drithë-drithët, dyllë-dylli ose dyllë-dyllët; grunë-gruni ose grunë-grunët; mjaltë-mjalti ose mjaltë-mjaltët; ujë-uji ose ujë-ujët etj.

b) emnat mashkullorë që në trajtën e shqueme marrin nyjën a dhe shkojnë mbas lakimit t'emnavet femnorë: p.sh..: babë, bacë, Gegë, Kolë, lalë, Lekë, Llukë, Toskë, etj.

c) disa emna mashkullorë, si: ballë, burrë, djalë, gjumë, kalë. Por lum (e jo lumë).

10. EMNAT MASHKULLORË MË -ël, -ën, -ër, -ërr

Emnat mashkullorë me -ël, -ëm, -ën, -ër, -ërr, si: tambël, pezëm, emën, bakër, vjehërr etj. humbin ë-në gjatë lakimit, me përjashtim t'emnores e kallxores njajës të pashquem, në të gjitha rasat e njajsit e të shumsit, si në trajtën e pashqueme ashtu edhe n'ate të shqueme; p.sh.: tambël-tambli, tamblit, tamblin; emën-emni, emnit, emnin, emna, emnave, emnash, emnat, emnavet; bakër-bakri, bakrit, bakrin; vjehërr-vjehrri, vjehrrit, vjehrrin, vjehrrit (por vjehërrvet).

11. EMNAT MASHKULLORË MË -ull e -ur

Emnat mashkullorë me -ull e -ur, e ruejnë u-në patheksore gjatë lakimit; p.sh.: akull-akulli, akullit, akullin; brumbull-brumbulli, brumbullit, brumbullin; kungull-kungulli, kungullit, kungullin; popull-populli, popullit, popullin; flamur-flamuri, flamurit, flamurin; hekur-hekuri, hekurit, hekurin; lepur-lepuri, lepurit, lepurin etj.

12. EMNAT MASHKULLORË MË -izëm

Emnat e terminologjisë shkencore e fjalë tjera ndërkombtare që mbarojnë më -izëm, e humbin ë-në e mbrapashtesës gjatë lakimit; p.sh.: komunizëm-komunizmi, komunizmit, komunizmin; idealizëm-iedalizmi, idealizmit, idealzmin; patriotizëm-patriotizmi, patriotizmit, patritizmin; realizëm-realizmi, realizmit, realizmin; romantizëm-romantizmi, romantizmit, romantizmin; reumatizëm-reumatizmi, reumatizmit, reumatizmin; socializëm-socializmi, socializmit, socializmin etj.

13. EMNAT MË -amë, -emë, -omë

Emnat e burimit grek më -amë, -emë, -omë, në shqipet janë në përgjithsi të gjinisë femnore; p.sh.: dramë-drama, emblemë-emblema, poemë-poema, teoremë-teorma, aksiomë-aksioma.

Këta emna shumsin e bajnë më -a: drama-t, emblema-t, poema-t, teorema-t, aksioma-t.

Disa emna të kësaj katgorije janë të gjinisë mashkullore dhe shkruhen pa ë në fund: program-programi; problem-problemi, sistem-sistemi etj. dhe shumsin e bajnë më e: programe-t, probleme-t, sisteme-t.

14. EMNAT ABSTRAKTË QË FORMOHEN NGA MBIEMNAT E PJESORET

Emnat abstraktë që formohen nga mbiemnat e pjesoret, trajtën e shqueme e kanë me -ët, nëse vijnë nga mbiemnat e nga pjesorja që mbarojnë me ë: i butë, të butët; i naltë, të naltët; i randë, të randët; dalë, të dalët; thanë, të thanët etj.

Emnat abstraktë e kanë trajtën e shqueme me -it, nëqoftëse formohen nga mbiemnat që mbarojnë me -ët a -të dhe nga pjesoret që mbarojnë me bashkëtingëllore; p.sh.: të ftohët, të ftohtit; ikun, t'ikun, t'ikunit; folun, të folun, të folunit etj.

Emnat abstraktë që formohen nga mbiemnat njirrokësh trajtën e shqueme e bajnë me -t; psh.: të keqt, të kuqt, të madht. Por të zitë.

15. EMNAT E MBIEMNAT MË -ian, -jam

Emnat e mbiemnat që formohen nga emnat e vendeve të huaja me -i dhe e marrin mbrapashtesën -an, do të shkruhen më -ian (e jo -jan), p. sh.: Austri, Austrian-e; Australi, Australian-e, australian-e; Itali, Italian-e, italian-e; Indi, Indian-e, indian-e, etj. Po kështu do të shkruhen me i dhe jo me j emnat e mbiemnat analogë me mbrapashtesën -ian, psh.: Brazilian-e, brazilian-e; Europian-e, europian-e etj.

Disa emna shqip që tregojnë banorët e nji vendi e kanë mbrapashtesën -jan (të shumtën e herës ajo âsht rezultat i zhvillimit të mbrapashtesës -njan); p.sh.: Lumë, Lumjan; Mat, Matjan, Shalë, Shaljan.

16. EMNAT MASHKULLORË MË -ue

Emnat mashkullorë që mbarojnë me -ue, në rasat e zhdrejta dhe në trajtën e shqueme të njajsit togun zanor e kthejnë në o dhe para nyjës dhe mbaresës rasore i marrin nji n, p.sh.: ftue-ftoni, ftonit, ftonin; krue-kroni, kronin; thue-thoni, thonit, thonin; prrue-prroni, prronit, prronin etj.

17. SHUMSI I EMNAVE

1. Emnat dhe mbiemnat mashkullorë që mbarojnë më -ac, -aç, -ak, -al, -an, -ant, -aq, -ar, -at, -ec, -ent, -er, -ik, -ist, -it, -jan, -nik, -ok, -or, -ot, -tar, -tor, - uk, në shumës do të shkruhen me ë (dhe jo me a ose e) dhe këte e ruejnë në të gjitha rasat e shumsit; p.sh.: përtac, përtacë; rrugaç, rrugaçë; dinak, dinakë; kuqal, kuqalë; industrial, industrialë; zeshkan, zeshkanë; praktikant, pratikantë; hutaq, hutaqë; argjendar, argjendarë; Vlonjat-Vlonjatë; kambanec-kambanecë; student, studentë; oficer, oficerë; cilindrik, cilindrikë; komunist, komunistë; selenit, selenitë; Shaljan, Shaljanë; besnik, besnikë; misrok, misrokë; drejtor, drejtorë; Suliot-Suliotë; peshkatar, peshkatarë; puntor, puntorë; vjeshtuk, vjeshtukë etj.

2. Emnat që shënojnë banorin e nji vendi e krahine të huej dhe mbiemnat që lidhen me ta, e bajnë rregullisht shumsin me ë, p.sh.: Grekë, grekë; Gjermanë, gjermanë; Rusë, rusë, Rumunë, rumunë, Serbë, serbë; Kroatë, kroatë; Sllovenë, sllovenë etj.

Por nuk marrin ë emnat e mbiemnat që në njajës mbarojnë me dy bashkëtingëllore, nga të cilat fundorja âsht nji k a g; p.sh.: Turk-turq; Freng-Frengj, freng-frengj etj.

3. Emnat mashkullorë që e bajnë shumsin e pashquem më -ën, n'emnoren e kallxoren e shumsit të shquem e humbin ë-në dhe para nyjës t marrin nji i anaptike, atë-etën, etënve, etnit; mbret-mbretën, mbretënve, mbretnit; nip-nipën, nipënve, nipnit; gjysh-gjyshën, gjyshënve, ghyshnit; prift-priftën, priftënve, priftnit etj.

4. Emnat mashkullorë që e formojnë shumsin e pashquem me -j, në shumsin e shquem marin t (dhe jo të), p.sh.: gjarpij-t, lamalaj-t, mullij-t, ullij-t, dej-t, etj. Kështu shkruhen edhe emnat mashkullorë që marojnë më -ull e -ur; p.sh.: kungull-kunguj-t, brumbull-brumbuj-t; flamur-flamuj-t, lepur-lepuj-t etj.

5. Emnat mashkullorë që mbarojnë më -as, -ës, -ues, shumsin e pashquem e kanë të njajtë me njajsin e pashquem dhe në trajtën e shqueme para nyjës t marrin nji i anaptike; p.sh.: nji vendas, shum vendas, vendasit; nji nxanës, shum nxanës, nxanësit, a nxansit (por nxanësvet); nji mësues, shum mësues, mësuesit etj.

6. Emnat femnorë që mbarojnë me -a, -e, -i, -o, -u të theksueme, n'emnoren e kallxorene shumsit të shquem marrin të; p.sh.: kalatë, rrufetë, shtëpitë, byrotë, drutë etj.

7. Emnat mashkullorë që mbarojnë në shumsin e pashquem me rrokje të mbyllun, n'emnoren e kallxoren e shumsit të shquem marin t (dhe jo të); p.sh.: fiqt, miqt, limojt, kalamajt, thojt etj. (e jo: fiqtë miqtë, limojtë, kalamajtë, thojtë etj.)

8. Emnat asnjanës (mashkullorë) e femrorë më ë, do të shkruhen pa ë në shumës; p.sh.: djathë-djathna, drithë-drithna, ujë-ujna, erë-erna, cohë-cohna etj.

9. Emnat mashkullorë që shënojnë njisi mase e peshe, zakonisht shumsin e kanë të njajtë me njajsin; p.sh.: nji gram, dy gram; nji kuintal, tre kuintal; nji volt, pesë volt etj. Por emnat masash me ër, si litër, metër, shumsin e bajnë me a, p.sh.: nji litër, katër litra; nji metër, gjashtë metra.

10. Emnat mashkullorë me shumsin më -e, -na, -a

a) Emnat mashkullorë që e bajnë shumsin me e i kërkojnë fjalët përcaktuese në gjininë femnore; p.sh.: ato male, vende pjellore, tri gabime etj.

b) Trajtën e gjinisë femnore në shumës e marrin edhe mbiemnat që lidhen me emnat asnjanës më -na, p.sh. ujna të ftohta etj.

c) Gjithashtu edhe disa emna mashkullorë që mbarojnë në shumës me -na, kërkojnë mbiemna në gjininë femnore; p.sh.: barna të njoma, mallna të mira. Por eshtna të fortë.

d) Disa emna mashullorë që tregojnë landë, si hekur, bakër, si edhe emnat petk, libër, në shumës kërkojnë mbiemna të gjinisë femnore; p.sh.: hekura të trasha; petka të mira; libra të çmueshme.

II. MBIEMNAT

1. MBIEMNAT MË -të

1. Ata mbiemna që përftohen nga emna njirrokësh, si edhe prej emnash shumrrokësh të theksuem në rrokjen e fundit, që në të shumtën tregojnë landë, marrin mbrapashtesën -të, bie fjala: ar-i, i artë; gur-i, i gurtë; dhi-a, i dhintë; dyllë-i, i dylltë; elb-i, i elbtë; li-ni, i lintë; grunë-i, i gruntë (i gryjtë a i grytë); lesh-i, i leshtë, presh-i, preshtë, pambuk-i, pambuktë, argjend-i, argjentë etj.

N'anën tjetër, kur ata dalin nga emna të theksuem në rrokjen e parafundit tue u nisë prej mbarimit të fjalëve, marrin mbrapashtesën -t; p.sh.: akull-i akullt, avull-i avullt, hekur-i hekurt, rregull-i rregullt, mjegull-i mjegullt etj.

2.Numrorët sosin me -të p.sh.: dy-i dytë, tre-i tretë, pesë-i pestë. Nga kjo rregull ban përjashtim katër-i katërt.

Në lidhje me numrorët rreshtorë do theksue ndërkaq nji prirje e përgjithshme për thjeshtimin e geminateve, fjala vjen shtatë, tetë dhetë që duket se kanë kalue nëpërmjet të fazës tingullore me geminate i shtatti, i tetti, i dhetti.

3. Mbiemnat që rrjedhin prej foljeve me temë në bashkëtingëllore, mbarojnë më -ët, p.sh.: ulë - i ulët; çelë - i çelët; shtrydhë - i shtrydhët, lagë - i lagët; mbledhë - i mbledhët; rrasë - i rrasët; ngathem - i ngathët; shkathem - i shkathët; ngordhë - i ngordhët; ngopë - i ngopët; ngrohë - i ngrohët; ngrysë - i ngrysët; ngjeshë - i ngjeshët. Disa mbiemra shkruhen edhe: i ftoftë a i ftohtë, i ngroftë a i ngrohtë. Por i nxehtë.

4. Ata mbiemna që dalin nga folja me temë më a, e, i, o, y, do të shkruhem me të, p.sh.: tha - i thatë, me(j) - i metë, zbe(j) - i zbetë mpi(j) - i mpitë; ndy(j) - i ndytë; ndrësa mbiemnat që vijnë nga pjesoret e shkurtueme me -ue do të sosin me t: lirue - i liruet, sque - i squet, shëmtue - i shëmtuet, kullue - i kulluet etj.

5. a) Në lidhje me shkrimin e mbiemnavet që mbarojnë me -ët, ruhet ë-ja para t-së kur para mbrapashtesës gjinden dy ose ma shum bashkëtingëllore si: i përbashkët - i përbashkëti - e përbashkëta; i kalbët - i kalbëti - e kalbëta, të kalbëtës; i flashkët - i flashkëti - e flashkëta, etj.

b) Ë-ja bie kur para saj gjindet vetëm nji bashkëtingëllore, si: i, e lagët, i lagti, e lagta; i, e dobët, i dobti, e dobta; i, e zbrazët, i zbrazti e zbrazta; i, e cekët, i cekti, e cekta; i, e athët, i athti, e athta; i, e vokët, i vokti, e vokta, të voktit etj.

c) Mbiemnat më -të që formohen prej ndajfoljeve njirrokshe ose të theksueme në rrokjen e fundit, e ruejnë ë-në fundore të mbrapashtesës: pak - i paktë; ndërsa ata që theksohen në rrokjen e parafundit, e humbin kët ë: afër - i afërt, tepër - i tepërt.

2. MBIEMNAT MË -ëm

1. Mbiemnat e prejardhun formue prej emnash e ndajfoljesh me anë të mbrapashtesës -ëm a -më, në gegnishten do të shkruhen vetëm me -ëm, p.sh. fis - i fisëm, jashtë - i jashtëm, mes - i mesëm, sot - i sotëm. Në gjininë femnore ë-ja para m-së bie si: e mesme, e jshtme, e sotme (e jo e mesëme etj.).

2. N” anën tjetër, mbiemnat që përpara m-së kanë nji -j e -r ose nji zanore të theksueme, do të shkruhen me -më; p.sh.: i majmë, e majme, i ndermë, e nderme; i pastajmë, e pastajme; i parmë, e parme; i përparmë, e përparme; i andejmë, e andejme; i përtejmë, e përtejme, i pafajmë, e pafajme.

3. Ata mbiemna që sosin më -më e që janë formue nga ndajfoljet që mbarojnë me r dhe janë të theksuem në rrokjen e parafundit, e humbin ë-në fundore; p.sh.: nesër - i nesërm, sipër - i sipërm, tepër - i tepërm, afër - i afërm etj.

Ë-ja e mbiemnave më -ëm bie gjatë lakimit: ajo mbahet në trajtën e gjindores - dhanores së shumsit të shquem e të pashquem të gjinisë mashkullore.

Kështu duket lakimi i tyne:

Gjinija mashkullore
njajës

Trajta e pashqueme/Trajta e shqueme
emn. i jashtëm/i jashtmi
gjind. (i,e) të jashtmi/(i,e) të jashtmit
dhan. të jashtmi/të jashtmit
kallx. të jashtëm/të jashtmin
rrjedh. së, të jashtmi/së,të jashtmit

shumës

Emn. të jashtëm/të jashtmit
gjind. (i,e) të jashtëmve/(i,e) të jashtëmvet
dhan. të jashtëmve/të jashtëmvet
kallx. të jashtëm/të jashtmit
rrjedh. së, të jashtmish/së, të jashtëmvet

Gjinija femnore
njajës

emn. e jashtme/e jashtmja
gjind. (i,e) së jashmtmje (jashtmeje)/(i,e) jashtmes
dhan. të jashtmje (jashtmeje)/së jashtmes
kallx. të jashtme/të jashtmen
rrjedh. së jashtmje (jashtmeje)/së jashtmes

shumës

emn. të jashtme/të jashtmet
gjind. (i,e) së jashtmeve/(i,e) së jashtmevet
dhan. së jashtmeve/së jashtmevet
kallx. të jashtme/të jashtmet
rrjedh. së jashtmesh/së jashtmevet

Po kështu lakohen edhe emnat e tjerë të këtij tipi, si: i fisëm, i mesëm, i vetëm.

3. MBIEMNAT MË -shëm

Mbiemnat që formohen me mbrapahtesën -shëm e që burojnë nga foljet, emnat, mbiemnat e të tjera kategori, nuk do të marrin kurrfarë ë-je eufonike, e po e patën, ndër rasa të zhdrejta do ta zhdukin saherë që mbrapashtesqa -shëm i ngjitet fjalës me temë me çfarëdo bashkëtingëllore, si: i mbrendshëm, i nevojshëm, i tmershëm, i rrezikshëm; e mbrendshme, e nevojshme, e tmerrshme, e rrezikshme etj.

SHËNIM I: Kur sh-ja e mbrapahtesës -shëm ndeshet me t-në e temës së mbiemnit, pse t-ja me sh-në në shum vise shkrihet në shqiptim në nji -ç, atëherë mbiemnat e tillë mund të shkruhen me -çëm a me -tshëm, bie fjala: i çudiçëm, a i çuditshëm, i mërziçëm a i mërzitshëm. Asht mirë të përdoren me ç ata mbiemna që kaherë janë formue dhe shqiptohen njashtu në shumicën e të folmeve të shqipes, ndërsa ata që tash vonë janë përftue me mbrapashtesën -shëm, do të shkruhen me tsh, i përmortshëm, i përshtatshëm, i tretshëm, etj. (e jo: i përshtaçëm).

4. MBIEMNAT MË -ël, -ër

Mbiemnat e tipit i vogël, i egër, do të lakohen si emnat me ël, ër, ërr, ëm që zumë ngoje ma naltë e kjo do të thotë që ata, përjashtue rasat emnore e kallxore të njajsit të pashquem, nuk e ruejnë ë-në gjatë lakimit në rasat e tjera; p.sh.: i ambël, i ambli, e ambla, t'amblit, t'amblin, e ambla, t'amblash, t'amblat, t'amblavet, (por t'ambëlvet), i egër, i egri, t'egrit, të egrin, e egër, s'egre, e egra, s'egrës, t'egrën, t'egrish , t'egrit, t'egra, s'egrash, t'egrat, t'egravet, (por t'egërvet). Kështu do të shkruhen edhe mbiemnat: i vjetër, i ashpër.

Ë-ja e mbiemnave të sipërm do të ruhet në gjindoren dhe në dhanoren e shumsit të gjinisë mashkullore, pra: t'ashpërve-t, të vjetërve-t etj.

III. NUMRORËT

Numrorët themelorë 5, 6, 7 8, 9, e 10 si edhe kompozitat që dalin prej tyne, si: 15, 16, 17, 18, 19; 50, 60, 70, 80, 90 etj., shkruhen me ë, pra: pesë, gjashtë, shtatë, tetë, nandë, dhetë, pesëmbëdhetë shtatëmbëdhetë, gjashtëdhetë, tetëdhetë, nandëdhetë etj.

Numrorët themelorë të përngjitun që nga 11 e deri më 19 do të shkruhen me nji fjalë; p.sh.: njimbëdhetë, dymbëdhetë, katërmbëdhetë etj.; gjithashtu me nji fjalë do të shkruhen edhe ata numrorë që tregojnë dhetësha, qindësha, mijësha, p.sh.: njizet, dyzet, gjashtëdhetë, dyqind, njimijë, dymijë, etj.

Ata numrorë që janë të përbamë prej dhetëshash, qindëshash dhe mijëshash do të shkruhen me tri a ma shum fjalë, p.sh.: njizet e dy, tridhetë e pesë, treqind e katër, njimijë e pesëqind e gjashtë etj.

Numrorët dy e tre në gjininë mashkullore do të shkruhen: të dy, të tre, dhe në gjininë femnore: të dyja, të trija.

IV. FJALËT E PËRBAME

1. Fjalët e përbame e të përngjituna në përgjithsi, gjithashtu edhe fjalët e formueme me parashtesa - shkruhen pa vijë në mes:

a) fjalët e formueme prej dy emnash ose prej nji emni dhe pjesorje e mbiemni; p.sh.: aktlindje, armëpushim, datëlindje, damshpërblim, juglindje, pikënisje, pikëpamje, postëtelegraf, udhëheqje, urdhën, ngarkim, vendbanim, vendlindje, marrëveshje, udhëheqës, zadhanës, buzëqeshun, dorështrënguem, fatpadalë, dorëcung, dritëshkurtë, fuqiplotë, hirplotë, pesëvjeçar, qindvjeçar, qindvjetor, vullnetmirë, kryegja, kryegjysh, kryeshtruet, kryefjalë, kryefill, kryelanë, pikësosje.

b) fjalët e formueme prej nji ndajfoljeje a parafjale dhe nji emni, mbiemni a foljeje, si edhe ato të formueme me parashtesa: bashkëshort, bashkqytetar, bashkëpunim, bashkëveprim, antiimperialist, antifetar, kundërvajtës, kundërvajtje, kundërrevolucion, mbikqyrje, mbikqyr, mbivlerë, kundërvlerë, i maparshëm, i matejshëm, mosdije, mosinteresim, mospërfillje, mosrealizim, i pafat, mospasje, nënkryetar, nëndrejtor, nënshkrim, nënkolonel, padije, pafajni, pafajsi, mbrapavijë, i mbrapambetun, shumfish, jozyrtar, joreal, jokalimtare etj.

c) fjalët e formueme prej nji emni dhe fjalëvet gjysmë, krye, vetë; p.sh.: gjysmëhanë, gjysmërreth, gjysmëkoloni, gjysmëproletar, kryetrim, kryekomandant, kryeartikull; vetëqeverisje, vetvendosje.

d) fjalët e hueja të përbame monarkofashist, procesverbal, socialdemokrat etj.

2. Do të shkruhen me vizë emnat e përbamë me lidhje bashkërenditëse, pjesët e të cilëvet janë të barabarta e shumherë ndërmjet tyne vihet lidhza dhe; p.sh.: ekonomiko-shoqnor, greko-romak, marksizëm-leninizëm, marksist-leninist; në kët mënyrë do të shkruhen edhe këto fjalë: gjeneral-major, kalë-fuqi, nacional-çlirimtar (dhe nacionalçlirimtar), lidhjet trako-shqiptare, iliro-shqiptare.

3. Shkruhen me vizë në mes fjalët e formueme prej nji emni dhe emnavet zavendës e ndihmës: zavendës-drejtori, zavendës-kryetari, zavendës-ministri, ndihmës-mjeku. Këto fjalë do të shkruhen në kët mënyrë edhe atëherë kur jipen me shkurtime, zv-drejtori, zv-mjeku, zv-ministri.

4. Shkruhen me vizë pse pa te në mes fjalët e formueme prej nji emni dhe fjalzës ish: ish-drejtor ose ish drejtor, ish-ministër ose ish ministër etj.

V. PËREMNAT

1. PËREMNAT VETORË

Trajta e emnores shumës të vetës së parë të përemnit vetor âsht na e ne; p.sh.: na (ne) punojmë na (ne) shkruejmë. Trajta neve përdoret për rasën dhanore: p.sh.: neve na shkruen, po na thonë neve, dhe na si trajtë e shkurtë e kësaj rase (na foli) dhe rasës kallxore (na përshëndeti). Në vetën e dytë të shumsit do të përdoret ju për emnoren, juve, si trajtë e plotë e dhanores dhe ju si trajtë e shkrutë e dhanores dhe e kallxores, ju punoni, juve jua thanë, ju dërgova nji letër, po ju la. Trajta u do të përdoret për dhanoren e shumsit të vetës së tretë: u fola, u thashë.

2. Trajtat e vetës së tretë do të shkruhen kështu: ai, ajo, atij, asaj, ate, asi, aso, ata, ato, atyne, asish, asosh.

3.Dhanorja e përemnavet vetorë më, të bashkë me trajtën e shkurtë e të përemnit të vetës së tretë të njajsit në rasën kallxore do të shkruhen me trajtë të ngjitun ma (më + e) dhe ta (të + e) për arsye se ë-ja me e-në e kallxores u shkrinë në nji tingull të vetëm tue dhanë nji a e me at rasë nuk u zhduk kurrfarë zanorje që të përligjet apostrofi.

Trajta e përemnit vetor që vjen nga kontrakcioni i trajtave të shkurta i dhe e ose i dhe i do tëshkruhet ia a ja; p.sh.: ia dha librin (librat) a ja dha librin (librat).

4. Trajtat përemnore proklitike i dhe pjesëza u e formës pësore do të shkruhen bashkë: nuk u ngjit; nuk iu bashkue etj.

5. Trajta e dhanores shumës të vetës së parë na do të shkruhet e ndame nga trajta proklitike e kallxores së vetës së tretë: na e dha, na e mori; trajtat e dhanores shumës të vetës së dytë ju dhe të vetës së tretë u bashkohen me kallxoren e në jua (ju + e) dhe ua (u + e): jua kam thanë,ua kam dhanë librin. Trajtat e dhanores më, të, kur bashkohen me trajtën e kallxores së vetës së tretë shumës, i, si edhe me u-në e pësores, do të shkruhen të ndame me apostrof: m'i dha librat, t'i dha librat; m'u muer goja, t'u dha e drejta etj. Do të shkruhet me ë përemni vetë, kurse pa ë përemni pronor (i, e vet).

2. PËREMNAT DËFTORË

Përemnat dëftorë në njajës e në shumës do të shkruhen në kët mënyrë; ky, këtij, këte, kësi, këta, këtyne, kësish, kjo, kësaj, këte, këto, këtyne, kësosh, ai, atij, ate, asi, ata, atyne, asish, asaj, ato, atyne, asosh. Kur përdoren si mbiemna akuzativi njajës do të shkruhet pa -ë: kët njeri, kët vajzë, at kalë, at dritare etj.

3. PËREMNAT PRONORË

Përemnat pronorë kur gjinden bashkë me ndonji emën mirren si mbiemna dhe shkruhen pa nyjë, si:

djali im, djalit tim, djalin tim, (edhe tem);
djemt e mij (e mi), djemvet të mij (të mi);
djali yt, djalit tand, djalin tand, djemt e tu; djali i tij, djalit të tij, djalin e tij, djemt e tij, djemve të tij;
djali i saj, djalit të saj, djalin e saj, djemt e saj,djemvet të saj;
djali ynë, djalit tonë, djalin tonë, djemt tanë, djemvet tanë;
djali i tyne, djalit të tyne;
vajza ime, vajzës sime, vajzën time (edhe teme), vajzat e mija (e mia), vajzavet të mija (të mia);
vajza jote, vajzës sate, vajzën tande, vajzat e tua, vajzavet të tua;
vajza e tij, vajzës së tij, vajzën e tij, vajzat e tij (e tija), vajzave të tij (të tija);
vajza e saj, vajzës së saj, vajzën e saj, vajzat e saj (e saja), vajzave të saj (të saja);
vajza jonë, vajzës sonë, vajzën tonë, vajzat tona, vajzavet tona;
vajza juej, vajzës suej, vajzën tuej, vajzat tueja, vajzavet tueja;
vajza e tyne, vajzës së tyne, vajzën e tyne, vajzat e tyne, etj.

Si përemna pronorë do të përdoren me këto trajta:

i imi, timit, timin (edhe temin), të mijt (të mitë), të mijvet (të mivet), së a të mijsh (të mish);
e imja, simes, timen (edhe temen), të mijat (të miat), të mijavet (të miavet), së a të mijash (të miash);
i yti, tandit, tandin, të tutë, të tuvet, së a të tush;
e jotja, sates, tanden, të tuat, të tuavet, së tuash;
i yni, tonit, tonin, tanët, tanëvet, tanësh;
e jona, sonën, tonën, tonat, tonavet, tonash;
jueji, tuejit, tuejin, tuejt, tuejvet, tuejsh, suej;
i tiji, të tijit, të tijin, të tijt (të titë), të tijvet (të tivet);
e tija, së tijës, të tijën, të tijat (të tiat), të tijavet, (të tiavet), të a së tijash (tiash);
i saji, të sajit, të sajin, të sajët, të sajëvet;
e saja, të sajës, të sajën, të sajat, të sajavet;
i tyni, të tynit, të tynin, të tynet,të tynevet, së a të tynesh;
e tynja, të a tynës, të tynën, të tynet, të tynevet, të a së tynesh.

4. PËREMNAT LIDHORË

Trajtat e përemnavet lidhor janë këto: i cili, të cilit, të cilin, të cilët, të cilëvet, së cilësh; e cila, së cilës, të cilën, të cilat, të a së cilavet, së cilash, që, kush, kujt, ke.

5. PËREMNAT PYETËS

Përemnat pyetës shkruhen kështu:

Kush? kujt? ke? ç'? çka?

Duhet dallue ç'do (kur kemi përemnin pyetës ç’ dhe foljen do) nga çdo (përemnën e mbiemën i pakufishëm), me nji fjalë: ç'do ti këtu?, çdo njeri.

6. PËREMNAT DHE MBIEMNAT E PAKUFISHËM

Përemnat dhe mbiemnat e pakufishëm do të shkruhen me këto trajta: çdo, kushdo, asgja, asnjeri, ndonjji, ca, disa, kaq, secili, secila, secilado, gjithsecili, gjithsecila, diçka, gjithçka, gjithsejt, gjithqysh, akëcili, akëcila, kush, askush, pakkush, shumkush, kurrkush, kurrfarë, kurrgja, rrallëkush, gjithkush, tjetër, tjetri, tjetrit, të tjerë, tjetra, tjetrës, tjetrën, të tjera, njani tjetrin, i gjithë, të gjithë, të gjithëve, të gjitha, të gjithave, i tanë, të tanë, të tana.

Fjalët i gjithë, i tanë përdoren me nyjë, kur janë përemna: E dinë të gjithë, Erdhën të tanë. Kur janë mbiemna, ma të shumtën, s'marrin nyjë e s'lakohen: gjthë fshati, në gjithë fshatin, gjithë njerzit, gjithë fletoret, gjithë bota, tanë bota. Gjithë mund të përdorët edhe me nyjë, tue u lakue e tue iu përshtatë në gjini emnit që ka pranë: i gjithë fshati, të gjithë njerzit, të gjitha fletoret, fletët e të gjitha lulevet.

VI. FOLJET

Disa vërejtje të përgjithshme

1. Në gjuhën shqipe kemi nji numër foljesh, tema e të cilave mbaron me bashkëtingëllore të langëta: l, ll, r, rr, okluzive qiellzore: k, g dhe frikativen ndërdhambore dh që në trung - fill para tyne - kanë diftongun ie, i cili shumkund shqiptohet je. Këto folje do të shkruhen me je në të gjitha vetat e së tashmes së dëftores e të lidhores, me përjashtim të vetës së dytë të shumsit, si edhe në mënyrëndëshriore e pjesore; p.sh.: vjel, mjel; ndjell, mbjell, sjell, vjell, pjell, mbështjell, përcjell; nxjerr, çjerr, bjerr, vjerr, tjerr; djeg; pjek, ndjek; rrjedh, vjedh, hjedh, etj.

2. Si gjedhe për këto folje, po japim vetë zgjedhimin e njanës ndër to në disa kohë të thjeshta:

E tash.dëft.vep.: mjel, mjel, mjel, mjelim, mielni, mjelin.
E pak.dëft.vep.: milsha, milshe, milte, milshim, milshit, milshin
E kr.thj.dëft.vep.: mola, mole, muel, a moli, muelëm a molëm, muelët a molët, muelën a molën.
E pakr. lidh. vepr.: të milsha, të milshe, të milte, të milshim, të milshit, të milshin.

3. Disa folje tjera, që, simbas vendit, shqiptohen me ie ose je do të shqiptohen e shkruhen me ie: ziej, përziej, ndiej. N'aorist dhe në mënyrën dëshirore shkruhen me je: zejva, përzjeva, ndjeva; zjefsha, përzjefsha, ndjefsha.

4. Foljet bie, shtie, do të shkruhen me i në prezent ndërsa n'imprefekt do të shkruhen me j, p.sh. bijsha, shtijsha. N'urdhnoren këto folje shkruhen kështu: bjer, bjerni, shtjer.

5. Foljet me marrë, me nxjerrë e tjera, shkruhen me rr në prezent, n'imperfekt dhe në particip: marr, marrim, mirrni (merrni), marrin; nxjerr, nxjerrim, nxirrni, nxjerrin; mirrsha, nxirrsha etj. Por në të kryemen e thjeshtë do të shkruhen me r: mora, more, muer, a mori, muerëm a morëm; nxora, nxore, nxuer a nxori, nxuerëm a nxorëm etj.

1. MËNYRA DËFTORE

Koha e tashme

1. Të gjitha foljet që mbarojnë me temë në zanore a në diftong në vetën e parë të njajsit prezentit t'indikativit do të shkruhen me j në fund; p.sh.: bâj, punoj, laj, fshij, fryj, shkruej, lyej etj.

2. Foljet e kësaj kategorije, si edhe deri tash, në veten e parë dhe të tretë shumës shkruhen me ë në fund: shkruejmë, shkruejnë blejmë, blejnë, ziejmë, ziejnë, etj.

3. Foljet që tema u mbaron me nji nga bashkëtingëlloret, në vetën e parë, të dytë dhe të tretë të njajsit s'do të marrin asnji mbaresë, pra: unë prek, ti prek, ai prek; unë hyp, ti hyp, ai hyp, unë mbyll, ti mbyll, ai mbyll etj.

4. Folja e parregullt me ardhë në të tashmen do të zgjedhohet kështu: (unë) vij, (ti) vjen, (ai) vjen, (na) vijmë, (ju) vini, (ata) vijnë.

Foljet me dijtë dhe me pi zgjedhohen kështu: (unë) dij a di, (ti) din a di, (ai) din a di, na dijmë a dimë, (ju) dini, (ata) dijnë a dinë. (unë) pij a pi, (ti) pin a pi, (ai) pin a pi, (na) pijmë a pimë, (ju) pini, (ata) pijnë a pinë.

Foljet me pre e me pritë duhet me i dallue në zgjedhim për arsye se kuptimi i tyne âsht krejtësisht i kundërt. Do të zgjedhojmë kështu:

Me pre:
e tash. dëf.: prej, pren, pren, prejmë, preni, prejnë,
e kr. thj.: preva, preve, preu, premë, pretë, prenë,
e pakr.: prejsha, prejshe, prente, prejshim, prejshit, prejshin
e tash. dësh.: prefsha, prefsh, preftë, prefshim, prefshit, prefshin,
e tash. hab.: prekam, preke, preka, prekemi, prekeni, prekan.

Me pritë:
e tash. dëft.: pres, pret, pret, presim, pritni, presin,
e kr. thj.: prita, prite, priti, pritëm, pritët, pritën,
e pakr.: pritsha, pritshe, pritte, pritshim, pritshit, pritshin,
e tash. Dësh.: pritsha, pritsh, prittë, pritshim, pritshit, pritshin,
e tash. hab.: pritkam, pritke, pritka, pritkemi, pritkeni, pritkan.

E pakryemja

1. Trajta pësore ruhesh, rritesh (veta e III nj. e së pakryemes) do të shkruhet ruhej, rritej, punohej, i flihej etj.

2. a) N'imperfekt lejohen të dy trajtat: punojsha, a ponoja, punojshe a punoje, punjshim a punonim, punojshit a punonit, punojshin2 a punonin; hapsha a hapja, hapshe a hapje, hapshim a hapnim, hapshit a hapnit; hapshin a hapnin etj.

b) Foljet që participi u mbaron me të, si p.sh. shitë, shetitë, përgatitë, llomotitë etj. vetën e III njajës të së pakryemes do ta bajnë me tt (dy t) ose me st. p.sh.: shitte, shetitte, përgatitte etj. ose shiste, shetiste, përgatiste etj.

E kryemja e thjeshtë

1. Si dihet, veta e tretë e aoristit të foljeve që në të tashmen e dëftores (veta I) dalin me -oj, -uej, shkruhet me oi: p.sh.: ngarkoi, lexoi, etj. kurse foljet në të tashmen e dëftores (veta I) që mbarojnë me -aj (çaj), -ej (blej), -ij (fshij), -iej (ziej), -yej (lyej), aoristi i tyne do të shkruhet me u: çau, bleu, fshiu, zjeu, leu, (prej lyej) etj.

2. Foljet që në të tashmen e dëftores (veta I) dalin me yj, âj, ij aoristin në vetën e tretë njajës, rregullisht, e bajnë me -ni ose -u:

a) shtyj - shtyni, fryj - fryni, pështyj - pështyni, hyj - hyni etj.
b) bâj - bani, shâj - shani, fâj - fani, prâj - prani, etj.
c) mbij - mbini, mpij - mpini, lëpij - lëpini, gdhij - gdhini, grij - grini, nxij - nxini ose
mbiu, mpiu, lëpiu, gdhiu, griu, nxiu

2. MËNYRA LIDHORE

1. Foljet, që në të tashmen e dëftores tema u mbaron në zanore a diftong, në vetën e dytë të njajsit të lidhores do të shkruhen me -jsh; p.sh.: të punojsh, të shkrujesh, të vijsh, të lyejsh, të blejsh, të bâjsh, të lajsh, të fshijsh, të hyjsh etj.

2. Si dihet, veta e tretë e njajsit të lidhores te foljet me -aj, -ej, -âj, -oj, -uej, -vej, -yj, -ij shkruhen me ë në fund: të lajë, të blejë, të bâjë, të fshijë, të hyjë, të punojë, të shkruejë, të lyejë etj.

3. Të gjitha foljet që mbarojnë me bashkëtingollore, në vetën e tretë njajës të lidhores dalin me i: p.sh.: ai të flasi, të lidhi, të prishi, të lagi, të mbylli, të rrisi etj. Po kështu do të formohet (prej kësaj trajte) edhe futuri, natyrisht, tue i shtue pjesëzën do: ai do të lidhi, do të flasi, do të prishi, do të shetisi, do të mbylli, do të lagi etj.

3. MËNYRA HABITORE

1. Foljet që mbarojnë me bashkëtingëllore, mënyrën habitore e bajnë nga pjesorja e tyne, tue nxjerrë jashtë ë-në; kështu do të shkruhet: shitkam, ardhkam, folkam (e jo shitëkam etj). Po kështu formohet edhe habitorja e foljevet ndihmëtare me pasë e me qenë: paskam, qenkam. Veta e III shumës shkruhet: shitkan, ardhkan, folkan, etj.

4. MËNYRA DËSHIRORE

1. Foljet që tema u mbaron me zanore ose diftong, trajta e dëshirores

u del me mbaresën -fsha: shkofsha, prifsha, bâfsha, kthefsha etj.

2. Veta e tretë e prezentit të dëshirores do të mbarojë me të: punoftë, rrnoftë, u prishtë, ardhtë etj.

3. Foljet me dhanë e me thanë për vetën e tretë njajës të së tashmes së dëshirores kanë dy trajta: dhashtë dhe dhantë, thashtë dhe thantë.

4. Foljet që në trup kanë togun -je dhe që fill mbas këtij togu pason nji bashkëtingëllore e langët (si: me mbjellë, me mjelë etj.) në kohën e pakryeme veprore, n'urdhnoren si edhe në kohën e tashme pësore, në mënyrën kushtore dhe lidhore e mbledhin togun -je në -i, pra: mbillsha, milsha; mbill, mil; mbillem, mbillesh, mbillet, milet; të mbillet, të milet; do të mbillej, do të milej, etj.

5. Foljet me -iej në temë, rëndom, nuk e mbledhin kët grup në i. Kështu do të shkruejmë: përzijsha, ziejsha, etj.

5. MËNYRA URDHNORE

1. Foljet enklitike (përemnat vetorë etj.) që i ngjiten në fund trajtës s'urdhnores së nji foljeje, shkruhen bashkë me te: bleje, kërkomë, thueji, ndëgjojeni, jepmëni, kapeni etj.

2. Urdhnorja e foljes me ikë ban ik e jo ikë; po kështu urdhnojmë - shkruejmë: hyn, fol, zen etj.

3. Foljet që në temë kanë togun je të pasuem me nji konsonant të langët n'urdhnore kët tog e mbledhin më i: nxirr - nxirrni, sill, mil, vil, mbill etj.

6. MËNYRA PJESORE

Foljet me ikë,, me ecë, - do të shkruhen: ikë, ecë (e jo: hikë, hecë), ecin, ecshin, t'ikni, ikëm, ikën, etj.

7. TRAJTA PËSORE E VETVETORE

1. Folejt që në trajtën veprore dalin me diftongun ue, ye, ie (je), në trajtën pësore a vetvetore shqiptohen e shkruhen me zanore të thjeshtë; p.sh.: shkruej - shkruhem, lyej - lyhem, ziej - zihem, ndjek - ndiqem, nxjerr - nxirrem (e jo: shkruehem, lyehem, ziehem, etj.)

2. Pjesëza ue e trajtës pësore e vetvetore shkruhet e ndame prej foljeve, pa vizë: u pendova, u lidh, u pastrue, u prishë etj.

VII. NDAJFOLJET

1. Ndajfolje vendi

a) Ndajfoljet e thjeshta të vendit do të shkruhen kështu: mbrenda, drejt, jashtë, nalt, larg.

b) Këto ndajfolje të përngjituna të vendit do të shkruhen me nji fjalë: askund, gjithandej, kudo, kurrkund, mënjanë, matanë, përbri, përdhe, përposh, përtej, përkëtej, përjashta, përmbrenda, përballë, përqark, përpjetë, përsipër, pranë, tatëpjetë, tekdo, anembanë.

c) Këto ndajfolje të përngjituna të vendit a lokucione ndajfoljore do të shkruhen kështu: me kët anë, së largu, për së largu, së nalti, mespërmes a mes për mes, tejpërtej a tej për tej, aty këtu, rreth e përqark, përreth a për rreth, rreth e rrotull, atypari a aty pari, matej a ma tej, matutje a ma tutje.

2. Ndajfolje kohe

a) Këto ndajfolje kohe do të shkruhen kështu: dje, vonë, kurr a kurrë, sonte, mbramë, shpesh, prap.

b) Këto ndajfolje të përngjituna të kohës do të shkruhen me nji fjalë: përsëri, mbasnesër, pardje, parvjet, parmbramë, njiditëzaj, njinatëzaj, ngahera, aqhera, përherë, përnjiherë, nganjiherë, kurdoherë, sakaq, sakaqherë, qëpari, qëmoti, sivjet, atëherë, atëbotë, gjithmonë, gjithherë, njikohësisht, doradorën, hepërhe, paradreke, mbasdreke, shpeshherë, rrallëherë, s'afërmi, për s'afërmi, që me natë, prapseprap, sotpërsot a sot për sot, tashpërtash a tash për tash etj.

Qëkur e qyshkur shkruhen me nji fjalë kur janë ndajfolje; me dy fjalë që kur, qysh kur, atëherë kur janë lidhza. P.sh. qëkur që po rri këtu. Ka qyshkur kjo punë. Që kur kam ardhë unë, s'kam pa njeri.

3. Ndajfolje mënyre

a) Nga ndajfoljet e mënyrës që u përgjigjen mbiemnave me -të e disa mbiemnave të tjerë, shumica shkruhen me ë n fund e vetëm dia pa ë. Kështu: (i butë) butë, (i gjatë) gjatë, (i gjanë) gjanë, (i fshehtë) fshetë, (i lehtë) lehtë, (i mirë) mirë, (i ngushtë) ngushtë, (i qartë) qartë, (i trashë) trashë, (i mbarë) mbarë, (i rrallë) rrallë, (i urtë) urtë. Por shkruhen pa ë: drejt (i drejtë), shpejt (i shpejtë), thjesht (i thjeshtë), ligsht (i ligshtë), fort (i fortë), kot (i kotë), plot (i plotë), nalt (i naltë), mjaft (i mjaftë), vërtet (i vërtetë). Po ashtu shkurt (nga i shkurtë).

b) Këto ndajfolje mënyre të përngjituna do të shkruhen me nji fjalë: përsëri, kësodore, gjithashtu, (marr) ngrykë, (zâ) ngoje, (më vjen) ndore, përmbys, sidokudo, dosido, thuejse, pothuej, pothuejse, ngadalë, dalngadalë, doemos, domosdo, përndryshe, mezi, domethanë, assesi, kurrsesi, kryekreje, kryekëput, mirëfilli, bashkangjitun.

c) Këto lokucione ndajfoljore e ndajfolje mënyre të përngjituna do të shkruhen kështu: drejtpërdrejt, me të mirë, me të keq, me të butë, me të shpejtë, me të vërtetë, më kot, parasysh, së pari, pikësëpari, së dyti, së treti, së katërti, etj. së bashku, së fundi, së rish, së rithi, ma së fundi, ma në fund, për së shpejti, së shpejti, për së gjati, për së gjani, veç e veç etj. ma së miri, njizani. Po kështu do të shkruhen edhe shprehjet numrore katër për qind, pesë për qind.

d) Ndajfoljet që formohen nga përsëritja e së njajtës fjalë do të shkruhen me vizë; p.sh.: copa-copa, duer-duer, herë-herë, tufa-tufa, vende-vende. Po kështu do të shkruhen edhe lokucionet3 ndajfoljore si kamba-kambës, dita-ditës etj.

e) Ndajfoljet e formueme prej dy emnash a prej nji emni e nji pjesorje do të shkruhen me nji fjalë, p.sh.: kambëkryq, duerkryq, fjalëkryq, duerlidhun, shtatzanë etj.

ë) Nga ndajfoljet e mënyrës me dy trajta -as dhe -azi, trajtat që mbarojnë me -i shkruhen me z, kurse trajtat që mbarojnë me bashkëtingëllore shkruhen me s. Pra: barkas, djathtas, haptas, rishtas, por: barkazi, djathtazi, haptazi.

f) Ndajfolja sasije shum do të shkrhet pa ë në fund.

VIII. LIDHZAT

Këto fjalë do të shkruhen kështu: mbasi, ose, apo, kurse, sepse, ndonse, kinse, veçse, edhepse, sikurse, se si, se sa, derisa, ndërsa, që kur, sikundër që, sadoqë, sidoqë, sado, sido, porsa, porse, mirëpo, para se, megjithate, nëqoftëse, megjithëqë, meqenëse, poqë, poqese, ngaqë, meqë, sidoqoftë

C. TË NDRYSHME

PËRDORIMI I SHKRONJAVE TË MËDHA

1. Emnat e popujve. - Emnat e popujve dhe të banorëve të një vendi do të shkruhen me shkronjë të madhe; p.sh.: Bullgar, Çekosllovak, Gjerman, Hungarez, Rus, Shqiptar, Elbasanas, Korçar, Shkodran etj. Ndërsa do të shkruhen me shkronjë të vogël mbiemnat përkatës; P.sh.: populli shqiptar, letërsija jugosllave, industrija e randë çekosllovake, darsma gjakovare, vajzë korçare.

2. Emnat e stinëvet, të muejvet e të ditëvet të javës. - Emnat e stinëvet, të muejvet e të ditëvet të javës do të shkruhen me shkronjë të vogël; p. sh..: pranverë, verë, vjeshtë, dimën, kallnor, fror, mars, e hanë, e martë, e mërkurë, e ejte, e premte, e shtunë, e dielë.

3. Titujt e institucioneve etj. - Në titujt dhe emnat e institucioneve, organizatave etj., do të shkruhet me shkronjë të madhe vetëm fjala e parë. P. sh.: Akademija serbe e shkencavet, Ministrija e arsimit, Partija komuniste e Jugosllavisë, Sekretariati i punëve të jashtme, Kuvendi popullor, Armata popullore e Jugosllavisë, Biblioteka universitare, Muzeumi arkeologjik e etnografik, Lidhja e komunistëve të Jugosllavisë, Shkolla normale e Prishtinës, Arsimi popullor (titull reviste), Fakulteti filozofik i Prishtinës, Këshilli krahinor i kulturës, Pleqsija e arsimit dhe kulturës (e jo: Pleqsija për arsim e kulturë).

Në titujt e veprave, artikujve e kapitujve po ashtu do të shkruhet me shkronjë të madhe vetëm fjala e parë. P.sh.: "Bagëti e bujqësia", "Lulet e verës", "Vargjet e lira", "Valët e detit", "Bleta shqiptare", "Sëmundja foshnjore e majtizmit në komunizëm" etj.

4. Emnat gjeografikë të përbamë prej dy a ma shum fjalësh, do të shkruhen me shkronja të mëdha: Maja e Hekuravet, Deti i Zi, Oqeani Indian, Strellci i Poshtëm, Deti i Ngrimë i Veriut etj.

5. Emnat gjeografikë shkruhen me shkronjë të madhe, qoftë kur përdoren si emna; p.sh.: Adriatiku, Sharri, Kopaoniku, qoftë kur përdoren si përcaktues të nji emni të përgjithshëm; p.sh.: Deti Adriatik, në Detin Adriatik.

6. Emnat e shteteve do të shkruhen me shkronjë të madhe; p. sh. Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë; Shtetet e Bashkueme t'Amerikës.

Emnat e përveçëm të huej

1. Emnat e përveçëm të huej në nji pjesë të madhe shkruhen simbas shqiptimit që kanë në gjuhën, nga e cila janë marrë. Kështu shkruhen emnat e përveçëm nga gjuhët e Europës Perëndimore.

Për herë të parë mund të shënohet në parantezë edhe shkrimi simbas ortografisë së gjuhës s'origjinës. P.sh.: Bajron (Byron), Gëte (Goethe), Monteskje (Montesquieu), Shekspir (Shakespeare), Shiler (Schiler, Zhan Zhak Ruso (Jean Jeacques Rousseau).

Në studimet e punimet shkencore të specialitetit emnat e përveçëm të huej mund të shkruhen me grafinë e gjuhës së origjinës, tue shënue në parantezë herën e parë shkrimin simbas shqiptimit.

2. N'emnat e përveçëm të gjuhëve sllave që kanë alfabet jolatin, ortografija shqipe në përgjithësi shkon mbas grafisë e jo mbas shqiptimit të këtyne gjuhëve. Kështu në shkrimin e fjalëve rusishte nuk shkruhet i-ja e shkurtë fundore mbas nji i-je: Gorki, Majakovski.

3. Emnat e përveçëm të huej në shqipet do të lakohen e do t'i marrin nyjet e mbrapme përkatëse, dmth. mbaresat rasore tue iu ngjitë kjo temës pa vizë, p.sh.: Ciceroni, Ciceronit, Gëteja, Gëten; Lermontovi, Lermontovit, Lermontovin; Makarenkoja, Makarenkos; Moska, Moskës; Odesa, Odesën; Shekspiri, Shekspirit, Shekspirin; Vuk Karaxhiqi, i Vuk Karaxhiqit; Gjura, poezija e Gjurës, tregimet e Petër Koçiqit, arti i Petrit etj.

Datat

Datat që shkruhen me shifra, pa pasë pranë emnat vit e ditë, kur lakohen, marrin nyjën e mbrapme, që shkruhet e ndame me vizë; p.sh.: (maji) i 1918-s, ngjarjet e 1923-s.

Ndamja e fjalëve në rrokje

Fjalët ndahen në rrokje në kët mënyrë:

1. Fjalët njirrokshe nuk ndahen në mbarim të rreshtit.

2. Togjet zanore dhe diftongjet nuk ndahen: die-lli, bue-lli, fye-lli; ai, ia, iu, shkoi etj.

3. Kur nji bashkëtingëllore ndodhet në mes dy zanoresh, atëherë ajo shkon me zanoren e dytë: a-ra, pu-la, de-ty-ra etj.

4. Kur dy bashkëtingëllore ndodhen në mes dy zanoresh, atëherë njana shkon me zanoren e parë, kurse tjetra me zanoren e dytë: pup-la, dësh-mi, bleg-to-ri etj.

5. Kur tri bashkëtingëllore ndodhen në mes dy zanoresh, atëherë njana shkon me zanoren e parë, kurse dy të tjerat me zanoren e dytë: kop-shti, dësh-prim, kon-flikt etj.

6. Kur nji bashkëtingëllore dhe l ose r ndodhen në mes dy zanoresh, atëherë shkojnë me zanoren e dytë: go-gla; pu-pla; bu-kla; li-bri; Pe-tri-ti; de-mo-kra-ci etj.

7. Kur togjet bashkëtingëllore mb, nd, ng, e ngj ndodhen në mes dy zanoresh, atëherë shkojnë me zanoren e dytë: ka-mba, mbre-nda, ka-nga, tru-ngjet etj.

8. Kur togjet bashktingëllore mb, nd, e ng dhe bashkëtingëllorja r ndodhen në mes dy zanoresh, atëherë shkojnë me zanoren e dytë: the-mbra, thu-ndra, ci-ngrim etj.

9. Kur togu bashkëtingëllor sht dhe r ose j ndodhen në mes dy zanoresh, atëherë shkojnë me zanoren e dytë: mje-shtri, thje-shtra, kë-shtjella etj.

10. Fjalët e prejardhuna dhe të përngjituna ndahen në rrokje simbas pjesëve të tyne: derdh-ka, flit-ka, flit-te, trim-ni, shpirt-nor, krye-ngrit-je, gjith-a-shtu etj.