දහම්පියා අටුවා ගැටපදය/දහම්පියා අටුවා ගැටපදය-vii

200 අඤඤතර බ්රායහමණසස වත්ථු .

අනුමොදනාදීනං අනනුඤඤාන කාලෙ, අනුමොදනාදි කටයුතුයයි නො අනුදත් කල්හි; උපනිසිනත කථං,1 මුළු වැහුන් කල්හි කටයුතු ධැමි කියා -බණ අසනුවට එළබැ හුණුවනට කටයුතු ධැමි කියා එව්; තුලං, තල දඬු; විමුතති, රහත් ඵල; විමුතතිඤාණ දසසන, පස් විඛඹුන් ඤණ්; හෙඪා වුතතකාරණා, වදාරන පාප පරිවජජන කරුණ්.

231 තිත්ථීුයානං වත්ථු

බාළිසිකං, බිළී වැද්දක්හු; බළිසෙන, බිළීන්

202 බාළිසිකයද වත්ථු

පබබජිත කිචවං, පැවිජ කිස- භවුන් පිළිවෙතැ- යූසේයි, කමරා ඛ්යාහපාදයෙන් නිකුත් බැවින් අනැගැමි සුඛ; නෙකඛමම සුඛ-නමි

203 සමබහුලානං භිකඛුනං වත්ථු

එකුන් විසිවන ධමමඪ වගැ අටුවා සත්ය‍ නිමි.

උපඪාන සාලායං, බුදුන් වටනාට් පිඩුවන හල්හි; සමො, වළගොඩ නැතීයේයි; විසමො, වළගොඩ ඇතියේයි; සකඛරො, හකුරු ඇතියේයි; අසකඛාරො, හකුරු නැතියේයි; විචරිත මගගං, සුරු මඟු-ඇවිජි1 මඟු- යූ සේයි. කායනුත්ථක භිකඛවෙ එතරහි කථාය සනනිසිනතා, ‘කාය කථාය සනනි සිතනා අත්ථඇ’යි යොජනු. බාහිරක මගෙගා, බැහැරි මඟු පිළීවෙයට නොනියන මඟ-යූසේයි; අරියමගෙග කමමං, අරිමඟහි කම්-අරිමඟට තියත විවසුන් කෑම- යූ සේයි; ජඞක මගගාද යොවා, ජඟ යන මඟු ඇයිහු එව් ‘ආදි’ ගහණින් සකට මගග ඈයි ගන්නේයි. මිචඡාදිඪීගත මගගාවා,2 මිසදිට්හැ මඟහු එව් “මිචඡාදිඪීකසස භිකඛවෙ විතනං අතීතං අඤඤතරං ගතිං වදාමි නිරයංවා නිරචඡාන යොනිංවා” යු බැවින් මිස දිට්හ මඟ වෙයි. ‘සබෙබසමපි මගගානං අඪඞගිකො මගෙගා’ යන සබඳ්. අඪතනං පහානං කරොනෙතා, අටජෙනහ පහන් කරනුයේයි; පරිජනනාදි කිචවං, පරිජානන ඈයි කිසැ. ‘ආදි’ ගහණන් පහාන සචඡිකිරිය භාවනා ගන්නේයි. සචචං භ‍ෙණ, සබව් කියන්නේයි; න කුජෙඣය්ය්, නො දහනේයි; වචී සචචං, සබාව තෙපුල්; සවෙචා බ්රා්හමණො, සචච නම් බමුණ්; සමමුති සචචං, පණත්; ඉදමෙව සචචං, මෙම සැබෑව; අඤඤං, සෙසු; මොඝං, සිසි; දිඪ3 සචචං, දිටු හැමැ සැබෑවැයි ගත් බැවින් දිඪ සචච නම්. ‘සබෙබසං ඉමෙසං සචවානං චතුරො පදා සෙඪා නාම’ යනු සබඳ්. එක පටි වෙධඪෙන, එක මඟ ඤණින් පිළිවිජිය යුතු අටින්; තථ පටි වෙධඪෙන, සබව් පිළිවෙයි අටින්; චතුරොපදා, සතර ඤණ පිහිටයෝ; සඞඛතාවා, කිසි පසයෙකින් කරන ලදුවෝ එව්; අසඞඛතාවා, කිසි පසයෙකින් නො කරන ලදුවෝ එව්; විරාගො, නිවන්; අගගමකඛායති, අගියයි කියනු ලැබෙයි. ‘අගෙගා අකඛායති’-සේයි; දිපදානං,4 දෙපා ඇතියන් අතුරෙහි; පඤචහි චකඛුහි, “මංස චකඛු දිබබ චකඛු පඤඤා චකඛු සමනත චකඛු බුඞ චකඛු” යන පස් ඇසින්; මගග දසසනසස, මඟ ඵල සපියයුතු ඤණ්හ; යො මයා යෙඪොති වුතෙන, ‘සෙඪො’ යි යමෙක් මා විසින් කියනලදද; එතං හි, ඒ මඟ ‘එසොහි’ - යූ සේයි. මාරසෙසතං පමොහනං, මරසෙන් වසනු වුයේයි-කෙලෙස් සෙනඟ නහනුවුය- සේයි; රාග සලලාදිනං, රාහුල් ඇයින් ‘ආදි’ ගහණින් දොස සලල ඇයි ගන්නේයි; නිමමථනං, සුන් කරනුයේයි; අබබූහනං, උපුරනු

1.ආවිජිත, 2.වාසහී දිඨිගන මග්ගවා ධ අ, 3. දිඨී, 4.විපදානං

යේයි; අනුසසවාදිහි, අනුසස ව ඇයින්. ‘ආදි’ ගහණින් “ආකාර පරිවිතකක දිඨී නිජඣානකඛනති භබබරූපතා” ගන්නේයි. තසසාධිගමත්ථා‘ය, ඒ මඟහු පිළිලබනුව වස්; සමමපපධානවිරියං, ආතපප සඞඛ්යාාත සම්පධන් වැරැ; වීහි ඣානෙහි, ආරමමණුපතිජඣාන-ලකඛණුපතිජඣාන දෙඣනින්; තෙ, එවුහු-පටිපතනයෝ.

204 පඤචසතානං භිකඛුනං වත්ථු

වායමනතාපි, සම වයම් කරනුවෝයී; විසෙසෙත්වා්, වෙසෙසය්-වට්වය්-යු සේයි; අනුයුඤජිංසු, භැවුහු; ඛන්ධ;පරිහරණ දුකෙඛ, කඳ උසුලන දුක්හි; නිබබිතෙනා, උකැටියේ; වොදානත්ථාුය, පිරිසුදු බව වස්.

205 පඤචසතානං වත්ථු

පතිපීළනඪෙන, උදාවියෙන් පෙළන අටින්; මා ජියනතු, මහම් ජිරත්වයි; අවයවතනනඪෙන, තමා විසියැ නොවැටෙන අටින්

206 පඤචසතානංයෙව වත්ථු

ඔහීයි, නැවැත්තී; පතිමානෙත්වාැ, පූජය්; තදහෙව, උපාසකයා නිමනත්රනණ කළ දවස් මෙ. අතිවිය තුඪීං, ඉතා සොම්නස්; පවෙදයමානො, ජන්වන්තේයි; අපලොකෙසුං, දැන්වුහු. ‘නිදදාවසෙන පති’ යන සබඳ්. ඌරඪී, කළවෙයි ඇට; යො පුබෙබ-පෙ- , එකනවායෙහි වරණකඪභඤජක ජා; උඩාන කාලෙ, විරිය කටයුතු කල්හි; අවසනතසමමා සඞකපෙපා,2 එබණ් සමසකප් ඇතියේයි;

207 තිසස‍ත්ථ ර වත්ථු

‘ඉමසස පඤහසස’ යන තැන ‘වෙය්යාිකරණං’ යන්නක් අරනේයි. සූකරසස විය, ‘සූකරසස සීසං විය’ යි- සේයි. මුඛෙ නඬ්ගුඪං ජාතං, නඟුට මුයෙහිවු: තතො, තඞගුඪතො මුඛ

1.අනිචචලකඛණ වත්ථුජ, ධ: අ: 2. සංසනතසඞකපප-ධ: අ:

තොවා; පුළවා පගඝරනති, පණ්වෝ වැහෙත්; චකඛුභුතාවත, උපන් දිව ඇස් ඇතියහු ලවු නොහොත් චකඛුභුතාවත, දිව ඇස් ඇතියෝ-‘චකඛුසභාවා’ යි-සේයි; නොහොත් චකඛුභුතා, ඇස් සෙයින් වුවෝ-‘චකබුනි විය භූතා’යි-සේයි අසසානි, වන්නැයි; ගාමකාවායෙ, ගම් අසන් අවසෙක්හි; නං, ධමමකථිකං; ධුරගාමං, අසත් ගමට්; මහාසාවජෙජා, මහත් දොස් ඇතියි; කොතුහලෙ උපනෙන, කුහුලු උපනුයෙහි; ජාතාසි, කුහුල් උපනුයෙහි- යු සේයි; වතතුං න විය හාමි, කියනු වට් නොහොයෙම්; නිපපිළිතො, පෙළනු ලදුයේයි; තුමෙහහි සඬිං සමෙහාගොනි, තුප හා සමඟ සමෙභාග ඇතියේයි, පරිකඛිත්වාල, පිරික්සා; දණඩාහිහතං කලාල භාජනං විය, (දඬියෙන් පහළ) කුඹල් බජනක් සෙයින්; හාපෙතුං, පිරි හෙළනු; දුබබිනීත, (දු) භික්තව; අවජරං පහරිත්වාඩ, ඇසුරු පැහැරැ; කොවි ස‍ෙඞගා, එක්තරා ඇල්මෙක්; පචඡිමවාරෙන, පැළ දෙසෙහි දොරින්; පුරත්ථීතමවාරෙන, පැදුන් දෙසෙහි දොරින්; භදනනා, භවත්හු; මා පඨෙපෙථ,1 මහම් ඉලියව්; ඛලිතං නාම, වරදෙක් නම්, තමමුහුතෙන දිඪං, එකෙණෙහි දුටුවහට; පචඡිමදිසාය, පැළ දෙසෙහි; මා කථෙමි, නො කියමිහො; තං, ඒ ධමමකථීකයා කී තෙපුල්; න ස‍ෙඞය්යෙ, රූපං, හැදැහිය හැකි සැහැවු නැතියේයි-හදහනුවහට් නොනිසැයයි සේයි; අසාරුපපං, නො සරුපෙක්- දුසිරියෙකැයි-සේයි; අචචයං, වරජු; උපසතනරූපෙන, උපසත් සැහැව ඇතියහු විසින්; චතුනතං වචීදුචචරිතානං, මුසවා ඇයි සතර විසි දුසිරින්; අභිජඣාදීනං, අභිජඣා ඇයින්. ඛ්යාුපාද මිචජාදිඨී ‘ආදි’ ගහණින් ගන්නේයි. සිලකඛන්ධාභදීනං එසකෙහි, සීලසමාධි පඤඤකඛන්ධ‍යන් ඉලියනුවන් විසින්.

208 සූකරපෙත වත්ථු

සතතනතමපි බුඬානං, බිළිබුදු යමක් නැති බැවින් තුචඡ පොඨීල යෙත්; අඪාරස මහාන‍ෙණ,සෙුතනතනික ගණ ඈයි අටළොස් මහාගණන්; සංවිදහිත්වාන, යුතු කොටැ; සබබ පචජා ධමමං පගගණහිත්වා නිකඛමනෙනත භිකඛුනා සඬිං, හැම ජනහට් පසුවැ බණ ඉගෙනැ නික්මෙන මහණහු හය් සමඟ; අවසසයො, පිහිට; උගගහං නිසසාය, බුහුසු බවු නිසය්

1. පුචඡථ-ධ.අ.

නිහතමානො, ගුළුමන් ඇතියේ; යථා නිවත්ථඛ පාරුතොව, හත් පෙරෙවි වත්න් මෙ; මහගඝානං දුපටට චීවරානං, මහ ඇගි දෙපට සිවුරත්; චමමිකෙ, තුඹසෙක්හි; ජි ඡි දදා නි, ස සිදුරෙක්; ගොධා, ගොයෙක්; ථකෙත්ථාව, පියය් ‘ඡිවාරිකෙසු ආරමමෆණසු’ යන තැන ‘ඔසරතෙනසඅ’ යනුවක් අරනේ යි. පඤචවාර‍ානි පිධාය, අරමුණු නොඉසිරිය දී පස් දොරසඟවය්; මනොචරෙ කමමං පඪපෙථ, මුනිදොර කටයුතු භවුන් කම් රුකුරවු; දීපුජජලනං විය, වැටුපු ජල්වීමක් බඳු; ඤණ1 මත්ථංො, නුවණමත්. ‘තං භිකඛුං ඔලොකෙත්වාු ඉමං ගාථාමාහ’ යනු සබඳ්. යථොවායං භිකුඛු භුරිපඤෙඤ, යම් සයින් මේ මහණ් පතුළ පැන ඇතියේදු; එවමෙවනෙත අතතානං, පතිඪාපෙතුං වට්ටති, එසෙයින් මෙ මොහු විසින් තුමා පිහිටු වියයුතු- තුමා පතුළ පැන සෙයින් මෙ පතුළ රහත් පෙලෙහි පිහිටවිය යුතුයයි-සේයි. ‘තථෙවායං භිකඛු භූරි පඤෙඤ’ යන පාඨද ලියත් මෙ. එසේහොත් තථෙව, එපරිද්දෙන් මෙ රහත්ඵල පැමිණෙන සෙයින් මෙ- යු සේයි. භූරිපඤෙඤා, බිලී උපනිසයෙන් පතුළ පැන ඇතියේ; එවමෙව, එසෙයින් මෙ- උවනිස ලද පැනයට නිසි සෙයින් මෙ යයි-සේයි. පතිඪාපෙතුං, රහත් පෙලෙහි පිහිටුවනට්; අඪතිංසාය ආරමමණෙසු, තෙජො කිසුණු හය් කිසුණුගඝාටිම ආකාශයෙහි ආලොක කසිණහය් ආකාස (කිසුණු හය් කසිණුගඝාටිම ආකාසානඤචායතන) ගත් තනින් අටතිස් අරමුණෙහි; යොනිසො මනසිකාරා, යොනිසො මනසිකරින්-භාවනායෙනි-යු සේයි; වඩඪීයා (යොගා ච) අවඩඪීයා අයොගා ච

209 පොඨීල‍ෙත්ථ(රසස වත්ථු

පරියාපුර්ණ්තුං අයකෙකානතා, පෙළධම් හැජෑරිය නොහෙනුවෝ. මධුර පාචිකා යන පාඨ මැනැව. ‘මධුර වාචිකා නාම’ යී ලියති-සිහිය යුත. උපකාරිකා අහොසි, සූපබ්ය ඤජනයෙන් උවාර ඇතියි. යථා සනනිහිතං, යථා ලදු; මධුර භූත්ථකරයා ,2 මියුරු අත් රස ඇතියි; සමුදද ඌමියා, මුහුදු රළින්; උසසිඤචනනා, මුහුදු දිය ගොඩට ඉස්නවුහු; රාග දොස මොහ වනං, රා දොස් මො (හ) වන. රා ඇයි කෙලෙස් ගහන අටින් වල්මෙ වැනි බැවින් වන නම්. පුබබුපපතතික, රුකඛා, පළමු උපන් රුක්හු අපරා පරුපපනතිකා, අපරාපර උපනුවෝ; භාවකඩඪන කිලෙසා,

1. ඤණ. ධ. අ. 2. ධ.අ. නො පෙනේ

භව හයනා කෙලෙස්හු- පිළීසඳ විවා දෙන කෙලෙස්හයි සේයි; පුබබුපපනතිකා, අරමුණෙහි පළමු උපනුවෝ; අපරා පරුපපනතිකා, එමැ අරමු‍ෙණහපෙුන පුන උපනුවෝ.

210 සමබහු‍ෙත්ථුරානං වත්ථු

සුවණණකාර පුතෙනා, තුලාර පිතෙක්; අභිරූපො, වෙසෙස් රූ ඇතියේ; මාසං, මසක් දවස්; වායමනෙනා, අසුබු කම්ඨන්හි පියොවු කරනුයේයි; උපටඨීතං, එළැඹිර්ණ් උගානමිත් පිළිහා නිමිත් ලදහිද යූ සේයි; වොසානං, වැර විහිදුම්. ‘කාරකො භිකඛු පජානාති’ යන සබඳ්රි පිළිවෙත් කරුවු මහණ් තුමා අතුරෙහි ඇති නැති කෙලෙස් ජනී යන සමුදායාත්ථීු (යි) බුඬ වෙනෙය්යොත එය හවිසසතීති, මෙයි බුදුවෙනයෙක් වන්නැයි. බුදුවෙනෙයිහු බුදුනට මැ වෙනෙති. සවුවෙනෙයිහු බුදුනට ජු සවුවනට ජු වෙනෙති. ඉමිනා කාරණෙන යනු තරුණානං රාගො උසසනෙතා හොති’යි තුමන් සිත කරුණු සඳහාය් කියත්. ඉදං නාම කමමඪානං, යි අසුබු කම්ඨන් සඳහාය් කියත්. ආසයානුසය ඤණං නාම, සතුන් ආසය අනුසය දන්නා ඤාණ නම්; උනනාදෙත්වාය යනු පාරමිතා සමමසන අභිසමෙබාධි ධමමචකකපපවතතන පරිනිබ්බානයෙහි පොළෝ ගුගුරන ධමමතා බැවින් කියුහු. පඨම නිගෙඝාසය භය් දෙවි බඹුන් සාධුකාර ධවනීන්1 දහස් ලොවු ගුගුරුවය් යූ සේයි. රතනසුවණණමෙව සමපරිවතනිතං, රත්රත්මැ පිරිවටන ලදුවැ- පිරිමදන ලදුයැයි සේයි; මනාපමෙව කමමඨානං, මනොඥවු මෙ කම්ඨත්: චකකමතනං, රියසක් සා මතු; මමමුඛඪානෙ, පියුමට අභිමුඛ පියෙස්හි; පදුම නාලං, පියුම් දඬුව; උපචාරජඣානං, රත්පියුම් පමණින් උපන් පිළිභාතිමිත්හි උවසරඣන්; පඤචහාකාරෙහි, අවජජන සමාපජජන ඇය් පස් ආරෙන්; වසීභාවං, තුමා විසියැ වැටෙන බවු; ඣාන කිළිතං2 , අනුලොම් පිළිලොම් ඈයි කෙමෙන් සමවජන විසින් ඣන් කෙළි; අතතනො ධමමතාය, තුමා ධම්තායෙන්-සවශක්තින්මැය යන අභිප්රාි (යි); ජරාය පහටං, ජෙරෙන් පහරනා ලදුයේයි; අනුපාදිණණකෙපි, අනුවජිණිජු; අභිභු‍ෙය්ය;මානෙ, මඞනා ලබනුයේයි. ‘ඉදමපිහි’ යි තුමන් අත් බැවු රූ පිණිස කියත්. අනිචව ලකඛණං පසසි, ජෙරෙන්

1.ධනීත්, 2.ඣාන කීළ’ - ධ අ. පහළ සුභතා නසනු බැවින් අනිසැයි අතිස් ලකුණු දිටි; දිඪ මෙවහොති, ‘යදනිචචං තං දුකඛං-යං දුකඛං තදනතනා’ යනු තුමහමෙ වටහන බැවින් දුටුමෙ වෙයි. අදිතතාවියා, ගිනිගෙන දිලියෙනුව සෙයින්; අගගගෙගන, ඇගි ඇගින්; පරිමිලා තානි, මැලවුහු. ‘පරි’ යනු අතිශයාත්ථී්මෙ කියයි. ඔහාසං මුඤවි, අලු විහිටි. විවසුන් අලු විවසුව හට මැ පැනෙන හෙයින් ඔහස් අලු යමක්හු උදෙසා වුහුට ඔහට මැ පෙනෙයි. හිරු අවුවෙන් බැවහි(ත) තැනජු දුරැදු නො පැනෙයි. ඔහස් අලු බැවහින තැන්ජු දුරුදූ පැනේ...........

211 සුවණණකාර‍ෙත්ථරරසස වත්ථු

කුසුමභරතනානං, වත්ථාතනං, වනුජ රෙසෙන් රැඳු පිළීන් සබඳු; දුරං ආගතො, දුරු තැනට ඇයෙයිම්; මම කමමං කරොනෙතා, මා1 කම් කරනුයෙම්- වෙණදාම් කරනුයෙම් යූ සේයි; ආතපපං, වැරැ; අජෙජව කිචචං, අද මැ කටයුතු; සුවෙ, සෙට දවසට; කොජඤඤා මරණං, මරණ වනුය නොවනුය යනු කවරෙක් දන්නි. සංගරං, සැසැඳිලි. ‘නහි අත්ථී ’ යොජනු. මහාසෙනෙන, මහත් සෙනඟ ඇතියහු භය් මරණ් කරුණු බොහෝ බැවින් කියත්. එවං විහාරී, එසේ වසනුවා; අහොරතනමනන්දි්තො, රෑ දහවල් ලැසි ගැනුම් නැතියා. සොමුනි යන සබඳ් භදෙදක රතෙනානි, සොඳුරු, රැයි ඇතියයි; සනෙනා, සාධවො; අවිකඛතෙ, කියති; විසස‍ෙත්ථ , විසත් වැ- නිසැකවැ යූ සේයි; සකටා වාරං, ගැලි පෙළට-ගල් හල් තැනට-යූ සේයි. දිඪධමමික සමපරායිකං අත්ථංි, දුටු ධැමියෙහි හය් සමපරාහි විය යුතු අත් .............

212 මහා ධනවාණිජසස වත්ථු

එකචජරමතතා සිඬත්ථධකා, එක් අසුරක් පමණ් සිදහත්හු; ජිවනෙතහි, ජෙනුවන් වරා; ධුව ධමෙමා, නිබඳ දැමී; අපරිපුණණජඣාසයෙ එව, නො පිරිපුණු අදහස් ඇතියන් මෙ - පැවැති අදහස් නො නිපජන තුරෙ මෙ යූ සේයි; මහොඝවිය, මහත් දිය වතුරක් සෙයින්; පරිකඩඪමානො, භය

1. මම

නුයේ; සමමතනං නරං, මත්වු පත්හු- පුතනමද පසුමදයෙන් මත්හුයි සේයි; ව්යා.සතනමානසංවා, ඇලුණු සිත් ඇතියහු එව්; නිදදං උපගතං සතනකායං, නිදියට එළැබි1 මුළු........

213 කිසාගොතමියා වත්ථු.

පටාචාරං, පටාචාර තෙරීන්. පටිත2 ආචාර ඇති බැවින් තෙරිහු පටාචාර නම්වුහූ. තාණංවා, අරක් එව්; සරණංවා, පිහිටයක් එව්; ලෙණංවා, සුරැකි තැනක් එව්; තෙ, පුතතාදයො-

214 පටාචාර‍ෙත්ථ;රියා වත්ථු

විසිවන මගගවගැ අටුවා සත්ය‍ නිමි.

1. එළඹි, 2 අතීත. ඉඬා, සමිඞවී; ඵීතා, වෙපුල් පත් වී; බහුජන, බොහෝ ජනයන් ඇත්තී; ආකිණණ මනුසසා, අයුණු මිනිසුන් ඇත්තී; කූටාගාරානි, කැර්ණා දුන් අගාරහු; උය්යා න විහාරත්ථායය, උයන් කෙළිය වස්; ආරාමාච, පුපඵාරාම ඵලාරාමයෝදු; දුබ්භිකඛා, දුබික්; දුසසසසා, දුසස්; ජාතක දොසෙන, සාබියෙන්; අමනුසසා, අමිනිස්හු; අභිවාතක රොගො, අභිවාතක නම් රොවෙක්. එරෝවන් ගෙහි බිත් කපා නික්තවුන් මිය නො ජෙනි යෙත්. රාජානං, එ දවස් රජ අනුසස්නහු; සත්ථාකගාරෙ, හැමදෙනා මුළුවන සත්ථාිගාරහි; විචිනථ, ඉලියවු; පවෙර්ණි, පවෙණි-රජ අනුසස්න සිරිත්; සමමනතයිංසු, සැසැඳියෝ; බලිකමෙමන, යක් බූනට කළ බිලියමින්; ආයචනාය, දෙවියන් යජුමෙන්; මඬගල කිරියාය, වැඩකම් කිරීමෙන්; ජ සත්ථානරො, පරණකස්සප ඇයි සසථරහ; මහිධිකො මහානුභාවො යනුයෙහි ඉඬි නම්; හැඟි(‍ෙ)යන් වනු; ආනුභාව නම්; නො හැඟියන් ආධිපත්යනයෙන් වනු; උපකටඨාය, අසන්හි; වසසුපනායිකාය, වස් එළැබීමැයැ. පටිඤඤං දත්වාන, වසෙළනුවට් පිළින දී; බිමබිසාර සමාගමෙ, ලටර්ඨහවන උයනැ බිම්සර පාමොක්නෙත් අධිගම කළ සැමැමෙහි; තෙනව සමයෙන නිසිතෙනාහොති යනු(යෙන්) මහාලි ලිචඡවි යනුවට කරුණු දැන්වුයේයි; සඤඤපෙත්වාහ, හඟවය්-ගිවිස්වය් යූසේයි; තුමෙභව ජානාථ, බුදුන් තොප කරා යනුවට උවක් තොපිම දනු. ‘සා රකඛා ඵරිසසති’ යන සබඳ්- ඒ අරක් පැතිරෙන්නේය - යූ සේයි; ඝොසනංකාරෙත්වාඟ, මඟ සජනුවට ගෙසිණි තරා. ආගමෙථ තාව, සුලාක් බලව; පටියා දෙසසාමි,1 පිළියෙළ2 කරනෙම්. ‘යොජනනතරෙ’ යනු ‘ඔකිරා පෙත්වත’ යනු හය්ජු ‘එකෙකසමිං විහාරෙ වසාපෙත්වාඟ’ යනු හය්ජු යොජනු-එකි එකී දවස් එකි එකී යොජන්3 අතුරෙහි මල් ඉස්වය්. ජණණුමනෙතන ඔධිනා, දණ පමණ අවධීන්; ධජපටාකා-ධජ නම්; යට අගැ බඳ (හු); පටාකා නම්; සරසබඳ වුහු. භගවතො උපර ධාරාපෙත්වාන’ යන සබඳ්. ජනතාධි ජනතං කත්වාන, සතට ඉතිරි සත්කොටැ-සෙසුවනට කළ සතට ඉතිරි දෙසත් කැරැ- යු සේයි; පචවුගගමනං, පෙර මඟයීම්; ජනතාධි ජනතානි, බිම්සරහු කළ සතට ඉතිරි සතුන්; වෙ නාවා සංඝාටෙත්වාධ, සඟළ හගුළු කොටැ බඳවය් යන අභිප්රා (යි). මණඩපං කාරෙත්වාය, හඟුළෙහි මඬු කැරැ ‘පුපඵ දමාදි’ යනුයෙහි ‘ආදි’ ගහණින් ගන්ධනදාම ගන්නේයි. උ‍ෙය්යෙ ජෙත්වාි, යවා, පොකඛර වස්සං, පොකුරුවැසි- තෙමිටි

1. පටිජග්ගිස්සාමි ධ: අ. 2. පිළිවෙළ, 3. යොජුන්.

නොතෙමියටියන් තෙමෙන නො තෙමෙන වැසි; සන්ද2නතානි, යනුවෝ; මහෙසකඛානං දෙවතානං, මහානුශාව ඇති දෙවියන් ‘ථෙරො පරිනතං කරොනෙතා විචරි’ යන සබඳ්. සෙලමයපතෙනතන, සෙල්මුවා පයින්; පණ්ධානතො පටඨාය, ‘බු‍ෙඞා බොධෙය්යං.’ යන පණීධන් පටය්. දසපාරමියො, යන පද ‘ ආවජජිත්වා ’ යනුව හය් යොජන්නේ- දත් පැරුම් ඇයි දස පැරුම්; පඤච මහා පරිචචාගෙ, ‘වරධන සුත භරියානං-අඞගානං ජිවිතසසව’ යන පස් මහා පරිවවාගත්; ලොකත්ථපචරියා, බුදුන් කළතා ලෝ වැඩ; ඤතත්ථසචරියා, නෑවැඩ; බුදධිචරියා, ඤණ්සැරු; ගබහාවකකනතිං, පිළිසැඳැ ගහණ්;1 ජාතිං, ප්රධසව; අභිනිකඛමණං, මහාභිනික්මන්; පධානචරියං, පධන්හි කළ යොග්; මාරවිජයං, මරහු දිනෟම්; රජත වටංසකාවිය,2 රිදියෙන් කළ පස් කැන් සෙයින්; උදක ඵුසිතෙහි, දිය පොදින්; සඞකාරකූට භිතනිපපදෙයාදි නියඝිතා, කසල ගොඩ බිත් පියෙස් ඇයින්. ‘ආදි’ ගහණින් ඝරකොණ නිඬමන ඈයින් ගන්නේයි සබිබග‍ෙන්ධබහි උපලිමපිත්වා‘,3 නන්තියරුහි ගඳින් ලිපැ; සුවණණ තාරකාදි විචිතනං, රන් තරු ඈයින් විසිතුරු. ‘ආදි’ ගහණින් රිදී තරු ඇයි ගත්හු. පතිරූපෙ අනුචජවිකෙ පලලඬෙක, පලකුන් යහන්හයි සේයි; පඤචවණණපදුම සඤ්ජනනං, පදුමුපපල ඈයි පස්වනක් පියුමින්; භුමමටඨ4 දෙවෙ, බූමාටු දෙවියන්. ‘යාව අකණීටඨ බ්‍රහමලොකා’ යන තැනැ ‘තාව’ යන්නක් අරනේයි. සකකාරං, පූජා; ‘භුමිතලෙ භුමමටඨක දෙවා’ යන සබඳ්. ‘භුමිතලෙ’ යු යෙන් බිම්හි මෙ වෙති සිතනුවනට ‘රුකඛගචඡ පබබතාදීසු’ යූහු. ‘ආදී’ ගහණින් ගෙහවංස ඇයි ගන්නේයි. පුපඵදාම, මල්දම් වාසවුණණ, වසාසුනු; ජණවෙසං, සැණ වෙස්-පියවී අලකර හැරැ අමුතු අලකරින් සැදි වෙස් සැණ වෙස් නම් උගෙඝාසයමානා, ඔවුනොවුන්5 කළ සකස් උඝොසනුවෝ; අභිත්ථ චමානා, බුදුගුණ නොමනුවෝ6 නොහොත් ඉතරි සකස් කළවුන් නොමනුවෝ; උදිකඛමානො, බලනුයේයි; උගොසුපසෙසසු, දෙගඟ වැළහි; රාජූනං, වැජ්7 රටහය් මගධරටහි8 රජුන්, අජඣාසයං, බුදු ගුණහි කැටුවැ පවත්නා අදහස්; සො, නිමමිත බුදෙධා. ‘කපපරුකඛසසච’ යනු නාගයන් නැවැ නැවැ කප්රුකුජු මැවු බැවින් කියත්. නයිනට් නැවැ නැවැ

1. ගන්නා, 2. වටංසකානි-ධ.අ. 3. උපලිමෙපත්වාන-ධ.අ 4.භුමමටඨක-ධ අ. 5.එවුනෙවුත්. 6 තුමනුවෝ, 7.වැදි, 8 මගධරට හිමි.

බුදුන් මැවු සේ කියා දෙවියනට් මැවු සේ කියටි වැ ‘භුමමටඨක දෙවතාදිසුපි’ යන ඈ කියුහු. එකුසසවො එකචජණො විය ජාතො,1 යනුයෙහි උසසව, නම්; නොනියමු දවස්හි වනු; සැණ, නම්;- සොම්නස්හි අසෝ දවසැහි යැයි නියමු කල් වනු. ‘එකුසසවො එකවඡාණො එව ජාතො’යි නො කියා ‘විය ජාතො’ යි යනු සමාගමැ ලෙවුහි ප්රයසිද්2 උසස වජු සැණජු නොවන බැවින් කීහු. දිබෙබන, දෙවුලොවුහි ඇතියෙන්; ගඞගානදිං, ගඞගා සඞඛාත නදිං; අහො, අසිරියහයි. අධීයඝසු, හදාරා; පටිසසඬදරථං, සන්හුන් දරථ ඇතියා- ජඟ ආයෙන්වූ ශ්රහම සන්හුනුවාය-යු සේයි; භදදකෙන දිවයෙන, නකත් මොහොත් සුභ දවසෙකින්. ‘ගහිත ගහිතංච ධාරෙතෙනා’ යන සබඳු. තෙ ජානෙය්යුං , ඔහු දන්නාහ; අභියමාචාර,3 අභිසමාවාරික සිල්, ලාභගග යසගගපපතෙනා, ලැබ කොටස් හය් යස කොටස් නොහොත් පිණි ලබහය් උතුම් පිරිවර; අප්පායුක සංවතනනියසස කමමසස, මඳ අයුවට වැටෙන කම්; පරිනිබ්බායි, පිරිනිවන් පති; සරීර කිචචං, පිරි නිවන් සිරිරැ කටයුතු කිස-ආළාහන කිසයැ-යූ සේයි; ථුපං, තුඹ-මහසෑ; අපිනු, කිම; පචෙචක බොධිං,4 පසේ බොධි ඤණ්; රොදිත්වා , මොණැ කඳුළු මුසුකොට්; කන්දි ත්වාි, ‘භොතා හොතා සුසීම’ යන ඇයි විසින් අව්හය්; උත්තර සාටකෙන, උතුරු සළුවෙන්; කමණඩලුතො, කමඩායෙන්5 පරිපෙථා සිත්වා , ඉසැ -දිය වර දීය- යු තැනි; අඪ යොජන මගගං, දෙරජයෙන් අට යොජනක් මඟ; විගතඛාණු කණටකං, හළ කණුහය් කටු ඇතියේයි; සජජාපෙත්වාං, තදුපිය සූප ඛ්යාඤජනයෙන් සජය්; මනතා සුඛං නාම, නොබුන් පසයෙන් වන දුක් පිළිසෙය්6 සුව පමණින් යුත් සුචෙ නම්; උපොසථං වා, විවටටක පාදක පෙහෙකම් එව්; දානං වා, විවටටක පාදක දත් එව්.

215 ගඞගාරොහණ වත්ථු

කුකකුටණඩ ඛාදිකං, කුකුළු බිජු කන දැරියක්; කචජ පණඩානි, කස්බන් බිජු; විජාතඪානතො, වැජැ තැනින්; රසතණහාය, රස ලොබින්; උපදදුතා, පීළිතා; මජජාරී හුත්වාක,

1. එකුසසවෙඑකචජණෙයෙව ජාතො ධ.අ. 2. පුසිදු, 3. ආභිසමා චාරික. ධ.අ. 4. පව්වෙකසම්මා සමෙබාධිං ධ අ. 5. කමඩියෙන්, 6 පිළිසෙස්

බැළලක් ව; කුක්කුටී හුත්වාි, කිකිළියක් වැ; සපුතතිකං, දරුවන් සහිත වියැ; දීපිනි හුත්වා , දිවිදෙනක් වැ; වෙරං, වෙරුදොස -යූ නැති; අවෙරෙන, වෙර පිළිවක් මෙතින්; අකෙකාසන පචවකෙකායන, හැවිලියැ පිළිහැවිලියැ; පහරණ පටිපහරණ, පැහැරමට පිළි පැහැරුම් ඈ විසින්; වෙරසං-සගෙගන, වෙරසසගින්-වෙර සබඳින-යු සේයි; සංසඪො, සසටුවුයේ.

216 කුකකුටණඩ ඛාදිකාය වත්ථු

භදදියෙ භිකඛු, භැදැ රට වැසි මහණුන්; පාදුකා මණඩනෙ උය්යුිතනා, පාදුකා සජනුයෙහි යුතුවුවෝ; පාදුකා මණඩණානුයොගා, පාදුකා(සැජුම්) පියොවිහි යුතුවෝ තිණ පාදුකං, තණමුවා පාදුකා; මුඤජ පාදුකං, මොජ තණමුවා පාදුකා; බබබජ පාදුකං, බබුස් තණමුවා; හිනතාල පාදුකං, කිතුල් පොතු මුවා; කමල පාදුකං, පියුම් පත් මුවා; කමබල පාදුකං, පලස් මුවා; රිඤචනති, පියති; ගොපනං, රැකුම්; ධූතඞග පරිහරණං, දුහඟ පස් වැටීම්; භාවනාරාමතා, භවුනෙහි1 රා ඇති බවු; චිනතමණඩනං, සැත් සැජිම්; උපාහන, වහන්; පාදුකා, පාදුකා; ධමමකරක, ඩබරා; අංසවටටක මණඩනං, අස්වජු සැජිම්; මානනළං, මත්නළ; සුපරිගනහීතා, සොට් පිරිගා කියනලද්දී; අටඨීක කාරිනො, නො නැවැති කිරිය ඇතියෝ; සාත්ථු සමපජඤඤං, ප්රරයොජුන් ඇති නැති පිරිගණන ඤණ්; සපපාය සමපජඤඤං, සැප ඇති පිරිගණන ඤණ්; ගොචර සමපජඤඤං, කරන තා කිරියයෙහි කම්ඨන් නො විභිජුනා ඤණ්; අසමෙමාහ සමපජඤඤං, නිසසාර දක්නා ඤණ්

217 භද්දිය භිකඛුනං2 වත්ථු

දිවාඪානෙ, දිවා වෙහෙර වළඦන තන්හි චිතනාචාරං, මතුයෙහි කියන බණට නිසි සිත් හසර. නෙයව්යාාත්ථඦ බැසැ අතුරු නො ජත් බැවින් ‘කිනනුඛො? සත්ථානවදති’ කියා. සංසය පකඛනෙතහි, සසුවයට වත් විසින්; ආයසාධකෙන,

1. බැවුනෙහි. 2. භද්දිය‍ෙත්ථ,රස්ස

ඇයි නිපයනුවා විසින්; ආයුතනකනෙ, අය කැමියා; තීසු භවෙසු, කම්භව ඇයි තුන් බැවෙහි; අසමි(මා) නො, අව යන මන්; අවත්ථ ටඪෙන1 වතුළ අටින්.

218 සමබහුලාන භිකඛුනං වත්ථු

ව්යෙගඝානුවරිතො, වගුන් විසින් සරනු ලදුයේයි; දුපපටි පජජනො,2 නො පිළිපැදිය හැකි වුයේයි; තෙන සදිසතාය, වග හසර ඇති මඟහය් දුතිරිය අටින් සුදුසු බැවින්; අරහතන ඤණාසිනා නිසෙසසං හත්ත්වාද, යනු විසිකින් සෝවාන් මඟින් පැහෙතුජු සව් කෙලෙස් පහන් රහත් මගින් වන බැවින් යට යට මඟින් පුහුන් කෙලෙසුජු වණණහන් සඳහය් එමෙ හැම එවැ දැක්වියටි වැ කීහු.

219 ලකුණටක භද්දිය‍ෙත්ථැරසස වත්ථු

දාරුසාකටිකසස, දරු ගැල්ලක්හ; සම්මාදිඨීකපුතෙතා, සම්දිට්හ ඇතියක්හු පිතෙක්; අභිකඛණං, තහත් තහත්; ගුළකිළං, වට කෙළි; නමො අරහනතානං, රහත්නට නමකරු; අරහතනානං, ඔවුන් සමඟි මහණුන්3 නම්; තසස පිතා, අකලින් බුදු ගුණෙහි පරිවයකළ දරුවා පියේ; සුසාන සාමනෙන, සොහොන් සිමිවහි; භතනවිසසගගං, බත් කිස; වාරං න සමපාපුණී, දොර නොහැඹි-දොර නොපියනතුරු නො හැඹිය4 යී යේයි; පකතියාපි (අමනුසස බහුලං, පකනියා) අමනුසසානං වසනඪෙන විනාපි පටිකණටකො, පිළියැණි; බුඬානුසසතියා පරිචිතනතා, පරචිත බුඬානුස්සතිතාය; පටිකකමිත්වාි, පිළික්මැ. අකිචචං කතං, නො කටයුතු කරනලදු; අසස, අකිචච කරණසස; කොලාහළං, කලහල්;5 ඡබබිධෙන චිතනං සුභාවිතං, ස ආරෙකින් සිත් මොනවට භවනලද්දේයි; මනෙනාසධෙහිවා, මතුරහය් බෙහෙජින් එව්; සමණතෙන, සවුන් අත්හි-සුතමුවා ඤණ් අත්හි-භවුන්මුවා ඤණෟහිය-යූ සේයි; තිසු කාලෙසු, පුබබණහ මජඣණහ අපරහණ යන තුන් කල අතුරෙහි; ස්වාඅකඛාතො, සුකියු; ධමෙමා, පෙළ ධම්. තියෙන ධම් කියූ බැවින් පෙළ ධම්සුකියුය යු සේයි. නොහොත් පිළිවෙත් ධම් පෙළ ධම්හි

1. විත්ථමතඨෙන-ධ.අ 2.දුප්පටිපජෙජා-ධ. අ. 3. මුතනාණුත් 4.නොහිණි 5. කලකල් නොවැරැද (කියු) බැවින් සුකියු. නොහොත් පිළිවෙයි ධම් පිළිවෙත් ධමට නිසි කොට් කියූ බැවින් සූකියූ; සුපටිපනෙනා ඵලට නිසි පිළිවෙත්හි පිළිපන් බැවින් සුපිළිපනු; වතනිංසාකාරවසෙන, කෙස් ලොම් ඇයි දෙතිස් කොටැස් විසින් මෙ පටිකකුල මනසිකාර පබ්බ විසින් කිහූ; නවසීවථීකා වසෙනවා, “සෙය්යි ථාපි පසෙසය්යි සරීරං සීවථිකාය ඡඞඪීතං උඩුමාතකං” යනුජු “සෙය්ය ථාපි පසෙසය්යල සරීරං සීවථීකාය ඡඩඪිතං කාකෙහි ඛජජමානං” යනුජු “අඨීසඞඛලිකං නිමමංසලොහිත මකඛිතනං” යනුජු “අඪිසඞඛලිකං අපගතමංසලොහිතං” යනුජු “අඨීකානි දිසා විදිසාසි විකඛිතනානි” යනුජු “අඨීකානි පුඤජකාතානි” යනුජු “අඪීකානි පූතිනි චුණණකජාතානි” යනුජු මේ නවසිවථීකානම්; චතුධාතුවචත්ථානනවසෙන, සිරුරැ සතර ධෘතුන් විසින් වවථන විසින්; අජඣතන නීලකසිණාදි රූපජඣානවසෙන, අජඇති කෙස් ඇයි කොටැස්(හි) නීල කසිණාදි විසින් පිරියමුවාහට උපජන රුවවැජිරි ඣන්; කරුණා සහගතෙන චෙතසා, කුලුණු සහගිය අපුන් සිත්; එකං දිසං එරිත්වාය, එක් දෙසෙකැ සතුන් එැරැ; අවසෙසා භාවනා, කුලුණු භවුනෙත් අවසිටි භවුන්.

220 දාරුසාකටික පුතතසස වත්ථු

සබ්බරතති ජනො, හව්රෑ කෙළි; තුරියතාළිතවාදිත නිගෙඝාය සදදං සුත්වාෙ, තළත ලද බෙරෙහි නිඝොසහය් වයන ලද වීණාදීන්ගේ හඬ අසා; එකකා, එකලාමෝ; අපවිඬං, පියනලදු; දාරුකං, (ව); දැවයක් සෙයින්; එතාදි සිකාය රතතියා, මෙබඳු රැහි. ‘සු’ යනු නිපාත; අමෙහහි පාපියො, අප වරා පවු ඇතියෙක්. වෙසාලියං සබ්බරතනි වාරෙ වතතමානෙ’යි යොජනු කොමුදියා පුණණමාය, කුමුදුවන ඇති පුණු පොහොහී ‘කුමුදාති එතිසසා සනතීති කොමුදී.’ ‘පුණණමාච‍ෙන්‍ඓත්ථා ති පුණණමා.’ ‘සදදං සුත්වාත එවමාහ’ යන සබඳු. නකඛතන කිළිනත්ථාුය, සැණ කෙළිනා සඳහය්. වෙඨනාලඬකාර විරහිතතනා, සීසවෙඨනහය් සෙසු අලකර නැති බැවින් ලාමකතරො, ලමුතෙරෙක් යටනෙක යන අභිප්රාුයි. අරඤඤාදි1 ගුණයුතෙතාපි, අරණ අඟ ඇයි ගුණෙන් යෙදුණෙයිජු; අනභිරති පිළිතො,

1. ආරඤඤකාදි- ධ අ

උකටලීයෙන් පෙළුනේයි. ‘එවමාහ’ යනු යටැ ‘එකකා මයං අර‍ෙඤවෙිහරාම’ යන ගය තකා කියත්. ‘සො ගාථා’ සුත්වාු වන්දිඑත්වාය නිසීදි’ යොජනු සංවෙජෙසසාමි, සංවෙජනෙම් තසස, තෙ; එතා බහුකා, බොහෝ දෙවි මිනිස්සු; පිහියනති, පතත්; සගග ගාමිනං, සග්ගියවුහු; නෙරයිකාවිය, තිරිසතුන් සෙයින්; දුකඛිතං, දුක් බවු; පඤචදුකඛානි, මතුයෙහි ගයින් කියන පස් දුක්; උරං දත්වාත, ළ දී; ජිවිතවුතතිං ඝටෙනෙනන, ජිවි උවාරණ් සපයනුවා විසින්; උපරිමාණ සීලකඛන්ධද ගොපන ධමමානුධම්ම පටිපතතිපුරන වසෙන, යනුයෙහි පාමොක් සැවුරු ඇයි අපරිමාණ සිල් රැකුම්හය් පිළිවෙයි ධමට අනුරූ විවසුන් ධැම්හි පිළිවෙත් පුරන විසින් යනු අත්ථිියි. පරිජනො සඞගහෙතබෙබා පරිබබයදානෙන; සමණබ්රාරහමණා පරිබබය දානෙනච සකකාරකරණාව සඞගහෙතබබා. ජිදදඝටොවිය දුපපූරො, ආසිතතසස ගළතතො; මහා සමුදෙදාවිය දුපපූරො - මහා කුචඡිතාය. තෙනෙව කාරණෙන, ඒ කරුණෙන් මැ රාජකිචචාදි ගහණ කරුණෙන් මැයි-සේයි. ‘යෙ ජාති ගොතෙන කුල භොගෙහි සමනනාගතාපි හුත්වා ’1 යනු සබඳු. අධිකරණ පසුතාහොනති, අධිකරණහි යුතුපතු වෙත්; තෙ අසමානා නාම, සිතින් නො සැමුණු බැවින්; එව්හු අසමානයෝ නම්හු; වටසසඞඛාතං අඬානං, සසරැයි කියනලද් (අධන්); අඬ භුතෙ2 දුකෙඛ, වට දුක්හි-

221 වජජිපුත්තක භිකඛුසස වත්ථු

නත්ථඞ, එහි-බාල වැගහි; එතසස, මේ ගවපතිහට; අයං සකකාරො, මේ ලබසකර; උපපජෙජථ, උපජනෙජු; උපපජජතෙව, උපජනේ මෙ; අගාරිය සීලං, ගිහීන් රැකිය යුතු නිචචුපොසථ සීල. ‘අනාථ පිණ්ඩකාදීනං’ යන තැන ‘ආදි’ ගහණින් හත්ථානලවකාදීන් ගන්නේයි. සතතවිධි අරිය (ධන) සඞඛාතො, “සඞා ධනං සීල ධනං- හිරි ඔතතපපිය’ ධනං සුත ධනඤච චාගොව- පඤඤමෙ සතතමං ධනං”

222 චිතන ගහපති වත්ථු

1. සමානාපි හුත්වාථ. ධ. අ. 2. අඬ්ගුතෙ ධ. අ.

උගගනගරවාසී, උගගනුවර වැසි; එකකාචරිය කුලෙ, එක් ඇජරගෙහි; කතිකං, වියැවැනි; යො පුතතසස ධීතරං වාරෙති, යමෙක් තුමා පුතුන්හට යමක්හු දුවක කැමැති වෙජු; තෙන, එවුහු විසින්-දුව ඇතියවුහු විසින-යු සේයි; තසස, ඒ පුත් ඇතියහට; පයොජෙනෙනා, කරනුයේ; අභිසඞඛරොති, පිළියෙළ1 කෙරෙයි; සුඛකථාය, සුව එළවන කථායෙන්; සාරෙත්වා;, සිහිකරවය්; සො පන, හේ වනාහි උගගනගර සිට වනාහි යි සේයි; තමත්ථංන, ඔහු මිස දිටිහැ ගත් බවු ‘ධීතරං සුභදදං ආමතෙනත්වාජ’ යන සබඳු. යසුර කුලෙ, සුසුරු කුලෙහි. ‘අනෙතා අගගි බහි න නිහරිතබෙබාති’ යනුයෙහි ‘ඉති’ ශබද ආද්ය,ත්ථිුයෙහි එයින් ‘බහි අගගි අනෙතාන කාතබෙබා’ යන ඇයි ධනඤජය සිටාණන් විසාඛාවන්ට දුන්නාක් ඔවා ගන්නේයි. පටිහොගෙ ගහෙත්වාන, පිළිභූ කොටැ ගෙනැ-ඇප කොටැයි සේයි; එකාබඬමකාසි, එක් බැඳි කෙළ -තුමා බද (කළ) යි සේයි; අචෙලකානං, නුවටනට්. ‘වන්දකතුති පෙසෙසි’යී ලියති. ‘පෙසෙති’ යනු මැනැවි. සකකාපෙසුං, තිවැහු; නෙ, සමණ; සතනින්රි’ චදයා, සන්හුන් ඉඳුරන් ඇතියහ-දිල්ල වැ නො වැටෙන සක් ඇයි ඉඳුරන් ආතියහ යූ සේයි; සනනමානයා, කෙලෙස් රෙජෙන් නො උදහන සිත් ඇතියහ; තෙසං, ඔවුන්ගේ; ගනං, යීම්; ඪිතං, සිටුම්. මෙයින් සෙසු ඉරියවුජු2 ගන්නේයි. සතනං, සත් සිතින් පවත්වන බැවින් සති; ඔකඛිතත චකඛු, යටට ලූ ඇස් ඇතියේ; මිනිහාණි, පමණින් යුත් තෙපුල් ඇතියෝ; කායකමමං, කසි පියොවු; සුචි, විසිදු සිතින් වන බැවින් පිරිසුදු; වාචාකමමං, විසිපියොවු; අනාවිලං, නො කැලත්; විමලා, නිමලහ; (සඞඛ මුතනාභා) විසිදු ගුණෙන් සක්හය් පියවිනැයි සේයි; සු‍ඬෙහි ධමෙමහි, කෙලෙස්මල සුන් පිරිසුදු ධැමින්; උනනතො, හිවියේයි; ඔනතො, එබුණේයි; එකඨා, එක් ආරෙන් සිටියහු. ‘එකෙන ආකාරෙන ඨීතා එකඪා’ තදිසා, එබඳුවුවෝ-ලැබැහි යම් යම් බඳුවෝ ද අලැබැහිදු එමැ බඳුවෝ-අලැබැ යම් බඳුවෝ ද ලැබැහිදු එමැ බඳව හයි සේයි: යසෙන, පිරිවරින්; පසංසාය, පැසැස්මෙන්; නින්ර්බැ ය, ගරහායෙන්; අකමපා, වෙවුලුම් නැතියහු; සසසුං, හුස්; සජෙජත්වා , යුතු කරය්; උපරිපාසාදතලෙ, පහතල මතුයෙහි;

1.පිළිවෙළ, 2. ඉරුයවු.

ධම්පියා අටුවා ගැටපදය 255

උනගනගරවාසී, උගගනුවර වැසි; එකාවරිය කුලෙ, එක් ඇජරගෙහි; කතිකං, වියැවැති; යො පුතනස්ස ධීතරං වාරෙති, යමෙක් තුමා පුතුන්හට සමක්හු දුවක කැමැති වෙජු; තෙන, එවුහු විසින්-දුව ඇතියවුහු විසින -යු සේයි; තස්ස, ඒ පුත් ඇතියහට; පයොජෙනෙතා, කරනුයේ; අභීසඬබරොති, පිළියෙළ කෙරෙයි; සුඛකථාය, සුව ඵළවන කථායෙන් ; සාරෙත්වා,, සිහිකරවය්; සො පන, හේ වනාහි උගගනගර සිට වනාහි යි සේයි; තමත්ථංු, ඒ නරුණු-නිය මැති කළ බවයි සේයි;තමත්ථංා, ඔහු මිස දිට්හැ ගත් බවු ‘ධීතරං සුභද්දං ආමනෙතාත්වාු’ යන නිහරිතබෙබාති’ යනුයෙහි ‘ඉති’ ශබද අදා ත්වායෙහි එහින් ‘බහි අගගි අනෙතා නා කාතබෙබා’ යන ඇයි ධනඤජය සිටාණත් විසාභවන්ට දුන්තාක්’ ඔවා ගන්නෙයි . බද කොටැ ගෙනැ-ඇප කොටැයි සේයි; එකාබඬමකාසි, එක් බැඳි කෙළ තුමා බද (කළ) යි සේයි; අචෙලකානං, නුවටට්. ‘වන්ද තුනි පෙසෙසි’යි ලියති. ‘පෙසෙති’ යනු මැනැවි. සඤඤා‍පෙසුං, තිවහු; නෙ, සමණා; යනතින්රියි යා,සත්හුත් ඉඳුරන් ඇතියහ-දිල්ලෙ වැ නො වැටෙන සක් ඇයි ඉඳුරන් ආතියහ යු සේයි; සනතමානයා, කෙලෙස් රෙජෙන් නො උදහන සිත් ඇතියහ ; නෙසං,ඔවුන්ගේ; ගතං, යීම්.ඪිතං, සිටුම්. මෙයිත් සෙසු ඉරියවුජු ගත්නේයි. සනතං, සත් සිතින් පවත්වන බැවින් සති;ඔකබිතත වකබු, යටට ලු ඇස් ඇතියෝ; මිතහාණි, පමණිත් යුත් තෙපුල් ඇතියෝ; කායකමමං, කයි පියවු; සුචි, විසිදු සිතින් වන බැවින් පිරිසුදු ; වාචාකම්මං, විසිපියාවු; අනාවිලං, නො කැලත් ; විමලා, නිමලහ;(සඞඛ මුත්තාහා)’ විසුදු ගුණෙත් සක් හය් මුතු සුරුකුවෝ; අනතරබාහිරා, ඇතුළු බැහැරිත්-සිත් හය් පියවිනැයි සේයි; සු‍ඬෙහි ධමෙමහි, කෙලෙස්මල සුත් පිරිසිදු ධැමින්; උනතනො, හිවියේයි ; ඔනතො, එබුණේයි; එකඪා, එක් ආරෙත් සිටියාහු . ‘එකෙන ආකා‍රෙන ඨිතා එකඪා, තාදිසා, එබඳුවුවෝ-ලැබැහි යම් යම් බඳුවෝ ද අලැබැහිදු එමැ බඳුවෝ-අලැබැ යම් බඳුවෝ ද ලැබැහිදු එමැ බඳුව හයි සේයි : යසෙන, පිරිවරිත්; පසංසාය, පැසැස්මෙන්; නිත්දාඳය, ගරහායෙත් ; අකමපා, වෙවුලුම් තැතියහු; සසසුං, හුස්; සජෙජත්වා‍, යතු කරය්  ; උපරිපාසාදතලෙ, පහතල මතුයෙහි;

1. පිළිවෙළ, 2. ඉරුයවු.

256 ධම්පියා අටුවා ගැටපදය

නිනෙතමි, අමතම්-කැඳවමි-යු සේයී; ඉමිනා සඤඤාණෙන, මෙ තම් සලකුණෙත් ; චතුපරිසමජෙඣ, ‘ ‘හිකබු භිකඛුණි උපාසිකා’’ යන සිසු පිරිස් මැඳැ; සචාතනාය, සෙට දවසට වියයුතු පින් පිළිබස් , අධිවුත්ථං , ඉවසන ලත දින් -පිණුස්න දියි සේයි; පුරෙනරං, පෙරෙ තරවැ; කතාධි කාරා, කළ අදයර ඇතියෝ ; දිඪධම්මගරුකා, වත්මනු බව ගොරොක් කොටැ ඇතියහු-පරලොවු නොගැණැ මෙලොවුහු සුව විඳටියහයි සේයි; අමිස චකඛුකා, අමිසැ හුණු ඇස් ඇතියෝ-ජිවි උවාරණ මතු නහමනුවහයි සේයි; ජිවිතත්ථා ය, ජිවි උවාරණුවස්; .චතුරඬග සමනතාගනෙන අන්ධිකාරෙන, කාළපකබුපොසථ මජඣිමරනති ඝනවනසණඩ මෙඝපට ලචජනතා අහස යන සිවුරඟ සමත්නා අඳුරුයෙත්; පඤච කුටාගාර සතානි, පන්සියක් කුළාරගේ; උචවිනිත්වාු, ඉස් නිය-බලය්-යු සේයි; සිරිවිහවෙන, සුව සපුවයෙන්; සමපටිචඡිත්වා-, ‘එත භගවා’ ‘සවාගතං භගවතා’ යන තෙපු- ලෙත් සපිණිසැ; අසස සපපායං, ඔවුන් සැහැවු අනුරුවු෴

223 වුළ සුහදදාය වත්ථු

එකවිහාර ‍‍ෙත්ථාරං එකලාව වසන ‍‍ෙතර ‍‍ෙනෙකුත්;චතුපරිසනනරෙ, සියුවනක් පිරිස් අතුරෙයි ; මුලක මමඪානං, සැරි අනුරූ විසිත් ගත් මුල් කම්ඨත් ; විචිත්ත පච්චත්ථථ-රණුපධානෙ, විසිතුරු පසතුරුණු හය් කත්වයිත් ඇතියෙහි; සතිං උපඪපෙත්වාථ, කම්ඨත් අහිමුඛ කොටැ සිහි එළචය්; ජඬඝාබලං, කකුලෙහි බල; අකුසීතො හුත්වාත, වැරැ සපත්වැ; එකවිහාරි මෙව, එකලාව වසන බවු මැ෴

224 එකවිහාර ‍ෙත්රෙ සස වත්ථු

එක් විසිවන පකිණණකවගැ අටුවා සන්යත නිමි

1. එකවිහාරි‍ෙත්රො-ධ අ. 2. විචිත්ර , 3. එකවිහාරිකමෙව-ධ . අ.

ධම්පියා අටුවා ගැටපදය 257

සුන්දයරී පරි බබාජිකං, සුන්ද5රී පරිබ්බැජ; පුජිතොති ව ත්ථුත, පුජිතොති ඈ වැත්ති-යිසේයි; පඤචනතං මහා නදිනං, ‘ ‘ගඞගා යමුනා අචීරවති සරභු මහී’’ යන පස් මහා නදීත්; මහොඝ සදිසෙ, මහත් දිය වතුරු සුදුසුවු; ඛජෙජාපනකා විය, කදොපණුවත් සෙයින්; අවරණණං, අයුණු; නාලපිංසු, නොබිණුහු; අපිනය්ය , අපිනු? අය්යාං-කිම හිමියෝ; අමෙහ විහෙඨෙ ත්වාක, අප වෙහෙසය්; විහෙඨනෙ මෙ සිය රිවිත් පයන සේයැ; හතලාහ සකකාරෙ කත්වාය, (නට ලබසකර ඇතියවුත් කොටැ) අභිරුපා, වෙසෙස් රූ ඇත්තීහි; සොහගගපපතා, සුභග බවට පැත්තිහි-සුරුවකට භාගීහිය-යු සේයි; අයසං, අකිතතිං; කපපුර කටුකපඵලාදිති, (කපුරු කළු ඵල ඇයිත්) කිලෙස රතියා, කෙළෙස් කෙළියෙත්; රමාපෙත්වාප, කෙළවය්; අඨ, ඉක්බිත්නෙත්. ‘තං සුන්ද්රිං මාරෙත්වාක,යනසබද්. ධතතකානං , දුන්නට; මාලාකවචරනතරෙ, මල් කසළ අතුරෙහි සත්ථාමරා කත පාප කමමං, තුමත් සථරහු කළ ලමුකම් ; අටටකං ආරොපෙත්වා්, අටුවකට නඟාය්; උපවන, අසත්හි උයන්; හොතු හොතු යි ‘කතතබබං තෙ ජාතිසසාමි’ යන අභිප්රාඋයෙත් කියා; පුරිස වධදණඩං, මීනී මැරුයෙහි පැමිණිය යුතු දණඩ෴

225. සුන්දිරිකාය වත්ථු

දුචවරිත එලානුහවෙන පිළිනෙ සතෙත, දුසිරි කම්හි එල විඳුමෙන් පෙළන සතුන් ; පඤච සහධමමිකෙ, පස් සහ ධැමි කෙනකුත්; කාසාවෙන පළිවෙඨිත කණඨා, කහවතිත් වළඳන කට ඇතියෝ; කායාදීහි සංයමරහිතා, කාය වාක් චිත්තයෙන් සැයුම් නැතියෝ- දුසිරි මෙ සරනු -වහයි -සේයි; පකකාසෙසෙන, පක් ඉතිරි තැමිත්෴

226. දුචවරිතඑලානුහවන වත්ථු

(වගගු මුදා තීරියෙ භිකඛු). වගගු මුදා හෝ තෙරෙහි නිවැසි මහණුන් . ‘තදාහි සත්ථාත ඉමං ගාථමාහ’ යන සබඳු. අඤඤමඤඤසස, එකක් එකක්හුගේ-අඤඤසසඅඤඤසස, 1. අපි පතයත්යාස-ධ අ . 2.සැදුම් 3.විපාකවසෙසෙත-ධ. අ.

12 258 ධම්පියා අටුවා ගැටපදය -යීසේයි ; උතතරි මනුස්ස ධම්ම ස්ස(වණණං),මිනිස් ධැමින් ඉතිරි ධම්හු ගණ-නොහොත් ඉතිරි මිනිසුන් ධැම් පිළිබැඳි ගුණ අනෙක පරියායෙන, නොඑක් ආරෙත් ෴

227. වගගුමුදා තිරියාතං වත්ථු .

පරදාර කමමාභිරතො, පරා අයත් මාගමුත් සෙවුනා කම්හි රිහි ඇතියෝ මහා සෙඪිස්ස ලජ්ජාමි, මහා සිටුහුට ලජිමි; උප්පථවාරි, නො මඟහි සරසනුයේ යි; මහා ජනොසුඛං වීතිතාමෙසි, සවදාරයෙහි අසක් මිසැ සුවෙන් දවස් යවී; උතතම මලෙලාහුත්වාත, මල්ලයත් අතුරෙහි ඇගී මල් වැ; වෙ වණණ පටාකා, වණ ඇඅති දෙපතාකාවත්; ඨපෙත්වාා ඣති සාලොහිතිත්ථිමයො, ඤාති සාලොහිත මාගමුත් තය්෴

228. ඛෙම සෙඪිස්ස වත්ථු .

දුබ්බව භිකඛුං, ජුවුජු මහණක්හු; අකසංචිවච , නොදැනැ;කිංචී හොතීති සඤඤං කාරොසි, මහත් වරජෙක් වෙයි යනසඤඤා කෙරෙහි; ලුඤචිත්වාො, සිඳැ; තිබිණධාරං, තිහිණු මුවහත් ඇති; ඔලීසිත්වාත, සිහල් ගහණ කොටැ; මංඋකඛිපිතුකාමා, මා තුමත් හය් සවසින් පහකටැටියෝ-මට උඛෙවුතීකම් කටැටියහ-සේයි; උස්සඞකිත පරිසඩකිත යනුයෙහි මතු මතුයෙහි අසක්නලදු උස්සඞකිත නම් -හැමසෙයිත් අසක්නලදු පරිසඬකිත නම්෴

229. දුබ්බව භිකබුස්ස ව ත්ථු

ඉස්සාපකතං , ඉසායෙත් මඬනාලදු ; සත්ථනවං , සසග්; මුළහ ගාබෙශ, මුලු ගැබෙකැහි; අස්සා, ඉස්සාපකතිත්ථි යා; ආනතුක ඤාතකා, අමුතු වැ ආ නෑයෝ. ‘දුචචරිතං නාම න කාතබබං’ යන සබඳු. පචජානුපතාපං, පසුව තැවුලි; පාමොජජං, තරුණු පී; අපාය සංවතතතිකං අවා බිය කරුණු වු; සුබදායකං, සුව එල ඇති; භුජිසසං කත්වාප, නිදස්කොටැ; ධමමචාරිතී, ධම් සරනුවි෴

230. ඉස්සාපකතිත්ථි යා වත්ථු

1. ගුණු 2 සුවණ්ණ ධ:අ:

එකසමිං පවවනෙත, එක් පසතෙක්හි-එක් පසත් නුවරෙක්හි යයි -සේයි; ගොවරවගාමං, ගොදුරු සරන ගම් ; කමරෙ ගහෙත්වා , කරළුගෙනැ-ගම්වැසියත් ජඟගෙනැයි -සේයි ; අභිසඞඛරොනතා, පිළියෙළ කරනුවෝ; උපඪාතුං, වටිනාට් පස දෙනු වට් යැ යන අභිප්රාුයි; කතපටිසත්ථාහරො, කචවි? භිකඛවෙ මගෙග න කිලමත්ථට; යන ඈයී විසිත්කළ පිළිසථර ඇතියේ; උදදාපපරිබාදිනි යනු යෙහි උදදාප නම්;- බිහි පවුරෙහි පවුරු පිළු; පරිබා නම්; ඒට ඉක්බිති කොටැ කැණි පිරි. ‘ආදි’ ගහණිත් ඉන්දපඛීල ඇයි ගත්නේයි. යථාගයහමානාති, යම් සෙයිත් ගන්න ලබනුවෝ-සිහි නොමැ එළවා ගනුවහ යි-සේයි; අජඣතතිකානං, ඇදහැති ඇයිනට ; උපඝාතාය, උවගහට්-ලොබ් දොම්නස් ඇයි උපනුවටය-යු සේයි; තථා අගහණෙන, එසෙයිත් නො-ගැත්මෙත්-සිහි පුරෙට කොට් ගැන්මෙති-යු සේයි; තාතිපි, බාහිරායතනාති; බුඬුප්පාද මහ බ්රහම්සර ඔවස් බැවින් බණ නම්- ‘සොහි තං ඛණං අතීතං යන වාක්යියෙහි ‘ඛණං අතීතා’ ඛණාතීතා යන සමස් . ‘යො වා පුගගලො සො ඛණො අතීතො’ යන වාක්ය යෙහි ‘ඛණෙන අතීතා, ඛණාතීතා’ යන සමස්෴

131. ආගනතුක හිකඛුතං වත්ථු .

සබබසො අපටිචජනෙතහි, හැම සෙයින් ළිහිණියත් වරා; ඉමෙ නිගණඨා මේපුරෙට් පස් පිළිසෙයන නුවටහු; සහිරිකා මඤෙඤ, හිරි ඇතියහයි හඟමෝ. ‘නිගණඨා බහුං කථං කථෙසුං’ යන සබඳු . එතෙත කාරණෙන, ඒ කරුණෙත්-හිරි ඇති කරුණෙති-යු ‍සේයි; පුගගලා එව, පුඟුලෝ මැ. පස් රජු ඈහු එයි එයි තිසරි සිටි පුඟුලෝ මෙවා, තෙහි සඬිං වාදපපටිවාදවසෙන, ඒ මහණුත් හය් වාද පිළිවාද විසිත්  ; අපටිවජනෙතන හිරිකො-පීන‍ඬෙගන, නො පිළිසෙයන ලදු හිරිකොවන ඇඟත් තුචජගහණහාවෙන , සිස් ගහණ බැවිත් . නැති අත්ථි ගතු සිස් ගහණනම්-විපරීත අත්ථිණ ගතු මිවඡා ගහණ නම්. හිරිකොපීනකං අඬගං, ලජු කොවන අග්෴

232. නිගණඨානං වත්ථු .

1. පැළිසෙයන.

260 ධම්පියා අටුවා ගැටපදය සපථංකාරයිංසු, දිවුකැරැවුහු; චාරකොඪකසාමනෙත, දොරටු අබියෙස්හි; අචල සදෙධ කත්වාස, නොසලිය හැකි සැදැහැ ඇතිකොට්; විපනතදිඪිකා, විපතත දිට්හ ඇතියෝ, ජෙකා, සෝ විනයනු යෙහි සේවු, පටිවිසසකා මනුස්සා, ඉක්බිති ගෙහි මිතිස්සු; දසවත්ථුුකාය සම්මා දිඪියා, ‘අත්ථිස දිතනා අත්ථි යිඪං’ යන ඈයි දස වතු සම්දිට්හයෙහි ; තස්සා උපනිස්සයභුතෙ ධමෙමව, ඒසම්දිට්හැයට් උවතිස පෙළ ධම්හිජු ; දසවත්ථුසකාය මිවජාදිඪිය, ‘නත්ථිි දිනනං’ යන ඈයි දස වතු මිසදිට්හයෙහිදු ; උපතිස්සයභුතෙ ධමෙමව, උපතිස ධම් පිළිවුයෙහිජු෴

233. තිත්ථිමය සාවකානං වත්ථු

දෙවිසිවන නිරය වගැ අටුවා සත්යම නිමි. 261 දාසකමමකර පොරිසෙහිසඩිං, දසුත් හය් කම්වැරු පිරිම්නීත් සැමඟැ ‘පලාපෙථාති’ යනු එක්බිති කොටැ ‘යොජෙසි’ යන්නක් අඬ්යාථහාර කරනු . ‘ඔඪොසි,ඔටුයෙහි ; ගද්ර හොසි, ගඩබුයෙහි සහිතුං මම භාරො, සහනු මබැරි - සහනු කටයුතු ය යි-සේයි ; අඪ අනරිය වොහාරවසෙන. අදිඪෙ දිඪ වාදිනාදි අට අනරිය වොහොර විසිත් අවිහඤඤ-මානො, නොකළකිරෙනුයේයි; තිතිනඛති, සෙහිදු ; උය්යාවන කීළ මණඩලාදි, උයත් කෙළි මඬුල් ඇයිහි. ‘ආදි’ ගහණිත් උස්සව දස්සන ඈයි ගන්නේයි නිබබිසෙවනො නෙලෙස් පොපි නැතියේයි; වළවාය ගද්රනහෙන ජාතා, වෙළබ කුසැ ගඩබුවා විසිත් උපනුවහු වරා ; යං නකාරණං, යම් කරුණෙක් හික්මන පියොවෙක්--යි සේයි෴

234. මාගන්දිොයා වත්ථු

හත්ථාකචරියපුබ්බ නං , ඇත් ඇජරවු විරියක්හු; හත්ථිළ දමනං, ඇත්දමනුවක්හු ; ඉචජ්තං කාරණ. නැමති ශික්ෂා්; අගතපුබබඪාතං , නොගියවිර තැනට්-තිවනට යි සේයි; ඉන්රි්බ යදමෙන, ඉඳුරු සැවුරෙත් ; දනතභුමිං , දැමුණවුත් බුම්෴

235.හත්ථානවරියපුබබ වත්ථු

අඪසතසහස්ස විවො, අටලක්ෂ යක් ධන ඇතියේයි; ආවාහං, පරකුලතො දාරිකාතයනං ; සුණහා , ණිහි ; වසලි ,සැඬල ;පණඩරඬග පබබජජං පබබජිත්වාං, පඬරඟ පිරිවජුත් පැවැජ-හළුගහන පිරිවජු යි සේයි ; අබහාකුටිකො, හකුටි නොනරනුයේයි-මහුණු නොහකළුවනුයේයි සේයි; උතතානමුඛො, පිපිමොණු ඇති යේයි ; සුබ සමහාසො, සුව එළවන බස් ඇතියේයි; ලුඛො, රුළු-නො තුල් සිරුරු ඇතියේයි; ලුබ පාපුරණො, රුළුපොරෝනා ඇතියේයි; යෙහි ජාතෙවහිනන්දි සසං, උපත් යම් කෙනකුත් විසිත් තිටිම්ද ; යෙසංච හවමිවජිසං, යම් කෙනකුත්ට වැඩ පැසැසියෙම්ද; නෙ, (එච්හු) ;මං, (මා); දාරෙහි සමමුචජා, අත්බරුත් විසිත් මුස් වුවාහු ; සාව වාදෙනති, සුකරං, හුරුහු හඬවන ණහක්හු සෙයිත් මා හඬවත් මා හඬවත් ; අසතතා, නො සත්හු  ; ජම්මා යටත්හු;

1. සහනං මයහං භාරො-ධ:අ: 2. රළු 3 චාරෙනති ධ:අ:

262 රකඛසා පුතතරූපෙන, දරු වෙසින් සිටි රක්සෝ; වයොගහතං , ගිය යොවුත් ඇතියහු; අසෙසාව ජිණෙණා නිබෙගාගො,පිරිහොවට නොතිසි වු ජුණු අසකු සෙයිත් ; බාදනා අපතීයති, කනුයෙත් 1 පහ කරන ලැබෙයි; ථෙරො, මහලු ; අනසසවා පුතතා, කී නොකරන පුත්හු වරා; ගමහිරෙ ගාධමෙධති, ගැඹුරෙහි පියුටු ලැබෙයි ; බලිත්වාන පතිතිඪති, පැකිල පිහිටා සිටි; වනතං , වත්-සිරිත-යු සේයි ; න සමමා පටිජගගිසසථ, මොනොවට නො පිළිජගු නම්-නො(පො) සුතම් -යු සේයිසයං උකබ්පිත්වා , පුටු තොමොහු (උ) සුලය; අබගඤජිත්වා , මකෙබත්වාු ; උබබට්ටෙත්වා , උළය් ;සුබ සෙය්යං ච, සුව යහනුජු ;පිණිතින්රි යො, පිනන ලද ඉඳුරත් ඇතියේයි; ධුරහතතාති,3 පිණි බත්හු ; කල්යාජණං, දුත් සේ කලණි-සොඳුරුය-යු සේයි; රුචවනඪානමෙව, රුස් වන කැනට මැ- අසෝ ගෙට යි හිමි නොතබය් රුස්වන ගෙට යී -සේයි;මඞගලෙ, මගුලෙහි දිය යුතු දත්; හරිතූපලිනෙත, ‘හරිතෙන ගොමයෙත උපලිතතං හරිතූපලිතතං, තසමිං’ සබබාලඞකාර පතිමණඩිතෙ, පුපළුදාම විතාන ඈයි හැම ආරෙත් සදනා ලදුයේයි; අපෙපාදක මධුපායාසෙන ,හුත් කිරි පක් මී ඔත් කිරි පිඩිත් ;සලල කි, යනු වීස; කුටජාචාති ‘ඉති’ ශබ්ද ආදාත්ථිරහි . පහිජජනති, පැළෙත් ; කුනත නොම රෙවා, කුතු5 එච් නොමුරුත් එච්. කුනත, නම් වසුචියැ. තොමර, තමි එකසුවියැ; දෙදෙහැත්-මෙහෙයනුවට මය යෙත්෴

236. බ්රා හමණ පුතත වත්ථු

තණඩුල දොණසසඹදනං , තිඹක් සාලෙහි බත් ;ආහර හ ත්ථුක නම්:-කෑ තෙතමැ හෙවැ වැටෙනු ; කාකමාසක නට්:-කට තුබු බත් කවුඩුවත් ගෙනැ කෑ හැකි හෙයිත් කනු; භුතතවමිතක නම්:- කා නඟා පියා පුන ජුකනු෴

237. පසෙනදි කොසලසස වත්ථු

1. කනු බොනුයෙත්. 2.සුඛසමපසසංව.ධ:අ: 3. ධුවහතතානි-ධ:අ: 4. කුතන 5. තුතු, තුතුරු 263 උදක මාළකෙ, දිය තබන ගෙහි; ධමමසවණගගං, ධම් සවුත් අග්-දහම් අසන පහයි සේයි, ධමමසවණං, ඝොසෙති, ධම් සුවුත් ගොහයි-බණ ඇසිය යුතු කලැයී හඬ ගොහයි සේයි;ථාමං, ශකති; පදහාණං, මෙ පෙදෙත් කියන බණ; කිඤවි පචවාහාරං, 1කිසි පිළිවක් තෙපුලක්; ඉමසමිං භඤෙඤ, මේ භඤඤයෙහි-පදහාණ හණනයෙහිය යු-සේයි; අගගාසනං, ඇගි අස්තක් ;ඔකකමතති, පහ වෙත්; අනහිරති පීළිතො, උකටලීයෙත් පෙළෙනුයේ; පරූළහකෙසනබො,වැඩි කෙසේ හය් තිය ඇතියේයි ; අතතනො ධමමතායපි , තමා ධමතායෙනුජු- තෙමෙ මෙ සිත්වි යි සේයි; සලලකෙබය්ය , ඝර වස්හි අවෙත්වා සලකානම් ; විබගමි තු කාමතාය, ගිහි වියටි සිතිත් ;අධමුචවිත්වාන, බිමිසැ; භුමියං විපඵන්දික, බිම වැටු; බලිකමමා දිනි, දෙවියනට දියයුතු බිලියම් ඇයිත්; චාතුදදසිං , තුදුස් වක්හි, පණණරසීං, පණුරස්හිජු සකබසස, අඩ මස්හු සබඳ; යාව අඪමි, යම් අටවකකුජු එවක්හි; පාටිහාරිය පකඛංච, වපමුල් අඩ 2 මස්හි;නෙහි යකබා න කීළනති (ඉති),එවුත් හය් යක්හු නො කෙළිති යනු ; අරහතං, සුතං, රහතත් කියත් අසන ලදි; පාපකං කමමං , ලමු කම්-ගිහි වෙමි යන හුනු සිතයි සේයි; ආවි,හමුයෙහි ; න පමොකඛනති , මිසුම් තැති ; උපපවචා පි පලායනො, අහස් පැක්සැ පලනුවහටත් ;අසසසතතිං පසස් සතතිං , අසස් පසස් පැවැත්වැත්වැතියැ ; සොව ජි වං න දිසසති, සො ජිවතෙතා න දිසසති. ‘තං වා රොදනති’ යොජනු. පුනරාවතතනෙ ඉධ, තුමා පියු කාමයට පිළිඑනුජු; ජිවං මතො හි සො, හේ ජෙනුයේ මෙ මෙළේ නො? කුකකුළ සදිස මෙව, හළු තිරු සුදුසු (මෙ) කුකකුළා උබහතො, හළු තිරැයිත් නහත ලදුයේ; කසස උජඣාපයාම, කාඅවගදා කරවම්හැ; කසසඋජඣාපයාම, කාසිවම්හැ; ආදිතතා නිහටං හණඩං, ගිනිගත් ගෙත් නෙළ බඩු; ඩයහිතුං , දවනුවට; විතතං නිගගණහකෙ, සිත් තිගැත්මෙහි ‘විතතං නාමෙතං අතිගගණහතසස’යි යොජනු . ‘මතතහත්ථිවනො නිග්ගහණෙ යොගො විය’ යි යොජනු . සකල ජමබුදිපා බොහෙ ත්වාප, තුමා පිරිනිවනින් සියලු දඹදිවු සලය්෴

238. සානු සාමණෙර වත්ථු

1. පචජාහාරං 2.වැක්හි 3. උයහාලත 4. පමුතත්යසත්ථිල ධ:අ:

5  තෙල්.		6. නිගගහෙ-ධ: අ:

264 ජරාවාතවෙගබහාතො, ජරා සුළඟ වෙයිත් පහරන ලදුයෙයි; කලලෙ ලගගිත්වාත, මඬ ගැලී; සඬගාම සීසං, රණ අගක්; සඬගාමහෙරිං , සඟැම්හි කොළන බෙරිත් ; මානජාතිකො, මත් පියවි ඇතියේයි ; පකති පඬක දුගගතො, පියවි මඬ දුදුළෙත් ; කිලෙස දුගග, කෙලෙස් දුදුළෙහි ප‍ඬෙක සතෙතා, මඬ ගැලුණේයි෴

239. බාවෙරක1හත්ථිහනො වත්ථු

පාරිලෙය්ය කං නිසසාය, පාරිලෙය්යකයක වන නිසා ; රකඛිත වන සණෙඩ, ඇත්හු විසිත් (රක්නාලද බැවිත්) එනම් ලදු වන ළැවුහි ; සබෙබව පරිසසයෙ, එ හැම උවදුරුත් . ‘අය මෙතෙන මනතො2 යන පාඨ විචිතත්යියි යුථං, මුළු; එකි හාවරතසස, විවෙයි රතයා ; චුළසීලං මජඣිමසිලං මහාසීලං බ්ර හමජල් සුතත්හි කියනලදු සුළු (සිල්) මැඳුම් සිල් මහ සිල්;දසකථාවත්ථුානි, අපපිචජ කථා ඈ දස කථා වත්ථුසහු ; තෙරස ධුතගුණා, පංසු කුලිකඟ ඈයි තෙළෙස් දුවඟහු ; තිසෙසා විජජා, පුබෙබතිවස් ඈ තුත් විජයෝ; ජ අභිඤඤා, ඉඩි විධ ඈයි ස අහිඤඤයෝ ; අපෙපාසසු කෙකා, සබඳක්හු ඉලියන උසා නැතියේයි-පස්තම් ගුණෙහි උසා නැතියේ එච්; පති රූපං සහායං, තිසි සබඳක්හු෴

240. සමබහුලානං හකබුනං වත්ථු

හිමවනතපදෙයෙ 4හිමවත්හි එක් දෙසෙක්හි; අරඤඤ කුටිකය, 5අරණහි කළ කිළිහි; දණඩ කරමර පිළිතෙ, දඬහය් කරවුවරිත් පෙළෙන ලදුවත් ;කාරුඤඤවසෙන , කුලුණු විසිත් කරුණා එව කාරුඤඤං’අහනං, නො නහනු යෙත් අජිනං , නො ජනනුයෙත් , අජපායං , නො ජනවනු යෙත්’ අසොචං , තිසොස්නෙත් ;අසොචාපායං, නො සොස් වනුයෙත් , පමාදඪානං පමට් කරුණු; කිමපන, කුමක් වනාහිය ; මෙ, මා තුරෙහි ; ත්වං පසසසි, නෝ දක්හි-ම අතුරෙහි කුම යන කරුණක් දක්හි යන අභිප්රා යි. යං,යෙන කරණෙන; චතතාරො ඉඬිපාදා, ඡන්ද් චිතත විරිය වීමංසා යන සතර ඉධ පාහු . ‘ආකඞඛමානො අධිමුවෙචයස්

1. බ‍ඬෙරක-ධ:අ: 2. ධ:අ: නොපෙනේ 3. දුහඟහු 4. හිමවනත පස්සෙ-ධ:අ: 5 කුටීයං-ධ:අ: 6. මීමංසා.

යන සබඳු. සුවණණ නති අධිමුවෙවය්යහ, රනැයි සතිටුහනු. ඉටා සතිටු වු පමණින් රන් වනුය යන අභිප්රා‍යි. ‘ධන කරණියං ධනෙන කරිසසා මි’යි යොජනු - තූපට ධෙනෙන් කටයුතු තා අව ධෙනෙත් සපයමී යූ සේයි. ‘පබබ තසස සුවණණ සස’ යන ගය විත්ථු [ත] යි. යතො නිදානං, යම් කමක් කරුණෙන්; දුකඛ මදද කඛි, දුකක් දුටුදු; යො ජනතු, ඒ සත්; උපධිං විදිත්වා ස‍‍ඩෙගා තිලොකෙ, කාමොපධි ලෙවුහි සඟයයි ජැන; තසස, උපධිසස; ධමම සමම නත ණා1 නාම, ධම් සමැතුණු නම් - ධම් සසැඳලි නමැයි සේයි; අධිකරණවුප සමනා දිකෙ, අධිකරණ සන්හිඳුවන ඇයි කිසයෙහි; බලව පකඛ සනනි ඝසිතෙහි, බලවත් පක්ෂ වහල් ලදුවන් විසින්; සකෙන, තුමුන් අයතින්; සන්ධිනචෙඡ දාදීනි, උමග් බිඳුනා ඈයි. ‘ආදි’ ගහණින් එකාගාරික කරුනු ඈයි ගත්තේයි. අනෙසන, අයුතත පරියෙසනං’ යථාජඣා සයෙන, අදහස් අනුරුවින්; පත්ථ’රිත්වාර, පතුරුවය් - විථරයැ - යූ සේයි; පහාන සඬඛා තං, පිළිපසදු පහාන යයි කියන ලදු මාතරි සමමා පටිපතති, නම් මවට කටයුතු තා කිසයෙහි සකස්; අනුපඨාන භාවං, නො පුස්නා බවු; මණිකුණඩ ල, මිණිහුන් කොඬුල් ‘දහරාතං අලඬකා රො මහලල ක කාලෙ න සොහති’ යොජනු. උමම තත කො එස මඤෙඤ ති ගරහුපපා දනෙන, මේ උමතුයෙකැයි හඟම්හ යන ගරහන ඉපැදවීමෙන්; සෙතු ඝාත වයෙනි, පස නසන විසින්෴

241. මාරසස වත්ථු .

තෙවිසි වන නාගවගැ අටුවා සත්යර නිමි.

1. සමම නතා ධ: අ:

කපිලමචඡං , කපිල නම් මස්හු; කතිධුරාති, වැහිය යුතුවෝ කී දෙනෙක්; ගත්ථයධුරං,1 ගත් මෙ සිලිය යුතු අටින් ගත් ධුර නම්; වාසධුරං, වසුන් ධුර ‘වසති එතෙනාති වාසො-කමම ඪානං, සො එව වසිතබබ ඪෙන2 ධුරනති වාස ධුරං’ පඪපෙත්වා් ආරහිත්වාො; බාහුසචච මදෙන, බුහුසු බවු නිසා උපන් මදිත්; කපපි යමපි , කැප වතකුජ්; සාවජජ මපි, සජොස්3 වතකුජ්; පෙසලෙහි භිකඛු හි, සිල් කලු මහණුන් විසින්; රිතත මුඪිසදිසා, කිසි සරක් නොදන්නා බැවින් සිස් මිටු වැන්නැ; ඛුං සෙනෙතා, ගරහනුයේයි; වමෙහ නෙතා , අවමන් කරනුයේයි; සාසනසස ආයුනාම, පිළිවෙත් සසුන් සිටුම් බැවින් සස්නට අයුනම්; සමමා පටිපතතිං , සමථ විවසුන් භාවනා; පඤඤා යිසසසි සකෙන කමෙම න, කළ නොසොඳුරු කැමින් තෙමෙ පැනෙහිදු නො; ? දුරාචාරො හුත්වාභ, අජර නැතිවැ නොහොත් කුචඡි තාචාර වැ; ඔසකකා පෙසි, ගැලී; චොරිකාය, සොරකැමින්; මනොපදෝසො, සිත් දුස්වන කොටු; පඤච කුලසතිකෙ, පන්සියයක් කුල ඇති; කෙවටට ගාමෙ, කෙවුළු ගමෙක්හි; පොසාවනිකං, පුස්න නිම; යසොජොව,4 යසොජය සෙයින් මෙ; දුගග න්ධස මුඛො හුත්වාප, විගඳ මුව ඇති මසෙක් වැ; උචචා සදදං , මහත් හඬ; සුවණණ මචඡං , රන්මසක්හු; පහුතං ධනං, නොමඳ ධන; සුවණණ [වණණ] කාරණං, රන්වන් වීමට කරුණු; වායතිති, පවත්තියි; පාවචනෙ, සස්නෙහි; යං පන, යම් කරුණෙකින් වනාහිය; වාචෙසි, කියවී-හැජෑරවීයයි සේයි; තසස , ඒ කම්හු-බුඬ වචන භාසන වණණ න5 භණන කම්හුය සේයි; නිසස න්දවනෙ, නිෂ්ය න්ද පෙලෙන්-ගුණු පෙලෙනි-යු සේයි; විපප ටිසා රාභිභුතො, විපිළිසරින් මඬනලදුයේයි; සංවිගෙගා , සංවිග් වූයේයි-බියපත් වූයේයි සේයි; ලොමහඪජාතො, හැස්සුණු ලොම් ඇතියේයි; වසුතත මනති , උතුම් ද්ර වයයි; සංඝිබබ තති , හිවැන්නී; පරියොනන්ධ තති , වැලඳනී; මාලුවා ලතා, මාලුවා නම් ඇති ලිය; තණහා ය අපප වතතං , තණහා අපවතට ‘යං පුගග ලං එසා තණහා අභිභවති’ යන සබඳු. ලාමක භාවෙන ඡමමී, ලමු බැවින් ඡමමී යන නම් ලද්දී. විසාභාරතාය යන ඇයි පෙදෙහි අත්ථීා විසතති කා යන පදයට නිදෙදස පාළියැ කී සෙයින් ගන්නේයි. අභිවටඨං , වසනලදු; බීරණතිණංව, බීරණ නම් තණ සෙයින්; උසීර‍ින් ෙත්ථා්, සුවඳහොටින් අතිථි

1 ගන්ධ; ධුරං 2 වහිතබබ ඪෙන 3 සදොස් 4 ධ: අ: නොපෙනේ 5 භවන වණණනතු

වුයේයි. ‘මා තුමෙහ භඤජතු’ යන සබඳු. නදීසොතෙ ජාතං නළං, හෝ සිළ උපන් හුණ්;1 දුකඛ සස නත කිරියං, නිවන්; ආනෙඤජ විහාර සමාපතති පරිභොගෙන, අසල් විහාර සමවැත් පිරිහොවින්-විත් පලසමැවත් පිරිහොවින යු සේයි; එක පරිභොගා, සම පිරිපෝ ඇතියහු෴

242. කපිලමචඡ සස වත්ථු

ගුථසූකරපොතිකං, ගම්භිර පැටියක; මුඛවිවර විනිගග තං, මුව සිදුරෙන් නිකුත්; දසනොහාය මණඩ ලං, දළින් පැළවු රස්මඬුලු; ආසනසාලාය සාමනතා , අසුන් හල්2 සමන්හි; යොගාවචරසස , යොගාවචරක්හු-භවුනෙහි සරනු වක්හු-යු සේයි; ධමම ඝොසං, ධම් පිරිවනහඬ අකුරු විභාග කටැ [නො] හෙන බැවින් ‘ඝොසං’ යූහ. සරීර වළඤජ නඪානං, සිරිරු වළඦ කරන තැනට; පුලවකරාසිං, සිරිරු වළඦ නිසා උපන් පණුරැස්; ගතිවසෙන ආලුළමානා, ගී විසින් ඇළලෙනු වී. පුහුජුනත් පස අනුරිවුනෙන් ගිසි පිරිවැටෙන බැවින් එබඳු පසස මවායකින් හූරුයොතට හයන ලදියැ යන අභිප්රාහ [යි]. ‘වතුධාගතෙ, යන සබඳු. සාඛානුසාඛානං වසෙන, අතුහය් දික් අතු විසින්; ඡවාරිකාය තණහා ය අනුසයෙ, සජොරැහි පවත්න තණහ යට්,-අනුසය තණහ යට්. අනුසය නම්; නොපුහුන් තණහ මේ. අජඣ තතිකසසු පාදාය අඪාරසතණහා විචරිතානි, යනුයෙහි සිය සතන්හි අයු අනා පසුවනු විසින් ස අරමුණෙහි උපජන විසින් සිටි එකමෙ තණහා ‘අඪාරස තණහා විචරිත’ නම් වෙයි. බාහිරසසු පාදාය අඪාරසතණහා විචරිතානි, යනු ජු මෙ නියෙන් මෙ ගන්නේයි. ඡතතිං සතියා සොතෙහි සමනතා ගතා, තුමහ මෙ අවයව වූ සතිස් සිළින් සමනාවෙයි-සතිස් සිළක් ඇතියා යි සේයී; මනාපෙසු රූපාදිසු, සිතට අනුකූල රූපාදි අරමුණෙහි. යටැ ‘යසස ’ යී කි පුභුලා [ගෙනැ] ‘තං පු ගග ලා’ යි. විපනන ඤාණතාය, විපනන ඤණ ඇති බැවින්-තතු දක්න ඤණ [න] ට බැවින්-යු සේයි. වාහාහුත්වාප, පවාහවැ3. ‘රූපාදිසු ආරමම ණෙසු සවනතො සබබ ධි සවනති නාම’ [යන සබඳු]. පලිවෙඨනඪෙන, වළඳන අටින්; අනුසටාති, පතළහු. ‘පත්ථුරණවසෙන යාතාති පයාතාති.’ වනවාසියං,4 වනවාසි නම් ජනවුයෙහි; සුපපා රකපටට නෙ, සුපාරාපටුනෙහි;කාවීර

1. හුණු 2. යල් 3. ගාහාහුතවා පගහවැ 4. සුවණ්නභූමියං ධ: අ

පටට නෙ, කැවුරු පටුනෙහි; තසෙස ව, අනුරාධපුරසෙසව; හොකක නන ගාමෙ, එනම් ඇති ගම්හි; ජඩඩි තෙ, සැඩියෙහි-නට කල්හිය-යු සේයි; දීඝවාපිරඪං ගනත්වාර, කළුදිග කුළුවැව් ගොස්; මහාමුනිනාමගාමෙ, මහාමුනි නම් ගමැ. මහාපුණණ ගාමං, මහා පුණු නම් ගම; කොටිපබබ ත මහා විහාරවාසි, කෙළපව් නම් මහ වෙහෙරැහි නිවෙස්; අතීතභවෙ උගඝාටෙත්වර, අයිතු අනතභාව උතුළුවය්. ගත් ගත් භවෙහි පිලිසඳ පවා මෙරුම් භවට් යනු ‘භව උගඝා ටන’ නම් ජාතිසස රඤාණ, දැයිසීකරන ඤණ්; පඤච මලක‍ තෙථරීනං1 [සනති කෙ],පඤච මලක නම් ථෙරින් කෙරෙහි; කලල ක මහා විහාරෙ කලුමහ වෙහෙරැහි; මණඩ ලාරාම වාසිනා, මඬලරම් වැසි; සෙනසස සනති කා, උක්සක්හු කෙරෙත්; සමවිසම [තෙරස] අතත භාවෙ, සු දු-ගියි විසින් සිටි තෙළෙස් අත් බැවෙක්හි; උකක ණඨිතා, දැන් භවගහණහි උකැටියුම්෴

243. සූකරපොතිකාය වත්ථු

විබහ නත කං, සස්නෙන් ගුළුවක්හු; විසහාගරූපාරමම ණං, විසහා රූ අරමුණක්. මාගම් රූ සස්නට පිළිවක් බැවින් විසහාය නම් වෙයි. අලසභාවෙන, වැරැ වුහුටු බැවින්. ‘අථ නං නයිංසු’ යන සබඳු. පචඡා බාහං, දෙහො අත් පිටට් කොටැ; ගළහබන්ධුනං බන්ධිමත්වාැ, දළහ බන්ධ කොටැ බැඳැ; චතුකෙක චතුකෙක , සියුක,2 සියුක්කෙහි-මඟ සතරක්වැ බුත් බුත් තත්හියැ-යුසේයි; කසාහි, මතිගායෙන්; ආඝාතනං, දම්ගෙඩියට්; ථෙරො, මහ කසුබු මහතෙර; පරිභටං,වඩනා ලද; පුන ආවජජ හි, පිළි පස් විකුවයි සේයි; සුලෙ උතතා සෙසුං, හුලැ හිඳුවුහු; අසි, කඩු; සතති, අඩයටි; තොමරාදීනි-තොමර නම් ආයුධ විශෙෂයෙක්; නෙවචඡ මහති, නො ළතැති ගති; න වෙධති, නො [වෙ] වු ලයි, අචඡ රියබභුතජාතා, උපන් අසිරිහය් අබභුත ඇතියෝ. අසිරි නම් කලතුරෙකින් වනු සතුටු වැ ඇඟිලි පොළනු. වටනු යැයි යෙත් මෙ. අබභුත නම් නොවු විරූ දෙයැ. ආලය සඬඛා තං වනථං, ආලය යි කියන ලද තණහ  ; තපො වනෙ, තව කරනුවට් නිසි වල්හි අධිමුතෙතා , ඇලුණුවුහු; ඝරාවාය, බන්ධවන සඬඛා තා තණහා වනා, ගරහ වස් බැඳන කියනලදු තණහ වෙනෙත්; උදයබබ යං, සව් සඛරහි උදය විය දක්න ඤණ්; පඪපෙත්වාත, රුකොටැ෴

244. විබහ තතකසස වත්ථු

1 පඤච බල කතෙථරිනං ධ: අ 2 සියුකු

බන්ධ නාගාරං, ජඟගේ; සන්ධිහචෙඡ දක මනුසස ඝාතක පන්ථ ඝාතකෙ, උමඟබිඳුනවුන් මිනීමරනවුන්- මහ නහනුවුන්; අන්දු,බන්ධථන රජජු බන්ධෙන සඬඛ ලිකබන්ධකනෙහි, අඳුබන්රැහැණ් හැකිලි බානෙන්; ගෙහෙකත්වා‍, ගෙට හැරැ; භතිංවා වතිංවා යනුවෙන් බැළමෙ කීයේයි; ථන පානතො, කිරු බීමෙන්; අපචිත කාලෙ,1 කසවූකලැ-කිරි වැරූ කලැ යු සේයි; සමප ටිචඡා පයිත්වාල, ගිවිස්වය්; නගර ගුතතිකා, නුවර රැකියෝ; උදානීතං, උදන් කොටැ කියනලදු; බබබ ජ තිණෙහි, බබුස් තෙණෙන්; සණහ වාකාදීහි, සියුම් වැහැරි ඇයිත්; මණිචිතෙත සු, මිණින් විසිතුරු වූ; අවහරති, අවංකත්වා් හරති.එමෙ කියූහ හෙයාහරතිති෴

245. බන්ධ නාගාරොසම වත්ථු

රූපමදමතත භාවං, රූමෙදෙන් මත්බව; වෙළුවන [වණණ නා] පටිසංයුතතා ති, වෙළුවන වෙහෙරැ ගුණ පිළිසංයුතු; කලහාගමපි , කලහාය යකුදු. ඇය2 රුසිරු සොළොස් කලාක් කළ එයින් එක් කලාක් කොටසකුදු; අබහා විකඛ තති මඤඤ , භවතියි හගිම්; අනිසාමෙත්වාව, නො අසා; හෙඪාවුතත නයෙන, යට නන්දු තෙරින් වත කි නියෙන්; සමුසස යං, සිරිරු; නාභිමණඩ ලෙ, නැස මඬලෙහිතුමා කළ හුයි සක් මැඳැ3 නැඹ මඬලෙහිය යූ සේයි; පතඬගං වා,4 පළඟක් එව්; මකඛි කංවා, මැස්සක එව්; තසස රසං, ඔහු වෙරැ ඉස්. රහත්පතුන් ගිහි ලිඟුහි නොසිටිය හැකි බැවින් පබබ ජිතුං වා නිබබා යිතුං වා වටට ති යුහු.

246. වෙම‍තෙථරියා වත්ථු

උගග සෙනං නාම, උග් සෙත්නම් සිටු පුතක්හු; සමජජං කත්වා, සමජු කොටැ. සිප් ජන්නා තාක් ජනා මුළුවැ දක්වන නන් නියරෙහි5 සිප් සමජජ යෙත්. අතුරු අතරෙහි සතුස් වැ ඉස්න වසත්රා ලඬකා රාදි උකෙඛ ප නම්-එහි එතැකයැ යි සඬඛ්යා නැති. එයට මැ කියූහූ අනත රතත රෙ උකෙඛ පදා යානං පරියනෙතා නත්ථි යි මඤචා තිමඤචා දිසු, බලනුව තුමන් සිටිනට බඳ හැඳ මඤච නම්; -එයට

1 අපගමනකාලං ධ: අ 2 ඇයි 3 හුසියක් මැන 4 පටඬගංවා ධ: අ 5 තැන් නියරහි

ඉතිරි කොටැ බඳ හැඳ අතිමඤච නම්. චකකා තිචකකා 1 ඇයි ‘ආදි’ ගහණින් ගත්තේයි. ලඬග කධීතා2 පනන සිපියකු දුවක්; වංසං අභිරුයහ, හුණු යටට නැගී; තසස උපරි පරිවතෙත ත්වාඇ, හුණු යට මතුයෙහි පෙරැළී; තසස පරියතෙන ආකාසෙ, යටැ කෙළැ සැදි අහස්හි; හත්ථ පාද විකෙඛ පාදිසු යනුයෙහි හත්ථළපාද විකෙඛ පන නම්; අඟහාර යැ. ‘ආදි’ ගහණින් ලඬඝ න පරිවතත නාදි ගන්නේයි. සකට පරිවතත කං කත්වා‍ ඨිතඪානෙ, ගැල් මඬුලු බැඳැ සිටි තන්හි; චාරං, කෑයුතු කොළ තණ ඇයි. කිසමිං චි න ම‍ඤෙඤ ති,3 කිසිවෙක්හි නො උහවා;4 උනනා දනත්ථාිය, හඬගානු සඳහය්. ‘ඉංඝ’ යනු චොදනායෙහි නිපාතයි. රඬගං, කෙළි ආලය යන ඇයි තණහ යෙහිම පරියා. අභිඤඤා යනාදිහි අභිඤෙඤ ය්ය තා ධම් ජන්නෙයි අභිඤඤා පාරගූ නම්; සියු සස්හි වන්නේයි, පරිඤඤා දිපාරගූ නම්; විමුතත මානසො, මුත් සිත් ඇතියේයි; හත්ථපකමමං , මෙහෙයි; නටකාරකො, නට කරනුයෙක්෴

247. උගග සෙනසස වත්ථු

සලාකගෙග , ලහ රුස් වන තන්හි; සලාකයාගුං, ලහ ගතු වනට දෙන හඹු; න කිඤචී නත්ථීි නාම, නැති උවාරණෙක් නම් කිසිවෙක් නැති-ගිහිගෙට-ලදු වටන තා උවාරණ හැම මැ ඇති යන අභිප්රා [යි]; විචාරණක මනුසස මෙව නලහාම, මෙය ගෙන මෙකරායි හිමිබවු වදාරනුවක්හු මතු නොලබම්හ; උකක ණඨි , සස්නෙහි උකැටි; කිසො, වහළියෙහි; උපප ණඩු පප ණඩු කජාතො, කුමට? පඬු පැහැ ඇතිවීහි; ආරඬ විරියසස , රුකුළු වැර ඇතියහු; තං මුහුතතං දිඨකෙ, එකෙණෙහි දුටුවක්හු කෙරෙහි; අසිථරුං, කඩු මිටු; ඔරතිරෙඨපෙත්වා , මෙ තෙරැ සිටුවය්; භණඩ කං, වත්ථාුභරණ ඈයි බඬු ‘ලහුං’ යනු ‘ආගචඡ’ යනු හය් යොජනු ‘ඛිපපං’ යනු’තාරෙහි’ යනු හය් යොජනු. අසන්ථුතං, අපරිචිතං; චිරසනතු තෙන, විර පරිචිතෙන-අතත නො සාමිනා සහ; නිමිනනි , පරිවතෙත සි; අධුවං, අථාවරං; ධුවෙන, ථාවරෙන; මයාපිසභ අඤඤං නිමිණෙය්යො, පරිවතෙත ය්යම-පෙ-; නිමම ථි

1 චක්කාදි චක්කා 2 ලාසකධිතා- ධ: අ 3 මඤඤා ති 4 නොවුහවා

තසස , මඩන ලදුවහු; සුභනිමිතත ගාහාදිවසෙන, සුභ ආරමම ණ ගන්න ඇයි විසින්. ‘ආදි’ ගහණින් අනුබ්යංඤජ නඟාහ ගන්නේයි-

248. දහර භිකඛු සස වත්ථු

උඪාපෙසුං, වසන තැනින් නෙළහු; පමුඛෙ, අගවිටහි, රුජනක අඬගුලි, රුජන ඇඟිලි. යම් ඇඟිලියෙක් හි පහළ දුක් වෙයින් උපදිජු හේ රුජනක ඇඟිලි නම්. මහතෙරනට උපන් දුකක් බුදුනට දුකැයි සිතාගෙනැ මෙතැනැ මරු මහ තෙරනට ‘රුජනක ඇඟිලි’යී. හත්ථිපරාජවණණං , හත්ථිුරාජ [වෙසක්]; සොණඩා ය පරිකඛි පිත්වාඋ, [සෙඩින්] පිරිඛෙවු කොටැ; කොඤච රාවං, කොස්නා; භවගාමිනි සලලා ති, භවජනන සලල යන්. කමහය් කෙලෙස් සත් භෙවෙහි පාළකර බැවින් ශල්යදනම්. නිගග හණො, ගහණනැතියේයි යූ සේයි; නිරුතති යාව, නිරුත් පිළිසැඹියෙහිදු; සෙස පදෙසු, සෙසු පිළිසැඹියෙහි ජු-

249. මාරසස වත්ථු .

විපප සනනා ති, වෙසෙසින් පහනුවෝ; ඉන්රි් ප යානි, සක් ඈ ඉඳුරෝ. ඉන්රි යයන් අචකඛු විඤෙඤය්යථ හොතු ජු ඉන්ර්පප ය ඨානගත රූපායතන චකඛු විඤෙඤය්යත බැවින් එගෙනැ කියා. පරියොදාතො, ඔප් ඇතියේ යි. ‘ක උදදි සස ත්වං පබබ ජිතොසි’ යොජනු. කොවා තෙ සත්ථාි, තව ස්ථර1 කව රහ;2 කසස වා ත්වංෙ ධමමං රොචෙසි, කවර? සථරහු ධම් රුස් වහි; අසෙඛාය විමුතති යා, අරහත්ඵල විමුක්තීන්; විමුතෙතා , උකැටිවැ මුත්තෙයිම්; නෙවාහිනන්දිම, නො තිටි; න පටිකෙකා සි, නො පිළිකෙසි; ජීහවං නිලෙලා ළෙත්වාැ, ජුවු නෙරැ-කෙළවාය්; එක පදිකමගගං , එක් පියවර මඟක්; ලුදද ක නිවාඝඪානං, වැද්දන් වසන තැනකට-වැදිගමට යූ සේයි-

250. උපකාජීවික සස වත්ථු

චතතා රො පඤෙහ, සතර පැනයක්; සමුඨාපෙසුං, සුමුටුවූවහු3 උපවූහ යූ සේයි; තණහ කඛ යොච, නිවන් මෙ; විනිචඡි තුං, විනිසනුවට නියමකරනුවට යි යූ සේයී; වාදය

1 සතර 2 කවරුම් 3 සුමුටුවූවාවුහු

සංවචජරානි යනු මනුෂ්යර ගණනායෙන් ගන්නේයි. ඛණෙනෙව, ඛෙණෙකින්මෙ-එකක්හු එක් අත්ථීඋයක් සිතන කෙණෙහි තෙමෙ දහසක් දෙනා සිතු අත්ථීය දන්නැයි යූ සේයි; ධමම රසො, ධම් නිසා උපන් පී සොම්නස්; කදලිගඛහ සදියානි, කෙහෙල් ගොබ සුරුකු; සොළසිං කලං [නාගඝති], සොළොස් කොටසක් කළ එයින් එක් කොටසක් නො අගි; වාචනමපි , කියවීම්; ධමම සවණං කාරිතං, ධම් සවණ් කරන ලද්ද; සාවක පාරමිඤාණං, බුදුනට සවඤණ1 සෙයින් සිටි සවු පැරුම් ඤණ්. ‘බන්ධ රසාදයො’ යනුයෙහි ‘ආදි’ ගහණින් තව පතතා දි රස ගන්නේයි. උකකං සතො, උඩත් විසින්;උදගග හාවං, උදගුරුබවු; මහාධමම සවණං, සකලායපි රතති යා පුඤඤ ත්ථි,කෙහි කථාපියමානා ධමම කථා; උපනිසිනන කථං, මුළු වැ හුන් තැනැ කරන ධැමිකියා෴

251. සකක සස පඤහ විසජජ න වත්ථු

අපුතත කං සාපත්යෙකයං, දරුවන් නැති සැපත්; රාජ නෙත පුරං, රජ ඇතොරට-ඇත් රජගෙයට යූ සේයි. සුතෙත ඔතාරෙතබබං. නානගග රසභොජනෙ, නන් කොටැසි රස බොජුන්; කෙළිං කරොථ, කෙළි කරව. නො බිදියයුතු අහර දෙනු කෙළි නො? යනු අභිප්රා [යි] භොජනෙ උපඪිතෙ, බොජනෙන් එළබියවුන්-බොජුන් ගෙනැ එළබියන යූ සේයි; කණාජකං, නිමුඩු බත්; බිලඬග දුතියකං, කළ කැඳ දෙවනු කොටැ ඇතියා; සාණං ධාරෙති, සැණ වැහැරි පිළී [ධරයි]; ජජජ ර රථකෙන, දුණු රියෙන්; පණණ චජ තත කෙන, මාහැඟි සිටුසත් පියා පතකළ සැනෙකින්; හාතුචච පන එක පුතත කං බෑයා එක් පුතක්හු; සාපතෙය්ය,සස කාරණා, සැපත් හෙයින්; මුලකන්දංහවිය, මුලු අලයක් සෙයින්; ගිවං චාලෙත්වා්, කර අඹරය්; පටිපාදෙසි, පිළිපයි; නාසසු ළාරාය හතත භොගාය විතතං නමති-අසසු-යනු නිපා-පිණි බත් බුදුනට සිත් නො නැමෙයි. රාජකොසං, රජු කොටාරහු; පුරාණංච පුඤඤං , පසේ බුදුනට පිඬවැයි පින්. මේ භෙවෙහි කළ පින් නැති බැවින් ‘නවං ච පුඤඤං අනුපචිතං’ යූහු෴

252. අපුතත ක සෙඪිසස වත්ථු

1 සවුඤණ

උඬනපතතිං , ළුප්පෙළ; විචෙය්යු, දැකිණියට නිසි පිළිගා වන් ඉලියැ; සාමාකාදීනි තිණානි, බොඩ හමු ඇයි තණ දැයීහු; පුබබ ණණා පරණණ ඛෙතතා නි, පුබබ ණණ හය් අප රණණ වපුළ කෙත් පියසුන්; නබහු ඵලානි හොතති , බොහෝ ඵල ඇති නොවෙත්෴

253. අඬකු රසස වත්ථු

සුවිසිවන තණහ වගැ අටුවා සත්‍ය නිමි.

එකෙකමෙව, එකි එකි දොර මෙ; දුරකඛං රකඛා මි, දුරැකිහැකිය රකිමි; අනොසාදෙත්වා , නො ඔහවය් අනු සසා දෙත්වාි, නුහුස්වයි; පඤච සු ඨානෙසු, පස්දොරැහි ඔළුසු-අරමුණෙහි. තකක සීලාජාතකසස-පෙ-රකඛ සීතංවසෙන, රැක්සන් විසින්. ‘උදානීතං ගාථං දසෙස ත්වාු’ යන සබඳු. කුසලුප-පෙ-ඔලියතතා , නවත්නාහු; දෙවවණණිං යකඛි නිං, දෙවුසුරුකු සඨන් ඇති යකින්න; අසමපෙකඛ නෙන, නො සමනා බැලීමෙන්. ‘අසංවරො උපප ජජ නෙනා පඤච විධො ලබහ ති’ යන සබඳු පසාදකායොපි, කායින්රි-ඵලායජු; චොපන කායොපි, කාය විඤඤ තුදු;2 චොපනවාරෙපි, විඤඤ තති දොරහිත්; තංවත්ථුොකා, විඤඤ තති වත්ථුකකා; තෙහිපනචොපනකායෙහි, තෙහි පාණාතිපාතාදීහි; අඪ අසංවරවාරාති, සක් ඈ පස් දොර කාය වචී මන යන තුන්දොර හස් අඪ අසංවර වාර නම්.

254. පඤච තත මපි භිකඛු නං වත්ථුං

තියංසං සකඛ රං, තුන් ඇසක් ඇති අකුරක්-තුන් ඇස් අකුරු හඬ ඇතිවනුවටයැ යෙති. පචඡා භාගෙ, පසුයෙහි; පරමප සෙස අකඛි මහි, පරපස් හි ඇසැ-නො තුමා සිටි දෙසෙහි ඇසය-යූ සේයි; ඔරිමකඛි නා, මෙ දෙසෙහි දෑසින්; නීය්යාසනික සාසනෙ, නියන සස්නෙහි-සසරින් නික්මෙනුවට කරුණු සස්නෙහිය-යූ සේයි; ඉන්ද පතත නගරෙ, එනම් නුවරැහි; රජජු ගාහකො අමචෙචා , කෙත් මනන රැහැණ් ගන්නා ඇමැති; දොණමාපකො [මහා මචෙචා] ද්රොඑණමානයෙහි යුත් මහ ඇමැති; දොවාරිකො, දොරැහි ඇරැකි;3 නගරසොභිනී වණණ දාසී, නුවර හොබවන වණ්දැස් ගිණිය යූ සේයි; වණණං , කහවණු; අඤජ නවණෙණ න, අඳුන් වන් ඇත්හය්; විනිමහ සෙ, පෙරැළි කළමෝ-තණ අගෑ මෙ විකොටැ රන් ගන්මහ යන අභිප්රාණ[යි]; කිඤචි කුකකුචච මතතං , කුකුස් මතුවක්; භාරියං කමමං , බැරිකම්- නො ඉසිලිය හැකි කම්-යූ සේයි; හත්ථ]කිළාපනාදීනං, අත් කෙළවන් ඈයි; පුථුජජ න කල්යාුණකං, පුහුජනන් අතුරෙහි කලණ පුහුජුනා෴

255. හංස ඝාතක වත්ථු

1 උසුළු 2 විඤඤණ:දු 3 අරකි

පදුමනිරයං1 උපප නෙත , පදුම නම් නිරැ පිළිසද විසින් ගිය කල්හි පදුම නම් නිරැහිමෙ පදුම නම් ගණනින් පැසෙන පියසෙක් ‘අකෙකා සනත සෙස ව’ යනු අනාදරයෙහි සාමීවචන; කචජ පො, කැස්බෙක්; චිතත කූට පබබ ත තලෙ, සිත්කුළු පව්තෙලෙහි; දුඪචෙටක, දුෂට දාශයෙහි. අවධී වත අතතා නං-පෙ-මුඛසංයතෙන, සංයත මුඛ ඇත්තහු විසින්; සමචාරිනා, සමචරනුවා විසින් අනුඬතෙන, නිවියහු වසින්෴

256. කොකාලික වත්ථු

වගග බන්ධ නෙන, ගණබඳනෙන්;2 ධරනෙත සුයෙව, ස්රීදයමාන කල්හිමෙ; ධමමා නුධමමං , පිළිවේධමට අනුධම්෴

257. ධමමාරාම‍තෙථර වත්ථු

පොරණ චොරාන-පෙ-සපදානචාරං, ගෙ පිළිවෙළින් බික්සිගීම්; අනෙසනාය, නො නිසි පිරියස්ලීන්. උසසු කකං ආපනෙතා, උසා අවන්නේ සුඬාජීවිං, පිරිසුදු දිවෙල් ඇතියහු; අතන්දි්තං, නො අලසය෴

258. විපකඛ සෙවක වත්ථු

බෙතත ගගං නාම දෙති, ගොයම් බඩැ කිරි පිසැ බෙතත ගග නම් දෙයි; බළකාලෙ, කළවිටිකලැ; ඛළහණඩ කාලෙ, කළවිටැ මැඩ රැස්කළ කලැ;උකඛ ලිකකාලෙ, ඉකිලියෙහි පළමු පිසන කලැ; පාතියං වඩඨි ත කාලෙ, බොජුන් පයැ පළමු වැඩූ කලැ; වාරපමුඛෙ, දොර අසන් අගවිට. ‘ඔනමිත්වා අඪාසි’ යොජනු; අඬකඛි කෙන, අඩ දෑසින්; අතිචඡා ති, ඉක්ම පසසිසියි; ඔසකකි ත්වාඩ, පසුබැස; අඩඪ භුතතං භොජනපාතිං, අඩබුත් බොජුන් පය; මජෙඣි හින්දිඛත්වාි, මැඳැ බිඳැ; උචචි ඪභතෙත න, ඉඳුල් බතින්; චරිමකභතත පිණෙඩා පි, අවසන් බත් පිඬුජු; පරදතතූපජීවි,

1 පදුමිණියං 2 ගණබැඳමෙත්

පෙනසදිසා, පර දුනුයෙන් දෙන පේසන්මෙ වැනිමෝ; නාලත්ථන, ඒ පිඬුවා නොලදිත් නො සොසි; නොපි නිපචච වාදී, ගරහා තෙපුල් නොජු බෙණේ෴

259. පඤච ගග දායක බ්රා හම ණ සස වත්ථු

අවනතිජනපදෙ, එනම් ජනවුයෙහි;1 කුරරඝරං නිසසා ය, කුරර ගිරි නුවර නිසා; පපාතෙ2 පබබ තෙ, එනම් පවියෙහි; කුටිකණෙණා උපාසකො, කෙළෙක් අගනා කණීණාභරණ ඇති උවසු ‘ථෙරෙන වෙ වාරෙ පටිකඛි තෙතා පි’ යි’ යොජනු. එකහතතං , එක් වේලෙහි මතු බත්; එකසෙය්යංඋ, එකලා වැ යහන්හි හෙවුම්; තිණණං වසසා නං අචච යෙන ලඬුපසමපදෝ, පරිසස මප තති නො ලබනුයෙන් තුන් හවුරුදුවක් ගිය කලැ ලද උපසපුව ඇතියේ යි; අජඣි ඪො, යජන ලදුයේ; සොළස අඪකවගගිකානි, අඪ වගගි කය යන නම් ඇති සොළොස් සුතතුන්; සරහඤෙඤ න අභණී, සරහඤඤ යෙන් කී; පඤච වණණා පීති, බුදදි කාදි පස්වනක් පී; එරි, පතුළි ‘භගවනතං පඤච වරෙ යාචිත්වා ’ යන සබඳු. පචච නති මෙසු ජනපදෙසු, පසත් ජනවුයෙහි; විනයධර පඤච මෙන ගණෙන, විනයධරහු පස්වනු කොටැ ඇති ගෙණෙන්; පඤච වරෙ, පස් මත වරයන්; ඔතාරං, සිදුරු; චණඩ සුණඛෙ, සැඬ ණහවුන්; පරිඛං ඛණීත්වාච, පිරි කැණැ. තිපුනා, තුඹුයෙන්; පකක ඨිතං විය, කකි යනුවක් මෙන්; තිඛිණං, හැතුණේ යි. මහතතානි අයසංඝාවකානි,3 සකණඨ කානි අයොගුළානි; භො ජෙ, භවත් දැසැ; දසා ජින්දාතපෙත්වාන, දස සිඳුවය්; තමබ මතති කාය රජාපෙත්වාප, තඹ වැටියෙන් රජවය්; මෙතතා කමම ඪානෙ, සත් පණත් ඇරැමිණි මෙත් කම්ඨන්හි-සත් මෙ පණත්හි එව්; තිකචතුකක ජඣා නෙ, යනු චතුකක පඤච ක නයෙහි උපෙකඛ ජඣා න හැරැ කියත්. මිචජා විතකකු දකසඬඛා තං, මිස විතක් දිය කියන ලදු; විනතං ඣානානාං වසෙන, ආරමම ණුපනිජඣා න ලකඛ ණුපනිජඣා න යන දෙඣානයත් විසන්; පඤච වීසතියා ලකඛ ණෙහි උදයං, එකෙකී කදහි අවිජඡා තණහ කමම ආහාර සමුදය දසස න4 විසින් පස්විසි උදය; [පඤච වීසතියා එව ලකඛ ණෙහි වයං], අවිජඡා දි

1 ජනවියෙහි 2 පවතෙත- ධ: අ 3 සිංඝාටකානි- 4 සමුදය දසස න

නිරොධ පස් විසි ආරෙන් වැය; ධමම පීතිං ධමම සාමොජජං , ධමම නිසස ය උපජන පීහය් පාමොජ්; පුබබ ඪානං, පුබබ භාගපටිපදා; තෙන, චතුපචචය සනෙතාසෙන; ජෙඪකසිලෙ, ප්රයධන් සිල්හි; ආමිසපටිසන්ථාසරෙ, ආමිසදානසඬඛා ත අමිස් පිළිසථරැහි ධමම පටිසන්ථා;රෙ, ධමම දානසඬඛා ත ධර්ම පිළිසථරැහි෴

260. සමබ හුලානං භිකඛු නං වත්ථු

වසසි කපුපඵා නි, සුමන කුසුමානි; වණඨතො, තුවටියෙන්෴

261. පඤච [සත] භිකඛනං වත්ථුහත්ථසපාදකුක්කුචචං නාම, අත්පාහි සල නම්; කාය විජමහන රහිතො, කයි වැජැම්ලි නැතියේ යි; පවාළ ගුහා නම් [පබළු ගුහා; මණි ගුහා නම්] ලොහිතංකමණි ගුහා- පබළු ගැහැරැහි මෙ෴

262. සනත කායතෙථරසස වත්ථු

උකක ණඨිතං, උකටලී; සඬාදෙය්යාිනි, සඩාය දාතබබා නි; පරිදහිත්වාද, හැඳෑ පෙර වැ. තුමා පිරිහසනා විසින් ‘අහිරික’ නිලල ජජ’යි එ මෙ අරුත් දෙවට කී. පියළි කඩ නිසා තුමා සස්නෙහි ඇලෙන තැන් ගෙනැ පියලිකඬට ‘ආචරියසස’ යී. ‘සංසගෙග සති’ යනු පියලි කඬහි ඇලුම් ගෙනැ කියා. අඤඤ , රහත් බවු; පතිඪා, දුගී භය් සසරැ නොහියදී රක්නා බැවින් පියිට්. ‘අතතා හි අතත නො ගති’ යන පාඨ මැනැවි. භද්රංැ, හික්මෙනුයෙහි තා හික්වනු බැවින් සොඳුරු; අසසා ජාතියං, හික්මවනතා පියෝ ඡන්න බැවින් ආජානීය්යය අස්හු; විසමඪානචාරං, වසම සිටුම් ශය් හසර-දුජුළ තන්හි හසර එව්෴

263. නඬගල1 කුලතෙථරසස වත්ථු

අතිතෙතා, තිත්ති නැතිසේයි. ‘තත්ථ ඨිතො සත්ථා‍රං ඔලොකෙනෙතා’ යන සබඳු. ආගමෙතතා, බලන්නේ යි. තුමන් පැහැජැ බැලුවා සුගී සැපැත් ලබතුජු එතු මතුයෙන්.

1 නඬකල

නිවන් සපුව නොවන තැන් ගෙනැ ‘කිං? තෙවකක ලි ඉමිනා පූතිකායෙන දිඪෙන’ යුහු. නොහොත් තුමන් බලනුයෙහි ඇවිළි සිත් තෙරුන් පිළිවෙතට විඛෙවුවන බැවින් කියූහු. යො ධමමං පසස ති, යමෙක් ධම්හි උපන් ලොවුතුරා ධම් තුමා ළෙහි උපයා දකීද; සො මං පසස ති, ධම්මුවා බැවින් හේ මා දකි. ‘ධමම කායා තථාගතා’ යනු මෙයට පමුණු. අපෙහිති, කසවයි; පණාමෙසි, දුරු කෙළේයි; න මං සත්ථාත ආලපතීති, මාහය් නො බෙණෙයි; සත්ථුද සමමු ඛෙ, සථරහු හමියෙහි; පබබ තා, පවියෙන්; කිලමන භාවං, තුමන් නොදැක්මෙන් කැළකිරෙන බවු; අසසා සං, අස් වසක්-නො දැක්මෙන් වන දුක් පිළිසේ සුවක් යිසේයි-තථාගතෙ ඔලොකෙනෙත සති තව භයං නාම නත්ථිස. මාහාසි, අභායනෙතා මම සනති කං එහි යන අභිප්රා [යි]. ප‍යටඩෙක සතතං ව කඤජ රං උඬරනෙතා හත්ථාමචරියො විය අහං තං උඬරිසසා මි. ‘ආකාසෙ පකඛ න්දිචත්වා ඔතරිත්වාල අඪාසි’ යන සබඳු. පීතිං විකඛ මෙහත්වාද, අවහානයෙන් උපන්පී විවසුන් ඤණින් විඛභය්෴

264. වකක ලිතෙථරසස වත්ථු

දිබබ වකඛු කානං, දිව ඇස් ඇතියන් කෙරෙන්; [එකං භිකඛුං ,] එක් මහණක්හු; දිපරුකඛ සස හසසා නි, දීප රුක් දහසුන්. දීපුජජ ලන සඳහය් වෘක්ෂා කාරයෙන් කරන වැට දීප රුකඛ නමයෙත්. දෙවගෙග මනුසෙස ගග,1 ඇගි දෙව් වන්හය් මිනිස් වන්හි; තිණහාරකො හුත්වා්, තණ බැළවැ; ලභිසසා ම, ලබනමෝ; තිණකාජං, තණ කජු; තසස දානානුචජ විකං කත්වාක, ඔහු දුන් දනට නිසි දැයක් ඔහු හට කොටැ-දන් හමන2 දැයක් දී සේයි; කහා පණං, එක් මෙ කහවුණක්; මයහං පිණඩ පාතං දෙහි, එක් කහවුණු ගෙනැ තදුන් පිඬවා මට දෙයි සේයි; පතතිං , පෙත්-පිනැයි සේයි; ජසු බතති යෙසු, අනුරුඬ ඇයි ස කැතත්, පූවෙ ලකඛං කත්වා , ‘යො පරාජිතො හොති නො පූවෙ දෙතු’යි පූවට සප් පැහැසැ; සුවණණ ථාලං, රන් පයක්; පටිකුජජි ත්වාා, පියා-ලය්; තමත්ථංක, එ කරුණු; මුඬාපි නො එලෙය්යානති, මුඳුනෙජු අප විසිරෙනුයේයි; දිබබ පූවෙහි, දිව පිවින්

1 දෙවමනුසෙස සු ධ: අ 2 දන්වා මහණ, දන් හමණ

දෙවියනට මෙ නිවත්න පිවිනැයි සේයි; සතත රසහරණි සහසසා නි, රස හයන සත් දහසක් මත් නහරුන්; එරිත්වාස, පැතිරැ; ‘මං න පියායනි මඤෙඤ ’ යන සබඳු-මට නොසෙනහැතියා යි හඟම්-යූ සේයි. අකඛි හිපි,1 ඇස් වරාජු; හදය මංසතොපි, ළමස් වරාජු; උඪානඪානමපි , උපජන මිළි ඇති; ඝරාවාසසත්ථංන, ඝර වස්හි කටයුතු තා කමත්. දිබෙබ න චකඛු නා සහසස ලොකධාතු ඔලොකන සම්යාත්ථාං හුත්වාර’යි යොජනු -ක්ර ම පියය් සැමැඟැ බලනුයෙහි පොහොසත්වයැ-යූ සේයි. දිබබ චකඛු විසොධිතං, දිවසක් සොයන ලදි. තෙ විජෙ‍ජ ,2 තෙ විජයෙහි; ඉඬිපතෙතා මහි, විසී පතුයෙම්; විඤඣාටවියං, විජු ළැවු අරැණැහි; කපපි යකාරකො, කැප කරනුයෙක්; උදරවාතො, උදරවා; සමුඪහි, පියවී වයින් ඉතිරි වැ හැටී; අනොතතත තො, නුතත් විලින්; පානීය වාරකං,3 පැන් මලක්. රාතනට අහිකර මමකර නැතදු අහිකර ඇතියන් වික්රරම මැ බඳු වික්ර ම සඳහය් අහංකාරං කත්වාද’ යූහු; මනුසස භාවං ජානාපෙත්වා ,වික්ර්මසර මිනිසක්හු බවු ජන්වය්; හරිසසං , හරනෙම්-‘හරිසසා මි’-යූ සේයි; ථාමබලං, ථාමය යි කියන ලද බැල-නොහොත් ථාම නම්;-වෙතසික බල; බල නම්; කායික බල; විකක මපොරිසං, වික්රයම නම් ඇති පිරිම්නීබවු; සුටඨුජානසසු , මොනොවට පිරික්සැ; නාලියං අබොමුඛං පකඛි තත තිපුචුණණං විය, නැළැ ඔත් තුඹු සුනු සෙයින්; නිපපී ළෙසි, යටිම්නිය කොටැ එබී අලාත චමමං4 විය, අලැති සමක්සේ-කුඹුරු උදුනෙහි බඳු සමක් සෙයිතැයි සේයි; ඔගලිත්වා්, නූතත් මුව විටින් ගැළී දබබි එණ පුටකා5 අභෙසුං, දැවියෙහි පණ සෙයින් බොකු වූහු; උදකවටටියො, දිය සිළුහු; ගුඤජ වණණා නි, කොවින් රත්වු බැවින් කිරිඳු6 ඇසිවුහු; පාරගඬගා ය, ගගින් පරතෙරැ; සාමණෙර පිලල ක, හෙරණ පිලවු; නායං අමභා කං බඩො මාලාපුටො, මෙයි අපට සැදු මල් පළා නොවෙයි බුදුන් නුතත් දියෙන් පා දෙවියටියෙමි යන තෙපුල් නො අප සඳහය් කියූ යැ. සමන් හෙරණුහු සඳහය් කියූහයි දැනැ නො පැසැසියහයි සේයි ඝන සුවණණ කොටටිමෙසු සෙනාසන කුටෙසු,

1 අකඛී තො - ධ:අ: 2 තෙවිජ්ජො 3 ඝටා-ධ:අ: 4 අල්ලචමම :-ධ:අ: 5 දබ්ඛිමතතා -වණපුටතා ධ:අ: 6 කිරුණු ‍‍

නගකොට් කොටු කළ1 රන් කළ අතුරෙහි; සටඨි කුට උදක ගණහනකං, පියවි කෙළෙන් සැට කළයක් දිය ගන්නා; ඔලමබ කං කත්වාට, ඔලඹන කොටැ-එළවය්-යූ සේයි; ලිළහං , ලෙළහැ-ලීලාය-යූ සේයි. දායජජ උපසමප දං, දයජ උපසපුව-බුදුන් නියදුන් උවසපුව-යූ සේයි; සොපාකොච, ‘එක නාම කිං?’ යන ඇයි පුස විසජු සොපාක හෙරණුජු෴

265. සුමන සාමණෙර වත්ථුං

පස්විසිවන භිකඛු වගැ අටුවා සත්‍ය නිමි.

1 හනකොටුලා

අරහනත වාද පටිසංයුතත මෙව, අරහනත පදහය් මෙ යුතුවා මෙ; කුකකුචචා යනතා , තීතයෙහි ඛීණාසවයෙහි හෝ යන සැක කරනු වෝ; පසාද භඤඤං , සැදැහැයෙන් බණන තෙපුලි. පසාද භඤඤ යෙහි ගිවිස්මෙන් උතුරු මිනිස් ධැමින් වන ඇවැත් නැතැයි-සේයි෴

266. පසාද බහුල බ්රාැහ මණ සස වත්ථු

අභිඤඤා පාරගාදි වසෙන, අභිඤඤා පාරගූ ඇ විසින්. ‘ආදි’ ගහණින් පරිඤඤා පාරගූ ඇයි ගන්නේයි෴

267. තිංස1 භිකඛු නං වත්ථු .

අඤඤ තර පුරිසොවිය හුත්වාම, නො පාළ පිරිම්නියක්හු බඳුවැ. ‘පාරං පාරං’ යන සාසනාවචර බස් අසා ‘පාරං පාරනති වුචචති’ යි පිළිවිසි. කිලෙස දරථානං, කිලෙස් දරථයන්2෴

268. මාරසස වත්ථු

ජාතිගොතෙත හි යනුයෙහි බ්රාථහම ණ ජාති ඇයි [ජාති] නම්, කසස ප ගොතතා දි ගොතත නම්෴

269. අඤඤා තර බ්රා හම ණ සස වත්ථු .

ගණසඬග ණිකං, ගණ් සසග්; චරණතෙජෙන, සිල් සැවුරු ඇයි පසළොස් සරණ ධම් තෙජින්; ගුණතෙජෙන, “දසබලචතුවෙසාරජජා දි” ගුණතෙජින්; ධමම තෙජෙන, ලොවුතුරා ධම් තෙජින්෴

270. ආනන්දිතෙථරසස වත්ථු .

බාහිර පබබ ජජාය, තිත්ථි ය පබබජජයෙත්; පබබ ජිතතනා , බැහු බැවින්; සබබා කුසලානි සමෙත්වාව, රහත් මඟින් සව් අකුසල් නිවය්෴

271. අඤඤ තර පබබ ජිතසස වත්ථු

1 සමබහුලානං ධ:අ: 2 දරථයෙන්

ඛනති බලෙන, කැත් බෙලෙන්. ‘නං කුජඣාපෙනෙතා න භවිසස ති’යි යොජනු. පාණිපප හාරං, අතුල් පහරක්; දණෙඩ නපිසස මොකෙඛා නත්ථි , දඬ මතුයෙකින් මෙ වර දිත් මුසුම් නැති; පොඨෙනෙතා , තළනුයේයි; පහටො භවිසස ති, පහරන ලදු වන්න; යං, යමෙක්ද. ‘අපපචච කෙකා සතං අපප ටිපහරණං එතං අකිඤචිසෙය්යොවන’ යී යොජනු. කොධසස හි, කෝ කරන සුලුවහට; කොධුපපා දෝව, කොවු උපත් මෙ; මනසො පියො, සිතට කල් නම්; තෙහි, කොධුපපා දෙහි෴

272. සාරිපුතත තෙථර වත්ථු

අනුපප තෙත වත්ථුතසමිං පඤඤ තෙතා , නො උපන් වත්හි පනවන ලදුවන්; අටඨ ගරුධමෙම, ‘වසස සතූපසමප තනා ය භිකඛු නියා තදහුපසමප නන සස භිකඛු නො වන්දි යො’ යන ඈ අට ගරු ධමුන්; මණඩ න ජාතියො පුරිසො විය, සැජෙන පියවි ඇති පිරිම්නියක්හු සෙයින්; සුරභි පුපඵ දාමං විය, සුවඳ මල් දමක් සෙයින්; කුක්කුචචා යනති යො, ලිඬග තෙථනකය යන අසක් කරනුවෝ෴

273. මහා පජාපතියා වත්ථු

දිසා නමසස මානො, දස වඳනේයි; අගගිහුතතං , අග හොතුරු;1 සමමා පරිවරණෙනවෙව, සකස් මෙහෙයෙනුජු-

274. සාරිපුතති තෙථරසස වත්ථු

ජටිලබ්රා.මහ ණං, ජළ බඳ බමණක්හු෴

275. ජටිලබ්රාමහම ණ සස වත්ථු

වගගුලිවතං කුහක බ්රාරහම ණං, වගගු ලි වත ඇති කොහොන් බමණක්හු; කකුධරුකඛං , කුබුබු රුකක්; විහි පාදෙහි සාඛං ගණහිත්වාහ, දෙපයින් අත්තෙක ගෙනැ; අධොසිරො ඔලමබ නෙතා , යට හුසු වැ එලෙන්නේයි; කපිලානං

1 හොතරු

[සතං], කිඹුල් ගෙරි සබඳ සියක්; පරිවාරිකං, පරිජරියක; අනගරං කරිසසාමි, සැදැයි නො නුවර කරනෙම්; ගොධමංසං, ගො [යි] මස්; සායිත්වාරච, රැහැ ජන්මින් මෙ; දණඩං පටිචඡා දෙත්වාප, ගොහි නො දක්නා සේ පැට් කොටැ; විරජඣි ත්වාය ගතො, වැරැදැ හිණි; පලාසිතු කාමතාව, නළනුවට කියනු බවු ජතුයෙන් පලායැටි බව මෙ. ‘අසස මණො ජාතො ආසි’ යොජනු අබහ තත රං, අභතුරැයි සේයි; ගහනං, කෙලෙස් බිහිලි බැවින් අවලි; පරිමජෙජ සි, පරිසොධෙසි; අජින චමම සාටිකායච, අජින සම් ස [ළු] යෙන්; රාගාදි කිලෙසගහනං, රා ඇයි කෙලෙසින් ගහ [න] වූ යේයි; මටටං, මට කොටැ; බාහිරං, බැහිරිවත්-පිරිකර යූ සේයි; පරිමජජ සි, පිරිමදහි-සකස්හි යි සේයි෴

276. කුහක බ්රායහම න සස වත්ථු

සාරණිය ධමම කථං, සිහිකටයුතු ධැමි කියා; ධමනි සත්ථිතගතතා ච, නහරවැලින් පතුළ සිරුරු ඇතියාහජු; ඣායනතං , නරඹනහු.

277. කිසාගොතමියා වත්ථු

යොනියා ජාතං, බමුණු යොන්හි උපන්හු; බ්රා.හම මණියා මාතු, බැමිණි මව; සනති කෙ,1 අභියෙස්හි එ මෙ කීහ ‘උදරසමිං’ යි. යමභුතං, උපනුවා-මවු බැමිණි කුසැ උපනු වහු යනු අභිප්රසයි. ආමනතණාදිසු, නිමනත්ර;ණ ඇයි තන්හි; රාගාදි කිඤච නෙහි, රා ඇයි පිළිබුදින්; චතුහි උපාදානෙහි, “කාම දිඪි සීලබබත අතතවාද” යන සතර උපාදානෙන්෴

278. අඤඤ තර බ්රපහම ණ සස වත්ථු

අඤඤං , රහත් බවු; දසවිධ සංයෝජනං, කාම රාග සංයොජන ඇයි සංයොජනයන්; අතිගතතා , අතිකක නත තතා  ; චතුතත මපි යොගානං, කාමගොග ඇයි සතර යොගයන්෴

279. උගග සෙනසස වත්ථු .

1 සනත කෙ - ධ:අ:

නන්ධිඤවරතතා පන, නන්ධිජ හය් වරත්හු; යො කොචි එතානි ජින්දඇතෙව, ඔවුන් කෙරෙන් යම් කවරියෙක් සි‍ධදේ මෙ; නයහන භාවෙන, බඳනා බැවෙකින්; අනුසයානුකක ම සහිතං, අනුසයයි කියන ලද අනුකක මහය් සහිතවු-අනුසය සහිත වුවයි සේයි අනුසය නම් මැඟින් නුපුහුන් කාම රාගාදි කෙලෙස්. වාසඪිදිඪි, යනු දෙසැට දිටුහු නම්; අවිජජා පළිඝසස , අවිජ නම් ඇති හිදි අගුළ්හ෴

280. විනතං බ්රාුහම ණානං වත්ථු

බිසිත්වා.පි, කිවිසැජු; පකඛ ලිත්වා්පි, පැකිලජු; බ්රා,හමණ පරිවෙසනායවතත මානාය, බමුණන් බොජිමවසෙහි1 බමුණන් බොජන තැනැයි සේයි; එව මෙවායං වසලි, ඇති මෙ සැඬල2; වාදං අරොපෙසසා මි, වාද අරවනෙම්-කරනෙමි යි සේයි. ‘කිංසු ඣත්වාද’-“සු” යනු නිපා. කිං ඣත්වාි, කුමක් දවය්; සුඛං සෙති, සුවෙන් හොවී-සුවෙන් වැටෙයි සේයි. ‘කිසස සස එකධමම මම’-“අසස” යනු නිපා කිසස එකධමම සස , කවර එක් ධමක්හ; කොධං, කොවු; අසබභා හි, සභා නොනිසියෙන් එරුසාහි, පුරිසින්3 කොරොසින-යූ සේයි; ඛාදනීයාදි දාන ඔපමම , නම්;-ගෙ ආ අවුතුවනට පිළියෙළකළ ඛාදනීයාදි ඔවුන් නො පිළිගත දාවාමෙ පිළිබඳ වන සෙයින් හැවුතා ඇවිලි අප නො පිළිගත් බැවින් තාමැ පිළිබඳ වෙයි යනු දසහි අකෙකා ස වත්ථුසහි, ‘චොරොසි’ ‘බාලොසි’ යන ඇයි දස අකෙකා ස වතින්; අන්දු් බන්ධොනාදිහි [බන්ධදනං], අඳු බඳන ඇයින් බඳන; පුනපපු න උපප තතියා අණීක භුතෙන, පුන පුන උපැතින් සෙනහ වුයෙන්෴

281. අකෙකා සක භාරවාජ සස වත්ථු

අමෙහා, අළෙ; උචචි ඪභාදක, ඉඳුල් කනුව. උචචි ඪ කඤජි යං අලහිත්වාභ පබබ ජිතොසි, යන සබඳ්-අප ගෙහි වන කල ඉඳුල් හඹු නො ලදින් පැවිජිවිහියි සේයි; උළුඬක පිඪෙන ඝටටි තං කඤජි යං, ළු පිරින්4 ඝැටු හඹු; චුල්ලු පඪාකො, සුළුවටා; අය්යඬකාය ගාමං, මුත්නවන් ගම්.

1 බෙජිමැචයෙහි, බොජිමචයෙහි 2 සැඬල් 3 පුරුසින් 4 උළුපිටින්, ළපිටින්

‘තෙ උපජ්ඣායො’ යි යොජනු. අක්කුටෙඨා, භවනලද ‘අස්ස කොධ මත්තමිපි (නා හොසි) යි යොජනු. තණ්හා උස්සවා භාවෙන, තහ්ණ සෙවු නැති බැවින්.

282. සිරිපුත්තත්ථ.රස්ස වත්ථු

කොළාපරුක්ඛා, හොළ1 රුක්හු; ආරගෙන, හිත් ඇගැහි. 5

283. උප්පලවණ්ණත්ථ.රියා වත්ථු

අපඤ්ඤනේත සික්ඛාපදෙ, දසුන් මහණ (නො) කටයුතුයි යන සිඛ නො පැන වූ කාල; පන්න භාරො, තුබු බර ඇතියේ යි.

284 අඤ්ඤතර බ්රාරහ්මණස්ස වත්ථු .

ධමේමාජ පඤ්ඤාය, ධම්හි ඔජුවූ2 පැනයෙන්; ඡෙකනාය කුසලවන බැවින්.

285 ඛෙමත්ථ රියා වත්ථු

ලෙණ පබ්භාරං, කටා නොසුන් ලෙණක්; භවනිස්සරණං, සසිරින් නික්මීම්; ඛලිතං, වරදෙක් අධිමුච්චාත්ථාං, (බි) මිසැ; උපරවි,3 එළබැ බැඞු - වෙරැහි ගුගුළායි සේයි; ලඪි මධුකං, වැල්මී; නත්ථුාතො, නැහැයින්; ගිඞ්ගුවුණ්ණං, හිඟුසුනු4 තිලංකවා, කුඩා ලපෙක් එව්; කාලකංවා, මහත් කළුවෙක් එව්; සම්මා පර්ණිහිතො අන්තා, අතුන් මොනට ගබන ලදු; පාදුඞාරම්පි, පියවරක් නැඟීමුජු; තපස්සිතං, මහණ බවු; පධාන, පධන් ධැමින්; සමුල්ලාපසංසග්ගං,5 බිර්ණ ම සසග්; අනාලයචාරං, නො ඇලුණු සිරිය ඇතියහු; අනාලයචාරිතං, ගෙ නැතිවැ සරනුවා.

286. තිස්සත්ථ;රස්ස වත්ථු .

1. කොළ 2.ඔත්වු 3.විරවි ධ:අ: 4. සුඟුනුව 5. සමුල්ලාප පිරිභොග ධ:අ:

සන්නජේජසි, තැජි; භදනේනා, ගුරුවත්; නිහිතදණ්ඩා, තුබු දඞු ඇතියාහු; තණ්හාතාසෙන තතෙස‍ු, තණ්හ තෙසින් තසයන් අතුරෙහි - ගත් බෙවෙහි නො සිටැ සරනුවන් අතු රෙඟිය යූ සේයි.

287. අඤ්ඤතර භික්ඛුස්ස වත්ථු

උදේදසහත්තං, භත්තුදේදසකසා විසින් කියන ලදුවක් හට දෙන බත්; උද්දිසාපෙත්වාෙ, කියවස්; උඞනෙ පක්ඛිත්ත ලොණං විය තට තටායමානා, ළුපැ’ ලු ලුණු යම් සෙයින් “තට තට” යි පුපුරාද එසෙයින් මෙ කොවින් පුපුරනුවි; න්නතුමතේතපි අප්පහොනේත, මුනුබුරුවනුවටජ නො සහනුවන්; ඉමෙහි බ්රාුහ්මණෙහි, මේ බාහිත පාප බමුණන් විසින් පටියත්තභාවං, පිළියෙල කරන ලද බවු ‘ගතොති’ යනු අනන්තරයෙන් ‘වුනේත’ යනුවක් අඞ්යාාභාර කරන්නේයි; න භුඤ්ජිතුකාමො හවිස්සති, නො බිජියටි බවු හැ‍ඟෙ නො; බ්රා‍හ්මණවාටකං, බහුණන් ව (ස) න වෙයට්; වීසුආසනෙසු අත්ථනරණං, දෙ අස්නෙක්හි අතරන අතරණ්; අහො තෙ ආති තො බ්රාවහ්ම්ණො, පිරියත ගත2 ත අළ බමුණාය; ‘එවං 3 පිතු මත්තකං ගහෙත්වාත ආගතොසීති’ 4 යන පාඨය න (ඖ) චිත්ය යි. කච්ජායපි, කැසයෙහිජු; ගෙහවාරතො, ගෙහි දොරින්; හත්ථංඨ පිරව‍ත්තේසි, අත් ගැළවී; තෙ, ඒ දෙජෙනේ; නිවතතිත්වාබ, බමුණු දොර තෙර පියා ගෙට මැ තැවැතියාහු; තං නිසින්නකමෙව (දිස්වාබ). ඔහු තුමා හුනස්නෙහි මැ හුනුවහු දැකැ; හීත රවං, යකෙක හොයි? බිය පත් වැ බඞන හඞ විරු‍ෙඞහිපි, විරුජ්තහයිජු

288. චතුන්නං සාමණෙරානං වත්ථු

එකං ගාඨං, එක් ගයක් - “පදුමං යථා කොකනදං” යන ගය; සාසනෙ අහබේබා, සස්නෙහි ලැබිය යුතු ධම් ලබනුවට් නො නිසියෙහි; ගිහිහොගාපි, ගිහි සපූයෙනිජ්; ථකෙසි, පියී; අත්ථ පුරෙක්ඛාරතාය, වැඩ පෙරට කොටැ ඇති බැවින් - ඕහට වැඩ පිණිසයැ - යූ සේයි; ධම්මපුරෙක්ඛාරතාය එවමයං ධම්මේ පතිඪහිස්සතීති ධම්මපුරෙක්ඛරතාය.

289. මහාපන්ථසකත්රිථර වත්ථු

1. ළෙපැ 2. පෙර හළය ගත 3. එතං ධ: අ: 4. ආගතොපි ධ: අ: කොළියං නිස්සාය , 1 එනම් ජනවඋ නිසා; කුණ්ඩධානවනෙ, එනම් වෙනෙහි; සූප්පවාසා, සුප්වස්; කොළියදීනා, කොළිය දු; නිප්පහී, තීව්රසයෙන්; බරාහි, කරොසින්; කටුකාහි, කිළිවන්; නිත්තිණ්ණං, නිතරතලදු රාගපටිපථා, 2 5 රාමහ

296. සීවලී‍ත්ථසර වත්ථු

සඬඛලිකඛිතං, දෙවි සක් සෙයින් පිරිසිදු කොට්;සිරිසොහගෙගන, සැපැත්සොහගයෙන්; කුටුම්බසාමිනිං, කෙළඹැ3 හිමිනිය, පරිබ්බයං, පිරිව-වැටුම් යූසේයි; ආලින්දව, අගවිටැ; දාරකෙ, ගම්දරුවන්; ථෙරං නිසීදාපෙත්වාය ‘චත්තාරීසාය4 - පෙ - ආගතං ඉත්ථිවලීළ්හං දසේසත්වාං ඉමං ගාථමාහ’ යන සබද්. අලත්තක කතාලාදා, ලතු ඔත් පා ඇතියි; පාදුකාරුයහ, පිදුකාවට් (නැහැ) ‘වෙසියා ආහ’යී අඬ්යා,හාර කරනු; ත්වංපචාපි දහරො මම, මට නිසි තොප් දහරහි; අහම්පි දහරො තව, අවජ් තට නිසි දහරිම්; උහොපි, දෙජනමොජ්; පච්ඡාදණ්ඩ පරායණා පබ්බජ්ස්සාම, දැන් එක් ජෙළෙහි වැසැ පැසුළෙහි ජරාදඬු පරයින් වූ කල්හි මහණවන්මහ යූ; සඬගාමො, හඟම්; පරක්ඛීණකාමඤච්ච, පිරිගුණ් කෙළෙස් කම් ඇත්යහු; පරික්ඛීණහවඤ්ච, පිරිගුණ් හවසර ඇතියහු; මනං නඨො ම‍ඳෙකින් නටියේ; අවස්සයො, (පිහිට); “නකිරත්ථිය - පෙ - තස්ස විස්සජ්ජාපෙති, ඔහු විසදුවුයේ5

297. සුන්ද රයමුද්දත්ථදර වත්ථු

වෙ උචජුයටඨියො, ජෙ උක්යැටියක්; ඡින්නඨානෙ, සුන් කෙළෙකිහි: උත්තරසාටක, උතුරුසළුව; මුලං, මිල; ආහරාපෙස්සති, අරවානම් - ගනීනම් - යූ සේ යි; පතතිං, පෙත් උක්රස දුනුයෙහි පිනැයි සේයි; එත්තකම්පි, එතකුදුමඳකුජු සේයි; වඤ්චනයිත්තං, බෑයැ මෙහොනසිත්; අධිගමො, පිළිලැබ; තිසේසා සම්පත්තියො, දෙවනුස්සතිබ්බාන සම්පත්තියො; ධම්මඝොසකස්ස, ධම්ඝොසුවා; සුවණ්ණ ඛවිතං, රන් කසුකම් කරනු ලදුවා; ඡදනිඨිකාහා, සොයන උළුයෙන්; අත්තනා සමානනාමකො, ඔහුහස් සමාන

1. කුණ්ඩකොළියං, ධ: අ: 2. පළිපථං, ධ: අ: 3. කොළඹ: , 4. චත්තාළිසාය 5. විහිදුවූයේ.

නම් ඇත්යේ - ‘තෙන, අත්තනා’යි සේයි; කුඤ්ජරසාලං, කොජුරුහල්; 1 තෙසං අභිමුඛෙ, ඒ කවළුවනට් අභිමුවාතන්හි; සුධාපරිකම්මකත, සුනු පිරියම්කරනු ලද්; චතුජාතික .ගන්ධාුදකස්ස, සියුජැයි ගඳ දියෙන්; පඤ්ච්වණ්ණනි, පස්වණක් පැහැ ඇතියන්; රෙණුවටටීහි, රොන් වටියෙන්රොන් සෙළෙහි යුසේයි; ගන්ධණකුටි ථූපිකාය, ගඳකිළි වැණියෙහි; කපල්ලං, ඉකිළිය; පවාළමයා, ලොහි තඬකමයා; සිඛරා, කැරැළිටියෝ; කොට්ටෙතබ්බයුත්තකං, සුන් කටයුතු; පරික්ඛිපිත්වාන, පිරිඛෙවු කොටැ; හානිකත්ථැරං ඔලොකෙසි, මෙතෙක් රුවන් රක්නේ බර නො යන අභිප්රා්යෙන් බැලී; මමෙව රක්ඛා හවිස්සති, මමෙ රක්වල වන්නැ - රුවන් රක්නේ මා පිළිබඳ යූසේයි; උළුම්පං, පසරු; උච්ජ‍ඬේගන වා, හිඟින් එවි; පචජිපසිබ්බකෙහිවා, පැස් පිහිවායෙන් එව්; ජණ්ණුමතේතන ඔධිනා, දණ පමණ පිරිසෙයින්, තිපුසමත්තං, තිහිඹරා පමණ එව්; ඔවට්ටිකාය, එළියෙහි හන්පිළිය වටාලූ තැන් ‘ඔවට්ටි’ නම්. අනාහරණියං, නොහැරිය හැකි; අධමාසාධිකෙ නවමාසෙ, අඩමසක් අධික නවමසෙක්හි; පජ්ජලිංසු, දුලුහු; පඨපෙයි, තබී; උපධාරයමානො, බලන්නේයි; සොළසකරීසමත්තං, සොළොස් කිරියක් පමණු; කසිණමණ්ඩලංවිය, කියුණුමඬුලුවක් සෙයින්; කප්පරුක්ඛා, කප්රුක්හු.කප්පිත කප්පිත වත් වහන බැවින් නම යෙත්. නිධිකුම්හියො, නකුඹුහු-තිධි සැළහයි සේයි. ‍බෝසතනුවනට් මෙමැ නියෙනු සිතනුවනට් දෙහි වෙසේ දක්වති ‘බොධිසත්තස්ස’ යන ඇයින්, එතං, තිගාවුතප්පමාණං; මුඛප්පමාණං, මුවවිටි පමණ. දියපෙළෙවැ පැවිති බැවින් ‘පඨවිපරියත්තා අහෙසං’ යූහු ගැඹුරෙහි නොහී සමතිතිවැ පිරිණුසෙයි කියන්නට ‘මුඛච්ඡන්න තාල ඵලංවිය’ යූහු ‘උච්ජුයට්ඨියො’ යනු රන්මුවා හොතුජු එසඨතින් දිස්නා බැවින් කීහු. පුබ්බකම්මදස්සනත්ථංහ, පූසිරිකම් දක්වනුවට්. පසේබුදුන්ට උච්ජුරස දුන් පින් ‘පුබ්බකම්ම’ නම්. පඨමෙවාරකොඨකෙ, ඇත් පහ වට පවුරුදොරටුයෙහි. බිහි පවුරු දොරටුයෙහි යෙත් මෙ. උත්තරකුරුසු, උතුරු කුරු දිවුහි; ජොතිපාසාණෙ, දැවහණුන්; “මුග්ගමාස” ඈයි ගන්නේයි. පාකටො අහොසි, ජොතිය සිටු පාළවී; යස්ච්ජකං, ඉස්නා

1. කුජුරුසල්.

පමණු. ‘රඤඤා උපඨහි” යන සබඳ්. සතපොරිස පමාණ පපාතොවිය, සියක් පිරිම්නී පමණ පවතක් සෙයින් මුස්සීවන බැවින් වැ‍ටහි; ඔපාතො ඛතොති, වළ කණනි ලදැයි; පාතරාසවෙලාය, 1 පෙරවරු 2 කැයුතු බත් කනකල්හි; කිලින්ත පායාසං, බොල් කිරිපිඬු; පමාණං, වැළඳිය යුතු පමණු; ගරුකං කත්වාල, මහත් කොටැ-දිබුලු කොටැ යන අභිප්රාු(යි) නත්ථුතං අම්හාකං ගරු, ‘ගරුක’ කත්වාං කථනං අම්හාකං නන්ථිට’ යි සේයි; සබ්බස්සාපි බලකායස්ස, හැම සෙනඟටමෙ; අයසස්ස, අයුණුව; අනත්නමනතං, නොසියමනා බවු; යෙසංනො, යම් බඳු අපට; සම්පත්තිං අපාපුණිත්වා , ඉතිරියක්හු නැති සැපත් නො(ල)දින්; රඤෙඤා වෙඨනස්ස, රජහු වුටුනුයෙහි; ගන්ධනවාතො, ගඳහය් මු(සු)සුළඟ; නිසිනෙතා හවිස්සති, හුන්නේ වතැ. වුටුනුයෙහි ගත් වැට දුම් සුළඟ හය් හැනී ඇසැ පැහැළියෙන් ඇය ඇසින් කඳුළු සිලිය යන අභිප්‍රායෙන් කියා.

ජොතිය සිටුහු උපැන්.

සන්ථයවං, කාමසන්ථනව; අත්වා ය, පිණිස; නචිරසේසව, නොදුරුකලෙකින්මෙ; පුපේථමානි ඨපෙත්වා්, බිලියම් බඳුන්බඳුකරන්නට මතයෙහි මල් දම් එවැ; ගඬ්ගාය පිඨෙ, දියපිටැ; ජටිතා,2 ගැවැසී; භණ්ඩ කං උස්සනතං අහොසි, බඬු නො ව්කුණා ඉතිරි තුබූයේවී; ආපණස්ස, අවුනට්-සලටයයි සේයි; මරිචජීරක මතේතනපි, මිරිස්හය් දුරු මතුයෙකිනුදු; උම්මාරෙ, එළියෙහි; පච්ජිමහාගෙ, පැසුම්දොරැ. ‘පබ්බජ්ජාය චිත්තං උප්පාදෙත්වාි පහිණි’ යන සබඳු; පබ්බජිතුං දස්සනති, පැවිජිවනුවට අවසර දෙති. මෙහි පැවිජි ගතද මොහුහය් සම සිටුකුල ඇත්බැවින් දඹදිවු නොසිසැ’යී අවසර දෙත්හ යන අභිප්රාග(යි). නො වෙ න දස්සනති යනු මහය් සමහොග ඇති කුල නැතහොත් මොහු මහණුවුව ජඹදිවු සිස්වනුයැයි අවසර නොදෙති යන අභිප්රාසයෙන් කියා. සුවණ්ණමය ඉඨකං, රන් සියන් ඇත් බවු හඟවනුවට් රන්මුවා උළුවක්; සුවණ්ණමය පාතොදලඨිං, කමතුයෙහි ඉසුරු හඟවනුවට් රන් පමුවක්; කිඤචිදෙව ඔලොකයමානාවිය, කිසිවක් බලමින් අතින්ගත්ගත්දැ නොගෙනැ ගියවන්වැ; එකං ඔලොකෙක්තා, කිසි දෙයක් බලනුවමෝ; රඨං පරිගණ්හමානා, රටහි ඉසිරෝ

1. පාතරසවෙලා ධ අ. 2. පුරෙවරු, 3. ජටිලා, ධ අ.

ඇත් හෝ? නැති හෝ? යි පිරික්සනුවෝ; පචජිම ගෙ හං පවිසිත්වා ඔලොකෙථ, යනු තුමා ඉසුරු1 පවය් දක්වන්නේ නොදැක්වියවිටැ (මෙන්) කියා. කිසිවක් බලමින් ආ බැවින් පැසුළු දොරට වැදැ බලා එහි දුටු ගෙනැ යවයි ඔවුන් කි අධියර නොපියාමෙ ඔවුන් මොහය් තුමා ඉසිරැ දැක්වී. ‘අත්ථිු’ යන තැනැ ‘ඉති’ ශබදයක් කියනු මැනවි. සතසහස්සග්ඝනකං කම්බලං දත්වා්, සුවහසක් අගනා පලසක් මෙ ගන්නෙ ඉසිර කුල ඇති නැති බව බලවයි දී; අග්ගිං දත්වාඅ, දරදැයෙහි ගිනිදීදරදැයි දල්වය් සේයි; කයකො, 2 මිලදී ගන්නෙක්. ‘සාපාරුපිස්සාමිවාති3 ආහ’යි ‘ආහ’ යනුවක් අඬ්යාකහාර කොටැ යොජනු. එතදත්ථා්, 4 ඒ සඳහය් - හඳනා පොරොනා සඳහය්සේයි; පාදානං පුඤජනත්ථා ය, පාපුස්නා සඳහය්. ‘පබ්බජිතු කාම්මහි දෙව’ යී සුටුහු කීසඳ රජහු දඹදිවු තල සිස් කොටැ කුමට? මහණවෙයි නො අනුජ(ත් සඳැ) මෙඬසිටුහු හය් ජෝතිය සුටුදු පවත් කී එක්බිති රජහු ‘සාධු’ මහාසෙඨි, පබ්බජ්ජා,යී කීයේයි හඟනේයි. මේ අධියර විසින් අටුවායෙහි සකෙවු කෙළේයි. සුවණ්ණදණ්ඩං, රන්දඬු ඇති; වජිරතලං, විදුරු මුවා තැලි ඇති; කුද්දාලං, හුදලු; වොකණිඨස්සච, තුප මල්හටජ්; උත්තරෙමුඛං, 5 උතුරු මුහුණු; කස්මා න උඨහති, කුමට? නොනැ‍ඟෙයි - කුම? බැඳ නොනඟය් තුබුය සේයි; සමාදපෙස්සාමි,6 ඒ පින සමාදන් කරවනෙම්; සුවණ්ණං ජානාථාති, මුහුණු බැඳ නඟනුවස් රන් ජන්වයි; උදකෙ ඛිපිත්වා ගච්ජාහි, දියෙහි පියස් (යා); අතිසාහසා, ඉතා සහස්කම්; තයො කුමෙහ කත්වාෙ, තුන් කුඹක් කොටැ කුඹෙක් නම්-දස අමුණෙක ටයත්. දාතුනිධානෙ, දා නජන තන්හි; අල්ලවත්ථාට අල්ලකෙසොහුත්වාස, තෙත් පිළීහය් තෙත් කෙහෙ ඇත්වැ-විබැජි7 වරදට් සහනු වන් මේ උවසරින් කරනු සිරිත් බැවින් කීහයි ගන්නේයි; විදත්ථිැපමාණානං, එකෙකී මල් වියතක් පමණ ඇතියන

ජටිලත්ථහරස්ස වත්ථු

සුඬසජේජා, රණයට සැදුයේයි; විධංසෙත්වාෙ, විදහවය්-8 ගසාදුරැරය9- යූසේයි; රාජා භවිස්සසි, රජවන්නෙගිද; දසිකසුත්තම්පි, දහ හුයතුද්; උක්කුඋටිකං නිසීදිත්වා , උළුල

1. ඉසුරු. 2. කායකො ධ.අ. 3. පාරුපිස්සාමිති ධ. අ. 4. එතදත්ථාේය. ධ. අ. 5. උත්තාරෙන; ධ. අ. 6. දෙථාතී: ධ අ. 7. විබැරි. 8. වදහය්. 9. ගහදොරය.

යෙන් (හිඳැ); උල්ලඬ්ඝනෙතා, පතනුයේ; ඉතොවිතොව පරිවතේතනෙතා, ඉති ඉතියට පිරිවටනුයේයි. ‘සාටකං පත්ථිර දෙව’ යනු තුමා මහණවනු අභිප්රාා(ය) ඇත්යෙන් රජ හු ඇයි හ(ඟ)වනුවට කී. සතූලකායං නාම, එනම් ඇත්ය.

298 ජෙතියත්ථ(ර වත්ථු

නටපුබ්බකං,1 නළුකළවිරී කතරකෙනකුත්; නටකීළිං, නළුකෙළියක්-නළු නැට්මක-යූසේයි.

299 තටපුබ්බකත්ථනර වත්ථු

අරඤඤවාසෙ, අරණහි විසීමෙහි; උක්කණ්ඨිතත්තං, උකටලී

300 නටපුත්තක වත්ථු

සීසං ආකොටෙත්වාප, හිස් තියෙන පැහැරැ; චෙ රත්න වත්ථාළනි පරිදහාපෙත්වාැ, සෙස්සන් කෙරෙන් වෙසෙස්නුවට් දෙරත් පිළියක් හඳහය්; අවිරජ්ඣීත්වාව, නොවරැදැ. ‘ඉමංමන්තං’ යනු තුමා සෙයින් මන්ත්රාපනුභාවයෙන් දන්තී හැඟැ කියා. මන්තස්ස පරිකම්මං, මතුරට් උවසර. ‘කමහං බ්රෑාමී බ්රාැහ්මණං වදාමි’ යන සබද්.

301 වඬ්හිසත්ථතරස්ස වත්ථු

.

තුමේහ පන සාමීති, හිමි තෙප් කුම්? කරවයි; අතික්ක මිත්වාණ පඤ්හස්ස පුඨකාලෙ, වරජවය් පැන පුළුවුත් කලැ; අච්වසරා9 ඉක්මැ ගියෙහි-වැරජහි යි සේයි; තණ්හාගාහ සඬ්ඛාතං, තණ්හාගාහයයි කියනලදු. කිඤ්චනං, පි(ළි)බුද්; කස්සචි ගහණස්ස, තණ්ගාදිඨි විසින් කවරි ගැන්මක්

302 ධම්මදින්තත්ථාරියා වත්ථූ

1. තටපුත්තකං. ධ: අ:

ඛීණාසව අසභානං, ඛීණාසව උසබුන්; අව්ජම්හි තනේතන, බියෙන් නොතැදිගත් බැවින්; තින්තං මාරානං, යනු දෙව්පුත් මරහු හය් මච්වුමාරයා හැරැ කියත්; විජිතාවි, ජිනුවා; නහාත කිලෙසතාය, නැහූ කෙලෙස් ඇත්වන බැවින්.

303 අඬ්ගුලිමාලත්ථකර වත්ථු;.

ඵාණිතස්ස ච පුටං, සකුරු මුලක් (ජ); කත්ථ් දජ්ජා දෙය්යග ධම්මං, දීධම් කොහි දිය යතුයැ; කථංහි යජමානස්ස, කි? සෙයින් යාග කරනුවහට; කථං ඉජඣනති1 දක්ඛිණා, කි? සෙයින් දීධම්හු නිපජති; නිඨානං පතේතා, නිඨායට පත්තේයි; වුසිත වොසානං, වුසූ බ්ර?ම්සරවස්හි අවසනයට්රහත් ඵලයී සේයි; ආසවක්ඛය පඤඤාය, මඟඤණින්; මොනභාවං, ඤණමුවා බවට්; අරහත්තමග්ගඤාණං බ්රාහ්මචරිය වාසා, රහත් ඵල නම් ඇති බ්රමම්සරවය්; වුත්ථනභාවෙන, වුසූ බැවින්; පටිෂවදෙසි, දැන්වී

304 දෙවඬහික බ්රා‍හ්මණස්ස වත්ථු

සවිසිවන බ්රාදහ්මණගැ අටුවාසන්යස නිමි.

1 ඉජඣති. ධ: අ: 1. මොනභාවං. ධ: අ:

‘එත්තාවති - ධම්මපදස්ස අත්ථසවණ්ණනා නිඨිතා’ යන සැබැවින්; එකූන තීණිසතානි වත්ථූඬනි පකාසෙත්වාඅ, එක් වතකු උනු තුන් සියක් වත් පුවසය්; රචිතා, රචනාලදීදීය - යූයේයි

යෙන ධම්මරාජෙන, යම් ධම්රජකිහු විසින් මෙහි ධම්ම ශබද ලොවුතුරුධමයැ. ඒ තුමහමෙ උපයය් වළඳන බැවින් හය් විනෙයි ලොවට වජාරන බැවින් තථාගත ධම්මරාජ නම්. ‘මහෙසිනා’ ‘චතුසච්චවභාවිනා’ යනු එයට විශෙෂණයි. මහෙසිනා, තුමා නිපයනුවට ශීලාදි ස්කන්ධෙ ඉලියුවා විසින්; චතුස්සච්ච විහාවිනා, නිවන් සඳ (හය්) සියසස් විනෙයි ලොවට පිය සුවා1 විසින්. ‘මහෙසිනා’ යනුවෙන් පූහා පිළිවූවායෙන් වෙසෙස් යූහු. ‘අනුත්තරං ධම්මපදං පත්තං’ යනු සබඳ් - තුමහට ඉතිරි ධමක් නැත් බැවින් අනුතුරුවූ ධම් පියායෙන් සමකොටසක් එව් පැමිණෙන ලදද; තෙන, ඒ ධම්රජහු විසින් ධම්මපදෙ යා ගාථා භාසිතා යන සබඳ්ධම්පියෙහි සඟහනලද් යම් ගා කෙනෙක් කියන ලදහුද්; ‘තාසං අඨකථං’ යනුහය් යොජනු.දැන් ඒ ගි සඬ්ඛ්යාර විසින් දක්වති. ‘තෙවීසා චතුසතා’යි - සාරසිය තෙවිසි ගයෙකැයිසේයි. දැන් ඒ ගා සමුටුවූ වත් දක්වති සතත්තයම්හි වත්ථූානං එකෙනූන සමුඨිතා’යි. ‘එකෙනූනානං’ යන තැනැ ගා බන්දනතකය් විහත්ති ලොජ් කෙළේයි. එකෙනූන වත්ථුිනං සතත්තයම්හී’යි යොජනු-එක් වතක් උනු තුන්සියක් වත්හි සිමිට්වූහයි සේයි

දැන් තමන් අටුවා කළ පියෙස් දක්වන්නට ‘විහිරෙ’ යන ඇය් කීහු. අධිරාජෙන, අධිරජහු විසින්; සිරිකුඩ්ඩස්සරඤෙඤා පාසාදෙ, ස්ර්කුඩ්ඩ නම් විසින් කරනලද පහයෙහි................

දැන් තමන් කළ ප්ර.කාරහය් ප්ර්යොජන දක්වන්නට ‘අථ්ථම බ්යදඤ්ජන සම්පත්තං’ යනඇයි කීහු. ‘අත්ථපබ්යරඤ්ජන සම්පත්තං’ ‘සුනිම්මලං’ වාසත්තති පමාණය භාණවාරෙහි’ යනුයෙන් කළ ප්ර්කාර දැක්වූහු. ‘අත්ථාඤයච හිතායච’ සඬම්මඨිති කම්ය්තා’ යනුයෙන් අටුවා කිරුමෙහි ප්ර.යෙජුන් දැක්වහු. අත්ථ‍ඛ්යාඤ්ජන සම්පනතං, අතුරුහය් ව්යවඤ්ජනයෙන් පිරිපුන් 2 වූවා අත්ථ‍ නම් - පදත්ථයභාවත්ථය; ව්යීඤ්ජන - නම් උභයත්ථකප්පකාසන අකුරු.

1. පියෙසුවා. 2. පිරිහුන්

නොහොත් අත්ථිප ෂට්කහස් ව්යනඤ්ජන ෂට්ක. අත්ථායය, ලෝ වැඩවස්; හිතාය, වැඩට කරුණුවස්. අත්ථට නම් - දෙවමනුස්ස නිබ්බාණසම්පත්ති. හිත නම් - එයට කරුණුව කුසල් පරිපුර්ණ හය් අකුසල් පරිවජ්ජන. යඞම්මට්ඨිතිකම්ය්තා යනු - ‘පටිසංඛා යොනිසො’ යන තැන සෙයින් ‘ය’ කාර ලොප්කොටැ කියු. පටිපත්ති සඞම්මහය් පටිවෙද සඞම්මයට මුල් කරුණුවු ආගම සඞම්ම සිටනු වස්ය යූසේයි. සුනිම්මලම්පි, අත්ථෙහස් ව්යකඤ්ජන ඇති බැවින් සොට් නිමලවූවා; වායත්තනි පමාණාය භාණ වාරෙහි පාළියා, බණවර විසින් දෙසැත්තෑ පමණ පෙළින්.

දැන් තුමන් අටුවා කළ පින් පිරිණමනුවට් ‘යං පත්තං’ යන ඇයි කීහුත යං කුසලං පත්තං, පෙළහය් අත්ථිි විෂය වූ යම් කුසලෙක් ලද්ද; නෙත, ඒ කුසලින්; (සබ්බපාර්ණුනං) සබ්බිකුසලා සඞ්කප්පා ඉජ්ඣන්තු, හැම සතුන් හැම සගමොක් ඵල මෙ ලබනුවෝ - දෙනුවහයි සේයි...........

දෙබිසෙවැජා අභා යලමෙවන් කසුප්2 මහරජුහු දහම්පියා අටුවාවට කළ යන්යැයයි.

දළනා3 පැවැජියෙම් දහම්පියට අටුවා සන්යුය හවුරුදුයෙන් ලීමි.