Civilisation e lingua universal/Prime Parte/Capitulo 2

by Stefano Bakonyi

2. LINGUA UNIVERSAL: NATURAL O ARTIFICIAL

Le vision - le vista - le opinion - que nostre publico in general ha de Lingua Universal" sembla confuse e superficial, si non francamente false. False proque le expression universal o mundial sembla inseparabile del appendice 'artificial e constructe'. Le libro francese "Histoire de la langue universelle" per le professores Couturat e Leau (Paris), non es le historia de real linguas, ma solmente le presentation del innumerabile productos de fantasia e logica a priori, como era proposite per le filosofos Descartes e Leibnitz ca. trecento annos retro. Tal linguas artificial veni ancor hodie propagate como 'mundolingua', lingua mundial, que, studiate e practicate per omne esseres human, deberea unir les in pace. - Simile le "Précis d'Interlinguistique général e spécial" de Monnerot-Dumaine (libr. Maloine, Paris (1960).

Este professores cognosce ben le historia del culturas classic e le innumerabile vocabulos grec e latin; ma in lor obsession 'linguipare' et in lor dogmatic querelas nemo pensava al essentia del lingua: que lingua es elemento essential del cultura. Illes semblava creder, que le hellenismo es le initio del cultura. In lor tempore nemo sapeva, que existe un real historia de linguas universal natural desde quatro mille annos, e que real linguas universal ha alora functionate in le tote territorio cultivate de lor epoca.

PROBLEMA DIFFICILE:

Pro avantiar un problema difficile, on ha interesse a cognoscer anterior experientias, sia con resultatos positive o negative. In retrospection on trova solutiones facilemente, proque le situation presenta se differente hodie et in le situationes passate. Totevia in un certe passato on trova casos et exemplos plus o minus adaptabiie a nostre situation: non rar nos trova errores perpetrate per nostre precursores, errores con consequentias fatal - errores que nos debe e pote evitar.

Ora, precisemente le saper historic, le vision del passato del linguas universal, manca al sinominate 'interlinguistas" 'fantalinguistas". Tal protagonistas, fanatic apostolos viveva e vive ancor in un illusion naive. Illes pensava e pensa ancora que le lingua universal debe esser un construction schematic, a priori, le plus simple possibile, regular e neutral in respecto a omne populos. On non sape e non vole vider, que le ver lingua universal historic monstra nos un via practicabile tamben pro hodie, pro trovar ie lingua auxiliar natural, correspondente a nostre epoca.

Observatores acute constata, que le seculo dece-novesime comenciava perder le vision historic, vision, que anterior seculos possedeva. Dunque non es un hasardo, que in le seculo dece-novesime appare le prime linguage vastemente propagate.

Nunc, in le vintesime seculo, le conscientia historic reappare, como demonstra le obra colossal de ARNOLD TOYNBEE: 'A study of history' (Oxford university Press, London, 12 volumines, 7170 paginas) e altere su publicationes. - Le autor del presente studio eveni ex tal atmosfera historic e debe multissimo ad Arnold Toynbee.

Le studio del ver linguas universal historic offere le avantage de dar nos informationes importante et essential pro un VER INTERLINGUISTICA HISTORIC. Le millennios passate ha eliminate quasi toto que non es importante. Dunque nos ha un collection selectionate del real interesse. Scientistas e studentes ha a lor disposition ja selecte. A notar que ex le voluminose francese "Histoire de la langue universelle" (Couturat e Leau) le historic investigatores va trovar nihil; le libro ha un false titulo: illo deberea esser 'Historia del linguas artficial'. Le ver historia del ver linguas universal debe ancor esser scripte. Nostre studio presente es un prime tentativa.

Le studio del ver linquas universal illustra, que lor caracter era sempre ecumenic, que le linguas universal unificava le homines culte de lor epoca, omne homines qui ha besonio de contactos supranational. Al contrario, le linguages artificial separa le homines in vice de unir les, divide les in adherentes de differente sistemas inventate. Le lingua que vos lege in este momento es plus tosto un tentativa de anticipar le lingua universal veniente, lingua basate super le plure dece mille parolas universal, note al moderne poliglotte homines culte.

Parola corpore del pensata.

Le parola e le structura natural non solo es simbolos cultural, ma es le ver corpore del pensata. Analogicamente le parola e structuras del lingua universal es le corpore del commun pensata de omne homines participante in un civilisation. Dunque, cambiar formas historic resultante ex evolution, es absurde, proque le passato historic manifesta le intrinsec natura del homine e de su lingua. Ergo le passato non debe esser manipulate e deformate. In contrario, le PASSATO debe esser recognite como essential, e dunque merita esser integrate in le presente. Le commun passato es de facto presente in le formas commun del linguas moderne; il es effectivemente lor denominator commun.

Pro quo non usar le tresor del vocabulos universalmente cognite? Pro quo deformar los, substituer los per schemas artificial? Fin tanto on non sapeva, que lingua universal es un facto historic, le nonsenso de substituer parolas per artificiales incomprensibile, tal nonsenso era un poco excusabile. Tamben le autor mesme de nostre studio era victima del nonsenso durante su Odyssea de un 'lingua artificial' al altere, como ille lo ha descripte in su 'confession', in le prologo al presente studio. - Ma ora, este essayo in mano, nos sape, que linguas universal natural es un realitate establite desde quatro mille annos, apparite in quatro incarnationes successive con sempre plus grande successo. In consequentia, tal nonsenso non es plus excusabile.

Le idea de un lingua universal ha perdite credito in le circulos cultivate moderne, proque on ha presentate 'mundolinquas' que effectivemente era 'fantalinguages' artificial, incomprensibile. Ora, in le perspectiva historic del ver linguas universal, le amicos del idea pote recuperar le credito perdite e requirer le mundo pro lor moderne ideal.

Le lingua universal es un fenomeno human.

Fenomenos human es minus obediente a leges rigide que corpores astronomic, e non es preste a sequer rigide schemas inhuman e vocabulos artificial. Le tentativa de explicar le fenomenos human per medio de analogias ex le campo mecanic inanimate, es fallacia. Si, per exemplo, on compara le lingua con un locomotiva, proque ambes es medios de communication, insistente que le locomotiva artificial servi melio que le cavallo natural, on obscura le problema vice perluminar lo. Nos non pote explanar un fenomeno human (como le lingua universal) per medio de analogia non-human (locomotiva, ma solo per medio de altere fenomenos human (como cultura e civilisation). Le fisica, como le locomotiva) es mundo exterior - le psiche (como le lingua) es mundo interior, es nos mesme. - Le machina es governate per 'causa et effecto'. Esseres vivente, assì le human, es governate per 'stimulo e responsa'. Le responsa del homine al stimulo es partialmente libere, non inevitabile, non previsibile. Al mesme stimulo le responsa pote esser differente, non es causalmente determinate; human actiones non es mecanic effectos de causas. In decisiones human inter alternative possibilitates, sovente le prevision de un scopo es plus importante que effectos e influentias del passato. -

Le rigide schemas de linguas artificial es plus simile a mecanismos que a esseres human. Linguages pote esser fabricate como on fabrica locomotivas. Un ver lingua universal non pote esser fabricate: nasce e cresce, deveni como un planta; vole esser cercate e trovate, debe esser discoperite. Assì le ver interlinguista es un investigator, un requisitor scientific, un ingenio, non un fabricator.

Le lingua es medio de transferimento de cultura. Le transferimento debe esser facte per parolas cultural, juncte per tradition al elementos cultural. Eliminar le nomine traditional e adoptar un altere nomine pro un elemento cultural transferite, significa le perdita del tradition associate al nomine traditional.

Nos es le historia? Le lingua universal es parte del historia. Promover le lingua universal nascente es facer historia pro le humanitate. Propagar e promover un linguage artificial significa exir ex le historia.

On sape, que certe personas non estima le historia, non vide su valor. Illes minusprecia, despice le vision historic in general. Tales son habituate a parlar del futuro, e non realisa, que ja pro comprender le presente, on debe saper le genese de este presente, i.e. le historia. E previder le futuro sin comprender le presente es cosa purmente speculative.

Claro que nostre mundo sta in un CRISE: Un maxi-developpamento tecnic contrasta con un minideveloppamento moral, e con un manco de lingua universal correspondente a nostre civilisation moderne. Nos pote e debe apprender ex le historia del prime civilisationes. Este historia monstra nos, que nostre ancestres del prime civilisationes, (sumerian), ante quatro mille annos, son arrivate a lor lingua universal natural, e como illes son arrivate a lor lingua universal, que durante seculos ha functionate perfectemente.