گل شڪر/ت
۹۹ - توڙي وڃي روم، ته به هي نصيبان اڳرو، ڍوڍي مٿان ٿوم، لکيي لوح قلم ۾.
ڍوڍو، جوار/ ٻاجهريءَ جي ماني، ٿوم هڪڙو ڀاڄيءَ جو قسم آهي. هي ٻئي شيون سادو کاڄ غريبن جو آهي. پر جيڪڏهن ڪو ماڻهو اُچي کاڄ ملڻ لاءِ ڪنهن پرانهين ملڪ ۾ به ويندو، ته به نصيب ۾ سادو لکيو ويو هوندس، ته اُچو ڪٿان ملندس؟ جهڙو فارسيءَ واري چيو آهي:
رو مغرب، رو مشرق، رو، رو، رو،
هرچه نصيب است ازان ڪم نشود جو. الهندي وڃ! اُڀرندي وڃ! جاڏي وڃين وڃ!
جيڪي نصيب آهي تنهن مان جو به نه گهٽبو.
۱۰۰ - تڪڙي ڪتي انڌا گُلِر ڄڻي.
گُلِر يعني ڪتي جا پونگڙا. ڪتي توڙي ڪا ٻي ويامندڙ، پوري وقت کان اڳي ويامندي، ته جائي ٻچو ڪچو ڄڻيندي، تنهن وانگي جيڪو ماڻهو ڪم ۾ اجائي تڪڙ ڪندو، تنهن جو ڪم رُلندو. تنهن لاءِ فارسيءَ واري چيو آهي:
که تعجيل کار شياطين بود. جو تڪڙ شيطان جو ڪم هئي.
۱۰۱ - تڪڙو ماڻهو ٻه ڀيرا هنگي.
ڪنهن ماڻهوءَ کي ڪو تڪڙو ڪم ڪرڻو هئي، ۽ ان مهل ۾ جهاڙو اچيس؛ پر تڪڙو ٿي خطري مٽائڻ کان اڳي جهاڙي تان اُٿي اچي، ۽ ڪم ڪندي وري جهاڙي جو خطرو ٿئيس، ته وري ٻيو ڀيرو پوئيءَ ۾ وڃڻو پويس. هاڻي ڏسو ته ان تڪڙ مان اُٽلو سيڙاپو ٿيو يا نه؟ مطلب، جو هي پهاڪو پڻ نمبر ۱۰۰ واري پهاڪي وانگي اجائي تڪڙ کان جهلي ٿو.
۱۰۲ - تڪيا سڀ تڪيام، تو ري تڪيو نانہ ڪو.
تڪيو يعني آسرو، تڪيام معنيٰ ڳوليم؛ پهاڪي واري جو مطلب هي آهي، جو سڀ آسرا ڳوليم، ته ڌڻيءَ بنا ٻيو آسرو ڪو نه آهي. سو ان ڳالهه ۾ ڦير ڪو نه آهي. ان تي فارسيءَ واري جي به شاهدي آهي:
ندارم بجز تو پناهي دگر؛
نه غير از درت روُءِ راهي دگر. تو ڌاران پناهه نه رکان ڪا ٻي،
تنهنجي در ڌاران ڪنھن واٽ جو منهن نه ڏسان.
۱۰۳ - تنهن جي مرڻ جو ارمان کائجي، جنهن جي جيئڻ مان فائدو هئي.
هيءَ ڳالهه پڌري آهي، جو ماڻهو مئي کي ڪو نه رُئي، سڀڪو پنهنجي سک کي رئي؛ يعني جنهن مان سک ڪو نه هوندو، تنهن جي مرڻ جو ڏک ڪنهن کي ٿيندو؟ جهڙو فارسيءَ واري چيو آهي:
هرکه در زندگي نانش نخورند،
چون بميرد نامش نه برند. جنهن جي جيئندي هٿانس ماني نه کائيندا،
جڏهن مرندو، نالو به نه وٺندس.
۱۰۴ - تاڙي هڪ هٿي نه وڄي، ٻه هٿي وڄي.
تاڙي هٿ هٿ تي هڻجي، تنهن مان ٺڪاءُ نڪري، تنهن ٺڪاءَ جو نالو. پهاڪي جو مطلب هي آهي، ته دوستي توڙي وير جاسين هڪڙي دل ۾ هجي، تاسين پڌري نه ٿئي. جڏهن ٻن ڌرين جي دل ۾ پوي، تڏهن اثر ڪري. هنديءَ واري پڻ اهڙو پهاڪو چيو آهي:
دو اُو چاهي ملن ڪون تون ملاپ نرڌار،
ڪٻهون نانھ باجئي ايک هاٿ سون تار. ٻئي ملڻ ڀائين تڏهن گڏجاڻي ٿئي؛
ڪڏهن هڪ هٿ سان تاڙي نه وڄي.
۱۰۵ - تماڪُو تاڻي جنين وڌو جان ۾، انهن کي آڻي حُورون ڏيندا هنجن ۾.
هي پهاڪو تماڪ جي ساراه جو آهي، جو تماڪ جا پياڪ گهٻو ڪري چوندا آهن. پر جي ري کل پڇو ٿا، ته هي پهاڪو سچ پچ هئن چوڻ کپي جو “طمع کي تاڻي، جنين ڪڍيو جان مان، انهن کي آڻي، حورون ڏيندا هنجن ۾.”
يعني جو لالچ ڇڏيندو، سو سکي رهندو.
۱۰۶ - تيل ساهنگو هو، ته جيڪر گدڙن پڇ مکيا.
سڀ ڪم جي حاصل ڪرڻ لاءِ ٻن مان هڪڙي شيءِ گهرجي، سي ڪهڙيون ٻه؟ زر يا زور. پوءِ عقل ته به زور، علم ته به زور، ۽ جو ماڻهو اِن ڌاران ڪنهن ڪم جو سوس رکندو، سو گدڙ آهي، ۽ ڪم اڳيانس تيل آهي. تنهن تي فارسي مثل به آيو آهي:
ميخواستم که سکه زنم تا به روم و شام؛
عقلم جواب داد که بي زر نميشود. ڀانيم ته روم ۽ شام تائين پنهنجو سڪو هلايان؛
عقل جواب ڏنم ته ناڻي ڌاران نٿو ٿئي.
۱۰۷ - تَوَڻِ جو تڪرار سان، سڏ جنهن کي هوءِ. منجي اُتي جوءِ، وڃي تنهن کي وسري.
توڻ يعني رات ڏينهن جو کاڌو؛ هن پهاڪي جهڙو ذڪر نمبر ۲۹۰ واري پهاڪي ۾ پڻ آيو آهي. پر اُن ۾ بازار ۽ سرڪار جي قرض جي ڊپ بابت ڳالهه آهي. اُن ۽ هن ڳڻتيءَ جي وچ ۾ وڏو ڦير آهي. بازار جي قرض واري کي معافيءَ جي اُميد، نا ته ٿوري قيد جو ڀوَ، پر اُتي به کاڌي جي بک ڪا نه رهنديس، ۽ تَوَڻ جو اُلڪو سڀ کان ڏاڍو آهي. ڌڻي اُن سڀني ڳڻتين کان شال بچاءُ ڪري. اهڙي حال واري لاءِ فارسيءَ واري پڻ ارمان کائي چيو آهي:
شب پراگنده خسپد آنکه پديد،
نبود وجھ با مدادانش. رات جو پريشان سمهي اهو، جنهن کي پڌري،
نه هئي تَوَڻ صبحاڻي جي.
۱۰۸ - تڪڙ ۽ طمع ڇا ڏجي؟
يعني ڪنهن ڪم جي طمع رکي، تنهن ۾ تڪڙ ڪبي، ته ڇا پرائبو؟ ڇا کان، جو طمع پاڻ هڪڙي بڇڙي بلا آهي. جنهن جي فارسيءَ وارو گلا ٿو ڪري:
بدوزد طمع ديده هوشمند،
در آرد طمع مرغ و ماهي به بند. لالچ سياڻي جي اک سبي،
مڇيءَ ۽ پکيءَ کي لالچ ڦاهيءَ ۾ وجهي.
تنهن ۾ وري تڪڙ ٻي بلا آهي. جنهن جي عربيءَ وارو گلا ٿو ڪري.
التعجيل فعل الشيطان. تڪڙ شيطان جو ڪم آهي.
هاڻي ڪرڻ قياس گُهرجي، ته جاتي هڪڙي بلا خراب ڪرڻ لاءِ گنج آهي، تاتي ٻه بلائون گڏ هونديون ته منجهان ڪٿان سک ٿيندو؟
۱۰۹ - تِرَ جي گُٿي سوَ (۱۰۰) چوٽون کائي.
تِر هڪڙو ان جو قسم جنهن جو تمام ننڍڙو داڻو آهي؛ پر سنڌ جي اصطلاح ۾ ٿوري کي چئجي. چوٽ يعني ڌڪو. معنيٰ پهاڪي جي هيءَ آهي، جو ٿوري تان به ڪنهن ڳالهه ۾ جو ماڻهو گٿو، سو سَوَ (۱۰۰) ڌڪا کائيندو؛ يعني ڏکي ٿيندو. تنهن ڪري کپي ته جيڪي ڳالهائجي، يا ڪم ڪجي سو سمجهي ويچاري ڪجي ۽ تڪڙي بي ويچاري ڳالهائڻ يا ڪم ڪرڻ کان ويچار واري ماٺ ڀلي آهي. تنهن لاءِ فارسيءَ واري پڻ چيو آهي:
تامّل کنان در خطا و صواب،
بہ از زاز گويان حاضر جواب. ويچار ڪندڙ سڌائيءَ ۽ ڏنگائي ۾،
اجائي ڳالهائيندڙ حاضر جواب ڏيڻ واري کان چڱو.