ნაპრალნი

ნაპრალნი ავტორი: ვაჟა-ფშაველა

1902 წელი

პირდაპირ იდგნენ დიდ მთათა შორის. დაბლა მდინარე ღრიალებდა გაბრაზებული, ასქდებოდა დიდრონს ლოდებს, თითქოს ეჩხუბებოდა: ნუ მიშლით, გზა მომეცით, მინდა თავისუფლად ვიდინოვო. მაგრამ ამაო იყო ყოველივე მისი მეცადინეობა, – ლოდები წარბსაც არ იხრიდენ; ხოლო მდინარის ტალღების შენახეთქები, ამ ლოდებზე წინწკლებად ქცეული, ნისლის მსგავსად ესხმებოდა ამ ნაპრალთ; იქაც ვერა სძლებდენ, ისევ წვეთ-წვეთად მდინარეშივე ჩადიოდენ… ეს ნაპრალნი მხოლოდ ერთმანერთს შესცქეროდენ. არც ერთ მათგანს არ შაეძლო მაღლა აეღო თავი, ან გვერდზე მოეხედნა, იქით ან აქეთ. ძალაუნებურად უნდა ერთს მეორისათვის ეცქირა თვალ-წარბში. ერთად ყოფნამ, ერთმა ჭირმა და ლხინმა შეაყვარა იმათ ერთმანერთი, თუმცა ერთად მისვლა არ შაეძლოთ; ერთი გამოღმა აყუდებულიყო, ხოლო მეორე – გაღმა. ან რა ჰქონდათ გასაყოფი – მამული თუ ფული? თუ, ვინიცობაა, სიყვარულის საგანი რამ? არც ერთი, არც მეორე; მათი ნდომა-მისწრაფება თავთავის გზაზე დიოდა, ერთისა მეორეს არ ეღობებოდა წინ. იქნება შურდათ რამ ერთს მეორისათვის და ამით ედაგებოდათ, ეწვებოდათ, ეშხამებოდათ გულ-ღვიძლი და ნატრობდენ ამას: ღმერთო, მე მომეც, მაგას წაართვი… ღმერთო, ეგ დაამხე, მე ამამაღლეო?! არა, არა. მათ შორის შურის გესლს ადგილი არ ჰქონდა. რაც ერთი იყო, იგივე მეორე; იგივ სალი მკერდი დაყაშებული და შიგა-შიგ დახავსებული, ალაგ-ალაგ გადმოკიდებული ძუასავით ბრაწი და ობლად მომჩინარე დეკა… სწვიმდა თუ სთოვდა – ორივესთვის; ქარი ხვიოდა – ჰაერის ტალღები ორივეს ერთნაირად ჰხვდებოდა. ზვავი ჩამოწვებოდა – ორივეს კალთაზე და მუხლებზე ერთნაირად დალაგდებოდა.. ხოლო მზე, შეიძლება, გაღმითურს უფრო ათბობდა, ვიდრე გამოღმითურს, მაგრამ იგი ამ მზისაგან მკერდზე დანასხურებ სითბოს მოპირდაპირე თავის მეზობელს უზიარებდა, უგზავნიდა. ან კი რას ვამბობ?! იქ შურს რა უნდა, საცა სიყვარული და სიბრალულია! ორივეს თავზე სვავები დაჰფანფალებდენ და დაჰყაშყაშებდენ; ორივეს ლეშის მაძიებელი ყორნები ერთნაირად შეჰყრანტალებდენ.
– ჩვენ ერთნი ვართ, – ამბობდა ერთი, – ერთი სხეული ორად გაპობილი. ამ მდინარის ბრალია, ჩვენ ამან გაგვათავთავადა, გაგვაცალკევა და სხვასაც გვიპირებს რაღაცას.
– ვიცი, ძმაო, ვიცი. გგონია, არ ვიცოდე? ნუთუ ეგრე ბრიყვიცა გგონივარ? – უპასუხებდა მეორე.
ორივეს სიცოცხლე სწყუროდა და ორივენი ღმერთს ამას ევედრებოდენ:
„ღმერთო, ნუ მოგვიღებ ბოლოს! ღმერთო, გვაცოცხლე ჩვენც ამ მთათა შორის!“
ეშინოდათ გულში და ამ შიშის მიზეზი იგივე მდინარე იყო. გამოგვითხრის ძირს და დაგვამხობსო, – ფიქრობდენ ნაპრალნი.
„ნუ გეშინიანთ, ნუ, მაგრად, შეუპოვრად იყავით, ვერაფერს დაგაკლებსთ თქვენ მდინარე!“ – გაისმოდა რაღაც იდუმალი ხმა, ქარად შემოვარდნილი ამ ნაპრალთა შუაზე, ბნელს ხეობაში.
წარმოიდგენდენ თავის თავს დანგრეულ-დაფუშვილად, ლოდებად, ხეობებში მიფანტულ-მოფანტულად მდინარისაგან. ვინც უნდა, ფეხს დაგვადგამს, ვინც გინდა, ზედ დაგვაფურთხებს, აგვიღებს ხელში და გაგვისვრისო, – ფიქრობდენ ისინი.
დღეს იმათი ნაღველი უფრო დიდია: ერთს იმათგანს ეწვია დიდი, როგორც შავი ნისლი, ვეშაპი, დაადგა თავს და შუაგულზე დაუწყო ნგრევა, ბუნაგს იკეთებდა. ნაპრალი ცრემლსა ჰღვრიდა და ეხვეწებოდა თავის ძმას: „ძმაო, ნუთუ ვეღარაფერს მიშველი, ეს რა ღვთის რისხვაა ჩემს თავს?! ამიერიდან ჩემი იმედი სიცოცხლისა ნუღარ გექნება, მე მოვიწამლები, ჩემი დღენი უკვე დათვლილია!“
მეორე ნაპრალი ოხრავდა, მიშველება უნდოდა, ეწადა განძრეულიყო და ზედ დასცემოდა ამ შხამიანს ცხოველს, მაგრამ ძვრა არა ჰქონდა: „ვაჰმე, მოგიკვდა, ძმაო, ჩემი თავი! რადა ვარ ცოცხალი, რადა?! მინდა გიშველო და ვერაფერსა გშველი უბედური!“
– ჭკვიანად იყავით, ხმა ჩაიწყვიტეთ, თორემ მე გიჩვენებთ თქვენ როგორიც შველა გინდათ! – ბუზღუნებდა ვეშაპი, – ხომ არ გინდათ, თქვე უბედურნო, სულ დაგანგრიოთ და ნაცარმტვრად გაქციოთ?! მაშ სადღა წავიდე? საცა ფეხი დავდგი, ყველგან გლოვისა და ტირილის ხმა შემომესმა.
ნაპრალთა მიდამოებში ნადირობდა ვეშაპი და არა ცხოველს თუ ფრინველს არა ჰზოგავდა თავის გაუმაძღარი ფაშვის ამოსაყორავად. ნაპრალთა მიდამოები მალე აივსო ძვლებით, ბუმბულით, ნადირთა ბალნით და ბიტირით. საზიზღარი სუნი და სურათი დატრიალდა ნაპრალთა მიდამოებში. ორივეს სული ეხუთებოდათ, ჭირი ერთისა მეორისთვისაც ჭირი იყო. მაგრამ ღმერთმა ისინი ამ ერთს ჭირვარამს როდი დააჯერა. ერთში თუ ვეშაპი დაბუდდა, მეორეში ალმა მოიკალათა. ერთმანერთის მოქმედებას ეს ორი არსება კარგად ჰხედავდა და შეჰხაროდა.
ალი გადმოჯდებოდა სადგურის კიდურზე და ფეხების თამაშობით, თმაგაწეწილი კისკისებდა, ხედავდა რა, როცა ვეშაპი ნანადირევს სწეწდა და ჯიჯგნიდა; მისი კისკისი შორს, ძალიან შორს ისმოდა და მთელ იმ არემარეს ჰზარავდა.
დღე იგი ნაპრალის მღვიმეში იმალებოდა და ათასში ერთხელ, როცა იმედს აიღებდა, ადამიანი ვერა მნახავსო, მაშინ გადმოსკუპდებოდა აჩემებულს ადგილზე და თავის ჩანადინარს ოინებს უამბობდა ვეშაპს გაცხარებით, სხაპა-სხუპით, ხელების, ფეხების და სახის თამაშით, მოუღალავად; წყალთა ნაკადულივით მოსდიოდა პირიდგან სიტყვა-სიტყვაზე. ვეშაპიც გაკვირვებით ყურს უგდებდა და თან თავის დიდრონს ლაშებს აღებდა… თითქოს შეუყვარდა კიდეც მას იგი და „თავის-ქალი“ დაარქვა.
– ყოჩაღ, ყოჩაღ, ჩემო ქალო! ყოჩაღად მოქცეულხარ! – ხანდახან კიდეც გადალახლახდებოდა იმის ბუნაგში, ალთან ახლო ყოფნა ეწადა, მაგრამ ალი უფრთხოდა, გაექცეოდა და შორიდან მხოლოდ სიცილ-ხარხარს მიაშლიდა თვალ-პირში; არ ეწადა ჩაჰვარდნოდა ხელში ამ ბინძურს; ჰოო, ბინძური ბინძურს ერიდებოდა.
„ღმერთო, მამაო ზეციერო, გვიხსენ ბოროტებისაგან!“ – ამბობდენ ნაპრალნი. ნაპრალთა თავზე მდგომარე მუხები წყრომით არხევდენ ტოტებს: – „მოგვეწამლა, მოგვეშხამა ფესვები! თუ კიდევ დიდხანს გაგრძელდა ამ ბოროტთა მეუფება, ჩვენ ამოვიფხვრებით, გავწყდებით, გავხმებით! ღმერთო, დაგვიფარე განსაცდელისაგან!“
ალი ხშირად დღისითაც ჩამოვიდოდა ნაპრალიდან და დახეტიალობდა ხევებში, მთა-გორებზე. მდინარის, წყაროს პირზე გაიწეწდა თმას, მოჰყვებოდა მის ვარცხნას; დაიწყებდა ტკბილის ხმით მღერას, ხანდახან სალამურს უკრავდა და გულუბრყვილო მწყემსებს იბირებდა თავისკენ. პატარა გოგო-ბიჭები შემოესეოდენ გარს, იგი უცინოდა, სათითაოდ გულში იკრავდა და აღრჩობდა. შემდეგ მოჰყვებოდა კისკისს: „გაუწყდით თქვენს მშობლებს, რატომ ჩემები არა ხართ? ვინ მისცა თქვენი თავი თქვენს პატრონს?! რატომ მე არა მყავს შვილები? ჩემის სისხლისა, მცოდნე ჩემის ენისა, ზნეჩვეულებისა რატომ არა ხართ?!“ – ამის მომქმედს ალს ოდნავაც არ ეტყობოდა მხილება სინიდისისა; იგივე მხიარული, იგივ ლაღი, იგივე მოკისკისე და ლამაზი იყო ის წყეული.
ბევრჯერ მონადირეს მოსჩვენებია ჯიხვად. თოფნასროლი წაქცეულა და როცა მონადირეს გახარებულს ჩაუჭიდნია ხელი რქაში, თავის სახით სცემია ყელში და დაუხრჩვია, – „ნადირობ? მეც ვნადირობ, მეც! გესმის თუ არა?“ – და მოჰყოლია კისკისს.
ბევრჯელ ბევრი მწყემსი, თეოზე დაძინებული, დაახრჩო, დაახრჩო ბევრი მთიბელი დაღალულ-დაქანცული, ნაბადწახურული, ახლად გათიბულს ბალახზე ტკბილად დაძინებული; იმისთვის ეს ცოდვა ცოდვად არ ითვლებოდა. გულდაარხეინებული ბრუნდებოდა და კისკისებდა უდარდელი, უვნებელი. მაგრამ ალი, სიმართლე რომ ითქვას, არც გველეშაპს იზავებდა. ბევრად არ ეჭაშნიკებოდა იმის იქ ყოფნა და ცდილობდა იგი როგორმე დაეტანჯა: ამისთვის ალი ცდილობდა თავი შეეყვარებინა, მოეწონებინა მისთვის და უიმედო სიყვარულით დაეტანჯა. აკი კიდეც შეაყვარა? დღითი დღე ვეშაპის გულში ალისადმი სიყვარული იზრდებოდა. „როგორი ცქრიალა გოგოა ეგ შეჩვენებული! რა მოხდენილი, რა ლამაზი!“ – ბუტბუტობდა ვეშაპი თავისთვინ და თან ლაშებს აწკლაპუნებდა. ალმა ეს კარგად იცოდა.
– ეი, ბიძიავ – დაუძახა ერთხელ ალმა პირდაპირ, – სიყვარული მომწყურდა. მინდა ვინმე შევიყვარო, მაგრამ ვერავინ ვპოვე ამ ქვეყანაზე; არავინ მომწონს… მხოლოდ… მხოლოდ… გინდა გითხრა? არ გეტყვი, მე ვარ და არ გეტყვი!..
– ნუთუ, ნუთუ?!. როგორ დავიჯერო?.. განა არ იცი, ვინც არის შენი სიყვარულის ღირსი?! იცი კარგად… მე გულში ცეცხლი ამინთე, დაუქრობელი, – ეუბნებოდა ვეშაპი.
– მეც… მეც… მეც, ჰოო, შენმა, ჰოო, შენმა მზემ!.. – და კისკისით გაჰქრა ქვეყნის სივრცეში. „ვეშაპი მიყვარს, ვეშაპი მიყვარს!“ – გაისმოდა ხმა მისი დიდხანს ჰაერში. ეს ბუნების მტერნი ასე ქეიფობდენ, არშიყობდენ, ტკბილად ატარებდენ დროებას… ალი ეხლა ხევში, მდინარის პირას იჯდა და თმას ივარცხნიდა.
დრონი იცვალნენ. იმ არემარეში საზარელი ტანისა და საზარელი ხმის პატრონი ფრინველი გაჩნდა. ხშირ-ხშირად ჩამოავლებდა თვალს ნაპრალთ. უფრო ხშირად ამ არემარეს დასტრიალებდა თავს და დაჰყეფდა გულმრისხანედ, თითქოს იმუქრებოდა. ეს ორივემ, ნაპრალთა დაუპატიჟებელმა სტუმარმა, იგრძნო. მის ხმაზე ტანში ჟრუანტელი უვლიდათ; მისი დანახვა რაღაც შიშსა ჰგვრიდა ორივეს. ფრინველს მართლაც რომ აბრაზებდა იმათი ყოფაქცევა და დროს ელოდა ორივესთვის დღე დაებნელებინა. რა იყო მიზეზი? ვინ იცის. სხვა რა იქნებოდა, თუ არ ის, რომ იმას პირიდან ლუკმას აცლიდენ, ფრინველთა მეფის სანადიროში ნადირობდენ. შურისძიების დროც დადგა…
ერთხელ ალი ნაპრალის კიდურზე გადმომჯდარიყო. თავისებურად ლაყბობდა, იცინოდა და ვეშაპსაც აცინებდა, ხელებსა და ფეხებს ცელქი ბავშვივით ათამაშებდა, რომ ამ დროს საზარელი ჭექა გაისმა ცაში და ფრინველი მხრებმოკუმშული დაეცა მას თავზე. ოჰ, რა საშინლად დაიწივლა მაშინ უბედურმა! მის საშინელს წივილ-კივილს და გოდებას დაეყრუებინა მთები… გაჰქრა ფრინველი, გაჰქრა ალი. ვეშაპი თავისთვის მოიკუნჭა, უნდოდა მიჰშველებოდა თავის სატრფოს, მაგრამ სად შაეძლო ჰაერში ფრენა?! პირიდან დორბლებს, ცოფსა ჰყრიდა, ხვნეშოდა, კვნესოდა და უგემურად ილანძღებოდა. ამაოდ, ხმა ალისა და ფრინველის მხართაგან ჰაერის კვეთისა გაჰქრა… „სიფრთხილე, სიფრთხილე! – ამბობდა დღეს ვეშაპი, – სიფრთხილე მმართებს, დიდი სიფრთხილე! ჰხედავ, რა მოხდა? ღმერთო, ეს რა ვნახე? ნუთუ ალის მომრევიც გამოჩნდა?! საშინელებაა, სწორედ მოულოდნელი საშინელებაა! განა ხილულმა ძალამ უნდა სძლიოს უხილავსა?! არ მესმის, ვერ გამიგია!..“
გავიდა ერთი დღე, ორი, სამი, ოთხი. ალი აღარსად სჩანდა, აღარსად მისი კასკას-ტიკტიკი, აღარსად მისი გაშლილი თმები!.. ვეშაპი სწუხდა, ფრიად სწუხდა. უგემურად ხვნეშოდა, თავის ბუნაგში იგვლარძებოდა და, ცოტა არ იყოს, დღისით გარეთ გამოსვლისა ეშინოდა…
ერთის კვირის შემდეგ ფრინველისაგან ალის მოტაცებისა კვალად ხმაურობა, გმინვა, ტკაცა-ტკუცი და გუგუნი ისმოდა ნაპრალთა მიდამოებში, თითქოს თოფ-ზარბაზნებს ვინმე ისროდა და ამ ხმაურობას მთათა და ნაპრალთა გამოძახილი აათკეცებდა… დიდი ომი იყო.
იგივე არწივი დასცემოდა ახლა ვეშაპს და სიკვდილის პირზე მიეყვანა. ვეშაპი, სისხლში მოსვრილი, ბოლოს აწყვეტდა უკვე თავს. მაღლა ფრინველს შეწყალებასა სთხოვდა, მაგრამ ამაოდ: იგი, დაატყო რა, რომ დაჰრია ხელი, უფრო მედგრად სცემდა ნისკარტს და ბჯღალებს და აგერ… აგერ ვეშაპი, როგორც დიდი უზარმაზარი ძელი, დაგორდა და ჩაიჩეხა ხევში.
– მადლობა შენთვის, უფალო! დიდება და სახელი, ჩვენო მხსნელო, ცისა და ქვეყნის შემოქმედო! – ამბობდენ ნაპრალნი.
– ჰოი, შენი ბიჭობის, შენის ვაჟკაცობის ჭირიმე, შენი!.. აკურთხოს და განაძლიეროს შენი ძალა ღმერთმა, ფრინველო! – ამბობდენ ნაპრალთა თავზე მდგომიარე მუხები.
– ვაშა, ვაშა! – იძახდენ ლოდები, დეკანი, ჯოყრები წვრილი და მსხვილი, ნედლი და ხმელი ბალახი.
– უძლეველი მხოლოდ ღმერთია! – ამბობდენ ორბები, გუნდად გადმოსულნი ცაზე და ვეშაპის თავზე მოფარფაშენი.
– ერთი დრო არავისაც არ შერჩენია!.. – ბუტბუტებდენ სვავები.
– დროება ცვალებადია! – ამბობდა თავისთვის ნისლი, რომელიც ბარიდან მთისკენ მიიზლაზნებოდა დინჯად, აუჩქარებლად, უდარდელად.
ამიერიდგან ნაპრალთა ბედ-იღბალი სრულიად შეიცვალა: მალე იქ მოიყარა აუარებელმა ხალხმა თავი: დიდნი და მცირენი, ქალი თუ კაცი, დიდი და პატარა, მთელი ნაპრალთა მიდამო ხალხით აივსო… ეს ადგილი ხალხმა წმინდა ადგილად დასახა. ყველას მოჰქონდა სხვადასხვა ყვავილები, მცენარეულობა და იმათ ძირებზე ჰრგავდენ.
არ გავლო დიდმა ხანმა, რომ ნაპრალნი ყვავილებით და ხვეულის მცენარით შეიმოსნენ; იმაზე ლამაზს სანახავს კაცის თვალი ვეღარას ნახავდა. სულ მწვანედ შეიმოსნენ ორივენი. შიგადაშიგ ამ მწვანიდან ათასნაირი ჯურის ყვავილნი გამოიცქირებოდენ. ორივე მხრიდან წამოვიდა მცენარეთა შტოები, ერთმანეთს გადაეხვივნენ და ერთი გუმბათი შეიკრა, რომლის თავზე ცხოველი თაიგული გამოისახა გუმბათის მსგავსად, საიდანაც დაუსრულებელი ხმა ისმოდა: „მე მკლეს და ვერ მომკლეს!“
– უწინამც დღე გაჰქრობია შენს მკვლელსა! – ამბობდენ მუხები, განზე ტოტებგადართხმულნი.
– ცდილობდენ ჩემთვის დაეხშოთ ყოველი კაცური გრძნობა, მაგრამ მოსცდენ, ვერაფერს გახდენ!
– უწინამც საუკუნოდ დაჰხშობია იმათ თვალები! – ამბობდენ იმ ხმის პასუხად არყნი და დეკანი, ნაპრალთა მიდამოებში დაქსაქსულ-მოქსაქსულნი, მათთან ერთად ბალახი, ქუჩი და ყვავილნი.