گل شڪر/ن
۵۰۷ - نُهن سان ڇڄي، ته ڪاتي ڇو وجهجي؟
هن پهاڪي جو مطلب ساڳيو نمبر ۴۳۷ واري پهاڪي ۾ پڻ آيو آهي؛ يعني جو ڪم هري ۽ ٿوري ڳالهائڻ سان ڇٽي؛ تنهن لاءِ ڏاڍيان يا گهڻو نه ڳالهائجي. ان ڪاڻ فارسيءَ واري پڻ چيو آهي:
اگر برآيد به نرمي و هوش،
به تندي و خشم و درشتي مکوش. جيڪڏهن ڪونئرائي ۽ ڏاهپ سان ٿي اچي،
ته تکائيءَ ۽ ڏمر ڏاڍائيءَ سان نه رِٿِ.
۵۰۸ - نه ڪنهن کي عقل منجهايو آهي، نه ڪنهن کي سونهن سڪايو آهي.
يعني عقل به پاڻ وٽ سڀڪو گهڻو ڄاڻي؛ جهڙو فارسيءَ وارو چوي ٿو:
گر از بساط زمين عقل منهدم گردد،
بخود گمان نه برد هيچکس که نادانم. سڄيءَ ڌرتيءَ تان جيڪڏهن عقل ناس ٿي وڃي،
پاڻ ۾ ڪو به شڪ نه آڻي ته ڪو اڄاڻ آهيان.
۽ سونهن ۾ پڻ پاڻ کي گهٽ ڪو نه ڄاڻي، جهڙو ڇوڪر نقل ڪندا آهن جو ڏيڏريون پاڻ ۾ گڏ ٿي ويٺيون هيون، ۽ هڪ ٻئي کي چوڻ لڳيون جو جڏهن اسان کي ڌڻيءَ اُپايو، تڏهن حورن اپائڻ جو ڪهڙو کپ هو. ڏسو جڏهن ڏيڏرن کي پنهنجي سونهن تي ايترو هٺ، تڏهن ٻيو ڪير آهي، جو پاڻ کي سهڻو نه ڄاڻندو؟
۵۰۹ - نه ڏي، نه ڏکوءِ.
مطلب هي آهي، جو ڪنهن کي ڪي به ڏيڻ چڱو آهي، پر جي ڏيئي نه سگهجي، ته ڏکوئڻ ڪار نه آهي. تنهن تي فارسي پهاڪو پڻ آهي:
چيزي مده درويش را، چيزي مگو درويش را. فقير کي ڏي به ڪين، ته فقير کي چؤ به ڪين.
۵۱۰ - ناڻو نَرَ چُتو ڪري.
ناڻو يعني دولت اهڙي شيءِ آهي، جا اَڻ ناين کي نائي ڇڏي. جهڙو فارسيءَ وارو چوي ٿو:
هرکه زر ديد سر فرود آورد،
ور ترازوي آهني دوش ست. جنهن ناڻو ڏٺو تنهن مٿو نايو؛
توڙي لوهن مٿن واري ساهمي هئي.
۵۱۱ - ناڻو جهڙي تاوَ سان گهرجي، تهڙي تاوَ سان نڪري.
هن پهاڪي جو بنياد هن پر آهي، جو مير صاحبن جي راڄ ۾ حسن شاه تحصيلداريءَ جو ڪم ڪندو هو؛ ان ڏهاڙن ۾ هڪڙي هاريءَ ڏي رپيو رائر جو هو، تنهن کان مان ڀاءَ سان گهري ٿڪو، ته نه ڏنائين. نيٺ ڌرتيءَ ۾ ڏرا کڻائي تنهن ۾ سنديس ٻانهون پوري اُس ۾ وهاريائينس، تڏهن منجهانس مس سڌو؛ يعني پٽڪي ۾ رپيو ٻڌل هوس، سو ڇوڙي ڏنائين. تڏهن ٻين چيس، جو رپئي ساڻ هوندي هيتري مار ڇو ٿي کاڌءِ؟ چي ڙي يار! رپيو به ائين ته نه ڄاڻي، ته ڪنهن گانڊوءَ جي هڙ ۾ هوس. مطلب، جو سالڪ هڪڙي سيد کي چيو جو ٿوري ناڻي لاءِ ايترو مارڻ نه گهربو هو، تنهن کي هي پهاڪو پڙهي ٻڌايائين. حاصل ڳالهه جو ناڻو هڙان ڇوڙڻ ڏاڍو ڏکيو آهي.
۵۱۲ - نڪي پاراتن ۾ نڪي منجهه دعا، انگ اڳيئي لکيا پاڙڻ پوءِ پيا.
اکرن جي معنيٰ پڌري آهي، مگر مطلب هي آهي، جو جيڪي نصيب ۾ انگ لکيل هوندا سي پوندا، ڪڏهن ڪين ٽرندا، پوءِ توڙي ڪو ڏک ڀريو، ته به ڀوڳيندو، جي راضي رهندو ته به لوڙيندو. جهڙو فارسي بيت آهي:
قضا دگر نشود گر هزار نالہ و آه،
به شکر يا به شڪايت برايد از دهني. لکيو ڪين ڦري، جيڪڏهن هزار دانهون ڪوڪون،
شڪر سان يا گلا سان ڪنهن وات مان نڪرنديون.
۵۱۳ - نئن به تکي، ڳڙ به مٺو.
جهڙيءَ ريت، هڪڙيءَ نئن جي پراڙ ڪنهن کي ڳڙ ملڻ جو دلاسو هجي، پر جي نئن ۾ گهڙي ته وهڪري ۾ لڙهي وڃي، نا ته ڳڙ کائڻ جو ارمان رهيس، پر مطلب هي آهي، جو مايا جو ڌنڌو اهڙو آهي، جو جنهن وٽ نه آهي سو سندس هٻڇ جي وگهي ڏک ڏسي؛ ۽ جنهن وٽ آهي، سو سندس ڌنڌي ۾ موڙهو وتي پر ٻنهين طرح ڌڻي وسريو وڃي. تنهن تي فارسي مثل آهي:
اي فرزند آدم، اگر تونگر باشي، مشتغل شوي بمال،
اگر درويش شوي تنگدل نشيني بمال،
پس حلاوت ذڪر حق ڪجا يابي؟
و به عبادتش ڪي شتابي. اي ماڻهوءَ جا پٽ جي وهيون هئين ته مال ۾ رجهين،
جي فقير ٿين، ته اُڻ تڻ ۾ موڙه سوڙه ٿين؛
پوءِ ڌڻيءَ جي يادگيريءَ جو سواد ڪٿان لهندين؟
۽ سندس بندگيءَ ڏي ڪڏهن ڊوڙندين.
۵۱۴ - ننڍي وات مان وڏو ويڻ نه ڪڍجي.
ويڻ يعني مهڻو، يا طعنو، يا ٻيو بڇڙو ڳالهؤُ؛ پهاڪي وارو ڄڀ مان ڳالهه جو سنجم ڪرڻ چڱو ڄاڻي تاڪيد ٿو ڪري. جهڙو فارسيءَ وارو چوي ٿو:
زبان شڪل زنان دارد، زنان را سَتُر در کار ست، شکستن سَتُر مستوراة به پيش عاقلان عار ست. ڄڀ کي صورت زال جي آهي، زالن کي ستر گهرجي؛ ستر وارن جو ستر ڀڃڻ سياڻن کي ويڪ آهي.
هن ٻُجهارت جو بيان
زبان يعني ڄڀ، زنان يعني زالون، ٻنهي حرفن جي صورت هڪ جهڙي؛ رڳي هڪڙي نقطي جو ڦير آهي.
۵۱۵ - نه ڪنهن جي کٿي کي هٿ لاءِ، نه پنهنجو پَٽُ پُڻاءِ.
پَٽ جي پُڻائي يعني پٽ جي ڪپڙي کي بڇڙو چوائڻ. هي پهاڪي وارو چوي ٿو ته ڪنهن کي بڇڙو نه ڳالهاءِ ته توکي بڇڙو ڪو نه ڳالهائي، ۽ نه ڪنهن جو مان لاھ ته تنهنجو مان به ڪو نه لاهي: يعني تنهنجو مان تو وهيڻو آهي. تنهن تي فارسي بيت آيو آهي:
چه نيکو زده ست اين مثل برهمن،
بود حرمت هرڪس از خويشتن. ڪهڙو چڱو مثل ٻانڀڻ چيو آهي،
سڀڪنهن جو مان پاڻ وهيڻو آهي.
۵۱۶ - ناڻو سو جو ڳنڍ، ٻاڻي سا جا ڪنٺ.
ٻاڻي يعني جيڪي پڙهجي، پهاڪي جو مطلب هي آهي، ته ناڻو اُهو ڪم ايندو، جو هڙ ۾ يعني پاڻ وٽ هوندو، تهڙيءَ ريت علم اُهو ڪم ايندو، جو ڪنٺ يعني ياد هوندو. تنهن تي فارسي بيت آيو آهي:
علم همان نيست که در جلد ميش،
علم همان ست که در جلد خويش. اهو علم ڪار نه آهي جو چم جي جلد يعني ڪتاب ۾، اهو علم ڪار آهي جو پنهنجي چم يعني دل ۾.
۵۱۷ - نه ڪَتي، نه ڪوريءَ جي ڪاڻ ڪڍي.
جيڪي زالون ڪَتي سُٽ مان ڪپڙو اُڻائن، تن کي جائي ڪوريءَ جي ڪاڻ ڪڍڻي پوي؛ پر جيڪي موران نه ڪتن، تن کي ڪهڙي ڪاڻ؟ تنهن وانگي جو ماڻهو ماڳان بڇڙي ڪم کان پري هوندو، تنهن کي جواب پڇندڙ جو ڪهڙو ڊپ؟ جهڙو فارسي مثل آهي:
آنرا که پاڪ ست از محاسبه چه پاک؟ جنهن جو ليکو چوکو آهي تنهن کي ليکي وٺندڙ جو ڇا ڊپ؟
۵۱۸ - نانگ ريجهائڻ سولو، پر کرو ڪو ڳوهه ريجهائي.
سلڇڻي ماڻهوءَ کي ڪو ڳڻ سيکاربو، ته هروڀرو سکي پوندو؛ ۽ ڪلڇڻي ماڻهوءَ کي جو ڳوهه جهڙو آهي جيڪي سيکاربو، سو ڪين سکندو. جهڙو فارسي بيت آهي:
باران که در لطافت طبعش خلاف نيست،
در باغ لالہ رويد در شور خار و خس. مينهن جي موچارائيءَ ۾ ڪو ڦير نه آهي،
باغ ۾ گل ڄاپن، ڪلر ۾ ڪنڊا ڪک.
۵۱۹ - نيچ نوڪري، اُتم کيتي، وڌنت واپار.
هي پهاڪي وارو ٻنيءَ ۽ واپار جي ڪرت کي ساراهي، نوڪريءَ جي ڪرت جي گلا ٿو ڪري. سا ڳالهه سچ آهي؛ ڇا کان جو نوڪريءَ وارو ماڻهو سدا پرائي وس ۾ رهي ٿو. تنهنڪري فارسيءَ وارو پڻ نوڪريءَ کي اَڻ وڻندڙ ڄاڻي گلا ڪري ٿو:
نان جَوي خوردن، و بر زمين نشستن،
بہ که کمر زرين بستن، و در خذمت سلطان استادن. جَوَن جي ماني کائڻ، ڌرتيءَ تي وهڻ؛
سوني ترار ٻڌي راجا اڳيان بيهڻ کان چڱو.
۵۲۰ - ننڍي مري نه مايڙي، ٻُڍي مري نه جوءِ، ڪنتُ چوڙيلي نا مري، مت جهڻڪ وهيڻي هوءِ.
ڪنت يعني مڙس، چوڙيلي يعني جواڻ جوءِ، هن پهاڪي مان ٻيو ڌار مطلب ڪو نه ٿو نڪري؛ مگر ايترو آهي جو جنهن ٻار جي ماءُ ننڍپڻ ۾ مرندي سو ڇورو ٿي ڏک ڏسندو، ۽ جنهن مڙس جي ٻڍاپڻ ۾ جوءِ مرندي، سو پڻ اهنجا ڏينهن لنگهائيندو؛ جنهن عورت جو جوانيءَ ۾ مڙس مرندو، سا رناپڻ جو ڏهاڳ ڏسندي.
۵۲۱ - نڪي دٻگرن مال ميڙيو، نڪي سُرهيا بک موا.
دٻگرن جو ڪم بڇڙيءَ ڌپ وارو آهي، ۽ سُرهين جي ڪرت سٺي سڳنڌ واري آهي؛ تن لاءِ پهاڪي وارو چوي ٿو ته هُنن ڪني ڪرت مٿي تي کنئين، ته ايترو ناڻو گڏ ڪو نه ڪيائون، جو وٽن سدائين رهي، ۽ هنن سٺي ڪرت ڪئي ته به اهڙا سڃا ڪين ٿيا جو بک مرن. تنهن وانگي جو ماڻهو چوريءَ يا ڪپت يا ٺڳيءَ مان گهڻو ناڻو ڪمائيندو، تنهن وٽ به سدا ڪين رهندو، ۽ جو ڀل-مانسائيءَ جي ڪرت مان ٿورو گڏ ڪندو سو بک ڪين مرندو.
۵۲۲ - نون ميهارن مينهون ڌاريون، لاهي دونهيون ٻاريون.
ميهار ماڻهو گهڻو تڻو مينهن جي وٿاڻ ۾ ڇيڻا گڏ ڪري دونهي ٻارين؛ پر کٿو ڪو نه دونهيءَ ۾ ٻارين. تڏهن هي پهاڪو اڻ پرکيل ماڻهوءَ سان لاڳو ٿو ٿئي، جو نيازموده ڪري ماڻهو جائي اُبتو ڪم ڪندو، جو ڦِٽڪيءَ کي مصري، ۽ لوڻ کي کنڊ ڄاڻندو.
۵۳۳ - نئين سناسڻ چيلهه ۾ جٽائون.
هندو مذهب جا سناسي فقير مٿي جي وارن ۾ بَڙَ جو کير ۽ رک وجهي نوڙن وانگي وٽي مٿي تي ويڙهن، تن کي جٽائون چئجي؛ پر اُهي چيلهه تي ڪو نه ويڙهي، ۽ جي ڪا عورت گروءَ جي اُپديش ڌاران اهڙي هلت رکي، ته هي پهاڪو مٿس لاڳو ٿئي، پر مطلب هي آهي، جو سڀڪو ڪم دنيا توڙي دين جو مرشد جي واٽ ڏني ڌاران ڪرڻ اجايو آهي. تنهن تي گورو نانڪ صاحب جو وچن آهي:
چي سو چنڊان اُگوي، سورج چڙهن هزار،
ايتي چانڊن هونديا، گور بن گهور انڌار. سَوَ چنڊن ۽ هزار سجن کڻي اُڀري،
ايتري سوجهري هوندي به گروءَ بنا اونده.
۵۲۴ - نانءِ چڙهيو واپاري کٽي کائي، نانءِ چڙهيو چور ڦاهي اچي.
جو واپاري واپار ۾ سپت رکندو هوندو، تنهن جو واپار گهڻو هلندو، ۽ جو ماڻهو چوريءَ ڪرڻ ۾ پڌرو هوندو، سو جاتي ڪاٿي جهلبو. تنهن وانگي جو ماڻهو چڱ مڙسيءَ جي واٽ هلندو، سو جتي ڪٿي مانُ لهندو؛ ۽ جو لچائيءَ ۾ پڌرو هوندو، سو سڀ هنڌ بي مانو رهندو.
۵۲۵ - نچڻ هلي ته گهونگهٽ ڪهڙو؟
گهڻيون تڻيون زالون منهن ڍڪي گهمنديون آهن، پر جا زال نچڻ هلي، تنهن کي گهونگهٽ يعني منهن ڍڪڻ جو ڪهڙو کپ؟ تنهن وانگي جو درويش دنيا جا ڌنڌا ڇڏي ڌڻيءَ جو ڳولو ٿيو، تنهن کي دنيا جي گلا جي ڪهڙي ڳڻتي؟
۵۲۶ - ناڻو ڏجي آڪرو، ته گيهه ڇو وٺجي ٻاڪرو.
آڪرو يعني مهانگو؛ گيهه ٻاڪرو، ٻڪرين چي کير جو گيهه يعني سادو. جي ملهه مهانگو ڏبو، ته گيهه سادو ڇو وٺبو؟ جهڙو پيسا گهڻا ڏبا، ته شيءِ سادي ڇو وٺبي؟ تنهن وانگي خذمت ايمان سان ڪبي، ته ڦل چڱو ڇو نه ملندو.