Civilisation e lingua universal/Prologo

by Stefano Bakonyi

PREFACIO DEL EDITOR

Con su morte inattendite (2.10.69) Dott. Bakonyi ha abandonate su revolutionari opera historico-cultural in un stato satis prematur. Le numerose annotationes inter le lineas, al margine e pednotas, monstra que le autor mesme videva multiple revisiones necesse.

Post le morte e le liquidation del appartamento in Bordighera, per gentil attention del heredes, le scriptos venit al subsignate. Nos prende le occasion pro exprimer nostre cordial gratias a Sra. e Sr. Roger Ludi-Bakonyi, Boppelsen-Zurich.

Le plus interessante incontro 'historic' con Bakonyi era in primavera 1969, ubi tamben Dr. Gode era venit de New York a Escholzmatt pro un septimana in le casa Fischer. In fin anque Ric Berger era con nos. Pro Bakonyi e me le essential questiones al adresse de Gode eveniva le ultime frases del prefacio del grammatica Gode-Blair, (1. e 2. edition, ubi on pote leger in anglese: 'Il es in le natura de este (Inter-)-lingua, que il pote esser practicate con un bon dose de elasticitate' ............... e plus tarde 'altere grammaticas o altere variantes del mesme lingua son non solo possibile sed altemente benvenite.'

- Ci non es le loco pro discuter largemente re questiones linguistic. Il me sembla ben, que Interlingua vivente va esser elastic.

Nostre Ortographia

Le ortografia scientific classic, IALA, IED, es complicate e un choccante impedimento pro le populos de lingua italian o espaniol. In le presente studio Dr. Bakonyi demonstra, que omne historic lingua franc, pro devenir lingua universal, debeva devenir

1. plus ric (nove parolas e plus collaterales)

2. plus simple, i.e plus facile.

In le paragrafo 15 del grammatica GODE-BLAIR veni proposte un ortografia simplificate 'collateral'. Toto non es bon in este paragrafo 15. Nos prepone como simplification solmente in tanto que ITALIANO e ESPANIOL va de accordo.

Gratias al collaboratores

Le morte de amico Bakonyi ha lassate un deber troppo pesante, pro esser portate per un sol, sin auxilio de amicos competente.

Le incontro Gode-Bakonyi in Escholzmatt 1969 era un grande chance, in le senso que nos nunc sape e pote comprender quo pensava GODE parlante de "elastic". - Assi il es justificate, que io regratia in prime linea "GODE ELASTIC" inter le numero crescente del amicos de 'Interlingua vivente'.

Multo preciose era le collaboration con Prof. Negalha, romanista academic al universitate de Sao Paulo, Brasil.

Le editor senti le besonio exprimer un special cordial gratias a docente Dr.phil. Helmut E. Ruhrig, panromanista al universitate de Freiburg/Breisgau. Docente Ruhrig, que ha un incredibile competentia in omne linguas filias del latin, ha reviste, in parte plure veces, mi scriptos. Per su observationes pote formar se un specio de stilo 'panroman', que non chocca ne ci ne la.

Luzern, Ostern 1978

PRIME PARTE: INTRODUCTION AL STUDIO HISTORIC DEL LINGUA UNIVERSAL

I. VISION HISTORIC DEL LINGUA UNIVERSAL

Le lingua universal es parte organic del plus grande civilisationes historic.

Le vision historic es sovente le clave al solution de un problema. Le experientia demonstra que, quando nos cognosce le historia del tentativas, nos ha un guida efficace pro le solution de un problema. Dunque nos ha interesse a studiar le historia del passato pro discoperir, pro trovar experientias usabile tamben pro nostre problema actual. Question pro nos es: Pote le studio del historia dar nos tamben un guida efficace pro le solution del problema 'Lingua Universal'? Certo! Le studio approfundite del historia del grande civilisationes antique da nos un responsa clar e positive: Le lingua universal presenta se como parte organic inevitabile del plus grande civilisationes historic. Nostre deber e le scopo de este presente labor es demonstrar este factos historic.

Nos incontra sovente le prejudicio, que le humanitat era sempre e va esser sempre divise per barrieras lingual. Este prejudicio eveni del ignorantia historic. Al contrario, le studio approfundite revela, que le populos historic era sempre in contacto a traverso le barrieras lingual per medio del trafico. Facto es que jam le populos primitive, parlante linguas diverse, era in contacto, e que per este contactos formava se mixturas lingual. Effectivemente le linguas antique era linguas mixte.

Le linguas del mesme civilisation consiste in elementos de due species distincte: primo le parolas e structuras que se trova in un sol lingua (le elementos 'esoteric' = secrete), specific de este lingua, incomprensibile al estranieros; e secundo, le parolas e structuras que se trova in plure o omne linguas (elementos commun, comprensibile al estranieros. - Le proportion inter esoteric e commun depende del intensitate del traffico con estranieros: Quanto plus intensive es le traffico, tanto plus numerose son le elementos commun. Dunque le populo qui ha le traffico le plus intensive con estranieros, developpa un lingua, in le qual le elementos commun es le plus grande inter omne linguas del epoca. Le historia demonstra que certe populos multo dinamic, trafficante multo con estranieros, inricchiva lor linguas tanto con elementos commun e reimplaciava lor elementos specific (esoteric) con elementos commun, que lor linguas poteva servir pro le comprension facile, quasi sufficiente con estranieros, poteva servir como pontes lingual, como 'lingua ponte'.

De facto, in succession continue, le linguas akkadian, aramaic, greco e grecolatin, serviva como superlingua, lingua ponte, inter populos parlante linguas diverse.

Lingua franca

Ora, con estranieros on cerca parlar in modo le plus simple possibile. In consequentia le linguas que servi como lingua ponte, veni sensibilemente simplificate. In scientia linguistic on parla de 'lingua franca', quo significa: lingua quasi sin grammatica. Tal lingua franca, in initio excessivemente primitive, lingua del commerciantes migrante ultra le frontieras, developpava se. In tempores de pace durabile e de contactos cultural inter le populos parlante linguas diverse, le lingua franc deveni ric e capabile a exprimer materias e ideas de omne genere. Pois, quando le grande imperios del antiquitate habeva unite omne populos civilisate in un stato universal, le autoritates videva interesse in usar le lingua franc tamben in le armea, in le administration, jurisdiction pro le populos parlante linguas diverse, ma comprendentele lingua franc. In plus le lingua franc deveniva tamben lingua del scientia e del literatura, - lingua de omne personas, qui sub le mesme domination participava al mesme cultura commun.

Tal developpamento repeteva se desde le aurora del civilisation, successivemente in le Imperios Sumerio-Akkadian, Medo-Persian, de Alexandro e de Roma. Le humanitate ha sempre superate le barrieras lingual, e le plus grande civilisationes formava lor linguas universal. Assì nostre ancestres ha trovate le solution del problema del lingua universal ja quatro veces durante le ultime quatro mille annos: Le lingua franc del epoca, le lingua del parolas commun, deveni lingua del stato universal e de facto lingua universal.

Ciclo del lingua universal

Ora, si nos considera este fenomeno ciclic in le historia quatro-millenari del lingua universal, e vide, como tamben nostre linguas se developpa, nos arriva a recognoscer que le movemento ciclic lingual continua in nostre dies, e in qual fase nos sta: Le plure mille parolas commun in le linguas moderne son quasi elementos commun de un lingua ponte 'in stato de nascentia', ex le qual va developpar se le futur lingua universal del civilisation moderne. Previdente tal developpamento le autor permitte se, scriber este studio - tentativemente e in modo exemplar - in un lingua franc del parolas plus-minus universalmente commun in le moderne linguas decultura.

Ante continuar a persequer le grande linea de nostre essayo, il sembla utile necesse examinar particularmente certe notiones e expressiones, que sta como elementos fundamental in le construction e concretisation de nostre vision.

Que es cultura? - Qual cosa es civilisation?

CULTURA es le nomine collective de omne activitates human que crea valores social, como lingua, religion, agricultura, economia, tecnica, arte, architectura, literatura, scientia, filosofia etc. Este valores son transmisse de un generation al altere per medio de tradition et education.

CIVILISATION es un specie de cultura. Civilisation existe durante un epoca particular e crea un societat organisate e consolidate, in le qual omne participantes pote viver unite, como membros de un grande communitate.

Con certe approximation on pote dicer, que civilisation es le infrastructura, preponderante material, del societat; e cultura es le superstructura preponderantemente spiritual del societate. Civilisation es le minime unitate in studio historico-cultural, a qual nos arriva, quando nos cerca comprender le historia cultural de un pais. Si per exemplo, nos vole comprender le historia del USA, del Statos Unite de America, nos non va comprender le origine del cultura e del institutiones american, como governamento federal e representative, democratia, industrialismo, monogamia, cristianismo etc. Pro comprender nos debe reguardar ultra le frontieras del USA, verso Europa e tamben ultra le presente: in le passato historic de West-Europa, in le seculo ante que Columbo habeva transversate le Atlantico. Totevia, pro facer comprensibile le historia cultual e le institutiones american, non es necesse reguardar in le spatio ultra West-Europa (verso le Oriente) e tampoco in le tempore ante le origine del civilisation grecoroman. Este limites de spatio e de tempore defini un grande unitat, un grande societate, in le qual participa le Statos Unite, le Grande Britannia, Canada, Australia, Espania, Portugal, Finlandia, Checoslovakia, Polonia, Germania, Hollanda, Belgio, Danmark, Svedia, Norvega, Hungaria, Rumania. Nos pote nominar estesocietat: le Civilisation Cristian-Occidental.

In modo analoge,si nos commencia con Russia, Grecia e Yugoslavia, Bulgaria, e nos cerca comprender lor historia cultural e institutional, nos arriva al civilisation Cristian Ortodoxe.

Analogicamente, si nos comencia con Marocco, Algeria, Egypto moderne, Syria, Irak, Pakistan e Afganistan, e nos cerca comprender lor historia e le institutiones, nos arriva al civilisation islamic. - Comenciante con India o Ceylon, nos arriva al civilisation Hindu. Commenciante con China, Japon o Corea, nos arriva al civilisation Extrem ORIENTE.

Un civilisation irradia ultra le frontieras de un stato o nation, dunque non es limitate a un stato o nation, ma include plure communitates national, que possede un tresor de tradition commun. Pro le studio culturhistoric, le limites geografic, historic e cultural de un pais es troppo restricte. Le minime Unitat in un tal studio es le quadro e terreno de un civilisation.

Un civilisation include plure communnitates national, le quales possede lor tresor de tradition commun in lor aspectos essential. Le civilisation es plus antique que le statos appertinente al commun civilisation. Le civilisation occidental existe desde mille trescento annos, contra que le regnos de Anglaterra o de Hungaria existe desde mille annos - e le Statos Unite de America desde minus que duo cento annos. Le statos ha un vita relativemente breve, contra que le civilisationes ha un vita relativemente longe. Le civilisation occidental ha viste le disparition del Monarchia Austro-Hungarian e va vider ancora le disparition de altere statos.

Dunque nos recipe un melior vision del historia, si nos studia civilitiones vice statos.

Le SOCIETAT es un COMMUNITAT organisate de personas qui apprende laborar unite. Le COMMUNITAT es un gruppo de personas non necessarimente organisate, ma unite per le voluntate e capacitate pro conviver e collaborar. Nos cognosce societates non civilisate e societates civilisate. Un specie particular de societate es le ECCLESIA - multo importante, como nos va vider - pro le lingua universal. Quo es Ecclesia? Pro comprender nos debe saper que civilisationes son fenomenos ciclic, que veni e va via, fenomenos que emerge e dispare. Le alternante ascension e declino de civilisationes servi al emergentia e crescentia del religion, como nos va explicar in le quarte parte de nostre studio. Hic in breve: Collapso e disintegration de civilisationes es stimulo que produce plus alte intuitiones in religion. Assi, un del plus profunde leges del vita spiritual es le facto, que per suffrentia nos apprende. Le Ecclesia cristian nasce ex le travalio spiritual causate per le collapso del civilisation grecoroman. Cristianismo ha radices judaic e zoroastrian. Judaismo e zoroastrismo nasce ex le collapso del civilisations syrio-aramaic, como nos va vider in le secunde parte de nostre studio. (Le regnos de Juda e de Israel era duo del numerose statos del civilisation syrio-aramaic). Le prematur extinction del statos Juda e de Israel, e le disparition del sperantia pro un nove independentia politic, faceva nascer le religion del Judaismo. Judaismo habe su radices in le Mosaismo, que eveni ex le collapso del antique civilisation egyptian. Le precursor de Moses es Abraham, qui recipe su illumination in le seculos dece-none ante Cristo per le collapso del Stato Universal de Sumer e Akkad, vehiculo del plus antique civilisation cognite.

CIVILISATIONES son fenomenos ciclic que ascende e declina. Al contrario: le religiones superior, como nos va vider, non es ciclic, ma linear, in tanto que le religiones subsequente representa un sempre plus alte nivello de intuition, de intellection e de developpamento spiritual.

Le ECCLESIA es un societat adherente a un religion superior.

Un religion superior es basate super un fide destinate a portar le homine in spiritual communion directe e individual con un mundo metafisic, con un ESSER plus alte del homine (transhuman) creator del homine. Dunque ecclesia es le vehiculo institutional del contento spiritual, del contento spiritual de un religion superior, in tanto que institutiones es psichic relationes organisate e formalisate inter un grande numero de individuos.

Le plus cognite INSTITUTIONES es: totem, tabu, matrimonio, societat, nation, stato, rito, religion e LINGUA. Civilisation e ecclesia es portate per le rete del societate.

Societate, civilisation e ecclesia son inseparabile. Omne rete social es vehiculo de cultura e lingua. Il es impossibile studiar un linqua efficacemente sin studiar le cultura, le societate, le civilisation e le ecclesia conjuncte con le lingua.