ධර්මප්‍රදීපිකාව/හැඳින්වීම
ගුරුළුගෝමීන් ගේ ධර්මප්‍රදීපිකාව
මේ පොතත් මේ පොතේ කර්තෘව කාලාදි තොරතුරුත් කියන්නට පෙරාතුව මෙයට ආශ්රොයවුණු පාළි මහා බෝධිවංසය සහ එහි අනෙක් පරිවාර පොතුත් සම්බන්ධයෙන් කෙටි හැදින්වීමක් කළයුතු සේ හැ‍ධිඟේ. එහෙයින් අපි පළමු කොට ම පාළි මහා බොධිවංසය සැකෙවින් හඳුන්වන්නට වෑයම් කරමු. පෙළබසින් ලියැවුණු ඉතා විශිෂ්ට ග්රින්ථය සේ සමහරුන් සලකන පාලි මහා බොධිවංසය වූකලි දාඨානාග නැමැති මහතෙර නමකුගේ ආරාධනයෙන් උපතිස්ස නැමැති ස්ථවිරයාණ කෙනකුන් විසින් ලියන ලද්දකැයි එහි ගැටපදය අනුව කියැයුතුය. පාළි මහා බෝධිවංසය උපතිස්ස මහ තෙරුන් විසින් ම නිපදවන ලද්දක් නොවැ මුලින් තිබුණු සිංහල බෝධිවංසය පෙළබසට පෙරළීමෙන් සකස් කරන ලද්දකි. පැරැණි සිංහල බෝධිවංසය දැන් නොමැති නිසා පොත් දෙකේ වෙනස හඳුනාගත නොහැකිය. නමුත් සිංහල මහා බෝධිවංසයෙහි සාරය රැගෙන පුනරුක්තාදී දොස් දුරු කෙරෙමින් පාළි මහා බොධිවංසය සකස් කරන්නට ඇතැයි සිතනු යුක්ති සහගතය. උපතිස්ස ස්ථවිරයන් වහන්සේලා කීපනමක්ම සිටිය හෙයින් මහාබෝධිවංසය රචනා කළ උපතිස්ස තෙරණුවෝ කවරහු දැ යි නිශ්චය වශයෙන් ම නොකියැ හැකියැ.
උපතිස්ස නම් මහතෙර කෙනකුන් ගැන ප්රකථමයෙන්ම සඳහන් වනුයේ ක්රිච. පූර්ව ප්රිථම ශත වර්ෂය පමණේදී ය. උන්වහස්සේ විනයධර උපතිස්ස නාමයෙන් අපි මෙහිදී හඳුන්වමු. එකලට උන්වහන්සේ තරම් විනයධරයාණ කෙනකුන් ලක්දිව නොවූ හෙයිනි, සුප්රවසිඬ මහාපදුම, ඵුස්සදෙව යන ස්ථවිරයන් වහන්සේලා දෙනමත් උන්වහන්සේගේ
vi ධර්මපප්රසදීපිකාව
ශිෂ්යවයෝ වූහ. මහා බෝධිවංස කතුතුමා ඒ විනයධර උප තිස්ස හිමියෝ නොවෙති. මේ පරපුරේ විනයධරයන් විසින් විනය පිටකයෙහි එන ඇතැම් කරුණු සම්බන්ධයෙන් ඇති කරන ලද නොයෙක් මතයන් පිළිබඳ තොරතුරු සමන්ත පාසාදිකායෙන් දැක්ක හැකිය. ඉක්බිතිවැ උපතිස්ස කෙනකුන් ගැන සඳහන් වන්නේ විසුඬිමග්ග ටීකායෙහිය. ඒ පොත දහවන සියවසට වඩා පැරැණි වූවකැයි_ සිතාගත නොහැකිය. එහි දැක්වෙන උපතිස්ස ස්ථවිරයන් වහන්සේ “විමුක්ති මාර්ග” නම් විශිෂ්ට ග්රනන්ථයේ කර්තෘවරයාණෝය. උන් වහන්සේ විසූ කාලය නිශ්චය වශයෙන් නොකියැහැකි වෙතත් විසුඬිමාර්ග යෙහි නිර්මාරණ කාලයටත් පෙරැ උන්වහන්සේ වැඩ විසූහයි නිගමනය කළ යුතුය. පස්වන සියවසේදී පමණ බුදුගොස් තෙරණුවන් අතින් පාළියට පෙරළුණු විසුඬිමාර්ගය පස්වන සියවසටත් පෙර පටන් පැවැත ආ සිංහල ග්ර්න්ථයකි. එහි කතුවරයා උපතිස්ස තෙරණුවන්ගේ විමුක්තිමාර්ගය දැක්කේය. ඒ බව විසුඬිමාර්ගයෙහි එන කෙවිවාදයෙන් පෙනේ. “එකච්චෙති උපතිස්ස‍ය ෙත්ථ රං සන්ධායාහ තෙනහි විමුත්තිමග්ගෙ එවං වුත්තං” යි විසුඬිමග්ග ටීකායෙහි (103 පිට) කියන ලදී. විමුත්තිමග්ගයෙහිත් කෙචිත්වාද කීපයන්ම ඇත්තේය. නමුත් ඒ එක කෙචිත්වාදයකින්වත් විසුඬිමග්ගය අදහස් කළ බවට නිදසුන් නොලැබේ. ඒ අනුව සිතාගත හැක්කේ විසුඬිමග්ග කතුතුමා විමුත්තිමග්ගය දුටු බවත් විමුත්තිමග්ග කතුතුමා විසුඬිමග්ගය නුදුටු බවත් එහෙයින් ම විමුත්තිමග්ගය විසුඬිමග්ගයටත් වඩා පැරැණි පොතක් බවත්ය. විමුත්තිමග්ගයෙහි කතුවරයා වන උපතිස්ස තෙරණුවන් ගැනත් එසේම කියැ යුතුය. විනයධර උපතිස්ස ස්ථවිරයන් වහන්සේ කූටකණ්ණතිස්ස සමයෙහි හෝ එයට සමීප කාලයක් විසූ හෙයින් විමුත්තිමග්ග කතුතුමා ඊට වඩා පසු කාලයක වුසුහ යි සලකමු. මේ කරුණු මෙසේ වූවත් සිංහල මහාබෝධිවංසය පාළියට පෙරළූ උපතිස්ස තෙරණුවෝ විමුත්තිමග්ග කතුතුමෝ නොවෙති. පාළි බොධිවංස කතුතුමා මහා විහාර පක්ෂයට අයත්වන අතර විමුත්ති මග්ග කතුතුමා අභයගිරී පක්ෂයට අයත් හෙයිනි. විමුත්ති මග්ගය මහාවිහාරිකයන්ගේ පොතක් නොවැ අභයගිරික
ධර්මගප්රගදීපිකාව vii
යන්ගේ පොතක් බවට දිය හැකි නිදසුන් කීපයකි. එයින් එකක් පමණක් මෙහිදී දක්වමු.
මහාවිහාරික පක්ෂයේ ඉගැන්වීම් අනුව වෙදනා, සඤ්ඤා, සංඛාර යන මොවුන්ගේ අකර්මන්ය තාව ය යි කියනු ලබන මිද්ධය චෛතසික ධර්ම යකි. අභයගිරිකයන් කියන්නේ එය රූප ධර්මනයක් කියා ය. තත්ථරතිවිධං මිඬං ආහාරජං උතුජං චිත්තජන්ති. උතුජංපනමිඬං අරහන්තානම්පි හොති. රූප ධම්මො කිරමිඬං චෙතසික උපක්කිලෙසො. “මිඬංපන කායිකධම්මං” යනුත් විමුත්තිමග්ග පාඨයි. (14 වන පිට) මිඬය පිළිබඳ අභයගිරිකයන්ගේ මේ මතය මහාවංස ටීකායෙහිත් සඳහන් ය. ලියවිල්ල විශාල වියැ හැකි හෙයින් අනෙක් නිදසුන් නොදක්වමු. මෙසේ විමුත්තිමග්ගය අභයගිරි පාක්ෂිකයන්ගේ පොතක් හෙයින් මුද්රිසත විමුත්තිමග්ග සංඥා පනයෙහි පෙනෙන පරිදි එහි කතුවරයා මහා මහින්ද මාහිමියන්ගේ ශිෂ්යරභූත මහා අරිට්ඨ ස්ථවිරයන් වහන්සේයයි සලකනුත් අයුක්තය. උන්වහන්සේට උපතිස්ස නාමයක් තිබුනේ යයි කියනුත් සත්යකයක් නොවේ. විමුත්තිමග්ගය වැනි වටිනා පොතක් මුලුගැන්නී අභාවයට යන්නට තරම් ළංවූයේත් එය අභයගිරි පාක්ෂිකයන් ගේ පොතක් වීම නිසා ය.
පාළි මහා බොධිවංසයෙහි කර්තෘගවරයා වන උපතිස්ස තෙරණුවන් වැඩ විසූ කාලය සම්බන්ධයෙන් යමක් සිතා ගැනීමට නම් මහා ප්රාසඥ දාඨානාග ස්ථවිරයන් වහන්සේ පිළිභඳ තොරතුරුත් දත යුතුය. උන්වහන්සේ මහා බොධිවංස කරණයට ආරාධකවූ හෙයිනි. විසුඬිමග්ග ටිකාකරණයටත් ආරාධනා කළ උන්වහන්සේ දහවන සියවසේ විසූහ යි ඉතිහාසය අනුව සිතාගත හැකිය. සිව්වන මිහිඳු (ක්රිි:ව: 975-991) රජු එකල රාජ්යිය කළ හෙයිනි. ම. බ. (19 පරිච්ඡේදය) මහා බෝධිවංශ ගැටපදයෙහිත් උන්වහන්සේ පිළිබඳ උසස් වර්ණහනාවක් දක්නා ලැබේ. (4 පිට) උන්වහන්සේගේ අභිධර්මජ පොතකින් ගන්නා ලද පාඨයකුත් ෙදාළොස්වන සියවසට අයත් අභිධම්මත්ථ්විකාසිනියෙහි එන්නේය. එනම් :- “ආවජ්ජ නෙන තස්ස අනන්තර පච්චය භූතෙන භවඞ්ගෙන වා සහ
viii ධර්ම“ප්රනදීපිකාව
උප්පන්නං චක්ඛුං” යනුයි. (259 පිට) එසේම උන්වහන්සේ විල්ගම්මුළුවට (තළාකගාම මූලයට) ත් අයත්හ. එහෙයින් මහා බොධිවංස කතුතුමා දහවන සියවසේ පමණ විසූහයි හැ‍ඟේ.
පිරිවර පොත් - පාළි මහා බොධිවංසයට කලින් කල ලියැවුණු පිරිවර පොතුත් කීපයකි. මහා බෝධිවංස පාළි ගැටපදය, එම සිංහල ගැටපදය, ධර්මප්රුදීපිකාව, මහා බෝධිවංස සිංහල පරිවර්තනය, මහා බොධිවංස සන්නය යන මේ පොත් ඒවා අතර ප්රිධානත්වයෙන් සැලැකේ. එයින් පාළි ගැටපදය අභාවයට ගිය සේ හැ‍රඟේ. එහෙත් එයින් උපුටාගනු ලැබූ ඇතැම් පාඨයෝ සිංහල ගැටපදයෙහි තැනින් තැන දක්නා ලැබෙති. ( 87 වන පිට බලනු.) ඊ ළඟට පැරැණි පොත සේ පෙනෙන්නේ මහා බෝධිවංස සිංහල ගැටපදය වේ. එහි නිර්මාණ කාලය දහවන සියවස යයි ආචාය්ය් පරණවිතාන මහතා කියතත් එහි සත්ය යක් ඇතැයි අපට නොහැ‍ඟේ. විද්යාපලඞකාර විශ්ව විද්යාාලයෙහි ඇතැම් පරීක්ෂකයන් කියන්නේ ඒ ගැටපදය දොළොස්වන සියවසට අයත් බවය. ඒ කීමෙහි සත්යකයක් ඇතත් එයට නිදසුන් වශයෙන් පෙන්වන කාරණය නම් අකාරණයකැයි කියැ යුතුය. පාළි නිඝන්ඩුයෙහි පෙනෙන “භයෙකොධෙපසංසායං” යනාදී ගාථාව “නිඝණ්ඩුවෙන් බෝධිවංස ගැටපදයට උපුටා ගන්නා ලද්දේය” යනු ඒ පින්වතුන්ගේ අදහසය. එහෙත් ඒ අදහස ආස්ථානික බැව් කියන්නට සිදු වී තිබේ. එය පාළි නිඝණ්ඩුවට ගන්නා ලද්දේත් අටුවාවන්ගෙනි. සුත්තනිපාත අටුවාව ආදී අටුවා කීපයකම එය දක්නා ලැබෙන හෙයිනි. එසේම එය අටුවාවනට ගත්තේත් “පොරාණ” නමැති සිංහල අටුවාවන්ගෙනැයි හැ‍ඟේ. එහෙයින් බෝධිවංස සිංහල ගැටපදය දොළොස්වන සියවසට අයත් යයි කියන්නට ඒ ගාථාව උපයෝග කරගැනීම අයෝග්යෙ බව අපි කියමු. අපේ කල්පනාවේ හැටියට නම් ඒ කීමට නිදසුන් වශයෙන් දැක්විය හැක්කේ පොතේම තිබෙන “ දැන් ජයදේව දණ්ඩී සෙයින්.......... යනාදී වාක්යයය වේ.” (116 පිට) මෙහි ජයදේව යන්නෙන් අදහස් කරන ලද්දේ දොලොස්වන සියවසේ විසූ ගීත ගෝවින්දයේ කර්තෘ්වරයාය. ඔහු ලක්ෂ්මණසේන රජුගේ
ධර්මොප්රසදීපිකාව ix
රාජ සභාව හෙබවූහයිද කියති. ඉහත දැක්වූ වාක්ය යෙන් දැන් ජයදේවත් (ඉස්සර) දණ්ඩීත් සෙයින් යන අර්ත්ථ ය ගත හැකිය. දැන් යන පදය අනුව ජයදේවත් මහා බෝධිවංස සිංහල සන්යරකාර පඬිවරයාත් සමකාලීන සේ සිතියැ යුතුය. ප්රායුක්ත භාෂාව අනුව පෙනෙන්නේත් ඒ පොත දොළොස් වන සියවසෙන් ඈතට නොගිය බවය. එහෙත් ඒ කෘතිය ධර්මපප්ර දීපිකාවට වඩා වැඩිමල්ද නැතහොත් බාලදැයි දැන ගන්නට ස්ථිර මගක් නැත. බැලූ බැල්මට පෙනෙන්නේ බෝධිවංස ගැටපදය ධර්මප්රොදීපිකාවට වඩා තරමක් පැරැණි බවය. මහා බෝධිවංසයට ලියන ලද පාළි ගැටපදය ධර්මැප්රාදීපිකාවටත් ආශ්ර්ය වීදැයි සිතාගන්නට තරම් නිදසුනක් නැත්තේය.
ධර්මප්රැදීපිකාව - මේ වනාහි මහා බෝධිවංසයට ලියැවුණු තුන්වන පරිවාර ග්රමන්ථය වශයෙන් ගණන්ගනු ලැබේ. මේ ග්රංන්ථය නිසා සිංහල සාහිත්යරයට පරකථා නැමැති ග්රණන්ථාංශයක් එකතුවුණු බව පෙනේ. ධර්මප්රථදීපිකා අනුගමනය කෙරෙමින් එයට පසුව ලියැවුණු පරිකථා ග්රකන්ථයක් අප දන්නා තරමින් නම් නොමැත්තේය. එහෙයින් පරිකථා ග්රපන්ථකරණය සම්ප්රථදායයක් වශයෙන් කලක් නොපැවතිණැයිද කියැයුතුය. පාළි මහා බෝධිවංසයෙන් පරිකථානුකූල පද 205 ක් පමණ තෝරාගෙන ඒ පදයනට පරිකථා සැපැයීමෙන් ධර්ම ප්ර දීපිකාව සකස්කරන ලදී. එහෙයින් සඬර්ම කෝෂයක ස්වරූපයක් ගෙන තිබේ. පරිකථාවකත් ගැටපදයකත් ලැබෙන වෙනස්කමද මෙහිදී සලකා බැලියැ යුතුය. ගණ්ඨී පදයට ලිහිල් අර්ත්ථ දීම සහ අර්ත්ථග පදයනට හෙවත් අභිප්රාසයාර්ත්ථතය නොතේරෙන පදයන්ට ශබ්ද ව්යුරත්පත්ති නිදසුන් චරිතකථාදිය දක්වා ලමින් විස්තරාථී ලිවීමද ගැටපදයේ සිරිති. පරිකථා ක්රතමය එයට වඩා තරමක් වෙනස්ය. පරිකථා ලිවියැ යුතු පදය ගෙන එයින් කියැවෙන සියලු අර්ත්ථරයන් විභාග කොට ඒ සම්බන්ධයෙන් අනූන විස්තරයක් සැපයීම එහි ලැබෙන වෙනස වන්නේය. දාන ශබ්දය විස්තර කොට එහි අනුසස් දැක්වූ අයුරුත් සැලැකීමෙන් මේ කාරණය තේරුම් ගතහැකිය. පරිකථා නැමැති සාහිත්යාීඞ්ගය ධර්ම ප්රිදීපිකාවට පමණක් සීමාවීමද සොයා බැලිය යුතු තරම්
x ධර්ම‍ප්රටදීපිකාව
ප්රිශ්නයකි. සමහරවිට ධර්ම ප්ර දීපිකාව විදේශීය උගත‍කුගේ කෘතියක් වූ හෙයින් එය අනුගමනය කරන්නට ස්වදේශීය උගතුන් තුළ ඇතිවූණු අසහණයත් එයට හේතුවන්නට බැරි නොවේ.
ධර්ම ප්ර දීපිකා කර්තෘි - අමාවතුරු ධර්මකප්ර දීපිකා ග්රතන්ථවල කර්තෘ වරයා ගුරුළුගෝමි නමැති පඬිවරයාණ කෙනෙකැයි කියනු මිස එයට වැඩියමක් එතුමා සම්බන්ධයෙන් අසන්නට නොලැබේ. ගුරුළු යනු පෞද්ගලික නාමයත් ගෝමී යනු උපාධි නාමයත් වියැ හැකිය. ගුරුළු යනුව සිංහල නාමයකැයි සිතාගත නොහැකිය. ඒ වනාහී විජය නගරයේ ප්රිසිඬ යම්කිසි නාමයක් පිළිබඳ සිංහල උච්චාරණයක් වන්නට පුළුවන. එසේම එය ගුරු ශබ්දය මුල්කොට ඇති නාමයක් වන්නටත් නොබැරිය. ගෝමියනුව චන්ද්ර ගෝමි ඡඩ්ඩුගෝමි ඡාත්රමගෝමි යනාදී තන්හිත් දක්නා ලැබේ. ගෝමික ගෝමින් යන ශබ්දයෝ ඒකාර්ථවත්ය. ගෝමිය යනුත් ගෝමික ශබ්දයාගේ උච්චාරණ විශේසයකි. ඒ රූපය බුඬකාලයෙහිත් තිබුණේය. ධනියගෝපාල සූත්රායෙහි “ගෝමියොගෝහිනන්ද ති” යනාදී තන්හි පෙනේ. එයින් කියැවෙන ප්ර ධානාර්ත්ථෙය ගෝස්වාමි යනුයි. එසේම එය මහොපාසකාර්ත්ථතයෙහි යෙදෙන බවටත් නිදසුන් ඇත්තේය. ශ්රී“ ධර්මා රාම නායක ස්වාමින් වහන්සේ ධර්මප්රහදීපිකා සංඥාවනයෙහි දක්වන ලද “චිවරී ශ්රීමණො භික්ෂු” යනාදී ශ්ලෝකාර්ධද්වය ත්රිිකාණ්ඩ ශෙෂයෙහි 24, 25 වන ශ්ලෝකයන්ට අයත්ය,
වජ්රීටීකොථ මෛත්රෙ යො - යුවරාජො ජිතශ්වසඃ චීවරො ශ්රෝමණො භික්ෂූ - වන්ද් යෛශෛවත්රො ’ථ වෙලුකඃ ශ්රාොමණෙරඃ ප්රකව්ර ජිතො - මහොපාසක ගොමකෞ ප්රාඥා පාරමිතා බුද්ධ - මාතා තව්ඡාත්රි නාම ව යනු ඒ ශ්ලොකද්වය වේ. ප්රරථම ශ්ලොකයෙහි තෙවන සිව් වන පදයන් හා දෙවන ශ්ලොකයෙහි පළමුවන දෙවන පදයන් එහි සඞ්ග්රඩහ වුණු බව සැලකිය යුතු ය. ගොමි, ගොමික, ගොමත් යන ශබ්දයන් මහෝපාසකාර්ත්ථණයෙහි යෙදෙන බවට තවත් නිදසුන් දිය හැකි ය. සීලක්ඛන්ධ නායක මාහිමියන් ගේ සංස්කරණයෙන් පළවුණු බාලැවබොධනයේ සංඥාපනයෙහි උධෘත පාඨ සමූහයක් දක්නා ලැබේ.
ධර්මණප්රයදීපිකාව xi
1. මහොපාසක ගොමිනෞ - ත්රි කාණ්ඩ අභිධානය
2. ඡාත්ර ගොමි - ඡාත්රො පාසකඃ - උජ්ජල දත්තවෘත්ති
3. ගොමගොමනුපාසකෙ - ධරණීධරකොශ
4. ගොමීනින්ය්සක ප්රරශස්තයොඃ - රුද්ර කොශ
යනාදි තැන් අනුව ද සිතා ගත හැක්කේ මුලදී ගො ස්වාම්යයර්ත්ථඩ යෙහි යෙදුණු ගෝමින් ශබ්දය පසු කලෙක බෞ‍ඬොපාසකාර්ත්ථ යෙහි රූඪි වුණු බව ය. ගුරුළුගෝමි ආචාය්ය්ස වරයා පිළිබඳ ප්ර‍ශ්නය මේතාක් නො විසඳුනේ ය. එතුමා කලිඟු රට විජය නගරයෙහි විසූ පඬිවරයෙකැයි පසුගියදා ආචාය්ය්ී ග පරණවිතාන මහතා කීයේ ය. එය සත්යෙයක් විය හැකි ය. කාලිඞ්ග එළු කථාවටත් එය නිදසුනකි.
රක්තාක්ෂපාද
ගුරුළුගෝමි ශබ්දය සමඟ ම සිදත් සඟරායෙහි එන රතැසිපා නාමයත් සැඟවුණු අර්ථළ ඇත්තේ ය. රක්තාක්ෂපාදයෝ කවරහුදැයි පරීක්ෂා කිරීමේදී අපට පෙනී ගියේ බුද්ධ කාලයෙහි විසූ පරිබ්රායජක නායකයකු එනමින් හැඳින්වුණු බව ය. බුදුරජාණන් වහන්සේ යමාමහ පෙළහර පවත්වන්නට සූදානම් වෙද්දී අපිත් පෙළහර පාම්හයි ඉදිරිපත්වුණු නිගණ්ඨමුළුවේ නායකයාත් රක්තාක්ෂපාද කෙනෙකි. ඔහු විශාල බලයක් ඇති වැ ගණනායක වැ විසූ හෙයින් ඔහු ගේ නමට පර නිපත වැ “පාද” ශබ්දය යෙදුනා විය යුතු ය. මොහු පිළිබඳ වැඩි විස්තර අවදාන කල්පලතායෙහි 21 වන පරිච්ඡේදය කියැ වීමෙන් දත හැකි ය.
කරුණු උපුටා ගනු ලැබූ පොත්
ධර්මුප්රලදීපිකාවට වැඩි වශයෙන් කරුණු උපුටන ලද්දේ ත්රිචපිටකයට අයත් පෙළ අටුවා පොත් වගර්යලකිනුත් ඇතැම් දේ උපුටාගෙන ඇතත් පෝරණ පොත් ෙමානවාදැයි නිසැකව නොදත හැකි ය. නමුත් පැරැණි සිංහල අටුවා සහ වංසාදි ග්රචන්ථ එයින් අදහස් කරනලදැයි කරුණු අනුව නිගමනය කළ හැකි ය. මහාවංසටීකායෙහි දීපවංශයත් ‘පොරණ’ නාම යෙන් හඳුන්වන ලදී. පාළි නිඝණ්ඩුව තෙලකටාහගාථා මහාවංසය ජාතිදුක්ඛවිභාගය ජාතක ගැටපදය මිලින්දනප්රමශ්නය යනාදි
xii ධර්මලප්රාදීපිකාව
තවත් පාළි පොත් සමූහයකුත් ගුරුළුගෝමි පඬිතුමා ඇසුරු කළ බැව් පෙනේ. ප්ර්මාණවාර්තිකාව, සාරස්වතය, ජාතක මාලාව, හිතොපදේශය, බොධිචය්යා පො වතාරය, චන්දගෝමින්ගේ ශිෂ්ය්ලෙඛ්යරය, පාණිනිය, රත්නාවලිය නාට්යබය යන මේවා එතුමා ආශ්රරය කල සංස්කෘත ග්රවන්ථ අතුරෙන් කීපයකි. කාලිඞ්ගබොධි ජාතකය කාව්යම ස්වරූපයෙන් රචනා කරද්දීත් අප නොදන්නා කාව්යප ග්රයන්ථ කීපයක්වත් ඇසුරු කරන්නට ඇත. ඒවා අතුරෙන් එකක් පමණක් හඳුනා ගත හැකි ය. එනම් සුභාෂිතරත්න භාණ්ඩාගාරය වේ. ධර්මඑප්රඳදීපිකායෙහි එන,
“කියග ෙසාඳුර මහබඹ තෙමෙහෙ සඳින් සොමි ගෙනැ රන් ගලින් පහන් පැහැ උකහා ගෙනැ වනවිලින් මත්හස්යුවලක් ගෙනැ තුන්රත් පියුමක් ඇරැ එයින් එකක් තබා දෙකක් හිරා සිනිඳු සුනිල් මහනෙල්මල් දෙකක් ගෙන ළහොපල්ලෙහි මෙලෙකක් ගෙනැ ළහෙල් මැල්ලෙහි සිහිලස් ගෙනැ සැහැසී භනාවනා බඹරබර පුල්ලෙළලියෙක්හි එව තීමවමින් ළය කිසෙ ගල කෙළෙහෝයි කී” (355 පිට) යන රසවත් වර්ණිනාවට ආශ්ර ය වූයේ ඉහත කී සුභාෂිත රත්න භාණ්ඩාගාරයෙහි එන,
ඉන්දීවරෙණනයනං මුඛමම්බුජෙන කු‍න්දෙඛන්තමධරංනවපල්ලවෙන අඞ්ගානිචම්පකාදලෛඃ සවිධායවෙධාඃ කාන්තෙකථං ඝටිතවානුපලෙනවෙතඃ (320 – 25)
යන ශ්ලොකය සේ පෙනේ. තවත් මෙවැනි දේ ඇතිවිය හැකි ය. විදුරිඳුනාවන්ගේ කථා පුවතක් යම්කිසි පොතකින් උපුටා ගන්නට ඇත. නොහොත් කථා ව්යනවහාරයෙහි ආවක් වන්නටත් නොබැරි ය. යට කී පොත් අතුරෙන් පාළිනිඝණ්ඩුව ෙදාළොස්වන සියවසට අයත් බව අපි දනිමු. එහි පෙනෙන ඇතැම් ගාථාවක් ධර්ම ප්රොදීපිකායෙහිත් දැක්වෙන හෙයින් එය පාළි නිඝණ්ඩුවෙන් ධර්ම ප්රමදීපිකාවට උපුටන ලද්දකැයි සමහරුන් විසින් සැලැකියැ හැකි ය.
ධර්මුප්ර දීපිකාව xiii
සත්තසරාතයොගාම - මුච්ඡනාඑකවීසති
ඨානානෙකූනපඤ්ඤාස - ඉච්චෙතෙසරමණ්ඩලං
යන එකී ගාථාව පංචතන්ත්ර යෙහි සඳහන්වන,
සප්තස්වරාස්ත්රංයොග්රා මාමූර්ඡනාස්ත්වෙකවිංශතිඃ තානානෙකූනපඤ්චාශත් තිස්රෝමාත්‍්ඡාලයාස්ත්රටයඃ
යන ශ්ලොකයෙහි පාළි ඡායාව බව සැලැකිය යුතු ය. එය පාළිනිඝණ්ඩුවට මෙන් ම ධර්ම්ප්රිදීපිකාවටත් වෙන පොතකින් උපුටා ගන්නට බැරි නොවේ. එහෙත් “තානානි” යන සංස්කෘත පදය ඨානානි යනුවෙන් පාලියට යෙදී ඇතත් ගුරුළු ගෝමීහු ස්ථානයෝයි නැවත සංස්කෘත කිරීමෙන් වැරදි අවබෝධයක් දෙති. ධර්මුප්රනදීපිකාවට ඇතැම් කරුණු උපුටා ගනු ලැබූ පොතකැයි කියන ජිනාලඞ්කාර වර්ණ ණාවත් බුද්ධ රක්ඛිත ආචාරින්ගේ ම කෘතියක් නම් එයත් පළමුවන පැරැකුම් සමයටම අයත්සේ පිළිගත යුතු ය. එහෙත් එහි බොහෝ තැන්වල බුද්ධරක්ඛිතාචරියො යනාදී යෙදුම් දක්නා ලැබේ. ඒවා අනුවම සලකතොත් ජිනාලඞ්කාර වර්ණ්ණාව බුද්ධරක්ඛිතා චාය්ය්්ධ යන්ගේ නොවේ යයි සැක කළ හැකි නමුත් “අහං බුද්ධරක්ඛිතාචරියොනාම පහොමිවාහං පාළිංච. අට්ඨකාථංව සමංකාතුං” (52 පිටුව) යන වාක්ය. එසේ සැක කරන්නට ඉඩ නොදේ. මම බුද්ධරක්ඛිතාචාය්ය් ව වෙමි. මම පෙළත් අටුවාවත් සසඳන්නට පොහොසත් වෙමි යනු එහි අර්ත්ථතයි. සැලැකියැයුතු තරම් ආත්මවර්ණළණාවක් එයින් හැ‍ඟෙතත් එය අන්යොයකුගේ ප්ර යෝගයකැයි නොකියැහැකි හෙයින් බුද්ධරක්ඛිතාචාය්ය්ර් යන්ගේම යෙදුමෙකැයි සිතම්ය. එයින් සලකා ගත හැක්කේ ජිනාලඞ්කාරය මෙන් ම එහි වර්ණණනාවත් එක කර්තෘැක බව ය. ජිනාලඞ්කාරවර්ණ ණා, සුබොධාලංකාර දෙක්හිත් සමාන යෙදුම් ඇත්තේ ය.
අව්ය්පෙතව්යාපෙතඤ්ඤ - මනෙකවණ්ණමාවුනි යමකංතඤ්චපාදාන - මාදිමජ්ඣන්තගොචරං
යනු එවැන්නකි. එහි දෙවන පදය සුබොධාලඞ්කාරයෙහි පෙනෙන්නේ “මාවුත්තානෙකවණ්ණජං” කියාය. මේ ගාථාව සුබොධාලඞ්කාරයට ජිනාලඞ්කාරයෙන් සුබොධාලඞ්
xiv ධර්මජප්රනදීපිකාව
කාරයට උපුටන ලද්ද ක්ද එසේත් නැත්නම් ඒ දෙපොතටම අනෙක් පොතකින් උපුටා ගන්නා ලද්දක් දැයි නිශ්චය වශයෙන් නොකිය හැකි වූවත් අනෙක් පොතක තිබෙනු අප විසින් නොදක්නා ලදී. සඞ්ඝරක්ෂිත මාහිමියන් කුදුසික ටීකාව කරද්දී මහතෙර නමකි එහෙත් සුබෝධාලඞ්කාරය කරද්දී මහාසාමිපාද කෙනෙකි. “ඉතිසඞ්ඝරක්ඛිත මහාසාමි පාදවිරචිතෙ සුබෝධාලඞකාරෙ දොසාවබොධොනාම පඨමො පරිච්ඡෙදො” යනාදිය කියන ලද්දේ එහෙයිනි. සඞඝරක්ඛිත මාහිමියන් මහාසාමි වීමෙන් පසුව විරචිත ග්රනන්ථයකින් 1 වන පැරැකුම් සමයෙහි විසූ බුද්ධරක්ඛිත හිමියන්ගේ පොතකට ඒ ගාථාව උපුටා ගත නොහැකි හෙයින් පෙරසේම මේ ගාථාවත් අප නොදන්නා අනෙක් පොතකින් එකී පොත් දෙකටම උපුටා ගන්නට ඇතැයි අපි සැක කරමු. ධර්මප්ර දීපිකායෙහි එන
නතස්ස අද්දිට්ඨමිධත්ථිකිඤ්චි
අථොඅචිඤ්ඤාතමජාතිතබ්බං
සබ්බං අභිඤ්ඤාසියදත්ථිඤෙය්යං
තථාගතොතෙන සමන්ත චක්ඛු
යනුත් එවැන්කි. ධර්මප්රිදීපිකා ජිනාලඞ්කාර වර්ණනා යන දෙගත්හිම පෙනෙන මේගයත් වෙන පොතකින් උපුටා ගන්නා ලදී. ධර්මප්ර දීපිකාදියට පැරැණි විජම් අවතාර සන්යත යෙහිත් එය දක්නා ලැබෙන හෙයිනි “තමාසීතිලක්ඛණ” යනාදී ගාථාව සම්බන්ධයෙනුත් එසේම කියැ යුතුය. ජිනාලඞ්කාර වර්ණසණාව සමග ධර්ම ප්ර දීපිකාව සසඳන විට පෙනෙනනේ ඒ පොත් දෙක සමාන වර්ණනා සැකසීම් ආදියෙන් යුක්ත වූවත් ජිනාලඞ්කාරයෙන් ධර්මප්රසදීපිකාවට අසුවල් දේ ගන්නා ලද්දේ යයි ස්ථිරවි නොකියා හැකි බවය. අප නොදන්නා තව පොතුත් ධර්මප්රගදීපිකාවට ආශ්රිය වන්නට ඇත. විදුරිඳුනාවන්ගේ කථාව එබඳු පොතකින් උපුටා ගන්නා ලද්දේ යයි සිතන්නට ඉඩ තිබෙන බවත් සමහර විට එය මුඛ පරම්පරා කථාවක් වන්නටත් නොබැරි බවත් මුලිනුත් කීවෙමි. විඳුරිඳුනාවන් සිටියේ මහබෝ පිහිටීමෙන් සියවසකට පසුවය. සමහරවිට එතුමා බොධිගුප්ත සුනන්ද
ධර්මවප්රීදීපිකාව xv
දෙදෙනාගේ පුත්ර යා වන විධුරින්ද කුමාරයා වන්නට ඇත. පසු පසු කාලවල විසූ උගතුන් බුත්සරණේ ආශ්රපයෙන් එයිනුත් යම් යම් දේ උපුටා ගත් නමුත් ධර්මප්රපදීපිකාව එසේ ආශ්රසය කළ බවක් නො පෙනේ. ඝරණී උපාසිකාව සහ යමාමහපෙළහර පිළිබඳ විස්තරයන්හි ධර්ම ප්රකදීපිකාව බුත්සරණ යන ග්රීන්ථයන්හි තරමක සමත්වයක් පෙනෙතත් ඒ සමත්වය දෙ පොතම එක පාළි පොතක ආශ්රරයෙන් ලිවීම නිසාත් ඇතිවන්නට පුළුවන.
1 වියොවුන් සියොකර - සියොවුන් සතොස වඩමින් (සසදාවත) වියොජනන් සියො කෙරෙමින් - සියොජනන් මන දොළ පුරවමින් (ධර්මප්රාදීපිකා) 2 ලියනඟලාමල් - පෙති ගලතගසිලිල් බිඳු, සුරතැඟිලි අගිනඟනන් - ගිලියෙත් දිමුතු මුතු පෑ (කව්සිළුමිණ) ලියනඟලා නැමැති අඟනන් කුසුම් නැමැති රතතින් ගත් මුත්හරබඳු මලින් ගලන දියදහර බලා (ධර්මප්ර්දීපිකාව) 3. කෝකිල සන්දේශ (17)
දිලි විදු ලී සැර හුණු ගන රන් පොරො දු තියුණු උලි දළ දළ කොකවැල විහි දූ කනතහැලී ගිලිමද වැසිපොද සිනි ඳූ සරන බලී ගජමුළු මේ කුලෙවූ රු දු
“විදුලියමරන්දම් ඇති කොකවැලම දළ ඇති ගලන දිය දහරම මහපොද ඇති ඇත්බදින්ඛජන නිල්වලා කුළුනහමා” (ධර්මප්ර දීපිකා 353) යන මේ වාක්යමයන් එකට සැසැදීමෙන් ධර්මප්රාදීපිකාව සසදාවත කෝකිල සන්දේශය යන මේ ග්රදන්ථයන්හි සම තත්වයක් පෙනේ. සසදාවතත් කව්සිළුමිණත් කෝකිල සන්දේශයත් යන පොත් වලට ධර්ම ප්රපදීපිකාවේ ආභාෂය වැදෙන්නට ඇතැයි ඉහත දැක්වූ කරුණු අනුව සිතා ගත හැකිය.
භාෂා තත්වය - කවර පොතක නමුත් සාමාන්ය්යෙන් ගැබ්වන්නේ ඒ පොත ලියන ලේඛකයා භාවිතා කළ භාෂාවය. ඔහුගේ භාෂාව සකස්වන්නේ ඔහු ජීවත්වන යුගයේත් වාසය කරන ප්රාදේශයේත් භාෂාවට අනුරූප වන ලෙසිනි. පුද්ගලයන්ගේ ශක්තිය අනුව ඇතැම් විට මේ තත්වය
xvi ධර්මශප්රඇදීපිකාව
වෙනස්වන්නට පුළුවන. ධර්මප්ර දීපිකායෙහි එන භාෂාව සම්බන්ධයෙනුත් එසේම කියැ යුතුය. ගුරුළුගෝමීගේම අනෙක් ග්රරන්ථයක්වන අමාවතුරෙහි එන්නේ ධර්මප්රමදීපිකා භාෂාවට හාත්පසින්ම වෙනස් වැ ගිය භාෂා විලාශයකි. සංස්කෘතයටබර මිශ්රටසිංහලයෙන් ධර්ම ප්රවදීපිකාව ලියා තිබෙන බව අපි දනිමු. එහෙත්50 වනභවන සුඛමනු භවන්තො, 51ජලධරදිවසායමානය 52මහතා සිරිසමුදයෙන් 53නිබ්බුතපදනිභිත ගීතං සුත්වා 54 නච්ච ගීත වාදිතානි පයො ජයිංසු57 සත්තාහං පබ්බජ්ජාසුඛෙන විතිනාමෙසි 59 වරරාජගහං රාජගහංනාම අතිමනොරමං නගරං පවිසිත්වා 85 සිඛණ්ඩි මණ්ඩලාරාඬ නච්චං 140 දන්ත පුරේ රාජාහුත්වා යනාදී පදයන් සහ ශීලඵල විස්තර කළ භාෂාව ද සාමාන්යංයෙන් කාව්යත ස්වරූපයක් ගෙන තිබේ. ඒ කරුණු වලින් පෙනෙන්නේ ගුරුළුගෝමි පඩිතුමා විවිධ රචනා විලාශයන්හි දක්ෂයකු බවය. කාලිඞ්ග බොධි ජාතකයෙහි එන භාෂා විලාශය අනෙක් කිසිම සිංහල පොතක නොදක්නා ලැබෙන බව කියැ යුතුය. අපිව - සංසරත් සත්ත්වයන්ගේ - පරිභ්රධමත් සත්ත්වයන්ගේ - යාවත් මූල පය්යායුත ය දක්වා - ක්ලෙශ‍ච්ඡේද කළවන බැවින් යනාදී ප්ර්යෝගයෝ ධර්ම ප්ර්දීපිකාවේ දිගටම දක්නා ලැබෙති. දුර්ලභ වචන කීපයකුත් එහි ඇත්තේය. තෙමෙහෙ තොමොහො කවරහෙ යනු විසිනි. මේ තෙමෙහෙ යන්න කෙසේ නිපන්නේ දැයින සිතා ගන්නට බැරි තරම්ය. එහෙත් එහි ප්ර කෘතිය තමහ යන්න වියැ හැකිය. කිං ශබ්දය කිහ කියාත් පැරැණියෝ උච්චාරණය කළහ. එසේම තම ශබ්දයත් ස්ව‍ාර්ථවත් කප්රතත්යයයත් සමග මුලදී තමක කියා සිටියේ නම් එය පසුව තමහ කියා සිටින්නට බැරි කමක් නැත. තමහ යන්න පළමු විබත් එක බසෙහි තෙමෙහෙ, යි සිටිනු ස්වාභාවිකය. එය ඉතිරි ලිඟු ගත් තැන තොමොහො,යි සිටි. කවරහෙ යනු විසුඬි මග්ග සන්නයෙහිත් යෙදී තිබේ. එය යෙදී ඇත්තේ “කතමංතං” යන පාළි වචනය වෙනුවටය. තව දුරටත් සෙවියැ යුතුය. හෙතෙම යන්නම තෙමෙහෙ වූයේ ද යනුත් සිතා බැලියැ යුත්තකි.
වර්ෂ ශබ්දය - සංස්කෘතයෙහි වැස්ස කියන වර්ෂ ශබ්දය විනා වර්ෂා ශබ්දයක් නැත්තේය. එහි වර්ෂා ශබ්දයෙන්
ධර්මදප්රවදීපිකාව xvii
වර්ෂා සෘතුව කියැවේ, ධර්ම ප්ර දීපිකාවේ වැසි අර්ත්ථරයෙහි වර්ෂ වර්ෂා යන දෙශබ්දයම විකල්පයෙන් යෙදේ. බොහෝ දෙනා වර්ෂා වාචක වර්ෂ ශබ්දයම ශුඬ පාඨයසේ ගෙන වර්ෂා ශබ්දය ඉවත් කෙරෙති. එහෙත් එසේ කරනු නොමැන වැයි අපට හැ‍ඟේ. වැස්ස කියන වර්ෂා ශබ්දය බෞඬ සංස්කෘත ග්රනන්ථවල බහුලව දක්නා ලැබේ. බෞඬ සංස්කෘත පොත් සමූහයක් ආශ්රදය කළ ගුරුළුගෝමීහු ද ඒ අනුව ගියහ. ඒ. ඒ. ඔ.ඕ.ජ. ද යන අකුරුද අවිශෙෂයෙන් යෙදුණු තැනුත් බෙහෙවි. මේ පොතේ දෙමළ වචන ඉතා දුර්ලභ බවත් කියැ යුතුය මුත්නා මුත්නුනං යන ශබ්ද කීපය ඒ සම්බන්ධයෙන් සළකා බැලියැ යුතුය. මුත්නු යනු මුත්නා ශබ්දයම ස්ත්රීස ලිඞ්ගයෙහි සිටිය සැටිය, මුන්නා ශබ්දයාගේ ප්රුකෘතිය “මුත්න” යනුය, එය දෙමළ “මුතා තෛ” ශබ්දයට හුරුය. නමුත් ඒ ශබ්දයෙන් නකාරය සහිත මුත්නා ශබ්දය එන්නට අපහසුය. තවත් සෙවියැ යුතුය. වැඩිමහල්ලා යන අර්ත්ථතයෙහි යෙදෙන මුදියන් මුදියවන් යන ශබ්දයෝත් දෙමළ බසෙහි ප්රිසිඬය. ඒ දෙශබ්දයෙන් එකකින් ආසේ සලකනු වඩාත් යුක්ති සහගතය.
අනාගත විබත - මේ පොතේ කිසි තැනක පැහැදිලිව අනාගත විභක්තිය නොයෙදුනේය. අනෙක් සිංහල පොත් වලත් එසේම ය. මුල් අවදියෙහි තිබුණු අනාගත විබත පසුකාලයක නැතිවැ ගියේ ය යි සිතන්නටත් ඉඩ තිබේ. ඒ කොයිහැටි වෙතත් මේ පොතේ පමණක් නොවැ තවත් පොත්වල පෙනෙන “යන වනැයි, ගියවනැයි” යනාදී ප්රේයෝගයන් ගැනත් සිතා බැලියැ යුතුය. වනැයි කියා සිටියේ වනු+ යැයි යන දෙශබ්දයාගේ එකතුව නම් එහි අනාගතාර්ත්ථැය දෙන නුප්රවත්යිය පෙනේ. පාළි සංස්කෘත, ප්රා්කෘතයන්හි අනාගතාර්ත්ථයය දෙන ස්ය්, ස්ස, ස යන මොව්හු ප්රසකෘති ප්රමත්යයය දෙදෙනාට අතරෙහි යෙදෙති. සිංහලයෙහි මේ ප්ර‍ත්ය්ය මුල පටන්ම නොතිබුනේය. මෙයත් ප්රාහකෘතයෙන් සිංහල වෙන් කරන තැනකි.
ඇකාරය සහ විකල්පවිධි - අනුරාධපුර යුගය පිළිබඳ මුල් අවදියෙහි සිංහලයෙහි ඇකාරයක් නොතිබුනේය. එය හෙළබසෙහි යෙදෙන්නට පටන් යත්තේ අටවන සියවසෙහි අග හරියේදී හෝ නවවන සියවසෙහි මුල් හරියේදීය. ගුරුළුගෝමින්ගේ බසෙහි මෙන්ම ශ්රීේ රාහුල සඞ්ඝරාජයන්ගේ බසෙහිත් ඇකාරය වැඩියෙන් යෙදුනේය. එය යෙදී තිබෙන්නේ ප්ර‍ථමාර්ත්ථර, ආමන්ත්රිණාර්ත්ථ., ආධාරාර්ත්ථ , පූර්වෙක්රිදයාර්ත්ථ ,
xviii ධර්මරප්ර‍දීපිකාව
අතීතාර්ත්ථ යන මේ අර්ත්ථ යන්හිය. ප්ර ථමාවිභක්ති ඒකවචන ප්රයත්යආය වශයෙන් යෙදුණු ඇකාරය ධම්පියා අටුවා ගැටපදාදීයෙහිත් ආයේය. එහෙත් එහි නිෂ්පත්තිය නොපැහැදිලිය පැරැණි භාෂාවේ ඇකාරය සිටිය යුතු බොහෝ තැන්වල “එ” කාරය සිටිය බව ශිලාලිපිවලින් මෙන්ම විජම් අවතාර සන්යුය වැනි පොත්වලිනුත් දතහැකිය. එයින් තේරුම් ගත යුත්තේ පසුකාලයක එකාරයට ඇකාරය ආදෙශවුණු බවය. වෙව වෙඪ බෙලුම් යනාදිය වැව වැඩ බැලුම්, යි සිටිය සැටි සලකන්නේය. මුලදී පළමු විබත් එකබස වශයෙන් යෙදුනේත් “එ” විබත වේ. පසුව එයට ඇ ආදෙශ වීමෙන් එකි රූපය සෑදුණු බව හැ‍ඟේ.
විකෘති කර්තෘ - විකෘති කර්තෘි වාචක පදයත් ප්රෙකෘති කර්තෘ ට බඳු ලිඟු විබත් ගැනීම සාමාන්යක සිරිති. එහෙත් සමහර තැනකදී ඒ ක්රවමය වෙනස්වන බවද පෙනේ. ධම්පියා අටුවා සන්යුයෙහි (අපේ පොත 266) “දුග්ගන්ධ මුඛොහුත්වා” යන්නට අර්ත්ථඅ කියන ලද්දේ විගඳමුව ඇති මසෙක්වැ කියාය. දුග්ගන්ධමුඛොහුත්වා යන්න සමහර පිටපත්වල දුග්ගන්ධ මුඛොමච්ඡොහුත්වා’යා පෙනේ. ඒ පාඨයම වඩාත් මැනවැයිද හැ‍ඟේ. මසෙක් යන්නෙහි ප්රුකෘති කර්තෘ් කපිලො යනුයි. කපිල භික්ෂුව විගඳමුව ඇති මසෙක්වැ යන අර්ත්ථිය එයින් ලැබේ. මෙසේ වැඩි වශයෙන් ප්ර.කෘති කර්තෘහ බලාගෙන විකෘති කර්තෘ සිටිය නමුත් පසුකලෙක විකෘති කර්තෘක කම් විබත් ගත්තේය. එසේම එය විබත් නොගෙන ප්රතකෘතියෙන් සිටිතැනුත් බෙහෙවි. ගුරුළුගෝමිගේ බසෙහි විශෙෂයෙන් කම්විබත් ගනී. “පූර්වතජන්මයෙහි ඔහු ගැහැවියෙක්වැ ........” (203) යන තැන පමණක් ගැහැවියෙක්වැ යන පාඨය පෙනේ. එයත් ගැහැවියක්වැ, යි සිටියේ නම් මැනවැයි සිතේ. පූජාවලි ආදී අනෙක් පොතේ පත්වල විකෘති කර්තෘග කර්මිවිබතින් මෙන්ම පළමු විභතිනුත් සිටියේය. එවුහු තරහල් දරුවක්වැ උපැදැ, එව්හු මහෙශාක්යි දිව්ය පුත්රයයක්වැ උපන්හු, ඔවුන් එක් ජන්මයෙක්හි තාපසයක්වැ රක්මුලෙක්හි හිඳ යනාදී ප්රමයෝගයන් දෙස බලනවිට පෙනෙනුයේ විකෘති කර්තෘර වාචක පදය ප්රපකෘති කති දෙස නොබලා ඒකවචන‍යෙනුත් සිටිය බවය.
හැකියව්හ - මෙවැනි පදයෝ ධර්මපප්ර‍දීපිකායෙහි බොහෝය. සිටියව්හ නැතියව්හ යනාදිය මෙනි. මෙහි මුල් රූපය හැකියවුහ යනුයි. ධම්පියා අටුවා සන්යුයෙහිදී වකාරස්ථ උකාරයට ලොප් වූයේ ඉතා කලාතුරෙකිනි. “සිටියව්හ” යනාදී තන්හි මෙනි. (අපේ පොත 13 පිට) මෙසේ බුහුබසට වරනැඟුනේ හැකි ශබ්දය වියැයුතුය. සිංහලයෙහි ඇතැම්
ධර්ම ප්රබදීපිකාව xix
කෘදන්ත ශබ්දයන් වරනැගීමේදී අමුතු යකාරයක් හා වකාරයක් බහු වචනයෙහි යෙදේ. ඇතියවුහු නැතියවුහු යනාදිය නිදසුනි. හෙනයනු ඔයුන් යනාදී තැන්වල යකාරය පෙනේ. යකාර වකාර සහිත මේ රූපයන්ගෙන් යකාරවත් රූපය වඩාත් පැරැණිසේ සැලැකිය හැකිය. ඇතියව්හ නැතියව්හ යනාදි පදනිපන්නේ ඇතියාවූ නැතියාවු යනාදී පදයන්ගෙනැයිද සමහරු සලකති. මෙවැනි තැන්වල ලැබෙන මේ යකාර වකාර දෙක මුලදී ස්වාර්ත්ථහවත් කකාරයට ආදෙශ වීමෙන්ද පසුව ඒ ආදේශය අනුකරණය කිරීමෙන්ද යෙදෙන්නට විය. මේ කාරණය සම්බන්ධයෙන් ධර්ම පියා අටුවා සන්යදය කියැවීමත් ප්රදයෝජනවත්ය. එහි සග්ගියවුහු (254 අපේ පොත) පමජනවුහට ( 238) යජනවුහු (224) සැසඳනවුහු (219) වොරජනවුහු (212) නැතියවුහු (209) ඇතියවුහු (197) කළවුහු (145) රක්නවුහට් (135) සිටුවුහු (110) යනාදිය පෙනෙන හෙයිනි. ඇතියවු නැතියවු යන දෙතැන පෙනෙන වුකාරය කකාරයට ආදේශවූවකින් ඇතිවූවකැයි හැ‍ඟේ. සමහර විට ඒ දෙපදය ඇතියකු නැතියකු යන පදයන් අනුකරණය කළාත්වියැ හැකිය කිරක ශබ්දය ගිරවුයි සිටි සැටිත් සැලැකියැ යුතුය. ජන්නවුහු (සීගිරි ගී 570) සමගද සැසඳිය යුතුය.
එවුහු - මෙහිත් ප්රැකෘතිය “එවු” යන්න වියැ යුතුසේ පෙනේ. එය “එත” ශබ්දයෙන් ආහැකිය. අන්ත ෙලාපයෙන් එව් කියාත් වකාර ලෝපයෙන් ඒ එකියාත් සිටියේය. එහි බහු වචනය එවුහු එහු යනුය. එ හට ඔ වීමෙන් ඔව්හු ඔහු ඕ යන රූප සෑදුනේය. මෙවුහු මෙව්හු මොවුහු මොව්හු මෙහු මොහු මෝ යනාදී රූපයන්ගේ මුල “මෙවු” යන්නය. නමුත් එය එක එල්ලේ බිද ගැනීමට තරම් ශබ්දයක් පාළි සංස්කෘතාදියෙහි ඇති බවක් නොදනිමු. “එව්මෙතං” යනාදී තන්හි පෙනෙන මෙතං යන්න වැරැදි වශයෙන් අනුකරණය කොට මෙවූ ශබ්දය නිපදවා ගත්තා වන්නට පුළුවන.
පස් පොළොව දියැ පොළොවැ පිහිටියේය - මෙහි පොළොව යන්න පාළි “පඨවි” යන්නෙන් ආ හෙයින් එයත් ඉතිරි ලිඟුගත යුතුය යනු සාමාන්යන නීතිය වේ. එහෙත් සමහර තැනකදී ඒ නීතිය කියාවන් නොවන බවට මෙවැනි තැන් නිදසුන් කළ හැකිය. පඞ්ක්තියෙක් වෙතනා වෙක් ජාතියෙක් තණ්හයෙක් ඍතුවෙක් චර්යාවෙක් යනාදිය ගැනත් සිතා බැලියැ යුතුය.
xx ධර්මනප්රගදීපිකාව
මෙසෙ හිඳුනෙයැ - මෙවැනි ක්රි යා පදයෝ මේ පොතේ බහුලවැ ලැබෙති. අනිය ප්රෙත්ය න්ත කර්මකාරක සහ භාවකාරක කෘදන්ත පදයෝ මෙසේ බිඳී එතැයි සමහරුන් සලකන බව දනිමු. එසේ සැලැකිය හැකි තැනුත් හමු වන්සනේය. නමුත් වැඩි වශයෙන් හමුවන්නේ එය විධික්රි‍යාවක් වශයෙන් යෙදුණු තැන්ය. ඇතැම් විට මැනවි යන්නකුත් ඒ සමග යෙදේ. හිඳුනේ මැනවි, හිඳිනු මැනවි යනාදී තන්හි මෙනි, හිඳිනෙයැ යන්නෙහි අනෙක් විකල්ප රූපය හිඳින්නැ යනුයි. ඒ රූපය ව්යවවහාර භාෂායෙහිත් බෙහෙවින් යෙදේ. ගෞරව සහිතව අනෙකකුට විධාන කිරීමෙහිදීය එය යෙදෙනුයේ. පඤ්චමි විභක්තිය මෙන්ම සත්තමි විභක්තියෙත් සිරිත් වශයෙන්ම විධානාර්ථයෙහි යෙදේ. ‘සඞ්ඝො උපොසථං කරෙය්යි’ සඞ්ඝයා පො‍හොය කරන්නේය යනාදිය නිදසුනි. සප්තමී විභක්ත්යොන්ත පදයනට අර්ත්ථ කියූ සෑම තැනෙකත් කරෙය්යර, කරන්නේය. පචෙය්ය පිසන්නේය යනාදි විසින් අර්ත්ථර කියන ලදී. මේ කරුණු අනුව පෙනෙන්නේ හිඳුනෙයැ යනාදිය අනීය ප්රවත්යරන්ත නාම ක්රිමයා විශෙෂයක් නොවැ විධානාර්ත්ථුයෙහිත් යෙදෙන සප්තමී විභක්ත්යවන්ත අඛ්යාසත ක්රිියාව වෙනුවට සිංහලයෙහි යෙදෙන්නක් බවය. අනීය ප්රාමන්තාන්ත ක්රි්යා නාමයන් සමඟ යෙදෙන කර්තෘුත් පාළි සංස්කෘතාදියෙහි. උක්තව නොසිටි සිංහලයෙහිත් එය එසේමය. “මේකරු මේ පිසන්නේ” යනාදී තැන්වල කර්තෘද උක්තවැ පළමු විබත් ගත්තේය. මේ තැන්වල පෙනෙන්නේත් නූ ප්රතත්යීය සේ සලකම්හ.
සංශයාථියෙහි බහු වචනය
සැකයක් හෝ වාර්තාදියක් ප්රමකාශ කරන අන්තර් වාක්යේයක කර්තෘ අනුක්ත කම් විබතින් සහ ක්රිායාව බුහු බසින් තැබිය යුතු සේ සලකන ඇතැම් නවීන ශාබ්දික කෙනෙක් “මා යන්තම් මහණක්හු කරා එළඹෙතියි ෙනාසිතව” යනාදිය ඒ සඳහා නිදසුන් කෙරෙති. (ව්යාාකරණ විවරණය 189 පිට) සිංහලයට ආශ්ර්ය වුණු පාළි සංස්කෘතාදි අනෙක් භාෂාවක නොමැති මෙම නිතිය සිංහලයෙහි පමණක් කෙසේ ඇතිවිණිද යනුත් සොයා බැලිය යුත්තකැයි අපි කල්පනා කරමු. වාක්යෙයක අවසාන අඛ්යාඒත ක්රි්යාවක් අනුක්ත කර්මයයක් සමග සම්බන්ධ කරනු කොයි හැටියෙන් වූවත් නුසුදුසුමය. අශාස්ත්රීෙය හෙයිනි, සීගිරි පද්ය් ලිපිවල මෙන්ම ධර්මතප්ර්දීපිකාව, අමාවතුර, බුත්සරණ, පූජාවලිය, කාව්යිශේඛරය, ගුත්තිලය, බුදුගුණාලඞ්කාරය යනාදි සාහිත්යද පොත් සමූහයකත් එවැනි ප්ර්යෝගයෝ බහුලවැ දක්නා
ධර්මබප්රාදීපිකාව xxi
ලැබෙති. ඒවා පරීක්ෂාකර බලන විට පෙනෙන්නේ කර්මු විබත් බුහුබස මෙන් පෙනෙන පදරූප කොයිවත් වගේ පළමු විබත් බුහුබස් සේය. පැරණි බසෙහි “න්” අන්තව සිටියේ කම් විබත් බුහු බස පමණකි නොවේ. පළමු විබත් බුහු බසත් එසේ සිටියේය
1. බුදුන් සිටාණන්ගේ ගෙහිදී වළඳන්ට
වැඩියහයි අසා (පූ. ව, 317)
2. බුදුන්ගේ හස්ත පාදයන් නොවෙතියි සිතමි. (පූ. ව. 488) 3. සියල්ලෝ වැඩ ඔවුන් කළහයි සිතමි (පූ. ව. 488) 4. ආචාරීන්ම අසන තැන් කියති යි (පූ. ව. 520) 5. උනුදු තමන්ට හොරාම පලායෙති යි (පූ. ව. 595) 6. එක් සබා බසක් කීවන් දෙතුඩු ලැබෙති. (බු. සරණ 142) 7. මේ බමුණන් මනාප දෙයක් ඉල්ලති. (බු. සරණ 297) යනාදිය නිදසුනි.
සීගිරි පද්යුයන් අතරෙනුත් මෙවැනි තැන් සමූහයක් සොයාගත හැකි.
1. හෙනයුන් ෙනාබෙණෙත් ( 107 වන ගිය) 2.වූ යුන් ෙනාබෙණෙත් (181) 3. කතුන් නොබෙණෙත් (225) 4. වෙති මිහි දෙවසරන් ( 407) 5. දිග් ඇසින් සිටිත් (514)
යනු එයින් කීපයකි. වෙසෙති ගැහැනුන් නොතින් වීමෙන්. පරසතුරන් එති එති යන බසටා, කති වෙණ මීයන (කාව්යන ශේඛර ලෝවැඩ සඟරාව ගුත්තිල බලනු) යනුත් එවැනිම තැන්ය. මේ හැම තැනකම “න්” අන්ත පදය සමග සම්බන්එ වූයේ පිරිසිදු අඛ්යාමත ක්රිවයාවකි. ඉදින් ඒ පදයෝ කම් විබත් ගත්තාහු නම් ඒ පදයන් සමග ශුද්ධ ආඛ්යාමතයෝ සම්බන්ධ නොවෙත් මැයි. දැන් සෙවිය යුත්තේ මේ “න්” කාරය පළමු විබත් බුහු බසට කොයින් ලැබුනේද යනුයි. සිංහලයට අතිශයින් කිට්ටු වූ පාළි හා ප්රා්කෘත භාෂාවන්හි ඉ, ඊ, උ, ඌ අන්ත කොට ඇති ශබ්දයන් මෙන්ම රාජ ආදී ඇතැම් ශබ්දයන් වරනැගීමේදී බහු වචනය “නො” (සංස්කෘත නඃ) අන්කව සිටි මුලදී සිංහලයෙහිත් ඒ ‘නො’ යන්න එසේම යෙදෙන්නට ඇත. අතුනො, බතුනො, අයිබුතිනො යනාදී ෂෂ්ටි විභක්ත්යයන්තයන් නොවෙනස්ව සිටියාක් මෙනි. පසු පසු කාලවලදී අන්තස්වරය ලොප්වී ‘න්’ යන්න පමණක් ඉතිරිවූවා වියැ යුතුය. මෙසේ ස්වර
xxii ධර්මවප්රතදීපිකාව
ෙලාප්වැ “න්” යන්න ඉතිරිවූණු ෂෂ්ටි විභක්ති ඒක වචන පද සිගිරි ලිපිවල නොයෙක් විට හමුවේ. මුලදි න් අන්තවැ සිටි “ඉ” කාරාන්තාදී ශබ්දයන්ගේ බහුවචනයන් බලාගෙන අකාරන්තාදී ශබ්දයන්ගේ පළමු විබත් බහු වචන ඇතැම් විට ‘න්’ අන්තරකර ගැනීමත් ලෙහෙසියෙන් සිදුවන්නට පුළුවන.
අප මෙසේ කියන්නේ මෙවැනිම අන්තර් වාක්යත සමූහයකම කම් විබතින් සිටිය යුතුයැයි කියන පදයන් වෙනුවට පළමු විබත් බුහු බසත් යෙදී තිබෙන හෙයිනි.
1. ටැම් පමණක් සිටීහයි (පූ. ව. 698) 2. පෙර මඟ පියුම් පැන නැංගහ යි අසා ( 694) 3. සිද්ධාර්ථය කුමරයෝ මළහ යි කිව (288) 4. අන්හු මා ගරහති (ධ.ප්ර .) 5. භික්ෂුහු දුක්ඛක්ෂය කෙරෙතියි සිතා (ධ.ප්රි.) 6. ශ්ර්මණ භවත් ගෞතමයෝ එත්දෝහෝයි
සිත සිතා (බු. සරණ 123)
7. එක් තපස් වී කෙනෙක් මාගේ විමනෙහි
උන්හයි (බු. සරණ 136)
8. ඌ මාගේ විමානයෙහි උන්හයි (බු. සරණ 136) 9. මේ බමුණෝ මනාප දෙයක් ඉල්ලති. (බු. සරණ 297) 10. රජ්ජුරුවෝ තමන්ගේ නුවරින් සර්ව ඥ‍යන් වහන්සේ වඩා ගන්නට අනු දනිති යනු (බු. සරණ 167) 11. මේ අත්ත කා මැඩවූහයි (බු. සරණ 188) 12. සර්වතඥයන් වහන්සේගේ වැඩිමහලු පුතණුවෝ මඩවා ලූහයි කියා ලව (බු. සරණ 188)
යන මේ තැන් ගැන විශෙෂයෙන් සිතා බැලිය යුතුය. මෙවැනි තැන් සමූහයක් පොත පතින් සොයා ගත හැකිය. කරුණු මෙසේ හෙයින් අන්තර් වාක්යූයක කර්තෘප වාචක පදය කම් විබතින්ම සිටිතැයි සලකනු භ්රා ත්තියකැයි හැ‍ඟේ.
ඉක්බිතිව සෙවියැ යුත්තේ බුදු සස්න මුල් බටහයි සතුටුව (පූ. ව. 220) මාතංග පණ්ඩිතයා පළහයි අසා (අ. වතුර) බමුණා එතී (බු. සරණ 118) නුඹ මා වදහ යි. (පූ.ව. 356) යනාදී තැන්වල කර්තෘු එක වචනයෙනුත් ක්රිායාව බහු වචනයෙනුත් සිටියේ මන්ද යනුයි. “ආත්මනි ගුරුෂු බහු වචනම්” යනු ඒ පිළිබඳ ඉගැන්වීම වේ. එයින් අදහස් කරන ලද්දේ තමා සහ ගුරුවරුන් ආදී ගරු කළ යුත්තන් කියන පද සමඟ බහු වචන ක්රිඳයාවන් යෙදෙන බවය. ඉහත කී තැන්
ධර්ම‍ප්රයදීපිකාව xxiii
වල බහු වචනය යෙදී ඇත්තේ භාෂායෙහි පැතිර පවත්නා මේ නිතිය අනුවය. පසු පසු කාල වලදී ඉහත කී නීතිය නොසලකා කර්තෘ එක වචනයෙන් තිබියදී ක්රිවයාව බහු වචනයෙන් යොදන ලදී. උන් ළය පැලී යෙතී බු. සරණ 118 යනු නිදසුනි. මෙබඳු තැන් ඉතා දුර්ලභ බවද සැලකිය යුතුය.
1. මා යන්තම් මහණක්හු කරා එළඹෙතියි නොසිතව (අ. ව. ඤා. 115) 2. නුඹ මා වඳහ යි. (පූ. ව. 356) 3. මා තොපට අඹු නොවෙතියි. (පූ. ව. 604) 4. තොප එක් වෙලේ වළඳති අසා. (අ. වතුර 46) 5. තොප යාග දනිතියි ඇසීමි. (අ. වතුර 57) 6. තොප කහවත් හන්හ යනු අසා. (අ. වතුර 45)
යනාදී තැන්වල තිබෙන කර්තෘන වාචක මා තොප යන පදයන් සමග යෙදී තිබෙන ක්රිීයාවන් ගැනද සිතා බැලියැ යුතුය. උත්තම පුරුෂයෙන් සහ මධ්ය ම පුරුෂයෙන් යෙදිය යුතු ක්රිායාවන් මෙහි යෙදී තිබෙන්නේ ප්රපථම පුරුෂයෙනි. මෙ ප්රියෝගය ලැබෙන්නේ තමා ගැන අනුන් කියූ හෝ සිතූ දෙයක් තමාගේ වචනයෙන් අනුන් සමග කීමෙහි දී සහ ළඝ සිටින්නා සමඟ කිමෙහිදීය. තමා ගැන මෙන්ම තමා ළඟ සිටින්නා ගැනත් අනුන් කථා කරන විට යෙදෙන්නේ ඔහු හෝ හෙතෙම යනුවෙනි. එහෙයින් ක්රි යාවත් ප්ර ථම පුරුෂයෙන්ම සිටී. උන් ළය පැලී යෙති. (බු. සරණ 118) බමුණා එති (බු. සරණ 119) යනාදිය සලකන්නේය.
1. මිනිස් දුවක්මු
2. කැත දුවක්මු
3. මම් දයල්මු (සීගිරි ගී 122)
මේවා ස්ත්රී් ලිඞ්ග එක වචනයෙහි සිද්ධ පදයන් සේ සමහරු සලකති. අමාවතුර ආදියෙහිත් මෙවැනි තැන් ඇත්තේය. මම මිනිස් දුවක්මු. මම කැත දුවක්මු මම් දයල්මුයි යොදාගත් විට පෙනෙන්නේ ස්ත්රීය අර්ත්ථමය ප්ර්කාශ කරන ප්රැකෘතිය එක වචනයෙනුත් විකෘතිය බහු වචනයෙනුත් සිටි බවයි. ආත්මනි ගුරුෂු බහු වචනම් යන නීතිය මෙහිත් ක්රිතයාවත් වුණු බව පෙනේ.
xxiv ධර්මයප්රිදීපිකාව
ඇති
මෙයත් සලකා බැලිය යුතු පදයෙකි අත්ථි යන නිපාත ක්රි යාවෙන් එන ඇති ඇත යන පදයෝ විද්යාිමානාර්ථය පමණක් කියති. රජෙක් ඇත. නුවරක් ඇත. යනාදී තන්හි මෙනි. එය නාමයක් මෙන් වර නොනැගේ. ඇතියා ඇතියෝ යි වරනැගෙන ඇති ශබ්දයකුත් ඇත්තේය. එය අන්විත ශබ්දයෙන් ආවක් බවත් අනෙක් ශබ්දයක් සමග සම්බන්ධවැ පවත්නා බවත් සැලකිය යුතුය.
ආණ ප්රධත්ය ය මේ ප්රධත්ය ය දහවන සියවසෙන් ඉහත ලියවුණු ලිපි ලෙඛනාදියක යෙදුණු බවක් අප විසින් නොදක්නා ලදී. අණු යනුත් ආණ ප්රවත්යඛය පිළිබඳ රූපාන්තරයකි. එය ධම්පියා අටුවා ගැටපදයෙහි (අපේ පොත 289- 23) “බෝසතනුවනට” යන තන්හි යෙදුනේය. සමහර පක්ෂයකට ආන යන්න නිවරැදි වන අතර තවත් පක්ෂයකට ආණ යනුවම නිවරැදිය. කච්චාන මොග්ගල්ලාන යනාදි තැන් වලත් ගොත්රාවර්ථයෙහි යෙදුණු තඬිත ආන ප්රිත්යයයක් ඇත්තේ ය. එය ගෞරවාර්ථයෙහි යෙදෙන බවටත් ඉඳහිට නිදසුන් ලැබේ. “තත්ථය කප්පායනනොති කප්පමෙව පූජාවසෙන භණති.” යනු සුත්ත නිපාතට්ඨ කථා පාඨයකි (305 පිට) කප්ප නැමැත්තාම පූජා වශයෙන් “කප්පායන” කියා හැඳින්වූ බව එයින් කියන ලදී. ආන ආයන යන ප්රනත්යැය දෙකම එකාර්ථවත්ය. ඉදින් අපේ ආන ප්රඑත්යීයත් මෙයම නම් දාන්තජ න කාරය සහිත රූපය නිවැරැදි වියැ හැකියි. දෙමළ බසෙහි එන අම්මාණ් යනාදී තැන්වල පෙනෙන ආණ් ප්රදත්ය යත් ආණ කියා හෙළ බසට එන්නට පුළුවන. එසේ තව දුරටත් සොයා බලත්වා.
නු යෝගය - ප්රතශ්නාදී අර්ත්ථ්යන්හි මෙන්ම වාක්යණලඞ්කාරාදී අර්ත්ථ යන්හිත් යෙදෙන “නු” යන්නකුත් ඇත්තේය. කියේ මැ නු, කියේ මැ නො, මේ මත්න, කිවුනැ, න නො සමං අත්ථි්, යනාදිය සමගත් සසඳනු.
වෙසෙස‍ුන් වෙසෙස් සමානාර්ථවත් විශෙෂණය පූර්වසයෙන් යෙදෙන විට එය විබත් සහිතව මෙන්ම විබත් රහිතවත් සිටී. මහා කොසොල් රජහුදු බිම්සර රජහට බිසොව (අ. වතුර මහානාම 96) මෙහි මහ කොසොල් රජහුදු යනු විශෙෂණය වේ. එය විබත් නොගත් තැනට නිදසුනි. ඔකාවස් රජහු මුණුබුරෙක් සිඬත් කුමර (අ. වතුර මහානාම (181) මෙහි පූර්වයෙන්
ධර්මජප්රකදීපිකාව xxv
යෙදුණු සමානාධිකරණ විශෙෂණය සවිභක්තික වැ සිටී. අපවත් හිමියෝ දෙව්දත් තෙරහු (එම 98) යනාදිය සමගත් සසඳනු දෙවන විබතෙහිදීත් සමානාධිකරණ විශෙෂණය විබත් ගනී. සැමියා කොසොල් රජු කරා යන (ධ. ප්ර . 173 බුහුනැණියන් අංජන දේවින් යනාදිය නිදසුනි. සමානාධිකරණ විශෙෂණයා කෙරෙන් පරව “වූ” යන්න යෙදුණු විටත් විශෙෂණයාගේ විභක්ති ග්රකහණය විකල්ප වේ. යන මිනිහා යන්නා වූ මිනිහා යනාදිය ගැන සලකනු.
සමානාධිකරණ විශෙෂ්යසය පූර්වගවැ විශෙෂණය පර වූ විට පළමුවන දෙවන විබත්වල දි විශෙෂ්යසය සහ විශෙෂණය සමාන විභක්ති ගෙන සිටින අතර තෘතීයායෙහි සිට පහලට ඒ මුලින් යෙදෙන විශෙෂ්ය ය බෙහෙවින් කම් විබත් එක බසින් හෝ බහු බසින් සිටිනු සිරිති.
i. ඔවුන් සල් අත්තම ගෙන සිටියවුන් කුසින් (අ. ව. 7) ii. ඔවුන් වැළඳුව වනට (අ: ව : 131) iii. මා මෙහි හුන්නහුගේ අ: ව: 180 iv. බුදුන් සවණක් රස් ඇතියවුන් (අ: ව: 26) v. තම පුතු රහල් කුමරහු
යනා දී නිදර්ශන මගින් යටකී සිංහල වාක් රීතිය පැහැදිලි කර ගත හැකිය.
ධාත්වන්ත ද්විත්වය මධ්යවකාලීන සිංහල භාෂාවේ සුවිශෙෂ ලක්ෂණයක් වන ධාත්වන්ත ද්විත්ව වීම අමාවතුරේ මෙන්ම ධර්මසප්රසදීපිකාවේ ද දක්නා ලැබේ. මෙසේ විමේ දී මාත්රාූ සම වීමේ ක්රවමයට අන්ත දීර්ඝෂය ද හුසව ස්වරූපයට පත් වෙයි.
දනී > දන්නි. නදී > නස්සි උපදී > උපද්දි ඇවිදී > ඇවිද්දි යනාදී නිදසුන් මගින් පැහැදිලි වන්නේ එම භාෂා රිතියයි. මේ හැර කෘදන්ත ශබ්ද වරනැගීමේදී විශෙෂයෙන් සිංහලයේ පවත්නා රීතියක් නම් - වකාරාගමයක් ප්රශත්යීයට මුලින් දක්නට ලැබීමයි. මේ ලක්ෂණය සාහිත්යේ පොත පතේ මෙන්ම සීගිරි පද්ය් අතර ද සුලභව දක්නා ලැබේ.
සිටියවුන්, ඇතියවුන්, කළවුන් ආදී නිදසුන් රාශියක එම යෙදීම දක්නට ඇත.
xxvi ධර්මීප්ර.දිපිකාව
රචනා විධි:-
ධර්ම ප්ර දීපිකායෙහි රචනා විධීහු ද විවිධ වෙති. පාලි රීතියේ හා සංස්කෘත රි‍තියේ ද බලපෑමෙන් මේ විවිධත්වය හට ගත් බව පරීක්ෂාකාරීව විමසීමෙන් පැහැදිලි වෙයි. රචනාවේදී බහුල වශයෙන් අනුගමනය කොට ඇත්තේ යම් යම් කරුණු මුලදී හෙළ බසින් විස්තර කොට ඉක්බිති එයට සරිලන පරිදි පාලි වාක්යුයන් හෝ ගාථාවක් හෝ ශ්ලොකයක් හෝ දැක්විමය. එසේ පිටතින් ගත් දෙය දැක්වීමේ දී - එහෙයින් වදාළහ. එයින් වදාළහ බුදුහු වදාළේමැනු. වදාළේ මැනො. එයින් කීහ. කීයේ මැනු, කීයේ මැනො, යනාදිය යොදනුත් සිරිති. ගෙන හැර දක්වන ලද වාක්යාශදිය බුඬ භාෂිතයක් හෝ ශ්රා්වක භාෂිතයක් නම් වදාළහ. වදාළේ මැනු. යනාදියත්, එසේම ඒ කියමන අටුවවකින් හෝ සංස්කෘතාදි අනෙක් ග්රකන්ථයකින් උපුටා ගන්නා ලද්දක් නම් කියේ මැනො. යනාදියත් යොදන ලදී.
රචනාවේදී පැනෙන තවත් ලක්ෂණයක් නම් පාලි ව්ය වහාරයට ආවේණික ශබ්ද සංස්කෘත භාෂාව වඩා ජනප්රිණය වීම පොලොන්නරු සාහිත්යවයේ දක්නට ලැබෙන ලක්ෂනයක් වීම නිසා හෝ විශෙෂයෙන් ගුරුළුගෝමි ආචාය්ය්හිතවරායා බෞද්ධ සංස්කෘත ග්රෂන්ථ කියවා ලැබූ පරිචිතය නිසා හෝ මේ වෙනස සිදුවන්නට ඇතැයි සිතනු යුක්ති සහගතය.
1. ච්යථවමාන උපපද්යනමානාදී යථාකර්මොටපග සත්වයන් (ධ: ප්ර : 49) 2. අලගර්ද පය්ය්යවමප්තියැ, තිස්තරණ පය්ය්යන්ප්තියැ, භාණ්ඩාගාරික පය්ය්)ිවප්තියැ
යන මෙයි. (ධ: ප්රත: 128)
3. ශ්රමමණධර්මප නම් කවරයත් (ධ: ප්ර්: 189) 4. ප්රමතිසංවින් නිපයන්නට සමර්ථාවෙති. (ධ: ප්රි: 408) 5. ප්රමතිසංවින් මාගීපය්යාය යෙන් (ධ: ප්රත:392)
මෙසේ ඉතාමත් සුලභව මේ ප්රරයෝගය ධර්මපප්ර්දීපිකාවේ යෙදී ඇත.
පරිවතින විධි හා ඌනතා :-
පෙළ අටුවා ආදී පොත්වලින් උපුටා ගනු ලැබූ වාක්ය සමූහයක් ම මෙහි සිංහලයට පෙරළා ඇත්තේ ය. සාමාන්යවයෙන් පෙනෙන්නේ ඒ පරිවර්තනයන් පෙළ අටුවා ආදියෙහි පෙනෙන සැටියෙන් ම නොවැ අදහස පැහැදිලි වන පරිද්දෙන් සිදුකළ බවය. “සො හි භගවා අනුප්වන්නස්ස මග්ගස්ස උප්
ධර්මැප්රඋදීපිකාව xxvii
පාදෙත අසඤ්ජාතස්සමග්ගස්ස සඤ්ජනෙතා අනක්ඛාතස්ස මග්ගස්ස අක්ඛාතා........” යන පාළිවාක්යතය, ඔවුහු අනුත්පන්න මාර්ගයට හට උත්පාදක ය හ. අසඤ්ජාත මාර්ගය හට සංජනක ය හ. අනාඛ්යාාත මාර්ගය හට ආඛ්යා්තාහු, යි පරිවර්තනය කළ සැටියෙන් පෙනෙන්නේ සමහර තැනෙක පරිවර්තනයත් පාළි වාක්යරය අනුව ම ගිය බව ය. සමහර තැනෙක සිංහල පාළි වාක්යියෝ අර්ත්ථාවශයෙන් තරමක් වෙනස් වෙති. එසේ වන්නේ ඒ ඒ වාක්යහයනට යම් යම් දේ එකතු කරන්නටත් කෙටියෙන් කියන්නටත් යෑම් ආදියෙනි. එහෙත් එවැනි දේ කරන ලද්දේ අර්ත්ථාකවබෝධයට හානියක් නොවන පරිද්දෙනි. මෙකි කරුණු නිදසුන් නැතත් පොත බැලීමෙන් දත හැකි ය. පාළි වාක්යියෙහි එන එකවචනය වෙනුවට සිංහල වාසගමෙහි බහුවචනයත් කර්තෘනකාරකය වෙනුවට කර්මකාරකයත් කර්තෘස වෙනුවට කර්මයත් යෙදෙන අතර එකම ගාථාව දෙපලකත් යෙදී ඇත්තේ ය. මේවාටත් නිදසුන් නොදක්වමු.
සමහර පරිවර්තනයන් අවුල් වූ බවටත් නිදසුන් නැත්තේ ම නොවේ. “කොචාහං හො කොචාහං සමණස්ස ගොතමස්ස පඤ්ඤාචෙය්යටත්තියං ජානිස්සාමි” යනු එවැනි තැනකැ යි හඟිමි. (52 පිට) මේ වාක්ය. සිංහල කරන ලද්දේ “මාකවරක්හු විසින් ශ්රxමණ භවත් ගෞතමයා පසස්නෙම්” කියා ය. සිංහලයෙහි නම් මේ වාක්යලය මෙසේ නොසිටිය හැක්කේ ම ය. මෙබඳු තැනෙක අනුක්තකර්තෘතවක් සමග පසස්නෙම් යන ක්රිලයාවක් යෙදීම ව්යාකකරණ විරොධ හෙයිනි. “මා කවරක්හු විසින් ශ්ර්මණ භවත් ගෞතමයා පසස්නෙ ද” කියා සිටිනුත් තැනේ හැටියට නොගැළපේ. එහෙයින් ඒ වාක්ය්ය, “මම කවරෙකිම් ශ්රාමණ භවත් ගෞතමයා පසස්නෙම්” යි වියැ යුතු සේ අපි සලකම් හ. “නිසින්නො එව යන තන්හි එව යන නිපාතය අයොගව්යසවච්ඡෙදක යැ අන්යියොගව්ය වච්ඡෙදක යැ අත්යනන්තායොගව්යයවච්ඡෙදක යැයි ත්රි්විධ වූයේ අන්යමයොගව්ය වච්ඡෙදක වේ” යනුත් එවැනි තැනකි. මේ වාක්යයයෙන් පෙනෙන්නේ එව නිපාතය අයොගව්ය‍ච්ඡෙදකාදී වශයෙන් ත්රි විධ වූයේ ම අන්යවයොගව්යෙව‍ච්ඡේදකත් වන බව ය. එහෙයින් මේ වාක්ය”ය අවුල් බව කියමු. මේ වාක්ය‍ය ශුඬ නම් මෙයින් කර්තෘොවරයා කියන්නට අදහස් කෙළේ එව නිපාතය, අයොගව්යමවච්ඡෙදක යැ අන්යමයොගව්‍යවච්ඡෙදක යැ යන ත්රිළවිධ ව්යනවච්ඡෙදකයන් අතුරෙන් අත්යයන්ත්යායයොග ව්ය්වච්ඡෙදකයැ යන, යි සිටියේ නම් එයින් පැහැදිලි අර්ත්ථනයක් ගත හැකි ය. තවදුරටත් සොයත්වා.
xxviii ධර්මතප්ර දීපිකාව
ෂට් වර්ණය - බුදුරජාණන් වහන්සේ ගේ ශ්රී ශරීරයෙන් ෂඩ්වර්ණ රශ්මිය නික්මුණු බව කියා ඒ එකි එකී වර්ණයකට උපමාවනුත් දැක්වූ තැන මඤ්ජිට්ඨවර්ණය අඩු වී තිබේ. එයට උපමාවකුත් නැත. එය ලොකු අඩුවකි. (29 පිට)
තම්බනඛතා - තම්බනඛතා යනු බුදුරජාණන් වහන්සේ ගේ අසූ අනුව්යකඤ්ජනයන් ගෙන් එකකි. උන්වහන්සේ ගේ නියපොතු තාම්ර වර්ණි බව එයින් කියැ වේ. තාම්ර වර්ණෙ නියපොතු වලින් නික්මී තිබෙන්නේ රිදී පාට රැස් කලඹකි. ථූපවංසයේ (22 පිට) පවා එන බුදුන් ගේ නිය සුදු පැහැ ලෙස ගැනීම සිංහල ආචාය්ය්ම් වරුන්ට අභිමත වූ ක්ර මය බව පෙනේ.
ආයාමයෙහි පණස් පණස් යොදුන් - මෙයින් කියන ලද්දේ ඡද්දන්තාදි මහා විල්වල දිග පළල වේ. එයින් එක විලක් දිගින් මෙන් ම පලළිනුත් පණස් පණස් යොදුන් ඇත්තේ ය. පොතේ කියැවෙන්නේ දිගින් පමණක් පණස් පණස් යොදුන් වන බවකි. එහෙයින් අයම් විතරහි “පණස් පණස් යොදුන්” යි වාක්ය්ය සිටියැ යුතුය. “අයම් විතරහි තිස්යොදුන්” යන්නත් අයම් වතරහි තිස් තිස් යොදුන් යි සිටියේ නම් වැනවැයි සිතේ. සංස්කෘත තාන ශබ්දය ස්ථාන කියා යෙදීමත් සුදුසු නොවේ.
බුදුවැ මාගේ විජිතයට වඩනේ මැනවැ (- 277) බිම්සර රජ තුමා බුදුරජාණන් වහන්සේට ආරාධනා කෙළේ බුඬත්වයෙන් පසු කවදාහරි සිය විජිතයට වඩින්නට නොවැ බුඬත්වයට පැමිණැ පළමුවෙන් ම සිය විජිතයට වඩනා සේ ය. සිදුවූයේත් එසේ ම ය. බුඬවංස අටුවාදියෙහිත් එසේම සඳහන් වේ. එහෙයින් බුදුවැ පළමු‍කොට ම මාගේ විජිතයට වඩනේ මැනවැ කියා ඒ වාක්යෙය සකස් වියැ යුතු සේ සලකම්හ. අමාවතුරෙහිත් මේ ඌනතාව මෙසේ ම දක්නා ලැබේ.
සමන්තමුඛ - බුදුරජාණන් වහන්සේ ප්‍රථමයෙන් ම රජගහා නුවර පිඬු සිඟා වඩිනු දුටු- එවැනි රූපයක් පෙරැ නුදුටු නාගරිකයෝ උන්වහන්සේ සම්බන්ධයෙන් නොයෙක් මත පහළ කළහ. ඔවුන් ගේ හැඟීම් අනුව සඳ, හිරු, අනඞ්ග, ශක්රග, බ්රයහ්ම යන මොවුන් සේ සමහරු උන්වහන්සේ හැඳින්වූහ. තවත් සමහරු හේතු යුක්ති පෙන්වා ඒ මත ඛණ්ඩනය කළහ. අවසාන වශයෙන් සමහරු කීයේ පිඬු සිඟා යන උතුමා නම් අන්යණයකු නොවැ මහා බ්ර හ්මයා ය කියා ය. ඒ කියමනට විරොධය දැක් වූ තවත් පක්ෂයක් කීයේ ඉදින් මේ පිඬු සිඟන පුරුෂයා මහා බ්රාහ්මයා නම් මොහුට මුහුණු හතරක් තිබියැ යුතු ය. මහා බ්රාහ්මයා.
ධර්මහප්ර දීපිකාව xxix
චතුර්මුඛ හෙයිනි. මොහුට මුහුණු හතරක් නැත. මෙතෙමෙ සමන්තමුඛ ය. එහෙයින් මෙතෙමේ මහා බ්රිහ්මයා නොවැ මනුෂ්යණයෙකු ම - විශෙෂයන් මනුෂ්ය රත්නයක් ම වන බව ය. මෙසේ ඔවුන් එතුමා මනුෂ්යය රත්නයකැ යි නිශ්චය කරන ලද්දේ එතුමා ගේ සමන්තමුඛතාව දැකැ ඒ අනුව සිතීමෙනි. මිනිස් රත්නයකට තිබියැ යුතු ප්රනධාන මිනිස් ලකුණ සමන්තමුඛතාව බව එයින් පෙනේ. ශරීරයෙහි සෑම තැන ම මුහුණු හෝ කටවල් ඇති බව සමන්තමුඛතා නම්. සෝරත නායක ස්ථවිරයන් වහන්සේ සිරි සුමඞ්ගල ශබ්දකොෂයෙහි එයට අර්ත්ථන කියන ලද්දේත් හැම තැන ම මුව ඇති කියා ය. මිනිසුන් ගේ ශරීරවල තබා තිරිසනුන් ගේ ශරීරවල පවා හැම තැන ම මුව ඇත්තේ නොවේ,
එබැවින් සමන්ත මුඛ ශබ්දයත් එයට දුන් අර්ත්ථ යත් දෙක ම සදොස් බැව් අපි කියමු. සමන්තභද්ර මුඛ වැනි ශබ්දයක් යෙදුනේ නම් තරමක්වත් සාර්ථක වන්නට ඉඩ තිබුණි. අපේ කල්පනාවේ හැටියට නම් සමන්තමුඛ ශබ්දය නොව සමත්තමුඛ ශබ්දය තැනේ හැටියට යොග්යම බවය. සමන්ත ශබ්දය සමාන සදෘශ යන අර්ත්ථඛයන්හි වැටේ. “න උස්සෙසු නඬමෙසු සමත්තෙ න උපනීයරෙ” යන අඞ්ගුත්තර නිකාය පාඨයෙහි (ඡක්කනිපාත 5 වන වග්ග) සමත්ත ශබ්දය පෙනේ. අටුවා එය තෝරන ලද්දේ සමත්තොති සදිසො කිය ය. සමත්තමුඛ යන්නෙන් අදහස් කරන ලද්දේ මේ පිඬුසිඟන උතුමාගේ මුහුණ මිනිස් මුහුණට සමාන ය. එහෙයින් මේ උතුමා මනුෂ්යුරත්නයක් ම ය යන අර්ත්ථුය වේ. සමාප්තමුඛ යන වචනයට සමාන කරතොත් පරිසමාප්ත මනුෂ්යු මුහුණකින් යුත් යන අදහස ගනුත් නො බැරි ය.
තොප මහාමිදිබිමන ඇතියන්සිරිරින් - (මහමිදිබිමන ඇතියන් තොප සිරිරින්) මෙහි පෙනෙන මහම්දිබිමන යන්නට මහත් මිත්රමද්රෝහහි සිතක් ඇති යන අර්ත්ථයය සමහරුන්ට අභිමත ය. මහත් මිත්රමද්රෝහහී සිතක් ඇතියකුගේ සිරුරෙන් සවණක් රැස් විහිදීම ආදියත් එහි දැක්වෙන අනෙක් පුදුම කරුණුත් සිදුවනු අස්වාභාවික ය. එබැවින් ඒ පාඨය “තොප මහම්ඉදිබිමන ඇති යන් සිරිරින්” කියා සිටියේ නම් මැනවැයි අපට සිතේ. එවිට මහත් ඍඬිය සහ ඥානය නැතියන්ගේ සිරිරින් යන අර්ත්ථසය ගත හැකි ය. මහත් ඍඬියත් ඥානයත් නැතියන්ගේ සිරුරින් සවනක් රැස් විහිදීම් ආදිය සිදුවන අස්වාභාවික ය. පොතේ එන වාක්යියෙහි පෙනෙන “දුටු ජනයො” යනුත් පැටලිලි සහිත ය. ජනයො යන්නට අස්මත් සදෘශ ජනයො කියා අර්ත්ථෙ ගත් විටත් ඇසුරු කළවුන් යන්නෙන් මා විසින් පෙර
xxx ධර්මනප්රනදීපිකාව
ඇසුරු කළ බුදුරජාණන් වහන්සේ වැනියන් කියා අර්ත්ථ ගත් විටත් කාරණය තරමක් දුරට නිරවුල් කළ හැකි සේ පෙනේ. තව දුරටත් පරීක්ෂා කළ යුතුය.
අනෙක් රටක් ගියාහු වෙති - මේ ප්රපයෝගයෙහි වරදක් අපි නොකියමු. නමුත් මෙහි සිංහල ඌරුව යටපත්වැ පාළි ඌරුව මතුවැ තිබේ. සිංහලයෙහි කර්මාඅර්ත්ථ යෙහි කම්, සපදන්, අදර යන තෙවිබත ම යෙදේ. මම කොළඹ ගියෙමි, මම ගමට ගියෙමි. මම අනුරාධපුරේ ගියෙමි යනු ක්ර මයෙන් උදා හරණයි. සිංහල ව්යළවහාරය අනුව මෙවැනි තැන්වල සපදන් විබත යෙදීම වඩාත් මැනවැයි අපි සිතමු.
මහාපණාද චරිතය - මෙ රජුගේ චරිතය සුරුචි ජාතකයෙහි විස්තර වශයෙන් එයි. එහි කියැවෙන්නේ මහාපණාද රජු සුරුචි සුමෙධායන දෙපියමවුන්ගේ පුත්රශයා බව ය. ධර්මකප්රනදීපිකා වාක්යචයෙන් හැ‍ඟෙන්නේ එයට විරුද්ධ අදහසකි. “සදෙව්ලෙව්හි අනුලොම ප්රමති‍ලොමයෙන් දිව්යච සම්පත් අනුභව කෙරෙමින් ඇවිදුනා කල්හි ඔවුන් කෙරෙන් එකක්හු ශක්රතදෙවරාජ පණාදයගෙ අග්‍‍ුමහිෂි සුමෙධා දෙවිය කෙරෙ ප්රඔසාදයෙන් ඇය දරුව උපදිනට ආරාධනා ගෙන ආය” යනු සම්පූර්ණ වාක්යාය වේ. මේ වාක්ය ය දෙතුන් වරක් කියවන විට අර්ත්ථ වශයෙන් මෙන් ම පදයෝජනා වශයෙනුත් එහි ඇති අවුල් තත්වය වැටහේ. ජාතක අටුවාව අනුව සුමෙධා දේවිය පණාදයාගේ නොවැ සුරුචි රජුගේ අගමෙහෙසියත් පණාද රජුගේ මාතාවත් වෙත්. එසේම මේ වාක්යියෙහි තිබෙන “ශක්රම දේවරාජ” ශබ්දයත් තැනේ හැටියට නොගැළපේ. ඒ වචනය “ඇය දරුවැ උපදනට ශක්රහදෙවරාජයාගෙ ආරාධනා ගෙන ආය” යි යෙදුනේ නම් මැනැවැයි සිතේ. මේ ප්රශවෘත්තිය ධර්මගප්රෙදීපිකාවට උපුටන ලද්දේ ජාතක අටුවාව හැර අන් පොතකින් ද යනුත් සොයා බැලියැ යුතු ය.
කාරණපාල බුදුන් දිව්ය මනුෂ්යුයින් විසින් ප්රටශස්ත පරිදි විස්තර කරන්නට උපයෝගී කර ගෙන ඇති පිංගියානි ගේ හා කාරණාපාලිගේ සාකච්ඡාව ධර්මපප්රරදීපිකාවේ 52 පිටෙහි දක්වා ඇත. අංගුත්තර නිකායේ පංචක නිපාතයේ එන කාරණාපාලි සූත්රරයට අනුව (සිංහල මුද්රනණය 488 පිට) කාරණාපාල යන්න සදහන් වන්නේ කාරණපාලි යනුවෙනි. අටුවාවේද ශූද්ධ පාඨය ලෙස තෝරාගෙන ඇත්තේ කාරණපාලි යන්නමැයි.
“රාජකුලානං පන කම්මන්තෙ කාරෙතීති කාරණා පාලි නාම ජාතො”
ධර්මමප්ර”දීපිකාව xxxi
යනුවෙන් අටුවාවෙහි එයට විවරණයක් ද සපයා ඇත. පෙළ පොතට හුරු පාඨය වෙනුවට කාරණපාල ශබ්දය යොදන්නට ගුරුළු ගෝමින් පෙළඹී ඇත්තේ කුමන හේතුවක් නිසා ද යනු ප්රොශ්නයකි. පුරුෂ නාමයක් එසේ යෙදිම වඩා ව්යකවහාරයට උචිත යයි සැලකීම නිසා හෝ තත්කාලීන ව්යනවහාරයේ කරණපාල යනු ම යෙදීම නිසා හෝ පෙළ පොතට තරමක් නුහුරු යෙදීමකට ඔහු පෙළඹුනා විය යුතු ය.
යසෝධරාවන්ගේ මහණකම - මේ පොතේ පෙනෙන්නේ යසොධරාව ජනවුකැලුණු තෙරනින් වෙත පැවිදිවුණු බව ය. එහෙත් අනෙත් පොත්පත්වල පෙනෙන්නේ ඇය මහාප්ර ජාපතී ගොතමිය ඇදුරු කොට ගෙන පැවිදිවුණු බව ය. මනොරථ පුරණීයත් ඒ කථාව ස්ථිර කෙරෙයි. ධර්මපප්රපදීපිකා කතුවරයා මේ කාරණයේදී මුළාවූසේ අපට පෙනේ. සමහර විට එසේ වන්නට ඇත්තේ මනොරථපූරණියේ එන “රාහුලමාතාපි ජනපදකල්යාිණිපා ථෙරිය සන්තිකංගන්ත්වා පබ්බජිංසු” යන වැකිය නොමගින් තේරුම් ගැනීම නිසාත් වියැහැකිය. ඒ වැකියෙන් කියැවෙන්නේ යසෝදරාවත් ජනපදකල්යාමණියත් දෙදෙනාම මහාප්රනජාපති ගොතමිය වෙතට මහණවූ බවය.
රූපවිලාසාදිය - බුදුරජාණන් වහන්සේට අචින්ත්යැ ගුණ හතරක් තිබුණේය. රූපවිලාස වචනවිලාස ඤාණවිලාස ඉඬිවිසය අතහැර ඉතිරි තුන පමණකි. එවැනි කරන ලද්දේ කුමක් නිසාදැයි තවදුරටත් සොයා බැලිය යුතුය. කාලාන්තර සඤ්ජාත දෝෂයක් වන්නටත් නොබැරිය. දානඵල දක්වන තැන උදේ වරුවේ සත්කාර පූර්වඤකවැ උසස් ලෙස සලකනුලැබූ භික්ෂුවකට සවස පයින් උදැල්ල පෑ බව කියන කථාවකුත් මෙහි පෙනේ. මැඳුම්සභි අටුවාවත් ඒ ප්රපවෘත්තිය එසේම කියයි. නමුත් මැඳුම්සඟි අටුවායෙහි ඇත්තේ උපාසිකාව නොවැ උපාසකයා පයින් උදැල්ල පෑ බවය. කප්ප ශබ්දයාගේ අර් ෙත්ථා ද්ධාරණයෙහිදීත් විකල්පාර්ත්ථබයවත් එයට උදාහරණවත් එයට උදාහරණයත් නොදක්වන ලදී. අටුවාවල නම් ඒ අර්ථය විශේෂයෙන් දක්නා ලැබේ. මායා මහැප්රටජාපතී දෙදෙනාගේ පියා සුප්රශබුඬ නම් ශාක්යල රජෙකැයි ධර්මප්රකදීපිකාව කියයි. නමුත් මහාවංසාදියෙහි පෙනෙන්නේ අඤ්ජන නම් ශාක්ය රජකු ඒ දෙදෙනාගේ පියාවූ බවය.
xxxii ධර්මප්ර දීපිකාව
අපේ සංශෝධනය
දැන් මුද්රයණද්වාරයෙන් ප්ර කාශයට පත්වී ඇති ධර්ම ප්ර‍දීපිකා ශොධන කීපයෙන් ම නවීන ප්ර්වීණ දෙපක්ෂයට ම සිදු වූ සේවය අසීමිත වූවත් අපේ මෙම සංස්කරණයෙන් බලාපොරොත්තු වන ලද්දේ සැඟවුණු අරුත් මතුකර දී ධර්මමප්රේදීපිකාව පිළිබඳ පාඨකයන්ගේ සිත්හි අවදිකිරීමක් ඇති කර වීමයි. එය කෙතෙක් සඵලවිණිදැයි තීරණය කිරීම විද්වතුන් අයත් යුතුකමෙකි රෝගී තත්වය නිසා ප්රකමාණවත් අවකාශයක් නොමැතිව පළකරන්නට සිදුවූ බැවිනුත්, සමහර විට අපේ අනවධානයෙන් හා වැරදි නිගමනයන්ගෙනුත් මෙහි සඳහන් වී ඇති සදොස් තැන් කෙරෙහි සූධීහු සමාධිය භජනය කරත්වා! සම්මුඪ ස්ථාන ඇතොත් ශාස්ත්රර ගෞරවයෙන් පෙන්වා දෙන ලෙසද ඉල්ලා සිටිමු.
වැදගත් සිංහල සාහිත්‍ය පොත පත පාළි ටීකා සාහිත්යග ග්රනන්ථමාලාවද ප්රගකාශනයට පත් කරවීම අපේ අභිප්රා ය වෙයි. මේ එහි ප්රලථම පරිශ්රාමය බවත්, ඉතා ඉක්මනින් ම අමාවතුර ද පාඨකයන් අතට පත්කරවන බවත් මෙහිලා සිහිකරවමු. රත්මලානේ ධර්මාවරාම නායක මාහිමියන් ගේ සංස්කරණය සහ පණ්ඩිත බද්දේගම විමලවංස ස්ථවිරයන් වහන්සේගේ ධර්මිප්රකදීපිකා සංස්කරණයත් ඇසුරු කිරීමෙන් අපේ සංශෝධනය විධිමත් කර ගැනුමට පහසු වූ බව කෘතඥතා පූර්වරවකව සිහිකරවමූ. එසේම මෙය මුද්රිණයට පත් කර ගැනීමේදී විනායාචාය්ය්ණය නෑහින්නේ සෝමින්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේගෙන් ලැබ‍ුණු සහාය ඉතා අගය කොට සලකමු.
මෙම පොතෙහි ප්ර‍කාශනය ඉතා සතුටින් භාරගත් ඇල්. ගුණරත්න මහතාණන්ට සහ මෙහි මුද්රපණය මැනවින් සිදු කළ අනුල මුද්රඇණාලය හිමි රත්නායක අප්පුහාමි ඇතුළු කාය්ය් ම මණ්ඩලයට ද අපේ කෘතඥතාවය හිමිවෙයි.
සසරැ වසනා තුරු - කම් සැප කෙරෙන් විරත වැ හෙළ බස ද සම්බුදු - සසූන රක්නට සමත් වෙවා !
මැදඋයන්ගොස විමලකීර්ති ස්ථවිර
කඩවැද්දුව සමඞ්ගල ස්තවිර
2511 වෙසක් පුණු පොහෝදින සරික්කාමුල්ලේ සිරිනන්දන පිරිවෙනේදීය
සුචි පත්රලය
පිට පෙළ
1. “යස්ස” යන්නෙහි පරිකථා චතුර්විධ
පද විභාගය 1 15
2. “නිසින්නොව” යන්නෙහි ත්රි විධ එය ශබ්දය 2 15 3. “පත්තො සබ්බඤ්ඤුතං සත්ථා” යන්නෙහි අනන්තාපරිමාණ බුදුගුණ3 7 ද්වාත්රිං ශත් මහා පුරුෂ ලක්ෂණ 4 11 “සුප්පතිට්ඨීත පාදෝ” යන්නෙහි සූප්ර1තිෂ්ඨිත පාද ලක්ෂණය 5 1 “හෙට්ඨා පාද තලෙසු චක්කානි ජාතානි” යන්නෙහි චක්රක ලක්ෂණන හා ස්වස්තිකාදී මංගල ලක්ෂණ 5 28 “ආයත පණ්හි” යන්නෙහි ආයත පාර්ෂ්ණී ලක්ෂණය 6 26 “දීඝඞ්ගුලි” යන්නෙහි දීර්ඝ6ඞ්ගුලි ලක්ෂණය 7 1 “මුදුතලුන භත්ථපාදෝ” යන්නෙහි මෘදු තරුණ හස්තපාද ලක්ෂණය 7 9 “ජාල හත්ථපාදෝ” යන්නෙහි ජාල හස්තපාද ලක්ෂණය 7 16 “උස්සංඛ පාදෝ” යන්නෙහි උත්ශඞ්ඛපාද ලක්ෂණය 7 23 “ඵණි ජඞ්ඝො” යන්නෙහි ඵණිජඞ්ඝ ලක්ෂණය 8 4 “ඨීතකො අනොන මන්තො” යන්නෙහි සිට නොනැමී දෙදණ පිරිමදනා ලක්ෂණය 8 9 “කොසොභිත වත්ථගුය්හො” යන්නෙහි කොශාවහිත වස්ත්රථ ගුය්හ ලක්ෂණය 8 17 “සුවණ්ණ වණ්ණෝ” යනාදියෙහි ස්වර්ණ වර්ණසණ පරිදි හා කාඤ්චන සන්නිභත්වග් ලක්ෂණය 8 26 “සුඛුමච්ඡවි” යන්නෙහි සූක්ෂ්මච්ඡවි ලක්ෂණය 9 1 “එකෙක ෙලාමා” යන්නෙහි එකෛක රොම ලක්ෂණය 9 9 “උද්ධග්ග ලොමා” යන්නෙහි ඌර්ධවාග්ර් රොම ලක්ෂණය 9 14
xxxiv ධර්ම1ප්ර1දීපිකා
පිට පෙළ
“සත්තුස්සදෝ” යන්නෙහි සප්තොත්සද ලක්ෂණය 10 1 “බ්ර හ්මජ්ජුගත්තො” යන්නෙහි බ්ර හ්මර්ජු ගාත්රද ලක්ෂණය 9 20 “සිහ පුබුබඞකායො” යන්නෙහි සිංහ පූර්වා ර්ධ කාය ලක්ෂණය 10 12 “චිතන්තරංසො” යන්නෙහි චිතාන්තරාංද ලක්ෂණය 11 4 “නිග්රො ධ පරිමණ්ඩලො” යන්නෙහි න්ය ග්රොගධ පරිමණ්ඩල ලක්ෂණය 11 13 “සමචත්තක්ඛන්ධො” යන්නෙහි සමවෘත්තස්කන්ධ ලක්ෂණය 11 24 “රස්ග්ගසග්ගි” යන්නෙහි රසග්රාතසාග්ර ලක්ෂණය 12 1 “සිහහනු” යන්නෙහි සිංහහනු ලක්ෂණය 12 15 “චත්තාලීස දන්තො” යන්නෙහි චත්චාරිංශද්දන්ත ලක්ෂණය 12 22 “සමදන්තො” යන්නෙහි සමදන්ත ලක්ෂණය 12 29 “අවිවර දන්තො” යන්නෙහි අවිවර දන්ත ලක්ෂණය 13 1 “සුසුක්කදාඨො” යන්නෙහි සුශුක්ල දංෂ්ට්රා ලක්ෂණය 13 8 “පහුත ජිව්හො” යන්නෙහි ප්ර්භූත ජිව්හා ලක්ෂණය 13 15 “බ්ර හ්මස්සරො” යන්නෙහි බ්ර්හ්මස්වර ලක්ෂණය 13 28 “අභිනීල නෙත්තො” යන්නෙහි අභිනිල නෙත්රන ලක්ෂණය 14 17 “ගොපඛුමො” යන්නෙහි ගොපක්ෂ්ම ලක්ෂණය 14 28 “උණ්ණාභමුකන්තරෙ ජාතා” යන්නෙහි ඌර්ණරරොම ලක්ෂණය 15 6 “උණ්හිස සීයො” යන්නෙහි උෂ්ණීෂ ශීර්ෂ ලක්ෂණය 15 18 “අසිති අනුව්යශඤ්ජන” 16 12 “ලක්ෂණ අනුව්යශඤ්ජන” ශබ්දාර්ථ 17 22 රූපවිලාසයෙන් අචින්ත්ය පරිදි අනන්තාපරිමාණ ලොක ධාතුව සත්නට ධමර්‍ දෙසන පරිදි 18 10
සූචි පත්රරය xxxv
පිට පෙළ
සහස්රි ලොකධාතු ආදිය 19 21 “වචන විලාස”නම් 23 9 “විනය ප්රසඥප්ති” නම් 23 25 “භුම්යපන්තර” නම් 24 1 “ප්ර්ත්යරයාකාර” නම් 24 10 “සමයාන්තර” නම් 24 16 වචන විලාසයෙන් අචින්ත්යප පරිදි 25 4 “ඥාණ විලාස” නම් 27 2 ඥාන විලාසයෙන් අචින්ත්යප පරිදි 29 33 භගවත් නම් 34 32 “නෛරුක්තික” විධි නම් 35 9 “අර්හත්” නම් 37 29 “සම්යතක් සම්බුද්ධ” නම් 40 6 “විද්යාතචරණ ” නම් 41 1 “දශබල” නම් 41 22 “ඥාන බල” නම් 42 23 “චතුර්වෛශාරද්යල” නම් 47 9 “පස් ඇස්” නම් 48 15 දිව්යස මනුෂ්ය යන් විසින් ප්ර ශස්ත පරිදි පිඞ්ගියානි බමුණුහුගේ කථාව 51 28 අසාධාරණ රත්නවූ පරිදි 54 17 පස් බදු කිස 55 26 පෙරබත් කිස නම් 55 20 පශ්චාත් භක්තකෘත්ය5 නම් 58 5 ප්රචථම යාම කෘත්ය නම් 60 11 මධ්යාම යාම කෘත්යය නම් 60 22 පශ්විම යාම කෘත්යා නම් 61 1 ආකාශය සේ අනන්ත ගුණ ඇති පරිදී 61 15 ගුණ අචින්ත්ය් පරිදි 62 25 බුද්ධ විෂය අචින්ත්යඇ පරිදි 62 29 ඍද්ධි විෂය අචින්ත්යඇ පරිදි 63 29 කර්ම විෂය අචින්ත්යය පරිදි 63 24 ලොක විෂය අචින්ත්යය පරිදි 64 1
xxxvi ධර්මයප්රිදිපිකා
පිට පෙළ
4 “සත්ථා” යන්නෙහි “ශාස්තෘ” නම් 65 1
5 “සීහළ භාෂාය” යන්නෙහි “සිංහල භාෂා” නම් 65 19
6 “ලඞ්කාවාසිනමත්ථාය” යන්නෙහි අර්ථස ශබ්දය 66 11
7 “කප්පසතසහස්සාධිකානං” යන්නෙහි කල්ප
ශබ්දය 67 6
“අන්තඃකල්ප” නම් 67 10
“අසඞ්ඛ්ය් කල්ප” නම් 67 27
“මහාකල්ප” නම් 68 27
තුන් සංවතීය 69 23
3 “චතුන්තං අසඞඛෙය්යා3නං” යන්නෙහි
අසංඛ්යා නම් 71 25
9 “වරජම්බුදීපෙ” යන්නෙහි “ජම්බුද්වීප” නම්
චක්ර“වාලාදිය පිහිටි පරිදි 72 9
10 “කමලාසනසූනුකුලෙ” යන්නෙහි ත්රිුවිධ
මහාසාර කුල නම් 74 26
11 “ගුරුවරණ පරිචරියාවසානෙ” යන්නෙහි
මවුපියන්ට උපස්ථානයෙහි අනුසස් 75 11
12 “සංවෙග මුපයාතො” යන්නෙහි කරුණායෙන්
කම්පිත වූ පරිදි 80 30
සංසාරය අනවරාග්රෙ පරිදි 81 7
සතර මහ මුහුදු 82 20
නරක දුඃඛ භයානක පරිදි 86 1
අෂ්ඨ මහා නරක නම් 86 4
මෙහි ආයුෂ 89 1
නිරිසතුන් පස්නා පරිදි 91 32
මනුෂ්යුත්වය දුර්ලභ පරිදි 104 9
සෙසු තැන් පුණ්යව කර්මයට අස්ථාන පරිදි 106 1
13 “දාන තුහින නිපාතෙනාපි” යන්නෙහි දාන විභාගය 108 4
අඞ්කුර රජහුගේ දානය 117 5
වෙළාම ලමුණුහුගේ දානය 120 4
දානඵල විභාග 124 13
“ත්රිභවිධ පය්යාිප්ති” නම් 129 4
14 “දහන පරිගතාවිය” යනාදියෙහි පරිකථා 132 14
“ශ්රිද්ධාදී වඤ්ච ධර්මඅයෝ” නම් 132 23
සුචි පත්රාය xxxvii
පිට පෙළ
“පඤ්ච දුශ්ශීල” නම් 135 8 ප්රාපණාතිපාතාදියෙහි ආදිනව නම් 135 11 අදත්තාදානයෙහි ආදීනව නම් 137 27 කාමමිථ්යාදචාරයෙහි ආදීනව නම් 139 26 මෘෂාවාදයෙහි ආදීනව නම් 144 23 සුභාෂිත වචන නම් 145 6 මද්යෂපානයෙහි ආදීනව නම් 146 30 පඤ්චශීල නම් 151 11 ශීල ශබ්දාර්ථ 151 24 එහි ඵල 152 1 සත්සියයක් වෙළඳුන්ගේ සීල සමාදානය 154 13 දහසක් සොරුන්ගේ ශීල සමාදානය 152 27 සුනීත තෙරුන්ගේ වත 155 20 ශීලානිසංස ගාථා 156 6 පෞෂථ ශීල නම් 158 6 පෙහෙවස්හි ඵල 160 21 දිව්යස සුඛ නම් 161 6 රන්පත ලීම 161 30 “මනාපකායික දෙවතාවෝ” නම් 163 14 ස්ත්රීාන් අභිරූපවන්නට හේතු 165 28 ලැව් ගිනි ගත් වනගහනයෙකින් නික්මෙන ඇතක්හුසෙයින් නික්මුණු පරිදි 167 9 15 “භූත සත නිසෙවිතං” යන්නෙහි භූත ශබ්දය 167 26 16 “හිමවන්තං අජෙඣාගහෙත්වා” යන්නෙහි “හිමවත් පර්වවත” නම් 168 7 17 “පවාල වණ්ණච්ඡදනං” යන්නෙහි වණ්ණ ශබ්දය169 7 18 “ජින්නං මෙ ගිහී බන්ධනං” යන්නෙහි ස්ත්රීමන් ගේ නුගුණ 169 17 19 “ෙසාසාපිතො කාමපඞ්කො” යන්නෙහි කාමයෙහි ආදීනව නම් 184 11 20 “කරිස්සාමි සමණධම්මං” යන්නෙහි “ශ්ර මණ ධර්ම” නම් වූ ශිලසම්පදාදී ගුණධර්ම 189 23 21 “ලභිස්සාමි සමණ ඵලං” යන්නෙහි ශ්ර මණඵල 194 25 ජාති දුඃඛය 194 27
xxxviii ධර්මරප්රරදීපිකා
පිට පෙළ
ජරා දුඃඛය 197 28 මරණ දුඃඛය 199 6 22 “වන දෙවතානං” යන්නෙහි “දෙවතා” ශබ්දය 201 13 23 “තපොවනං පවිට්ඨොස්මි” යන්නෙහි පරිකථා 201 23 “කලහයෙහි ආදීනව” නම් 202 29 “ක්ෂමායෙහි ගුණ” නම් 205 1 මෛත්රීෂ මහානෘශංස පරිදි 208 1 24 “ජරා ජිර්ණ ඛ්යාිධිමතපබ්බජිතො දිස්වා” යන්නෙහි ජරාරූපසන්දර්ශනාදීන් යෞවනමදාදි පරිත්යාඵග 212 30 25 “රම්ම නගරවාසීහි” යන්නෙහි පරිකථා 213 31 “තුනුරුවන්” නම් 214 3 “සරණගමන” නම් 215 11 “සරණගමනප්රමභෙද” නම් 215 24 “සරණ ගමන ඵල” නම් 218 11 සංක්ලෙශ - භේද 220 11 උපාසක ලක්ෂණ නම් 221 4 26 “චක්කවත්ති නරපති” යන්නෙහි චක්ර2 ශබ්දය 222 25 27 “දෙව මනුස්සෙහි පූජියමානං” යන්නෙහි පරිකථා 223 14 උත්තර මහතෙරු‍න්ගේ අපදානය 224 1 28 “පරම පීති පසාද පුණ්ණහදයො” යන්නෙහි බුද්ධාදීන් කෙරෙහි චිත්තප්රදසාදයෙන් සිද්ධවන ඵල 228 18 29 “සම්පන්නාභිනිභාරො” යන්නෙහි පරිකථා 232 19 පාපමිතු සංසර්ගයෙහි ආදීනව 233 1 කළ්යාතණ මිත්රී සංසර්ගයෙහි අනුසස් 235 16 30 “කලලපිට්ඨෙ නිපජ්ජි” යන්නෙහි පරිකථා 236 16 සමානාධ්ය“ශය ඇතියවුන් එක්වන පරිදි 236 12 31 “සංසාර කන්තාරං” යන්නෙහි “කාන්තාර” නම් 240 10 32 “පඤ්චවණ්ණ පසාදසම්පන්නානි ලොචනාති” යන්නෙහි සම්පන්න ශබ්දය 240 24
සූචි පත්ර ය xxxix
පිට පෙළ
33 “චතුහිඛීනාසව සහස්සෙහි” යන්නෙහි ක්ෂ්ණ-
ශ්රනවයෝ නම් 241 1
34 “පාද පඞ්කජො” යන්නෙහි උපචාර නම් 242 1
35 “එකස්මිං කප්පෙ” යන්නෙහි කල්ප ශබ්දය 242 27
36 “චක්කවත්තිරාජා” යන්නෙහි පරිකථා 243 24
සතර සංග්රනහ වස්තු නම් 243 27
37 “ඉමස්මිංපන භද්දකප්පෙ” යන්නෙහි භද්ර
කල්ප නම් 244 9
මෛත්රෙ ය තථාගතයන් උපදනා පරිදි 244 11
38 “එව මාදිසු” යන්නෙහි ‘එවං’ ශබ්දය 247 1
39 “රොජ වරරොජ” යනාදියෙහි මාන්ධාතෘ රජ 247 14
රාහු අසුරීඳුහු ආත්මභාවීනට අග්රෙපරිදි” යනාදිය247 24
40 “සගර සාගර” යනාදියෙහි මහාපනාද නම් රජ 248 30
41 “මහාසුදස්සන නිදස්සනෙ” යන්නෙහි මහා
සුදර්ශමන නම් රජ 251 1
42 “තුසිත පුරතොචවිත්වා” යන්නෙහි පඤ්ච පූර්ව1
නිමිත්ත නම් 256 10
43 “චාතුද්දිපගතජලධරමාලාසු වස්සමානාසු”
යන්නෙහි පඤ්චප්රමකාර වර්ෂාන්තරාය නම් 257 26
44 “බහුවිධ ලක්ඛණානුඛ්යාසඤ්ජන” යනාදියෙහි
අනු ඛ්ය්ඤ්ජන ශබ්දය 259 30
45 “දිබ්බමයං පොක්ඛරණිං” යන්නෙහි ඒ
පුෂ්කරණිය දිව්ය්මය වූ හැටි 260 10
46 “කප්පාසිකවාපගුණං” යන්නෙහි ගුණ ශබ්දය 261 20
47 “අවිභාවිතතුණීරමුඛ” යන්නෙහි
දක්වන ලද ශිල්ප 261 27
ජෝතිපාල මණෙව් කල්හි ශිල්ප දැක් වූ පරිදි 262 1
48 “අලංකරිත්වා නිතානං” යන්නෙහි පරිකථා 267 4
49 “තීසු පාසාදෙසු” යන්නෙහි තුන්පහය වූ පරිදි 267 11
50 “වන භවන සුඛමනුභවන්තො” යන්නෙහි වන
භවන සුඛය අනුභව කළ පරිදි 268 26
51 “ජිලධරදිවසායමානාය” යන්නෙහි ඇතුන් විසින්
එසෙනඟ වහරේ දවසක් බඳු වූ පරිදි 269 20
52 “මහතාසිරිසමුදයෙන ගච්ඡන්තො” යන්නෙහි
පුරවේහි වජඹමින් යන පරිදි 269 30
XI ධර්ම ප්ර දීපිකා පිට පෙළ
53 “නිබ්බුත පද නිහිත ගිතං සුත්වා” යන්නෙහි
නිර්වෘබතපද නික්ෂිප්ත ගාථාව ඇසු පරිදි 270 9
54 “නච්චගීතවාදිතානි පයොජයිංසු” යන්නෙහි
නැටුම් ගඳැවූ පැවැති පරිදි 270 18
55 “නිබ්බානාමත‍රසෙත” යන්නෙහි නිශ්ශබ්දය 271 1
56 “තිංසයොජනකං” යන්නෙහි යොජනයෙක් නම් 271 8
57 “සත්තාහං පබ්බාජ්ජාසුඛෙන විතිනාමෙසි”
යන්නෙහි ප්රීාති සුඛයෙන් දවස් යැවූ පරිදි 271 20
58 “අලංකාරොවිය බ්ර්හ්මචරියස්ස” යන්නෙහි
බ්රමහ්මචරිය ශබ්දය 272 1
59 “වරරාජගහං රාජගහං නාම” යනාදියෙහි
එනුවර අතිමනොහර පරිදි 274 13
60 “පිණ්ඩාය චරිත්වා” යන්නෙහි පිඬු සඳහා
සැරූ පරිදි 274 24
61 “ඇකුලී කත්වා” යන්නෙහි නුවරුන් උළෙල කළ පරිදි 275 1 62 “බිමිබිසාරනරාධිපෙනොපගන්ත්වා” යන්නෙහි එරජු ඔවුන් කරා උපගත වූ පරිදි 276 1 63 “ආගතො මෙසහායො” යන්නෙහි ඔහු හා සබඳ පරිදි 276 18 64 “රජ්ජං පටික්ඛිපිත්වා” යන්නෙහි රාජ්යහය ප්රනතික්ෂෙප කළ පරිදි 276 25 65 “විසාඛපුණ්නමදිවසෙ” යන්නෙහි පඤ්චමහා ස්වප්න නම් 277 10 66 “උරුවෙලාය” යන්නෙහි උරුවෙල් නම් වූ පරිදි 278 9 67 “සන්තිහිත බාලාන්ධකාර භාසමානතනුසම්පදාච’ යනාදියෙහි විරුඬාලඞ්කාර278 25 68 “කුසුම් කඞ්කුම ධූපසුගන්ධිනීසු යන්නෙහි ධූම ශබ්දය 280 18 69 “කාමං සිද්ධත්ථ මසිද්ධත්ථං කරිස්සාමි” යන්නෙහි ප්ර සජ්ය් ප්රසතිෂෙධ - පය්යු74i දාස නඤර්ථ 280 30 70 “දසබල වචුවෙසාරජ්ජාදි” යන්නෙහි වර්ණරනා 282 1 71 “එවමස්ස භගවතො” යනාදියෙහි යර්ණිනා 282 5 72 “සමණ පරික්ඛාරං දෙහි” යන්නෙහි පරීෂ්කාර ශබ්දය 282 10
සූචි පත්ර ය xli
පිට පෙළ
73 “පඤ්චනෙත්තො” යන්නෙහි වර්ණ නා 282 18
74 “සත්ත සත්තාහානි විතිනාමෙත්වා යන්නෙහි
සත්සති ගෙවූ පරිදි 282 21
75 “අධිගතො ඛොම්‍යායං ධම්මො” යන්නෙහි
ධර්මත ශබ්දය 283 8
76 “භගවතො පුරතො පාතුභවිත්වා” යන්නෙහි
මහාබ්රවහ්මයා බුදුන් පෙරට ප්රාමදුර්භූතවූ පරිදි 280 31
77 “අභබ්බ පුග්ගලෙ පහාය” යන්නෙහි අභව්යව
පුද්ගලයන් පී පරිදි 284 13
78 “උපකාදයො පරිතොසෙන්තො” යන්නෙහි
උපකාදීන් පරිතුෂ්ට කළ පරිදි 285 17
79 “ඉසිපතනං” යන්නෙහි ඉසිපතන නම් වූ පරිදි 286 30
80 “ධම්චක්කං පවත්තෙන්තො” යන්නෙහි
ධර්මචක්ර“ය පැවැත් වූ පරිදි, ත්රිූපරිවති
ද්වාදශාකාරය 287 12
81 “වෙනෙය්ය ජන කමලවන විකාසං අකාසි”
යන්නෙහි විනේජන නමැති පියුම්වන පුදුබුවූ පරිදි288 1
82 “උරුවෙල ගාමිනං මග්ගං පටිපජ්ජිත්වා”
යන්නෙහි උරුවෙළ ගාමිවූ මාර්ගගයට
පිළිපන් පරිදි 288 14
83 “භද්දවග්ගි රාජකුමාරානං” යන්නෙහි
“භද්රමවගී” නම් වූ පරිදි 089 10
84 “ජටිලානං අන්තොජටාව” යනාදියෙහි
උරුවෙළ කාශ්යජපාදී ජටිලයන්ගේ අන්තර්ජටාද
බහිර්ජටාද විජටන විද්වංසන කළ පරිදි 289 27
අනෙකප්රාාතිහාර්ය සහස්ර් 289 27
ධර්මපදෙශනා නම් 295 15
85 “සිඛණ්ඩි මණ්ඩලා රද්ධ නච්චං” යන්නෙහි
ඒ වනය මයුරයන් විසින් ආරම්භකරන ලද
නැටුම් ඇති පරිදි 295 27
86 “රාජගහනගරං” යන්නෙහි “රාජගහා” නම් 296 4
87 “වෙලුවනාරාමං” යන්නෙහි “ආරාම” නම් 296 28
88 “සොපි ගන්ත්වා දසබල ධම්ම දෙසනං සුත්වා”
යන්නෙහි අවකුජ්ජ පඤ්ඤාදීන්ගේ විභාග 297 10
89 “දෙව තව පුත්තො” යන්නෙහි “දෙව” ශබ්දය 298 23
xlii ධර්මදප්ර දීපිකා
පිට පෙළ
90 “නතෙ පුත්ත වංසො” යන්නෙහි පෙදෙන් පර “තෙ” ශබ්දය 299 1 91 “මහා පජාපතියා ගොතමියා” යන්නෙහි ඇය මහා ප්ර ජාපති නම් වූ පරිදි 299 9 92 “බහුප්පකාරං පරිදෙවිත්වා” යන්නෙහි ඇය පරිදෙවනා කරන පරිදි 299 28 93 “වෙදනා පරිපීළිතො” යන්නෙහි දුක්ඛ වෙදනායෙන් පීඩිත පරිදි 300 9 94 “විරහ දහනං නිබ්බාපෙත්වා” යන්නෙහි ශොක තාන‍ව කළ පරිදි 300 24 95 “පඤ්චකළ්යා ණොතාය” යන්නෙහි “පඤ්ච කළ්යාහණ” නම් 301 1 96 “සචායං නන්ද කුම‍ාරො” යන්නෙහි නන්ද කුමරහු පැවිදි කළ කලැ ජනව් කැලුණු කළ දෑ 301 22 97 “නය සහස්ස පතිමණ්ඩිතං” යනාදියෙහි “නය සහස්රළ” නම් 302 1 98 “සුඤ්ඤාගාරෙ ඛො ගහපති තථා ගතා අභිර මන්ති” යන්නෙහි “තථාගතයො” නම් 303 22 99 සමුජ්ජලිත නෙක භූමකවාර කොට්ඨකං යන්නෙහි දිලියෙන දොරටු ඇති පරදි 307 7 100 “විහාරං කාරාපෙත්වා” යන්නෙහි දෙව්රම් වෙහෙර කරවූ පරිදි 307 24 101 “පුරවාසීහි පූජියමානො” යන්නෙහි පුරවාසීන් විසින් පුදන ලද පරිදි 308 21 102 “ජලමානානලක්ඛන්ධෙ විය පඤ්ඤායන්තෙ” යන්නෙහි විනෙය ජනයන් දිලියෙන ගිනි කඳු සෙයින් පෙනෙන පරිදි 309 26 103 “මනොනුකූලං ධම්මං දෙසෙන්තො” යන්නෙහි සංවෘති පරමාර්ථ දෙශනා 310 18 104 “තණ්හා සංඝාටං හින්දන්තො’ යන්නෙහි තණ්හා නම් 312 15 105 “ඤාණසං‍තාසං ජනයන්තො” යන්නෙහි ඥාන සන්ත්රාොස ජනවනු කහටයැයත් 313 3 106 “සීහනාදං නදති” යන්නෙහි ‘සිංහනාද’ නම් 131 16
සුචි පත්ර ය xliii පිට පෙළ
107 “ධම්මංදෙසයමානො” යන්නෙහි
ධර්ම දෙසන පරිදි 315 1
108 “කණ්බධම්මෙ පුග්ගලෙ” යන්නෙහි
පාපධර්ම පුද්ගලයෝනම් 316 8
109 “කළ්යා ණ ධම්මෙ පුග්ගලෙ” යන්නෙහි
“කළ්යාමණ ධර්ම” පුද්ගලයෝ නම් 317 4
110 “යෙච ඛත්තිය පණ්ඩිතා” යන්නෙහි
ක්ෂත්රිුය පණ්ඩිතාදීහු නම් 317 30
111 “යොච කරුණා භගවති චොදිත භදයො”
යන්නෙහි පරහිත කරණයෙහි
යෙදී වසන පරිදි 320 9
112 “තණ්හා ගොදාවරී පවාහතො” යනාදියෙහි තෘෂ්ණා නමැති නදී ස්රො තසින් සතුන් නගන පරිදි 321 12 113 “ධම්මරතන වස්සං” යන්නෙහි ශ්රනද්ධාදී පඤ්චධන 322 8 114 “දීපඞ්කර මහෙසිනො” යන්නෙහි “මෙහෙසි” නම් 323 6 115 “අපරිමාණානං කුලපුත්තානං” යන්නෙහි කුල පුත්රධයෝ නම් 323 30 116 “භවසාගර පාරගො” යන්නෙහි සසර සයුරෙහි පිරතෙරට ගිය පරිදි 324 9 117 “ලොකාලොක ‘කරො’ යන්නෙහි ලොකයා එකාලොක කරනන පරිදි 325 24 118 “අත්තදාන පරිදීපනං” යනාදියෙහි තීර්ථයක මථන සඳහා ගණ්ඩම්බ රුක්මුල්හි දැක්වූ ප්රාධතිභාය්ය්්ප 226 11 119 “ලොමකූප ෙලාමකූපතො අග්ගික්ඛන්ධං ලොමකූප ලොමකූපතො උදකධාරං පවත්තයමානො” යන්නෙහි අග්නිස්කන්ධ හා උදකධාරා පවත්වන පරිදි 239 7 120 “ඡබ්බණ්ණ රංසියො විස්සජ්ජෙන්තො” යන්නෙහි සවනක් රස් විහිදනා පරිදි 329 16 121 “ධම්මංච දෙසෙන්තො” යන්නෙහි ධර්මය දෙසන පරිදි 329 22
Xliv ධර්ම ප්ර දීපිකා
පිට පෙළ
122 “එකෙපි හුත්වා බහුධා හොති” යන්නෙහි
එකලා සම්ය ක් සම්බුද්ධයන් බොහොව
මැවෙන පරිදි 330 6
123 “බහුධාපි හුත්වා එකොහොති” යන්නෙහි
බොහෝවැ මැවුනවුන් එක් සම්යාක්
සම්බුද්ධයක් වන පරිදි 332 1
124 “සෙය්ය ථාපි ආකාසෙ” යන්නෙහි අහස්හි
සෙයින් යන පරිදි 332 10
125 “සෙය්ය ථාපි උදකෙ” යන්නෙහි දියෙන්
සෙයින් ගැලෙන පරිදි 332 19
126 “සෙය්ය ථාපි පඨවියං” යන්නෙහි පොළොව
සෙයින් දියෙහි යන පරිදි 332 27
127 “සෙය්ය ථාපි පක්ඛි සකුණො” යන්නෙහි
පක්ෂි සකුණීන් සෙයින් ආකාශයෙහි
වඞ්කුමණ කරන පරිදි 333 5
128 “පාණිනා පරිමසති පරිමජ්ජති” යන්නෙහි
අත්ලෙන් හිරසඳ පිරිමදනා පරිදි 333 15
129 “යාව බ්රපහ්මලොකාපි” යන්නෙහි බඹලෙව්හි
දක්වා ශරීරයෙන් තමන් විසිය පවත්වන පරිදි 334 1
130 “තතො අට්ඨ සට්ඨීයොජන” යනාදියෙහි
සානුක්තාථී ප්රපමෙය විජම් දෙසුම් ආදිය 335 12
131 “සමපණ්ණාස මුච්ඡනාභි මුච්ඡෙත්වා”
යන්නෙහි ‘සම පඤ්චාශන් මූර්ච්ඡනානම් 339 20
132 “බුද්ධුපට්ඨාකානං අග්ගො” යන්නෙහි
අග්ර ශබ්දය 340 12
133 “සවත්ථියං යනාදියෙහි මෙහෙල පළඳනා’ නම් 343 25
134 “සාමෙ දෙසනා” යනාදියෙහි පිරිනිවි කලද
අමාමහ නිවන් සාධන පරිදි 341 10
135 “සකපරභිත සමත්ථා ” යන්නෙහි ස්වහිත
පරහිතයෙහි සමථි පරදි 342 15
136 “සමණ ගණා” යන්නෙහි ශ්රපමණයෝ නම් 343 1
137 “අප්පිච්ඡා” යන්නෙහි අල්පෙච්ඡ
මහෙච්ඡයන් ප්රා ථනීය ජුගුප්සනීය පරිදි 344 1
138 “සන්තුට්ඨා” යන්නෙහි “සන්තොෂ” නම් 345 13
139 “පවිවිත්තා” යන්නෙහි “පවිවෙක” නම් 345 25
සුචි පත්ර ය xiv
පිට පෙළ
140 “පාපගරහිනො” යන්නෙහි පාප
පුද්ගලයෝ නම් 346 11
141 “ආරද්ධ විරිය” යන්නෙහි ‘වීය්ය් ’ නම් 347 28
142 “සීල සම්පන්නා” යන්නෙහි ‘ශීල’ නම් 348 12
143 “පඤ්ඤා සම්පන්නා” යන්නෙහි
ෂොඩශවිධ ප්ර්ඥා 348 30
144 “විමුත්ති සම්පන්නා” යන්නෙහි විමුක්ති නම් 349 17
145 “සබ්බඤ්ඤු පවාරණං පවාරෙසි” යන්නෙහි
සර්වයඥ පවාරණය 350 16
146 “දන්තපුරෙ රාජ හුත්වා” යන්නෙහි
කලිඟුකුමර දන්ත පුරයෙහි රජ වූ පරිදි 351 9
147 “දසචක්කවට්ටි වත්තානි” යන්නෙහි
දහසක් විටිවත් නම් 359 7
148 “උපොසථ දිවසෙ” යන්නෙහි
“උපොසථ” ශබ්දය 360 27
149 “පඤ්චඞ්ගිකස්ස තුරියස්ස විය” යන්නෙහි
පඤ්චාඞ්ගික තූය්ය්න්න නම් 361 6
150 “ඉමස්ස වචනං යදිචා” යන්නෙහි ‘වා’ ශබ්දය 361 14
151 “චත්තාරි සච්චානි” යන්නෙහි සතර
සත්යයයෝ නම් 361 24
152 “දෙසනාමතර සංපායෙත්වා” යන්නෙහි
ආය්ය් පුද්ගලයන් වසන තැන් 363 17
ආනන්ද බොධි කථා
153 “මහා සාවකෙහි පරිවුතො” යන්නෙහි මහා ශ්රාෙවකයෝ නම් 364 28 154 “චාරිකං චරන්තො” යන්නෙහි බුදුන් සැරි සරන පරිදි 366 15 155 “සමන්තා යොජන සතං” යනාදියෙහි සියක් යොදුන් තැන් එක කොලාහල වන පරිදි 367 13 156 “සච්චපානං පායෙන්තො” යන්නෙහි සච්ච ශබ්දය 368 25 157 “රූපප්පසන්නානං” යනාදියෙහි රූප ප්ර සන්නාදී පුද්ගලයන්ගේ විභාග 369 1 158 “චතුවීසති අසඞ්ඛෙ”ෙය්ය ” යනාදියෙහි සූවිසි අසඞ්ඛ්යාය වු පරිදි 369 30
Xlvi ධර්මයප්රිදීපිකා
පිට පෙළ
159 “අන්තරෙ යමක සාලානං” යන්නෙහි අන්තර ශබ්දය 371 1 160 “අනුපාදිසෙසාය” යන්නෙහි ද්විවිධ නිර්වා ණ ධාතු 371 25 161 “මුනින්දො” යන්නෙහි මුනීන්ද්‍ර නම් 372 20
දසබල පරිනිබ්බාණ කථා
162 “සුභද්දෙන බුඞ්ඪ පබ්බජිතෙන” යන්නෙහි පඤ්ච ධර්මබයෙකින් සමන්විත බුඬ්ඪ පබ්බ ජිතයන් දුර්ලභ පරිදි 373 20 163 “ථෙරො භික්ඛු උච්චින තුති වුත්තො” යන්නෙහි වූත්ත ශබ්දය 374 1 164 “අභබ්භො අගතිං ගන්තුං” යන්නෙහි අගති නම් 374 23 165 “රොදමානං මහාජනං” යන්නෙහි ජනයන් වහස්නා පරිදි 375 5 166 “ජාති සත සහස්සෙසු” යන්නෙහි ජාති ශබ්දය 376 1 167 “සීබසෙය්යංහ කප්පන කාලො” යන්නෙහි චතුර්විධ ශය්යාද 376 11 168 “තිත්ථි ය වාද පරිමොචනාත්ථං”” යන්නෙහි තීථර්කියෝ නම් 377 10 169 “මෙහාර පබ්බත පස්සෙ” යන්නෙහි “තපොද”
නම් භ්රනදය 378 1
පඨම සංගීති කථා 170 “වජ්ජිතං පටිබාහනත්ථා ය” යන්නෙහි ‘වජ්ජීහු”නම් 178 25 171 “ගොතම තිත්ථා විදුරෙ” යන්නෙහි ගෞතම
තිර්ථ7 නම් 308 1
172 “උත්තමං නගරං මාපෙත්වා” යන්නෙහි පැලලුප් නුවර උත්තම වන පරිදි 380 15 173 “දසවත්ථුනිදිපෙන්ති” යන්නෙහි දශ වස්තු නම් 381 1 174 “සබ්බං සාසන මලං සොධෙත්වා” යන්නෙහි
සබ්බ ශබ්දය 381 26
175 “දස සහස්ස මත්තා” යන්නෙහි පාප භික්ෂූන් මහාචොරයන් වැනි පරිදි 382 4
දූතිය සංගීති කළු 176 “සපරිසො සරණ සීලෙසු පතිට්ඨාය” යන්නෙහි පරිජනයන් සරණසීලැ පිහිටන්නට හේතු 384 2
සූචි පත්ර ය xlvii
පිට පෙළ
177 “නිග්රො ධ‍ෙත්ථනරස් දෙවසිකං සතසහස්සං”
යන්නෙහි නිග්රොනධ මහ තෙරනට දවස් පතා
ලක්ෂයක් වියදම් කරන පරදි 384 20
178 “තිස්සො නාම මහා බ්ර්හ්ම” යන්නෙහි
බ්ර්හ්ම ශබ්දය 385 1
179 “නමයං සහ තිත්ථි යෙහි” යනාදියෙහි තීර්ථ්කයන්
කෙරෙහි ශ්ර මණයන් නැති පරිදි 385 11
180 “කම්මං විභජිත්වා” යන්නෙහි කර්මප විභාග නම් 386 5
සෞත්රා න්තික පය්යාි ශ යෙන් එකාදස කර්මායෝ 386 6
අභිධර්ම්පය්යාක යයෙන් ෂොඩශ කර්මායෝ 390 1
ප්රධතිසංවීන් මාර්ගෙ පය්‍ාය යයෙන් ද්වාදස කර්මයයෝ 392 31
181 “රාජානං සමයං උග්ගණ්හාපෙසි” යන්නෙහි
රජු සර්වඋසමය උගැන් වූ පරිදි 394 14
182 “සස්සත වාදිනො” යනාදියෙහි ද්වාෂෂ්ටි
දෘෂ්ටි නම් 395 16
183 “උප්පබ්බාජෙත්වා” යන්නෙහි ඔවුන් ගිහි
කැරවූ පරිදි 400 1
තතිය සංගීති කථා 184 “මජ්ඣන්තික ෙත්ථ රං” යන්නෙහි රූක්ෂචිවරධර මහතෙරහු 400 25 185 “සොතාපත්ති ඵලං පාපෙත්වා” යන්නෙහි ඔවුන් බුදුහුමැ සෝවාන් කළා නම් වන පරිදි 401 5 186 “සත්තති සහස්ස මනුස්සෙ පබ්බාජෙත්වා” යන්නෙහි අධුනාගත වධුසමාන වෙතසින්
වූසු පරිදි 401 20
ලඞ්කාවතරණ කථා 187 “තෙ විජ්ජා” යන්නෙහි ත්රි විද්යා නම් 402 12 188 “සුපඤ්ඤත්තෙ උත්තමාසනෙ” යන්නෙහි උසසුන් මහසුන් 403 28 189 “දීපසිඛාවිය බාසමානා” යන්නෙහි ප්රනදීපශිඛාවක් මෙන් දිලිසෙන්නට හේතු 404 18 190 “ජනසහස්සං” යනාදියෙහි ශ්රොෙත්රහ ආපන්නයා පහකළ දුක් 405 1
නගරප්පවෙසන කථා 191 “රත්නමාලි චෙතියො නාම” යන්නෙහි ඒ දාගැබ අසදෘශ වන පරදි 405 19
Xlviii ධර්ම1ප්ර දීපිකා පිට පෙළ 192 “ථුති මඞ්ගල ගීතෙහි” යන්නෙහි ස්තුතීන් යුත් මඞ්ගල ගීත නම් 407 12 193 “යාව සාසනන්තරධානා” යන්නෙහි ‘ශාසනාන්තර්ධාන’ නම් 408 4 අධිගම අන්තර්ධානය 408 9 ප්රගතිපත්ති අන්තර්ධානය 408 20 පය්යා අන ප්ති අන්තර්ධානය 409 2 ලිඞ්ගාන්තර්ධානය 410 25 ධාතු අන්තර්ධානය 411 20 194 “සත්ත විනයං කරොන්තො” යනාදියෙහි ධර්ම2දෙශකයන් දුර්ලභ පරිඳි 412 19
මහාවිහාර පටිග්ගහණ කථා 195 “ථෙරානං සන්තිකෙ” යනාදියෙහි ඥාති සම්පදාදීන් ප්රායෝජන නැති පරදි 413 6
චෙතිය ගිරි විහාර පටිග්ගහණ කථා 196 “දසභාතික සමාකුලං රාජකුලං” යන්නෙහි කුල නම් 413 24 197 “සාධු භන්තෙ” යන්නෙහි ‘සාධු’ ශබ්දය 414 5 198 “වාසං කප්පෙසි” යන්නෙහි සතරස්ථානයෙක්හි අප්රයමත්තව විසූ පරිදි 414 17 199 “අසත්ථ ඝාතාරහං” යන්නෙහි මහබොයැ සැත් පහරවන්නට නොනිසි පරිදි 415 9 200 “පිඨස්ස” යන්නෙහි පීඨ ශබ්දය 416 9 201 “ඡද්දන්ත දහං දස්සෙන්තො විය” යන්නෙහි සදත් දහතලා නම් 416 20 202 “උළාරාය පූ‍ජාය” යන්නෙහි ‘උළාර’ ශබ්දය 417 8 203 “රාජ තස්මිං සමයෙ” යන්නෙහි ‘සමය’ ශබ්දය 417 14 204 “බොධිගුත්තාදීහි පරිපාලිතා” යන්නෙහි මහාබෝ සුතප්රෙිමයෙන් පරිපාලිත පරිදි “මහලේ විඳුරිඳුනාවෝ 418 4
දුමින්දාගමන කථා 205 “චිරං තිට්ඨතු සද්ධම්මො” යන්නෙහි බුදුන් දහම් නිසා වුසු පරිදි 419 8