Diálogo Polito en 1833

by Ramón García Alas y González Pola

PACHU.- Ven acá, Xuan: non te plasmen
Les coses que van pasandu?
Yo nunca cuidara ver
Que llevantasen el rabu
Los xodíos, que llamaben
Negros, en tiempu d'antañu,
Nin qu'esa Crista o Crestina,
Que la traxo Dios o el diablu,
Tan rellambida y melguera,
A todos facer dexando,
Ir tomando soliquina
Per todes partes el mandu.
Home, tú yá non t'acuerdes
Cuando estevo l'home malu
Lo qu'ella espaxaretó
En el tiempu que-y dexaron
Facer les sos zalagardes.
¡Ah, compadre, mal pecáu!
Si yo fora lo que'l Rey
Yá-y dixera un recáu,
Y fora rabu entre piernes
A componer el guisáu
O cuidar de les sos neñes
Qu'una muyer non ye usáu
Que se metia n'otres coses
Que les que pide'l so estáu.
Pos too lo que t'advierto
Nin siquiera ye pintáu,
Pa lo que fexo dempués
Qu'el mandón estiró'l rabu.
Has de sabete, compadre,
Que yo estoi medio ablucáu
Porque non bien quedo viuda
Cuando traxo pa'l so llau
Más de cuarenta fartones
Que la estan encerrizando;
Y pa que los Realistes
Non ayuden al cuñáu
Arrincó-yos los fusiles
Sin siquiera dar un dariu;
De modu y manera qu'ellos
Quedanon con tantu palmu?
Y agora sin ton nin son
Paez que quieren espetanos
A lo so fía por Reina . . .
¡Visti nunca tal fregáu,
Qu'una ñeña, que non tien
Tan siquiera los tres años,
Una probe rapazuca,
Que venga agora a mandanus!
Non, pos en mi ánimu temo?
 
XUAN. - Calla, por Dios, calla, Pachu:
Tú por fuerza alloqueciste
O estás quiciabes borrachu.
¿Non sabes, probe magüetu,
Que si se casó Fernandu
Anque yá mozu non yera
Fo porque-y soplicaron
Los Señores del Conseyu
Pa qu'un reinu tan llargu
Tobiese su socesor?
Pos bien, dempués de casáu
Fexo lo que toos facen,
Y la Reina pel so llau
Xibló esi par de neñines
Más galanes qu'otru tantu:
Y entóncenes, animal,
(Qu'el diañu más yes qu'un xatu)
¿Lo que tien el padre, dime
Sin andar en arrumacos,
Non sera de les sos fíes?
El to prau del barrancu
En tú morriendo, rocín,
¿Vá que non ye pa'l tu hermanu
Sinón pa la to fiína
Anque agora está mamandu?
Ye verda qu'entonces tien
La to muyer que cudialu
Pa que no entren a pacellu
De los otros el ganáu.
Pos faite cargu endagora
Que la tu neña, pazguatu,
Ye la reinina pequeña
Y que'l reinu ye el to prau,
Y que la tu muyer ye
Esa de quien tú, babayú,
Dices tantes picardíes,
Que mereces con un palu
O que con una civiella
Retorcida de carbayu
Te midieren les costielles
¿Por qué non te faces cargu
Que lo que los Reyes manden
Esté bien o mal mandáu,
Hai que baxar les oreyes
Con el focicu peslláu?
Ansina lo leí yo
Nun llibrón qu'está forráu
En suela, y tien escorneyes
Como les tien un berbiariu:
Y entonces tu xabalín,
Que te metes a lletráu
Y arregañes los caniles
Contra lo qu'está estampáu,
¡Vala'l diañu to pelleyu!
¿Cuálo ye lo qu'enrabiáu
Te tien de los sos decretos?
¿Será quiciás porque ogañu
Dunvió decir de que foren
Al estudiu los rapaces,
O ye porque tevo fuelgu,
Habilidá y arremangu
D'abrir les puertes a toos
los qu'andaben escapaus?
Pero en to concencia, dime,
Si non estás alloriáu
¿Si fores danguno d'ellos
Qu'anduvieses esterráu
Y fechu un probe allá lloñe
Con el botiellu estripáu,
Sin poder ver la to fía,
La to muyer y el ganau?
¿Non te folgares venir
Pa la to casa volandu
Lo mesmo qu'un riquilite ?
Pos bien, pelos tos pecaos
(Y máxime los ayenos)
Y non andes espantáu.
   Si estevo bien o mal fecho
Ye cosa de Deputaos?
Cuantes más, que munchos d'ellos
Son los que foren nombraos
A la Corte de Madrí
Y si angún desaguisáu
Fixeron, tienen la culpa
Aquellos que los dunviaron?
Oyes, hom: tú tamién fuisti
Entonces compremisaru,
Y mui bien que t'espurríes.
¡Oh! y cómo andabes anchu!?
El Fomentu y otres coses
Que la Reina tien mandáu,
Como quitar los Realistes
Pa atayar qu'un malváu
Faga algún revolvimientu?
¿Qué ye lo que tien de malu?
¡Vala'l diañu to mollera!
Yes un calabazón, Pachu.
 
PACHU.- Xuan, too lo que falaste
                       Está bien desquillonáu;
Pero'l nuestru señor Cura,
Que ye un home muy lletráu,
Non reza per esos llibros
Ni, anque lu fagan pedazos,
Fartu será que los rece
Ningún otru del so sayu:
Si tú los oyés falar
Quedábeste apavuráu .
                 . . . . . . . .
                 . . . . . . . .
 
XUAN.- Éses son, Pachu, pamplines:
La obediencia del vasallu
Ye la que nos manda Dios,
Lo demás hai que doxallu.
Tú sigue los mios conseyos
Si non quies ir engañáu.
                 . . . . . . . .
                 . . . . . . . .
Cuida, cuida la to llosa,
De los xatinos y el prau,
Y pide a Dios que conserve
A la Reina munchos años,
Y a la bona de la madre
Aciertu para mandanos.