ჟოლი

ჟოლი ავტორი: ვაჟა-ფშაველა

1901 წელი

ვითომ მე ბედნიერი ვარ? ჩემს პატრონს, ჩემს მთიდან მომთხრელს და აქ ბაღში დამრგველს, ჰგონია, ბედნიერება მომანიჭა, რაკი უღრანს, უდაბურს ადგილს მომაშორა და თავის ზვარში დამრგო. მილით მოყვანილი წყალი მრწყავს. ჩემს ბატონს ჰსურს ბევრი, ბევრი ნაყოფი მივცე. ერთგულად მივლის, მლალაობს; ზოგიც ჩემს გულში ჩაიხედოს, მე რაღას ვამბობ! არამია მასზე ჩემი ამაგი. ჩემი ნაყოფი, რადგან გამაუბედურა და ჩემის უბედურობით თვითონ ხარობს. რად? რისთვის მომაშორა ჩემს საყვარელს ბინას. ჩემს საყვარელ ადგილს, სადაც მე პირველად ვიგრძენ სიცოცხლე, დავინახე ცა და მზე.
დიდრონი კაკლის ხე მჩრდილავს. ახლოს მიდგა ვარდი, იასამანი, ზამბახი, ათასნაირი ჩემი უცნობი და უნახავი ყვავილი. ისინი ხმას არ იღებენ, კმაყოფილნი არიან თავის ბედისა, რადგან აქ გაჩენილან, აქ აღზრდილან, – მათი სამშობლო აქ არის და ან კი რა უნდა სთქვან?!. ვის რად დაემდურებიან? მე როდი მთვისობენ, ვეჩოთირები, დამცინიან: „აქ რა გინდა, შე მთიულო, შენა! წადი, მთაში წადი!“ ვაზებიც იმათ ემხრობიან… ჰო, იმათ კიდევ რამ ეთქმით. ეს უტვინონი, ეს დაღრეცილ-დაბრეცილები რითიღა მამეტებენ თავსა? ნუთუ იმითი, რომ მათრობელას იწველიან და ნაწველით კაცთა გონებას აბრმავებენ? რა მეთქმის ან კი! ყველასაც თავისი თავი მოსწონს და ამის გამო სიცოცხლით ხარობს.
ჩადუნაზე უხეირო, უგერგილო მცენარე სხვა რომელია? ისიც კი თავს მამეტებდა, როცა მთაში ვცხოვრობდი: გაზაფხულზე ამოეყუდებოდა, მაღლა-მაღლა წამოვიდოდა, მჩრდილავდა. ვითომ არ ვიცი, მისი აზრი რა იყო? ჟოლი დავჩრდილო, ყველამ მე დამინახოსო. ზვრის მცენარეთ რომ იცოდენ, ჩემი სამშობლო როგორ ლამაზიც არის, ხომ ამას არ იტყოდენ და არც იფიქრებდენ. არ იციან, არა! განა იციან, როგორ მიყვარს ჩემი ძველი ბინა? იციან, როგორ მელამაზება იგი? როგორ მიყვარს ის ჩაბნელებული, ნესტით გაჟღენთილი ხევი, ჩემი აღმზრდელი, სადაც მე დიდხანს ვხარობდი სიცოცხლით. რა დამავიწყებს იმ დიდრონს წიფლებს? რა დამავიწყებს ბუერას, მოცხარს და თუნდ ჩემს მოქიშპე ჩადუნას? პირდაპირ ხავსმოკიდებული კლდე მედგა, ნამობით ცრემლს აწვეთებდა დაბლა სიპებზე და მის თავზე ჩაყოლიება ძირტკბილის ფოთლები გადმოძაბულიყო.
ზაფხულობით ვარდისა ხშირი სტუმარია ბულბული: მთელს ღამეებს აქ ატარებს, გალობს და გალობს, მაგრამ მე მისი გალობა მხოლოდ მწუხარებას მგვრის, მიძინებულს ნაღველს აღვიძებს ჩემს გულში. უყვარს საცოდავს! და განა… განა მე არ მიყვარს?! ის იქვე დარჩა, ვეღარა ვხედავ თვალით, ვერაფერს ვეტყვი და ვერაფერს მეტყვის, მხოლოდ გონებაში და თვალებში მელანდება მისი სახე, ვერ დავივიწყე; არც მინდა დავივიწყო, არც იმასთან წასვლა შემიძლიან, რომ ერთხელ კიდევ მენახა თვალით; ვის დავაბრალო იმასთან ჩემი გულის დარდები? აქედან იქ არავინ წავა. საბრალოს იმასაც ძალიან ვუყვარდი, რამდენჯერ ეცადა ხევს გაღმიდამ ჩემამდე მოეწვდინა თავისი ყლორტები და მომხვევნოდა, მაგრამ ვერ შესძლო, იმისი გამოწვდილი მკლავები დაკიდებული დარჩა ხევში და ისე გავშორდით, ერთმანერთთან პირი ახლოს არ მიგვიტანია.
იმის ყოფა-მდგომარეობისაც აღარაფერი ვიცი. მხოლოდ ერთხელ მილით მომდინარმა მდინარემ მომიტანა მისი ამბავი, არ ვიცი, როგორ მოხდა ან ესა: „ჟოლო, ჩემო სიცოცხლევ! დაგატყვევეს შენ და დატყვევდა ჩემი გულიც: შენმა თვალით უნახაობამ უდროვოდ დამაბერა, გული მომიკლა, დიდხანს ვეღარ ვიცოცხლებ; გეძებ თვალებით და ვეღარ გხედავ, წელი მწყდება, მუხლები მეკვეთება. ნეტავი თავის პატრონსა სთხოვდი, მეც გამოვეთხარე აქედან და შენს ახლოს დავერგე; შენის გულისთვის სამშობლოს დავთმობდი; მაგრამ ესეც მოუხერხებელია, – შენს თხოვნას საით გაიგებს, ადამიანმა ხომ ჩვენი ენა არ იცის?! იყავ ბედნიერ, ჩემო სიცოცხლევ, ღმერთმა, ეგები, შენ მაინც დიდხანს, დიდხანს გაცოცხლოს. მე მოვკვდე, შენ იცოცხლო. შენთვის მკვდარი მაყვალი“.
საბრალო! ძნელია სიყვარული, ნამეტნავად ჩვენ, მცენარეთათვის: კაცთა და ცხოველთ სიყვარულს სამზღვარი აქვ, ხოლო ჩვენ სიყვარულს არა. მთაში რომ ვცხოვრობდი, რამდენჯერ მინახია მყვირალი ხარ-ირემი, როცა იგი ტოლს, თავის სატრფოს ეძებდა; რამდენჯერ ვნების ორთქლი დაუფრქვევია ცრემლნარევი იმას ჩემს ფოთლებზე. რად უნდა ფურს ტოლის დაღონება? რად ემალება? ჩვენ ხომ ეგ არ შეგვიძლიან? განა რომ იმიტომ – დატანჯოს, სურვილი გაუათკეცოს? სულ რომ ხართან ვიყო, მოვწყინდები, იქნება კიდეც შევჯავრდეო, ჰფიქრობს. ხანდახან დაემალება ხარსა, ამით მის გულში თავისდამი სიყვარულსა ზრდის, აძლიერებს. ჩვენ, მცენარენი ამას ვერ მოვახერხებთ. ჩვენი სიყვარული უმანკოა, ხოლო ჩვენ უძლურნი ვართ: ძალიანაც რომ გვინდოდეს ერთს მეორის შველა, არ ძალგვიძს, ხშირად გრძნობას სიყვარულისას გულში ვიკლავთ. ვერ ვაღწევთ საწადელს. ადამიანთ ბევრი საშუალება აქვთ, მიაღწიონ თავის სურვილს, ერთმა მეორეს თავი შესწიროს, უშველოს.
ერთხელ შევესწარი, მეკოპართ მოჰყვანდათ ტყვედ ტურფა ქალი. საბრალო ტიროდა, ცრემლით და გოდებით თვალებს ითხრიდა, რამდენიმე ნამი ცრემლისა ჩემს ფოთლებსაც დაადინა, კაბის კალთა ტანზე მომახლო. შემეცოდა ძალიან საწყალი! მეშველს, მხსნელს ნატრობდა. ძმებსა და ნათესავებს ახსენებდა მოთქმაში: „სადა ხართ, ჩემო ძმებო, სადა, რომ არ მომეშველებითო?!“ – ამბობდა. მინდოდა მიშველება, მაგრამ ვერ შევძელ, მხოლოდ მეც იმის ტირილზე ტირილი დავიწყე. მეკოპარნი და ქალი ტყეს მიეფარნენ. ახლა სხვანი მოვიდენ, შეიარაღებულნი, დაფაციცებულნი. ერთმა მეორეს უთხრა: „შეთევ, შეთევ, აი კვალი, კვალი აქ არისო!“ და უფრო აჩქარებით გაჰყვნენ მტერს კვალდაკვალ.
მალე თოფების ხმა გაისმა და მალე სულ სხვა სანახავი ვნახე: იგივე ქალი იმ ორ კაცს უკანვე მოჰყვანდათ. ეხლა ქალი აღარ ტიროდა, იცინოდა. ლაზღანდარობდა, კაცებს ეშველათ იმისათვის, გამოეხსნათ მტარვალთა ხელიდან.
მე ვინ მიშველის? ჩემი მაყვალი? საით და როგორ, რომ ადგილიდან ვერ იძვრის საცოდავი? მარტო ოხვრა-კვნესა რას გვიშველის ან მე, ან იმას? – არაფერს. არ შეგვიძლიან ფრენა, არ ძალგვიძს სიარული. აქ რა დამაყენებდა, რომ ან ერთი შემეძლოს, ან მეორე, – გავიპარებოდი და, როგორც წინათ, მაყვლის პირდაპირ, იმ ჩაბნელებულ ხევის პირზე, ვიცხოვრებდი, – უდაბურს, უღრანს ადგილას, სადაც კაცის ხმა იშვიათად გაიგონება. დაე, დამდებოდა დიდი თოვლი, მძიმე, ვეთელე ზვავსა, ირმებს და შვლებს წმინდა ჩლიქებით, ვეფხვებს მძლავრის ტოტებით. მაინც დიდს სიამოვნებას ვიგრძნობდი, მაინც ბედნიერი ვიქნებოდი…
მე ლალაობა არ მიყვარს, არცა ვარ ჩვეული. დაე, ჩემი ნაყოფი ესვლიპა უმსგავს, ბანჯვლიანს დათვსა, – იმაზე ალალი იქნებოდა ჩემი ნაყოფი, რადგან ისიც ტყის შვილია და მეც.
აგერ ჩემი პატრონი მობრძანდება თავის ცოლ-შვილით ბაღის დასათვალიერებლად. გვერდზე წერწეტის ტანისა, ნაზის სახისა ყმაწვილი ქალები მოსდევენ, მოვლენ, დამიწყებენ ხელებით თითხნას, სინჯვას, იტყვიან: „ოჰ, ჟოლას კარგად მოუსხავ, მაგრამ არ დამწიფებულაო“. დამწიფდება ჩემი ნაყოფი და უმადურად სჭამენ, ერთხელ რა არის, ერთხელაც არ ამოსცდებათ პირიდამ სიტყვა, რომ ჩემი გამჩენი ადიდონ, იმასაც მადლობა შესწირონ.
დიაღ, გამჩენი ადიდონ, რომელმაც თვით ისინი და ჩვენ ყველა – სულიერი და უსულო, გაგვაჩინა და ყველას მშობლიურის სიყვარულით გვივლის და გვლალაობს.