ორთუაფალი ოლაჸაფეფი
ათე სტატიას რაგადი მაღვენუნა ბაღანეფიში დო რდილეფიში დუდიში ორთუაფალ ოლაჸაფეფშენი. ნამნეფით ამდღა ნაკლებათ შე–ბხვადუნა. ნამთინეფი ხოლო გვალო გოჭყოლადირი მაფუნა. თაში ნამდა, თე ოლაჸაფეფც ასეიან ბორჯის ნანდული ისტორიული ეთნოგრა–ფიაში შური შილებე უნთხანდას.
,,სადუას“ ოთხი ნეძით ლაჸაფენდეს. ართი ნეძის ბონას ქიგიორინუანდე დო უჭყანდეს შხვა ნეძეფიში ჸოთამას. მიდგა მახვამილუანდ, მოგებულო თინა ითვალუდ დო დამარცხებულ ნეძის თინა იღანდ.
მაჟრა ოლაჸაფეშა ,,ჭარკანტუა“ უჯოხოდეს. გაკეთენდეს ჯაში დიდ ბურთის დო ხვარჩინც მოგუდ თიჯგურა კეტით ოჸოთანდეს. მიდგა ლელოს მითიღანდ, მოგებულო თინა ითვალუდ.
,,ციხირძინობიაშია“ დიხას დიდ ტომბა მუკის გეშანთხორჷნდეს. მოლაჸაფეფიში გვერდი ეშანთხორილ დიხას ქინოდერთჷდ. გვერდი გალე მინდორც ჭიჭე მოშორებულო ქიგედერთჷდ. გალენარეფი თითო–თითოთ გითორულაფირო ოცადუდეს ეშანთხორილ დიხას ქინასხაპესკონი, მარა დოხვამლარეფი ჩხუპის დოუჭყანდეს დო ვემიაშქვანდეს. მითინი ქინასხაპანდჷდა, თექი ართ–ართ არდგილც დეკჷნენდ. ნამთინეშა ჟირხოლო მხარე ართ დროს გჷნიშ შეტევაშა, მაჯინუ კოჩი ნანდულ ჩხუპო მირჩქინანდ.
,,შინკობაია“ მოლაჸაფეფი დიხას ქიგინჯირუნა, ითამც შინკეფი რდანი თეში. ართი კოჩი ბაღანას თხილანც დო ჯოღორი ხოლო ჸუნცუ. მაჟრა კოჩი მახინჯი რე. მებაღჩე ქეკათხოზუ მახინჯის დო აჭოფჷდა, გომორძგვილი იჸუაფ.
,,აჩიბაში“ ართ დიხას გეხე ,,დედები.“ მოლაჸაფეფც თიშ ბირგულშა ოძირაფალი კითეფი აფუნა გედვალირი. დედები კითეფც ხეს მი–ოგანც დო იჩიებუ აჩიბიჩი ბაჩანაკი. ძუაძელი სატყვაცელი, იწელი ბუწელი, ტყობი, კვაჯი გიოდინი, გიოღური, ვაძირადა, აშო მორთი. ქოძირადა იშო მეუ. ტყობი დიტყობუ, კვაჭი გორჷნც. ტყობიქ გაიწენტ დო დედების ხასლას ქალუდოხოდუდა, კვაჭის თიშა ხე ვემკავალე დო გომორძგვილი ხოლო თინა იჸი.
,,ჭადრაკიას“ 24 წკირით ლაჸაფენდეს, წკირეფც ხეშგურეფშა ქიგინწკარუნდეს დო ეშე ოჸოთანდეს. ართი წკირი მერჩქინელი ორდ. მიმისუდ თე წკირით ვაჭოფედ, მუში წკირეფი შხვას ოკო გინოჩუკო.
ჯვეშ მარგალეფც სხვა ოლაჸაფეფი ხოლო უჩქუდეს. მაგალითო, ,,თუთა–ბჟა,“ ,,გინოსხაპუა,, ,,კენჭობაია," ,,ცირკანტია,“ ,,ცინდაფა,“ ,,მოლაკვატაფა,“ ,,შქურ – დუმიში დო შქვილდოსაგანიში“ ჸოთამა, ,,თარხვანტიაშ ჸოთამა,“ ,, ქულაია“ (ასკინკილა), ,,მაჭყუდია,“ ,,წიწი–კვაკვა,“ ,,როსტოკაკა,“ ,,კიდობანია,“ ,,გულობაია“ დო შხვა.
ოსხაპურეფშე არძაში უმოსი პატიი გეძუდ აფხაზურ დო ლეკურ ოსხაპურეფც. სოლეთ გიშარჩქუდ ბიწკეფით სხაპუა. შარაში გინოჭკირუა ( ოსურეფშა ). სხაპუაში ბორჯის მიოგანდეს ჩონგურც, ლარჭემც, კოპეშიაში ჭიანურც. უჩქუდეს დარაიაში, გარმონიში მეგამა ხოლო, ჯგუფური ოსხაპურეფშე ... ,,ძაბრალე,“ ხუჯიში ოსხაპური ,,ოხოხოია.“
მუჭოთ ჟი ბრაგადანდით, ბრელი ჯვეში ოლაჸაფე ასე გოჭყოლადირი რე დო, შილებე, ბრელი ხოლო ასეიან კოც ოძიცეთ ვაბაღუდას, მარა არძა თინეფქ მუშ დროს დიდი საქვარი ქიმინეს დო ამდღარი კულტურაში დორცხუალას.