گلقند/ڀاڱو پھريون/301 کان 600

by ڀيرو مل مهرچند آڏواڻي

(301) اور اُپديس، آپ نه ڪري.
C.f.(1) practice what you preach.
(2) physician, heal thyself.
(302) پائجي ته وڏي ڍيران پائجي.
اکري معني موجب ته ڌوڙ نه پائجي، پر جي پائجي ته ڪنهن وڏي ڍير (ڍڳَ) مان. مراد ته ڪنهن جو ٿورو نه کڻجي، پر جي کڻجي ته ڪنهن مڙس ماڻهوءَ جو کڻجي (جو نه اُن جو عيوضو گهري ۽ نه وقت تي مهڻو يا ڏوراپو ڏئي).
(303) ڇڪ منجهي، ته سج ڏي نهارجي.
(تڪليف پوي ته ڪنهن مڙس ماڻهوءَ جي مدد وٺجي).
(304) پت، نُهن تي پاڻي آهي.
پاڻيءَ جو ڦڙو آڱر جي نهن تي رکيل هوندو، ته ڏاڍي سنڀال ڪرڻي پوندي، نه ته ٿورو ئي لوڏو ايندس، ته هارجي پوندو، ۽ وري هٿ نه ايندو. ڪارِ-پت به ائين آهي. هڪواريءَ پت ويئي، ته وري مشڪل هٿ ايندي. تنهنڪري ڪارِ-پت رهائڻ يا آبرو بچائڻ جو گهڻو خيال ڪجي.
C.f. Ingenuous shame once lost is never regained.
(305) پٽ ٿي گذار، ته سگهوئي پيءُ ٿين.
جيئن پٽن کي ادب ۽ فضيلت سان هلڻ گهرجي، تيئن هل ته سگهو ئي ٻيا توکي ابو ڪري ليکيندا (مان ڏيندا).
ڀيٽيو:
(306) ادب آهي ڇٽ، صاحب سنديءَ ٻاجهه جو.
(307) پٽ پراڻو ته به ڪو جنڊ جو نائو.
ريشم پراڻو ٿي ويندو ته به نائو ( جنڊ اُگهڻ جي اڳڙي) ڪري ڪم آڻبو ڇا؟ مراد ته ڪو وڏ گهراڻو جي ڪنهن سقيم حالت کي وڃي رسندو، ته به هن جي بڻ بنياد جو ويچار ڪري، مٿس ڪو نيچ ڪم (کٽولا ڇڪائڻ، وغيره) نه رکبو.
(308) هيرو ڌوڙ ۾ ڪرندو ته به ملهه ڪين گهٽبس.
C.f. A diamond is valuable, though it lie on a dung hill.


(309) پٽ پيٽون، ناٺي اکيون.
پٽ پيٽ مان ٿو ڄڻجي ۽ ناٺي اکين مان يعني اکين جي پريت مان پيدا ٿيل يا اکين جو آسابند آهي. مطلب ته پٽ ۽ ناٺي، ٻئي هڪجهڙا.
(310) پٽ ڪپٽ، پينگهي ۾ پڌرو.
سپاٽ توڙي ڪپاٽ جي سُڌ تڏهن ئي پوندي، جڏهن اڃا پينگهي ۾ پيو نپبو هوندو. مطلب ته سلڇڻو توڙي ڪلڇڻو ته سندس آريکڻ يعني چهن يا روش features پڌرا” “تون جيڪو ڪل اُجاريندين، سو ڏيهه ڏسندو. اهي پٽ ئي ٻيا. پٽ ڪپٽ، پينگهي ۾ پڌرو”.
ڀيٽيو:
(311) ٻار، ٻاروتن ۾ پڌرو.
(ٻاروتا = ٻار جا ڪپڙا)
C.f. The child is father of the man (words worth (
Childhood shows the man. (Milton(
(312) پڇڻا، نه منجهڻا.
جيڪي پڇندا، سي نه منجهندا. مراد ته ڪجهه نه اچي ته بلاشڪ پڇجي؛ سکبو ائين.
C.f. He that nothing question, nothing learneth.
(313) پرائي آس، ڪني جي لاس.
ڪني ۾ رڌل تيوڻ جي رس جلد چڙهي ويندي آهي ۽ انهيءَ سان ڍءَ تي ماني کائي نه سگهبي. پراون تي آسرو رکبو يعني ٻين تي ڀاڙبو ته ڍءُ نه ٿيندو.
ڀيٽيو:
(314) پرائي آس، اُپواس
(اُپواس = بک)
(315) ڦٺ تنهن جي جيئڻ کي جو رکي پرائي آس.
(316) آهر جي آسري جهنگ نه چنائون، ساوا گاهه پٽن تي بيٺي ڏٺائون.
[وهٽن، آهر مان کائڻ جي آسري تي، ساوا گاهه جهنگ ۾ نه چنا (چريا)، جنهنڪري بک مئا]
C.f. He who depends on another dines ill and sups worse.
(317) پرائي بودون، ڪاٺ ڪپهه کان ڪوُنئرو.
پراون بودن (اُٺن) تي ڪاٺ (سخت ۽ ڳرو مال) لڏبو، ته به پنهنجي دل ڪري ڄاڻبو ته اهو ڪپهه کان به ڪوُنئرو يا نرم آهي. ڪو بيقياسي ڪري ڌارئي ماڻهوءَ تي جهجهي تڪليف وارو ڪم رکندو، ته ٽوڪڻ لاءِ ائين چئبو.
C.f. A hired horse tired never.
(318) پرائي پلاهه کان، پنهنجي پڇ به چڱي.
پرائي پلاه کان پنهنجي گهر ۾ چانورن جي پڇي پيئجي، ته اُها چڱي. مطلب ته “ پنهنجي سهنجي”.
C.f. Dry bread at home is better than roast meat abroad.
(319) پرائي دهلين، احمق نچي.
پرائي گهر دهل وڄن (شادمانا ٿين) ۽ اُتي ڌاريو وڃي نچندو، ته اهو بيوقوف چئبو. مراد ته پرائي مجلس يا مهمانيءَ تي اڻ ڪوٺيو نه وڃجي. “منهنجي هنن سان مٽي ڪا مائٽي جو آءٌ واڌائيءَ تي وڃان. پرائي دهلين، احمق نچي”.
C.f. Go neither to a wedding nor christening without invitation.
(320) پرائي ماڙي ڏسي، پنهنجو ڀونگو نه ڊاهجي.
مطلب ته وڏن ماڻهن سان ريس ڪري پنهنجو خانو خراب نه ڪجي، پر هوند سارو هلجي. ڏسو؛ “گهر ٻاري ڏياري نه ڪجي”.
ڀيٽيو:
(321) باز جي ريس ڪري اُڏاڻي چڙي، چڻو هوس چهنب ۾ سو به پيس ڪري.
(چڙي: جهرڪي)
C.f. Set not your house on fire to be revenged of the moon.
(322) پرڻ چوي ڏونگهي کي؛ هل ڙي ٽه ٽونگا!
پرڻ، جنهن سان ان ڇاڻجي، تنهن کي سوين ٽنگ ٿين ٿا. ڏونگهو، جنهن سان پاڻي ڀرجي، تنهن کي ٽي ٽنگ ٿين ٿا. جنهن ۾ سوين خاميون هجن، پر ٻئي جي ٿوري خامي ڏسي، هن کي مهڻو ڏئي ته اهڙي کي ٽوڪڻ لاءِ ائين چئبو.
ڀيٽيو :
(323) مينهن پنهنجي ڪارنهن نه ڏسي، ڳئون کي چوي؛ ھل پڇ ڪاري.
C.f. The pot calls the kettle black.
(324) پڙهي پاڻ نه ڄاڻي، ماري کتابي.
اُستاد پاڻ پڙهي ڪين ڄاڻي ۽ کتابي (ڪتابي) يعني شاگرد ماري ٿو. جو اڻڄاڻ پنهنجي اڻڄاڻائيءَ لاءِ پاڻ کي ڏوهه ڏيڻ بدران ٻئي کي ڏوهه ڏئي، تنهن لاءِ ائين چئبو.
(325) اُٿي پاڻ نه سگهي، لک لعنت گوڏن کي.
C.f. A bad workman quarrels with his tools.
(326) پڪيءَ ٻير ۾، سڀ ڪو ڀتر هڻندو.
پڪل ٻير جي وڻ ۾ هرڪو ڀتر هڻندو ته من ٻير ڇڻن ۽ آءٌ کڻان. مطلب ته فائدي واري هنڌان فائدي وٺڻ جي هرڪو ڪوشش ڪندو. مثلاً ڪا نوڪري يا چڱي مائٽي هوندي ته هرڪو پنهنجي لاءِ ڪوشش ڪندو.
C.f. When the tree is fallen every one goeth to it with his hatchet.
(327) پڳ کان، بتانو وڏو.
بتانو؛ ڪپڙي ٽڪر، جو پڳڙيءَ جي اندران پوي. ڏسو؛ “بتانو ڪڍي وٺڻ” (اصطلاح). ضروري ڳالهه کان ڪا غير ضروري ڳالهه وڌيڪ ڏسي ائين چئبو. مثلاً ڪتاب ۾ مضمون ٽيهه صفحا ته ديباچو يا منڍ وغيره سؤ صفحا.
C.f. Make not thy tail brander than thy wings.
(328) پلاءَ جهڙي پدمڻي جي هڪي حاضر هوءِ، ڊوُسي وجهجي پيٽ ۾ مر پيٽ ڦاٽي پوءِ.
جيڪي هٻڇي پيٽ ڀريل هوندي به ڪا عمدي شيءِ ڏسن ته کائين، تن لاءِ ائين چئبو.
C.f. Better belly burst than good drink or meat lost.
(329) پنج ئي آڱريون برابر نه آهن.
مطلب ته سڀ ماڻهو هڪ جهڙا نه آهن.
(330) پنڌ کان، ڪتي جي وات ۾ چڱو.
پنڌ ڪجي، تنهن کان جهڙو تهڙو وهٽ ملي ته اهو چڱو.
C.f. A tired traveler must be glad of an ass, if he have a not horse.
(331) پنهنجي پٺ، ڪنهن ڪا نه ورائي ڏٺي آهي.
مطلب ته ڪنهن کي به خبر نه آهي ته هن کان پوءِ ڇا ٿيڻو آهي. “ ڪو ڪنهن تان نه کلي. پنهنجي پٺ، ڪنهن ڪا نه ورائي ڏٺي آهي”.
C.f. No one knows what will happen to him before sunset.
(332) پنهنجي ڌنئري کي ڪير کٽو چوندو.
مراد ته پنهنجي اولاد يا شيءِ جي ڪو به گلا نه ڪندو.
C.f. Every cook praises his own broth.
(333) پنهنجي، سنهنجي.
زر، زمين يا ڪا به شيءِ جي پنهنجي آهي ته اُن ۾ وڏي سهوليت آهي. جيڪي ٻين تي مدار رکڻ نه چاهين سي ائين چون.
ڀيٽيو:
(334) پنهنجي ڪکين، ڪوئي نه لکي.
(پنهنجي گهر ۾ ڪنهن جي غرض يا ڪاڻ نٿي رهي)-
(335) پنهنجو کائجي، گوبند ڳائجي.
(336) جهڙو سمر آپڻو، تهڙو مٽ نه ڪوءِ.
C.f. In one’s own saddle one rides safest.
(337) پنهنجي ڪئي جو، نڪو ويڄ نڪو طبيب.
پنهنجي هٿان ڪا خطا ٿيندي ته اُن جو علاج ڪير ڪندو؟ “جاءِ وڪڻي ڇڏيائين ته ڏکي به ڏاڍو ٿيو آهي. پر هاڻ ڇا ٿيندو؟ پنهنجي ڪئي جو، نڪو ويڄ نڪو طبيب”.
ڀيٽيو:
(338) هٿان پيئي نانڪا، در در ڌڪا کاءِ.
C.f. He that cuts himself willfully deserves no balsam.
(339) پنهنجي گتيءَ، پؤُ گڏه کي پيري.
احتياج مهل نالائق کي به نياز ڪبو.
(340) وقت ڪري واڪا، ته گهوڙو گڏهه کي چوي ڪاڪا!
C.f. One must fall down before a fax in season.
(341) پنهنجي گهر جهڙي به ڪا ٻي بادشاهي؟
پنهنجي گهر ۾ ماڻهو شاهه آهي، جيئن وڻيس تئين هلي. ڪنهن جي به ڪاڻ نٿي رهيس.
ڀيٽيو:
(342) پنهنجو گهر ڪن سان ڪري ڀر، پرائو گهر ٿڪ اُڇلي ڏر.
(343) پنهنجو گھر، داتا جو در.
(344) جو سک اپني چوباري ۾، سو ناهين بلخ بخاري ۾.
(پنهنجي گهر جهڙو سک بلخ بخارا شهرن ۾ به ڪونهي).
C.f. East or west, home is best
(345) پنهنجي گهر ۾، ٻلي به شينهن.
پنهنجي گهر ۾ دل ڀريل ٿئي ٿي. ٻار کي به رستي تي ڪو ماريندو ته ڊڄندو، پر گهر وٽ ڪو ماريندس ته حال ڌڪ ڌڪ جو وڄائي ڪڍندس، ( پنهنجي گهر جو ڏڍُ اٿس).
C.f. Every dog is valiant at its own door.
(346) پنهنجي لاهي جنهن هٿ ۾ ڪئي، تنهن کي ٻئي جي لاهيندي ڪهڙو ڀؤُ؟
پنهنجي پڳ جنهن لاٿي يعني جنهن پنهنجو مان نه رکيو، سو ٻئي جي پڳ لاهيندي (آبرو وٺندي) ڪين ڊڄندو.
(347) لنگهي لاٿي لوئي، ڪيا ڪريگا ڪوئي.
(348)نانگو ننگان نڪتو، نانگي ڪهڙو ننگ.
(349) ميهار مينهن مان نڪتو، ته وڇن ڪهڙي پارت.
C.f. Beware of him who regards not his reputation.
(350) پوکين تانڪي پوک، جيسي پاڻي اٿيئي پاڙ ۾.
پاڻي سڪي ويندو ته پوءِ پوک نه ٿيندي، تنهن ڪري وقت جو فائدو وٺڻ واجب آهي. “جوانيءَ ۾ جيڪو جس کٽڻو هجئي سوکٽي وٺ متان پيريءَ ۾ پڇتائين. پوکين تانڪي پوک، جيسي پاڻي اٿيئي پاڙ ۾.
C.f. Make hay while the sun shines.
(351) پهير چور ٿئي، ته واهي ڪيترو وهي.
پهير يعني لوڙهو، جو ٻنيءَ جي بچاءَ لاءِ آهي، سو پاڻ جي چور ٿي ٻنيءَ کي لڳندو، ته واهي يا نگهبان ڪيتري سنڀال ڪندو. گهر جي ڀاتين يا پوليس وارن مان ڪو سنڀال ڪرڻ بدران چوريون ڪري، ته ائين چون.
(352) پئسي پلو مهانگو، رپئي پلو سهانگو.
پلو توڙي ڪا به شيءِ کڻي سستي ملندي، پر جي کپ نه هوندو ته پئسي به مهانگي. گهرج مهل اُها ساڳي شيءِ رپئي به سهانگي ليکبي.
(353) پيٽ ٻه ٻاهين، چنتا ناهين.
جنهن کي کائڻ لاءِ هڪ پيٽ ۽ ڪمائڻ لاءِ ٻه ٻانهون، تنهن کي ڳڻتي ڪهڙي؟ “زال مري ويس باقي سکڻو سر، سو پاڻيهي پيو کٽندو ۽ کائيندو. پيٽ ٻه ٻاهين، چنتا ناهين”.
(354) پيٽ ڀريو، ته منهن ڪارو ئي سهي.
جيڪي اڻاسا ماڻهو، پنهنجي پيٽ ڀرڻ خاطر پنهنجي منهن ڪاري ٿيڻ (آبرو وڃڻ) جو سانگو نه ڪن، تن لاءِ ائين چون.
ڀيٽيو:
(355) ڦٺ بجو ڪج، پر گيهه ذرو ڏج.
(356) ناڪ ڪٽا تو ڪٽا، پر گيهه تو چٽا.
(357) پيٽ ڀر، پٺي لڏ.
(358) پٺي مار، پيٽ نه مار.
C.f. Give me roast meat, and beat me with the spit.
(359) پيٽ نه هجي ته سونيون ڀتيون اَڏجن.
مطلب ته سڀ ڪشالا پيٽ لاءِ ڪجن ٿا.
ڀيٽيو:
(360) پيٽ، بري بلا.
(361) پٽيندي پيٽ کي ويو ڄمارو ڄٽ، هو جو مٿي کٽ، سو پڻ پٽي پيٽ کي.
C.f. If it were not for the belly the back might wear gold.
(362) پير کي ڪم، ٺڪاءَ سان.
هڪڙي ماڻهوءَ تڪليف مهل پير تي سکا ڪئي؛ ته مراد پوري ٿيڻ تي ناريل اچي ڀڃندس. مراد پنيس ته ناريل بدران ڏوڏي ڀڃي، ائين چيائين. ڪنهن ڪم جي ڪو الهو ٻلهو ڪري پورائي ڪري ته ائين چون.
ڀيٽيو:
(363) وهي نه وهي، وٺ رينگٽ کي.
(364) پيو پر، ويو گهر.
پراون يا ڌارين کي جيڪڏهن پنهجن گهروُ ڳالهين ۾ هٿ وجهڻ ڏبو ته خانو ئي خراب.
(365) پينچن ۾ پرميسر.
پئنچن ۾ ڄڻ ته ڌڻي پاڻ آهي. مراد ته پئنچ جيڪي چون، سو ڌڻيءَ جو حڪم ڄاڻي، ستت ڪري مڃجي.
(366) بجا ڪهي جسي عالم، اُسي بجا سمجهو، آوازِ خلق ڪو، نقاره خدا سمجهو.
C.f. The voice of the people is the voice of God.
(368) پيئيءَ ليئيءَ، ڌيءُ ڪم اچي.
بيماري سيماريءَ ۾ ڌيءُ ڪم اچي ٿي. ٻيءَ طرح به پٽن کان وڌيڪ نياڻين جو مائٽن ڏي هڏ ڪرڪي ٿو.
My son is my son, till he hath got him a wife; but my daughter is my daughter all the days of her life.
(368) ڦاٽڙي نه سبي، سا راجا نه راڻي.
اها راجا جي راڻي ئي نه آهي، جا ڦاٽل ڪپڙو نٿي سبي. مراد ته وڏ گهراڻين کي به کپي، ته ڦاٽل ڪپڙي کي ٽوپو ٽاڪو ڏين. ان ۾ اٰهم ڪونهي. (تهه تي تهه چاڙهبو ته اها اجائي وڏ ماڻهپي).
C.f. Patch by patch is good house-wifery, but patch upon patch is plain beggary
(369) ڦڙي ڦڙي تلاءُ.
ٿورو ٿورو ڪري ميڙبو ته نيٺ تلاءُ (گهڻو ئي) ٿيندو.
C.f. Penny and penny laid up will many.
(370) ڦورو نه ڦولهي، شل سنئين پئي صراف کي.
ڌڻيءَ کي شل چت ۾ چڱي پوي، جو اسان جا عيب نه ويچاري. “اسان جي هڏي هڏي پاپ سان ڀريل آهي، پر مالڪ شل پنهنجي مهر ڪري. ڦورو نه ڦولهي شل سنئين پئي صراف کي”!
(371) عدل ڇٽان آ نه، ڪو ڦيرو ڪج فضل جو!
(372) جا بندي کي بار، سا صاحب کي سٿري.
جا ڳالهه انسان کي ڳري يا ڏکي لڳي ٿي. سا ڌڻيءَ کي سنهنجي/ سولي آهي. مراد ته ڌڻيءَ تي رکبو ته سڀ سڻائي.
C.f. Hope well and have well.
(373) جاڙي جڳ سنئَين.
جا ٻئي ٻار سان گڏ (جاڙي) ڄائي هوندي. سا به جهان جي ٻين ماڻهن جهڙي. “ٻين سان گڏ مونتي به جي اها تڪليف آئي ته پوءِ جاڙي جڳ سنئَين. آءٌ به انهن جهڙو.”
(374) جاڻ ته جواڻ.
ٿڌ ٿيندي ۽ جاڻ مهٽبي ته جوان (نوَبنو) ٿي پئبو.
(375) جاءِ چوي جوڙائي ڏس، شادي چوي ڪري ڏس.
جاءِ ۽ شاديءَ بلي، تخميني کان وڌيڪ خرچ ٿئي ٿو.
C.f. Building and marrying are great wasters.
(376) جبل سان مٿو هنئي، نيٺ مٿو ڀڄي.
جبل ( پاڻ کان ڏاڍي) سان وڙهبو ته پاڻ کي مارائبو.
(377) گدرو ڪري ڪاتيءَ تي ته به گدري جوکو، ڪاتي ڪري گدري تي ته به گدري جوکو.
(378) سر سندي آڪاس ڪون، ڦر ماٿي آوي.
(تير هڻبو اُڀ ۾ ته موٽي مٿان ايندو.)
C.f. An ass that kicketh against the wall, receives the below himself
(379) جتي اُٺ ترندو، تتي پڇ به ترندو.
جتي گهڻو ڪم يا خرچ ٿيندو، تتي ٿورو به ٿي سگهندو. “جاءِ جوڙائي ته اٿيئي، ته پوءِ نل به وجهاءِ جتي اُٺ ترندو تتي پڇ به ترندو”.
(380) جتي پاڙا، تتي ڍيڍ واڙا.
جتي ماڻهو پاڙو ڪري ويٺا هوندا، اُتي ڍيڍن يا چمارن (جهيڙا ڪارن) جا گهر به هوندا. مطلب ته پاڙن ۾ جهيڙا ٿين ٿا.
(381) جتي ويڙها، تتي جهيڙا.
(ويڙهو = محلو).
C.f. Where a man dwells, he shall be sure to have a thorn-bush near his door.
(382) جتي پڄڻ نه آهي پهت، اُتي ڀڄڻ ڪم ڀلن جو.
جتي پڄي کائڻ يا برابري واجب نه آهي، تتان ٽري پاسو ڪرڻ ڀلن (چڱن مڙسن) جو ڪم آهي.
(383) جتي پڄڻ نه آهي جاءِ، تتي ڀڄڻ ڪم وريام جو.
C.f It is wiser to run away when there is no remedy than to stay and die in the field foolishly,
(384) جتي روشني ۽ هوا، تتي ڪانهي تانگهه طيب جي.
جا جاءِ کليل ۽ هوادار هوندي اُتي ڪو بيمار نه پوندو، جنهن ڪري طبيب جي گهرج نه ٿيندي (سنڌي پنجون ڪتاب)
C.f where light and air enter the doctor doesn’t
(385) جتي لوڀي هجن، تتي ٺوڳي بک نه مرن.
جتي لالچي ماڻهو هوندا، اُتي ٺگ جاوا ڪندا. ماڻهو اولاد يا ڌن لاءِ پير فقير پڇن، ته هو سندين هڙ ڦرين.
(386) ڪڇ ڦريو جوڳين، سنڌ ڦري ٺوڳين.
C.f An easy fool is a knave’s tool.
(387) جتي ماني، تتي ماڳ.
جتي روزگار، تتي گهر ٻار.
(388) جتي هر، تتي گهر.
(هر plough)
(389) جتي وڻ نه آهي، تتي ڪانڊيرو به درخت.
اڻ هوند ۾ خسيس شيءِ جو به وڏو قدر ڪجي ٿو.121.
(390) جڏهوڪا مينهن، تڏهوڪيون چڪيون.
جڏهن مينهن پوندا، گپون به ٿينديون. مطلب ته ڪنهن تڪليف اچڻ جي اڳواٽ ڳڻتي نه ڪجي.

(391) اڳي اڳي، گورک جاڳي.
(آئيندي جو الله)
(392) جئن چر تئن خير.
(393) سڌ تي ٻڌ.
(1) Let your trouble tarry till its own day comes.
(2) Sufficient unto the day is the evil thereof.
(394) جر نئيس، جيڏي نه نئيس.
ڪنهن مائيءَ درياه جي ڀر تان مڇي جو ڏنڀرو لڌو. ٻيءَ چيو ته اهو منهنجو آهي، ته ھن ماڳهين ڏنڀرو کڻي درياهه ۾ اڇليو. اکري معني ته جل (پاڻي) ڀلي کڻي، پر ڪا جيڏي سرتي نه کڻي. جي ڪجهه ٻڏو سهن، پر ڏنو نه سهسائين، تن لاءِ ائين چئبو. (گلشڪر)
(395) جڙيءَ کي جس.
ڌڻيءَ جي پاران جيڪي جڙي (ٺهي) اچي، تنهن کي شابس چؤ، يعني شڪر ڪر. “پنجاهه نه مليا، ٽيهه مليا. جڙيءَ کي جس.
(396) هڪڙي ڪپڙي کير ڀري، ٻي به ڏيندو الله.
C.f A contended mind is a continual feast.
(397) جڳ مڙيو ئي جوابازي، ڪن کٽي، ڪن هاري.
هيءُ سڄو جهان جوابازيءَ وانگر آهي. ڪن دنيا ۾ اچي (چڱا ڪم ڪري) کٽيو ۽ ڪن (بڇڙا ڪم ڪري) هارايو. مطلب ته جڳ ۾ رهي، جس کٽجي.
(398) ٻيو سڀ رهندو هت، نيڪي نيندين پاڻ سان.
The world is a ladder for some to go up, and some down.
(399) جن آهرن ۾ کائي ڏٺو، سي توٻرن ۾ ڪيئن کائين؟
آهر، جنهن مان وهٽ کائين، تنهن ۾ گهڻو چارو پئي ٿو ۽ توٻري ۾ ٿورو ان پئي ٿو. مراد ته جن جهجهيون مؤجون ماڻي ڏٺيون، سي ٿوري يا پوري پني تي راضي نه ٿا ٿين.
(400) جن کاڌا پلن جا پيٽارا، تن جا هينئڙا ويچارا.
(401) جن جو هتي کپ، تن جو اُتي به کپ.
جن جي دنيا ۾ گهرج، تن جي ڌڻي وٽ به گهرج. “ساڌو نولراءِ ۽ هيرانند جهڙا مڙس جي وڌيڪ جيئن ها، ته ديس جي ڪي شيوا ڪن ها، پر جن جو جو هتي کپ، تن جو اُتي به کپ.”
C.f Those whom God’s love, die young.
(402) جنڊ به وار، بٺ به وار.
جنڊ مان مراد ان ملڻ، روزگار ٿيڻ، ڀاڳ ورڻ.
بٺ مان مراد جلڻ يا سڙڻ، چکيا تي چڙهڻ، مرڻ.
وار معني ڏينهن يا وارو.
جنڊ پيهڻ توڙي ڦلن/ ڀڳڙن ڀڃڻ لاءِ، بٺ (تئي يا چلهي) تپائڻ واسطي ڏينهن يا وارا ٺهرايل آهن. (ڪن ڏينهن تي اهي ڪم ٿين، ڪن تي ڪو نه ٿين). مطلب ته؛ ڀاڳ توڙي موت لاءِ، ڏينهن يا وارا ٺهرايل آهن. “نوڪري نه ملڻ ڪري دلگير نه ٿيءُ. جنڊ به وار، بٺ به وار. تنهنجي لاءِ به ڪو ڏينهن ٿيندو يا تنهنجو به ڪڏهن وارو ورندو.”
ڀيٽيو:
(403) وارا، ڄمارا آهن.
(404) اڄ همان، سڀان تمان.
(405) اڻٽيهه راتيون چور جون، ته ٽيهين رات ساڌ جي.
(406) سس جا سؤ ڏينهن، ته ننهن جو به هڪڙو ڏينهن.
C.f Every dog has his day.
(407) جنڊ کڻ ته جنڊ ڳؤرو، پڙ کڻ ته پڙ ڳؤرو.
ٻئي ڳالهيون مشڪل. “پئسي جو زور ڪونهي، جو اهو خرچ ڪريان ۽ جي نٿو ڪريان ته ڀائرن ۾ ڏٺو ٿو ٿيان. جنڊ کڻ ته جنڊ ڳورو، پڙ کڻ ته پڙ ڳورو.”
(408) جن کي ڏنيون ڄايون، تن سان ڪهڙيون باهيون.
جن سيڻن کي پنهنجون ڌيئر ڏجن، تن سان ساڙ وير نه رکجي.
“ڏني ڄائي، ڇٽي وائي.” [سيڻن سان، ڏند نه ڏجي].
(409) جنهن اُڀرندي تاءُ نه ڪيو، سو اُلهندي ڇا ڪندو؟
جنهن ننڍي هوندي يا وقت سر ٻُوٽو نه ٻاريو، سو پوءِ ڇا/ ڪهڙو سوجهرو ڪندو؟
(410) جنهن تن لڳي، سو تن ڄاڻي.
جنهن جي تن سان ڪا تار لڳل هوندي، ڪل تنهن کي پوندي.
(411) جتي باهه ٻري، تتي سيڪ اچي.
(412) جتي باهه ٻري اتي جاءِ جلي، پاڙيوارن ڪهڙو سيڪ؟
C.f. The wearer knows where the shoe pinches him.
(413) جنهنجو جو ڪم سو ئي ڪري، ٻيو ڪري ته گهاٽو ڀري.
هڪڙي ڀٽ ڪنهن واپار ۾ سؤ روپيا سيڙايا، ته ستر رپين جو گهاٽو پيس. مراد ته جنهن ڪم جو جنهن کي آزمودو هجي، سو ڀلي اهو ڪري، ٻيو نه ڪري.
(414) جسڪا ڪام تسڪو ساجي، اور ڪري تو ٺينگا باجي.
C.f. Every man to his trade.
(415) جنهنجي واٽ نه وڃجي، تنهنجو پنڌ به نه پڇجي.
جنهن ڪم يا ماڻهوءَ سان واسطو نه رکڻو هجي، تنهنجو ذڪر (ساک يا گلا) به نه ڪجي.
C.f. That which will not be spun, let it not come between the spindle and the distaff.
(416) جنهن جي وڃجي گهر، تنهن جي ڪجي پر.
جنهن جي گهر وڃجي، تنهن جي پر (ريت) ڪجي يعني انهن جي دستور موجب هلجي. مطلب ته؛ هنڌ ڏسي، هلت ڪجي.
(417) جهڙو ديس، تهڙو ويس.
(418) جهڙو راءُ، تهڙي رهت.
(راءُ=راجا، رھت؛ رعيت).
(419) جهڙو لڳي واءُ، تهڙي ڏجي پٺ.
(420) جهڙو سمر، تهڙي سامگري.
(421) ڌيئڙي سو ڪر، جو ڏٺءِ ماءُ گهر، ننهڙي سوڪر، جو ڏٺءِ سس گهر. (زنانو).
(422) واءُ ڏسي، گاهه به نمي.
(423) هڪ ٽنگيي جي ملڪ ۾ وڃجي، ته ٻي ٽنگ کڻي لڪائجي.
C.f. When you are at Rome, do as Rome does.
(424) جنهن جي ويلا، تنهن جي رکيا.
ويلا معنيٰ وقت. رکيا معنيٰ بچاءُ، سنڀال. مطلب ته جنهن جي واري (صاحبي يا حڪومت) هجي، تنهن جو خير گهرجي.
(425) جنهن جي هيڪار ڪيائين ڪوڙي ٿئي، تنهين تي ٻيهار، سچي ساک نه وسهان.
هڪواريءَ ڪنهن جي ڳالهه ڪوڙي نڪتي ته ٻئي ڀيري سندس سچي ڳالهه تي به اعتبار نه ايندو.
C.f. A liar is not believed when he speaks the truth.
(426) جنهنجي هٿ ۾ ڏوئي، تنهنجو مٽ هر ڪوئي.
جنهن جي جي هٿ ۾ ڏوئي يا ڪيوي (ديگ ورهائڻ واسطي) آهي، تنهن جو سڀ ڪو مائٽ آهي. سڀ ڪو اچي لڳندس ته مون کي ديڳ مان داڻا ڏي. مطلب ته؛
(427) بيٺل جو، سڀڪو يار.
ڀيٽيو:
(428) جتي ماکي، تتي مک.
C.f. A full purse never lacks friends.
(429) جنهن ساس ڏنو آهي، سو گراس به ڏيندو.
جنهن ڌڻيءَ ساهه ڏنو آهي، سو گرهه (کاڌو) به ڏيندو.
مطلب ته ڌڻي رازق يا روزي رسائڻ وارو آهي. “نوڪري نه ملڻ ڪري ارمان نه کاءُ. جنهن ساس ڏنو آهي، سو گراس به ڏيندو”.
(430) جني ڏاند نه ٻج، تني سندس آسرو، اول رسائي انهن کي پوءِ اڀاري سج.
(431) سر سر رزق، سنباهي ٺاڪر.
C.f. God never sends mouths, but he sends meat with them.
(432) جني ڀؤُ، تني ڍءُ.
يا چون؛ “جيترو ڀؤُ، تيترو ڍءُ”.
ڪي بي ڊپا ٿي، رشوتون وٺن ۽ ٻيا کوٽا ڪم ڪن، جنهن ڪري پنهنجي نوڪري ۽ آبرو وڃائين، پر جي ڊڄي ڪنبي بلڪل قاعدي موجب هلن، سي سکي روٽي کائي، پيٽ ڀرين ٿا.
ڀيٽيو:
(433) جيترو قاعدو، تيترو فائدو.
C.f. Fear is one part of prudence.(2) Fear begets care.
(434) جني ڪاڻ ڪيم لائي چائي، سي نه ٿيم سُورن ڀائي.
لائي چائي ڪرڻ يعني هڪڙي جي ڳالهه ٻئي کي ٻڌائي، جهيڙو لڳائڻ. مطلب ته جن لاءِ لاين چاين جھڙا کوٽا ڪم ڪيم، تن جو اڄ اهو حال آھي جو منهنجي سُورن ۾ ڀائيوار يا ڏک ۾ مددگار نٿا ٿين، يا ڪم نٿا اچن. ناخلف پٽ يا بيوفا دوست لاءِ ارمان ظاهر ڪندي ائين چون.
(435) جني ڪاتر ڪوڙ ڪمايم، ڪم نه ساڳيا سيئي آيم.
(436) جني ڪاڻ مياس، سي ڪلهي ڪانڌي نه ٿيا.
جن لاءِ مون پاڻ ماري وڌو يعني جنهن جون تڪليفون ڪيم، سي اڄ منهنجا ڪلهي ڪانڌي يعني همراهه نٿا ٿين.
(437) ڪني جي ڪاڻ، ڳئون چاريم ڳوٺ جون.
(438) ڪڏهن هاڙھي هياس، اڄ ڀِچان ڀيچي ڪو نه ٿئي.
راند ۾ هڪڙو هاڙھي/اڳواڻCaptain ته ٻيا سندس ڀيچي. يعني ڪڏهن آءٌ سندن اڳواڻ هوس پر اڄ همراهن مان ڪو به نه همراهه.
(439) جني مٿي مامرا، سي ڪيئن ننڊون ڪن؟
جن جي مٿان معاملا (وڏيون جوابداري جون ڳالهيون)، تن کي سک ٿي سمهڻ (غلفت ڪرڻ) نه گهرجي.
C.f. It is not for a man in authority to sleep a whole night.
(440) جني منجهه مڻيا، سي لڪا وتن لوڪ ۾.
جن منجهه مڻيا (جوهر) آهي يعني جي ڪامل درويش يا هر طرح لائق انسان آهن، سي لوڪ کان لڪندا وتن يعني پنهنجي گڻ جي ڏيکاري نٿا ڏين.
C.f. Full many a flower is born to blush unseen, and waste its sweetness on the desert air (gray).
(441) جوا هارائڻ واري جو اڌ منهن ڪارو، کٽڻ واري جو سڄو منهن ڪارو.
هارائيندڙ وري سنڀالي راند ڪندو، جنهنڪري ان کي ٿوري لعنت هنئين اٿن. کٽندڙ لالچ سببان وري وري جوا ڪندو، تنهن ڪري هن کي گهڻي لعنت هنئين اٿن.
(442) جو ڊوڙندو، سو ٿڪبو.
مطلب ته خرچ يا ڪم ۾ اُٻهرائي گهڻي تائين نه هلندي.
C.f. He that runs fast will not run long.
(443) جوَ ڍيري، گڏه رکپال.
جوَ ڍيري يا ڍڳي ڪري، گڏهه کي چئبو ته رکپال يا نگهبان ٿي بيهه ته ڇا ڪندو؟ کائي ويندو. مطلب ته امانت جهڙو ڪم ڪنهن خيانت واري (ٺڳي ڪندڙ) جي ذمي ڇڏبو ته پئسا ئي پاڻيءَ ۾. هڙ ئي هلاک. رقم ئي توبري ۾.
C.f. give the cat the cream to keep.
(444) جهڙا رُوح، تهڙا ختما.
ختمو معنيٰ پڇاڙيءَ جي دعا (مئل ماڻهو لاءِ). ڏسو؛ “ختمو ڏيڻ”. ڪو چڱو مڙس ٿي گذريو هوندو، ته هينئر به وڏي دل سان دعا ڪبيس، نه ته سندس لاءِ دل مان دعا به اهڙي نڪرندي.
(445) جهڙا ڪانگ، تهڙا ٻچا.
مطلب ته بڇڙن جو اولاد به بڇڙو.
(446) اٺوءَ جي آڪهه ئي هڪڙي.
(447) جهڙي ٻني تهڙو ٻج، تنهن جي سلي ڀر به ڊڄ.
(448) جهڙي تاڃي تهڙي پيٽي، جهڙي ماءُ تهڙي ٻيٽي.
(449) جهڙي مائي، تهڙي ڄائي
]ڄائي =ڌيءَ[.
(450) جهڙي ڇالي تهڙي پني، هن لاهي هن کي ڏني.
(451) کوڙيءَ کي گهمرو.
C.f.(1) Such a father, such a son.
(2) A chip of the old block
(452) جهڙو اَن، تهڙو من.
جهڙو کاڌو کائبو، تهڙو من تي اثر ٿيندو.
(453) جهڙو ٻُوٿ، تهڙي چماٽ.
ڪو گٿل يا اڍنگو ڳالهائيندو ۽ اڳلو اهڙو کتو جواب ڏيندس جو وڄائي ڇڏيندس، ته ائين چئبو.
ڀيٽيو:
(454) جهڙو منهن، تهڙو موچڙو.
(455) جهڙو حال حبيبان، تهڙو پيش پريان.
جڏهن ڪو پريتوان ڪجهه رقم يا شيءِ گهري، تڏهن جيڪا ٿوري گهڻي هجي، سا هن کي ڏيئي، ائين چون. مطلب ته جيڪي اٿم سو اوهان پيارن جي اڳيان حاضر آهي.
ڀيٽيو:
(456) حال پريان نال.
(457) جهڙو وڻ تهڙو ڦر.
وڻ سٺو يا خراب، ته ميوو به اهڙو ئي ٿيندو. ڏسو .445.
ڀيٽيو:
(458) جنهن جو بڻ بڇڙو، تنهن جو ميوو مٺو نه ٿئي.
C.f. Such is the tree, such is the fruit.
(459) جهڙي ڀت، تهڙو چٽ.
چٽ يعني نقش. جهڙي دل هوندي، تهڙا سنسڪار يا لڇڻ پرائبا.
(460) جهڙي پوک پوکبي، تهڙي لڻبي.
چڱن ڪمن مان چڱو ۽ بڇڙن مان بڇڙو نتيجو نڪرندو.
ڀيٽيو:
(461) جوَ پوکي، ڪڻڪ ڪو ڪو نه لڻندو.
(462) ڪرند پسند، ڏيند لهند.
]جهڙا ڪم ڪبا تهڙو نتيجو ڏسبو. جيڪي ڏبو، سو لهبو[.
(463) جهڙي ڪرڻي، تهڙي ڀرڻي.
C.f. As you sow, so you must reap.
(464) جهڙي سٺ، تهڙيون ٽي ويهون.
مطلب ته ڳالهه مڙيائي ساڳي. جيئن؛ تائين، تڪ، تيترو.
ڀيٽيو:
(465) جهڙا اڍائي، تهڙا ساڍا ٻه.
C.f. Six of one and a half dozen of the other.
(466) جيترا وياءَ، تيترا هيانءَ.
مائٽ کي جيترا ٻار اوتريون دليون آهن. سڀني تي هڪجهڙو پيار.
(467) جيڏا اُٺ، تيڏا لوڏا.
عهدو جيترو وڏو، تيتري جوابداري يا تڪليف وڌيڪ.
C.f. High winds blow on high hills.
ڀيٽيو:
(469) ايندو سڀڪو ڏسي، ويندو ڪو ئي نه ڏسي.
C.f. A great ship have deep water.
(470) جيڏو پٽ، تيڏي بکيا.
پٽ يعني ڪشتو، جنهن ۾ فقير بکيا وٺن. مطلب ته ڌڻي سڀ ڪنهن کي سندس قدر سارو رزق ٿو رسائي. جهڙو؛ هاٿيءَ کي مڻ ۽ ڪيليءَ کي ڪڻ.
(471) جيري لاءِ ٻڪري نه ڪهجي.
پنهنجي ٿوري فائدي لاءِ، ٻئي جو گهڻو نقصان نه ڪجي.
C.f. He sets my house on fire only to roast his eggs.
(472) جيسين ڍائو ساهه کڻي، تيسين بکئي جو ساهه وڃي.
يا “جيسين ڍائو مٿو کنهي، تيسين بکئي جو مٿو وڃي”.
مٿو وڃي يعني مري. مثلاً جيستائين ڪو وڏو ماڻهو ڪنهن غريب کي نوڪري وٺي ڏيڻ لاءِ سنڀري، تيستائين غريب بک ۾ مري.
(473) جيسين للو کڻي لٺ، تيسين ڪرهه اُجهاڻي.
]جيستائين ڪو لٺ کڻي سنڀري، تيستائين معاملو پورو ٿي وڃي [
C.f. One man’s breath is another man’s death.
(474) جيڪا ڌاريان ٻڪري، تنهن لمندا ڪن.
جيڪا ٻڪري پاليان تنهنجا ڪن پيا لڏن يا لپ لپ ڪن. جيڪر نوڪر بيهاريون تنهن ۾ هڪڙو نه ٻيو عيب.
(475) جيسين ساس، تيسين آس.
بيمار ۾ جيستائين ساهه آهي، تيستائين سندس ڇٽڻ جو آسرو آهي. ٻي معني ته ماڻهو جيستائين جيئرو آهي، تيستائين آسون اُميدون ڪين ڇڏيندو.
C.f While there is life there is hope.
(476) جيڪي ڪري گيهه، سو نه ڪري ماءُ پيءُ.
مطلب ته گيهه وڏي طاقت واري شيءِ آهي. اهڙي طاقت مائٽ ڏيئي ڪين سگهندا.
ڀيٽيو:
(477) اَن وڌائي اوجهري، گيهه وڌائي کوپري.
(478) جيڪي کوهه ۾ هوندو، سو آنهن ۾ پوندو.
کوهه ۾ پاڻي مٺو هوندو، توڙي کارو. ته اهو آنهن (حوض trough) ۾ پوندو. مطلب ته جنهن ۾ جيڪو لڇڻ هوندو، سو اهو ظاهر ڪندو.
ڀيٽيو:
(479) جيڪي ڪني ۾ هوندو، سو پاٽ ۾ پوندو.
C.f. Nothing comes out of the sack, but what was in it.
(480) جيڪي هوندو ڀاڳ ۾، سو وهي پوندو پاڳ ۾.
مطلب ته نصيب ۾ جيئن لکيل هوندو تيئن ٿيندو.
(481) جيءُ خوش ته جهان خوش.
پنهنجو جيءُ خوش آهي ته پنهنجي ليکي ته سارو جهان خوش آهي؛ نه ته ڪجهه به مٺو نه لڳندو. “هن بيمار کي توهان جون اهي ڳالهيون ڪٿان وڻنديون. جيءُ خوش ته جهان خوش”.
ڀيٽيو:
(482) آپ سکي ته جڳ سکي.
C.f. Sickness tells us what we are.
(483) جيئڻ ڀلو آهي اُن جو، جو جيئي ٿو ٻين لاءِ. مرڻ ڀلو آهي اُن جو، جو جيئي ٿو پاڻ لاءِ.
مطلب ته سڦلي حياتي اها جا ٻين جي ڀلي ڪرڻ ۾ گذارجي.
ڀيٽيو:
(484) پيٽ، ڪتا به پيا پاڙين.
C.f. He is unworthy to live, who lives only for himself.
(485) ڄڀ جي ترڪڻ کان، پير جو ترڪڻ چڱو.
گٿل ڳالهائڻ مان وڏي خرابي، تنهنڪري انهيءَ کان پير ترڪي (ٿاٻو کائجي ۽ ٿورو ايذاءُ اچي) ته اهو وڌيڪ چڱو.
C.f. Better the foot slips than tongue.
(486) ڄڱر ۽ ڄار، اگهه مڙيوئي هڪڙو.
ڄڱر، جنهن ۾ ڄاڱوري ٻير ٿين، تنهنجي ڪاٺي مضبوط ۽ مهانگي. ڄار، جنهن ۾ پيرون ٿين، تنهنجي ڪاٺي ڪچي ۽ سستي. جڏهن ڪو اُچي ۽ سادي، لائق ۽ نالائق جي وچ ۾ ڪو فرق نه رکي، ته ائين چون.
ڀيٽيو:
(487) ٽڪي سير ڀاڄي، ٽڪي سير کاڄا.
(488) رڍون مڙيئي ڪارَ-ٻوٿيون!
C.f All cats are alike grey in the night.
(489) ڄمندي ڄام، ڪو ڪو نه ٿيندو آهي.
ڄمڻ سان ئي حاڪم (اُستاد يا ڪاريگر) ڪو ڪو نه ٿيندو آهي. مطلب ته هر ڪو ٿورو ٿورو سکي ٿو، پوءِ قابل ٿئي ٿو.
ڀيٽيو:
(490) ماءُ پيٽان ڪو سکي ڪو نه ايندو آهي.
C.f No man is his craft’s master the first day.
(491) جهجهي هوند، جهجهو فڪر.
جن وٽ ڌن گهڻو، تنهن کي فڪر به گهڻو ته متان ڪو ڦرين.
ڀيٽيو:
(492) جتي گنج، تتي رنج.
يا. گهڻو مال، گهڻو وبال.
C.f. Much coin, much care.
(493) جهنگ، پنهنجا رنگ.
جهنگه جو رنگ (نظارو) پنهنجو آهي(شهرن جو پنهنجو). ٻهراڙين جي نظارن ۽ فرحتن جي ساک ڪندي ائين چون.
C.f. God made the country, and man made the town.
(494) جهيڙو کهه پيو جهيڙو، جهيڙو ته گلي جو هار جهيڙو.
جهيڙو کڏ ۾ پوي (نه ڪجي). پر جيڪڏهن معاملو يا بحث مباحثو ڪرڻو پوي، ته گلي جو هار (پياري شيءِ) ڪري سمجهجيس. يعني اهڙي مڙسي يا قابليت ڏيکارجي، جو اڳلو سمجهي، ته ڪنهن مڙس سان ڪم پيو هوم. ڏسو.15
C.f. Beware of entrance to a quarrel, but being in bear it that the oppose may beware of thee.
(495) چاڪريءَ چور، نيوالي حاضر.
جيڪو چاڪريءَ يا خدمت (ڪم ڪرڻ) مهل چورن وانگر ڀڄي يا ڪم کان نٽائي؛ پر نيوالي يا گرهه (کائڻ) مهل حاضر ٿئي، تنهن لاءِ ائين چون.
ڀيٽيو:
(496) کائڻ مهل کرو، ڪم مهل ٻرو.
(ٻرو: تپ)
(497) کائڻ وير مڙس، هاج وير ڇوڪر.
C.f (1) To quake at doing and sweat at eating.
(2) Be not fast to feast and leave to labor.
(498) چاڪريءَ ۾ آڪڙي ڇا جي؟
نوڪري ڪرڻي هجي ته پوءِ آڪڙ نه ڏيکارجي.
(499) چانڊيا چور، شابڙاڻي شاهد.
چانڊيا ۽ شابڙاڻي، ذاتين جا نالا. ڪو ماڻهو چوري يا ٻيو ڪو کوٽو ڪم ڪري ۽ سندس ڪو سنگتي چوي ته هي ويچارو برابر بيڏوهي، ته ائين چون. هن مراد سان ته ٻئي ملتي آهيو، تنهنڪري تنهنجي ڳالهه تي اعتبار ڪونهي.
ڀيٽيو:
(500) چورن جا ڀائر، ڳنڍ ي ڇوڙ.
C.f Ask my companion if i am a thief.
(501) چريءَ کي چوڙو، ڪڏهن ٽنگ ۾ ڪڏهن ٻانهن ۾.
بيعقل ڪڏهن ڪهڙن ته ڪڏهن ڪهڙن پورن ۾، (تنهن ڪري هن جو خيال نه ڪجي يا ساڻس مٿو نه هڻجي).
ڀيٽيو:
(502) چرين جا پور مٿي جا سور.
(503) چرين ڪهڙا چت مئَن ڪهڙا مامرا.
(مامرا: معاملا)
(504) چريا، “ڪئَن”؟ چي ويران وير وڌ.
(505) چريا ڏيئي چار، واڇان وٺجي هڪڙي.
(506) چريا چرين گڏيا، عيد مبارڪ!
C.f Mad folks are not to be argued with.
(507) چريو ته به گهر ڏي وريو.
ڪو بيوقوف هوندو ته به پنهنجي مطلب جي ڳالهه ڳڻيندو.
(508) چري آهي، چڪي آهي، پنهنجي پهه تي پڪي آهي.
(509) سڀڪو پنهنجي ڏر تي ڏاهو آهي.
(510) ڪو چريو ته به ڀتر اُڇلي گهر ڏي.
C.f Even fools sometimes speak to the Purpose..
(511) چڱائيءَ کي چار، ڳڻي هڻجن موچڙا.
اکري معني چڱائي لاءِ پادر ڳڻجي ٿا لڳن. ڪنهن سان چڱائي ڪجي ۽ هو اُٽلندو شوخ پئي ته ائين چون 282.
C.f. Kindness is lost upon ungrateful man.
(512) چڱن جي چڱائي، پوءِ به پيئي ڳائبي.
چڱا مڙس مري ويندا ته به ماڻهو سندين ساک پيا ڪندا.
C.f. Good men must die, but death cannot kill their names.
(513) چڱو ڀلو کائي اَن، نا چڱو کائي ڌن.
بيماريءَ تي خرچ ٿين ٿا، تنهنڪري بيمار ڄڻ ته ڌن ٿو کائي.
C.f. Diseases are the tax on pleasure.
(514) چلهه تي، سو دل تي.
جو کائڻي پيئڻي گڏ ] سدائين ساڻ[ هوندو سو ياد پوندو.
(515) چلهه کان دوُر، سو دل کان دوُر.
(516) سيئي سڳا سيڻ، جني پکا اوڏڙا.
] اوڏڙا = گهر ويجها [
(517) ڀت پيئي، وٿ پيئي.
(518) ڪنڌيون پار، قنڌارون پار.
قنڌارون پار يعني درياه جي ڪنڌيءَ جي پرينءَ ڀر. ] پاڻ کان پري [ سو قنڌار کان به پري.
C.f. Out of sight, out of mind.
(519) چنڊ کي ڏهي، پوءِ سڄي پاڳ.
نئون چنڊ ڏسي، پڳ مان ڏهي ] ڌاڳو يا تند [ ڇني، اُن ڏي اُڇلبي ته اُنجو ثواب وڏو؛ پوءِ سڄي پڳ اُڇلبي ته به اهو ثواب نه ملندو. مطلب ته وقت سر ٿوري مدد يا صلاح پوءِ جي گهڻي کان بهتر آهي.
C.f. Better one world in time than two afterwards.
(520) چور کي، پنهنجو ڪيتو پيو کائي.
کوٽن ڪم ڪندڙن کي وويڪ يا ضمير پاڻ مرادو پيو وڍ وجهندو.
C.f. A guilty conscience needs no accuser.
(521) چونڊيندي چور، وڃي بيٺا ککڙين تي.
ڪن چورن ڪٿي چوري ڪندي ٻيا مال ڇڏي، ڳولي ڳولي هڪ ننڍڙي هڙ، موتين جي سمجهي کنئَين؛ پر پوءِ وڃي ڏٺائون ته اُن ۾ کوکڙا پيل هئا! ڪو مائٽيءَ وغيره جي چڱي چونڊ نه ڪري ته ائين چون.
C.f. You fish fair and catch a frog.
(522) چوڻ ۽ ڪرڻ ۾، وڏو ڦير آهي.
چوڻ سٿرو آهي، پر ائين ڪرڻ ڏکيو آهي.
(523) چوڻيءَ هر ڪو چئي، کرو ڪو رهڻيءَ رهي.
C.f. Saying and doing are two things.
(524) ڇوڪراڻي پوتي، ڪنهن نه ڌوتي.
ڇوڪرن يا ٻارن کي ڀرم شرم يا مان شان جي سڌ نه پوندي. تنهنڪري بيعقليءَ جي هلت ڪندا ۽ انهيءَ ٻاراڻي ڳالهه ۾ ڪنهن به سياڻي کي پوڻ نه گهرجي.
(525) ٻار نيٺ به ٻار.
يا “ٻار، ٻار ٿي ڇٽندا”.
(526) ٻار ٻاراڻي ڪئي، تون ڏس پاڻ ڏي.
C.f Boys will be boys.
(527) حجتي، لعنتي.
يا. گهڻي حجت، گهڻي لعنت.
ڪنهن تي گهڻي حجت هلائبي ته قرب ويندو ۽ اڳلي ۾ ڌڪار جاڳندو.
C.f Too much familiarity breeds contempt.
(528) حلوي حلوي چوندي، وات مٺو نه ٿيندو.
هڏ نه هلائبو ۽ رڳو زبان سان سڌ ڪبي، ته مطلب نه ٿيندو.
(529) ان پاڻي جي نانءَ سان، بک اُڃ ڪين لهي.
(530) ننگر پهچي ڪونه ڪو، بنا پنڌ ڪئي.
C.f The belly is not filled with fair words.
(531) حمائتڻ گڏهه، عراقڻ کي اِٽيون هڻي.
گڏهه کي ڪا حمائتڻ يا مدد ڪندڙ هوندي، ته عراق شهر جي اصيل گهوڙيءَ کي لتون هڻندي. نالائق کي ڪا پشت هوندي ته ڪنهن اشراف سان جهڳڙندي دير نه ڪندو.
(532) حيلي رزق، بهاني موت.
روزگار جو رستو ڪنهن حيلي يا اُپاءَ سان کلندو ۽ موت لاءِ به هڪ نه ٻيو بهانو ] بيماري سيماريءَ[ جو ٿي ايندو.
C.f Death always finds an excuse.
(533) خرچ کاءُ، ڏئي شاه.
خيرات بلي خرچ ۽ تون به کاءُ، ته ڌڻي سڀڪي ڏيندءِ.
“چک ڊال مال ڌن ڪو، ڪوَڙي نه رک ڪفن ڪو،
جس ني ديئا هئي تن ڪو، ديگا وهي ڪفن ڪو.”
C.f. Give and spend, and god will send.
(534) خرخسو نه خالي، آڌيو نه ته پائلي.
خرخسو ]خرخشہ[ يعني هل بکيڙو يا گوڙ خالي ]سکڻو يا اجايو[ نه چئبو؛ آڌيو نه، ته پائلي ملي. ڪنهن ڳالهه لاءِ ڌنئَجي ۽ ڪجهه ملي ته ائين چئبو.
(535) دال روٽي کاڌي ڌن کٽي ته کٽڻ ڏي.
واجبي خرچ ڪندي ڪو کٽو، ته مٿس ميار ڪانهي.
(536) ڏندڻ ڪندي ڏند گسن ته گسڻ ڏي.
(537) ڦڻي ڏيندي وار کسن ته کسڻ ڏي.
(538) سچ چوندي يار رسن ته رسڻ ڏي.
(539) دائي کان پيٽ ڳجهو ڪونهي.
جو ڪنهنجي حال مان پوري طرح واقف هوندو، ته ائين چوندو.
(540) درياه ڀر تي ڇوڪر ڪڏي اڄ نه ٻڏي سڀان ٻڏي.
درياه جي ڪنڌي تي ڪو ڇوڪرو راند ڪندو، ته هڪ نه ٻئي ڏينهن ٻڏندو. مطلب ته کوٽن ڪمن جو نتيجو نيٺ ڏسبو.
(541) نالو جيئو، هٿ وجهي نانگن جي ٻر ۾، سو به نه جيئو.
C.f. Those who play with edged tools must expect to cut themselves
(542) دک بنا سک، ڪونهي.
پنهنجي ديهه کي دک ] تڪليف [ ڏبي، تڏهن سک ماڻبو.
(543) رنج بنا گنج، نه ٿئي.
] گنج= خزانو، جهجهو مال [
C.f. No gains without pains.
(544) دک ۾، سڀڪو هر ڀڄي.
دک جي مهل سڀڪو هري جو ڀڄن] ڌڻي جي عبادت [ ڪري ٿو.
C.f. The chamber of sickness is the chaple of devotion.
(545) دل کوٽي ته عذر گهڻا.
جنهنجي دل کوٽي هوندي (ڪم ڪرڻ تي نيت نه هوندس) تنهن وٽ بهانن جي کوٽ نه هوندي. هڪ نه ٻيو بهانو ڏيندو.
(546) دل سوڙهي نه هجي، ته جاءِ سوڙهي نه چئجي.
C.f Where there is a will, there is a way.
(547) دولت، نهن کان ماس وڇوڙي.
نهن کان ماس وڇوڙي معني سڳا مائٽ ڌار ڪري. مطلب ته ناڻي جي ڪري پيءُ پٽ کان ۽ ڀاءُ ڀاءُ کان وڇڙي ٿو.
C.f Money is the sinew of love, as well as of war.
ڀيٽيو:
(548) مايا ڇلڻي آهي.
ڇلڻي =ڀنڀلائيندڙ
(549) دير پيا، درست ٿيا.
جنهن ڪم ۾ دير پوندي، سو پاڻيهي ڌڻي راس ڪندو.
C.f. He winneth that waiteth.
(550) ڌرت پڙيئي، ڌرم نه ڇوڙيئي.
ڌرتيءَ ۾ پئجي وڃجي ] مري وڃجي [ ته به پنهنجو ڌرم ڪرم، فرض يا نيڪي نه ڇڏجي. “ٿوري جيئڻ واسطي ڇو ڪوڙ ڳالهايان؟ ڌرت پڙيئي، ڌرم نه ڇوڙيئي”.
C.f Do what you ought, come what may.
(551) ڌن هجي ڌوڙ ۾، ته چمڪا ڏئي نور ۾.
ڪنهن پنهنجو ڌن ڌوڙ ] کڏ [ ۾ پوريو هوندو، ته به سندس لڇڻ مان سندس شاهوڪاري پڌري ٿيندي. ڏسو.106.
(552) ڌنئري ۾ ڪي هيو ته ڌڻين ڪين ڇڏيو.
فائدي يا گڻ واري شيءِ هجي ته مالڪ جيڪر ڪين ڇڏين.
(553) ڌڻ ته ڌڻي.
مطلب ته گهر ته گهر ڌياڻي، ٻار ته مائٽ، ڪارخانو ته سيٺ، جو سنڀال لهي؛ نه ته جهڳو ئي جهڻ.
ڀيٽيو:
(554) ڌڻي ري ڌڻ سڃو، ڌڻ ري سڃو ڌڻار.
C.f What is an army without a general?
(555) ڏاڍو سو گابو.
جيڪو ڏاڍو سو مڙس هوندو، سو زور ٿيندو( ٻين کي ماري ويندو).
(556) ڏاڍي جي لٺ کي ٻه مٿا، جيڏانهن ڦيرائي تيڏانهن سنيئن.
(557) سٻر سان سينئن ڪبي ڪيئن، چوندو جيئن ٿيندو ٿيئن.
سٻر= ڏاڍو. سينئن =حد. ]ڏاڍي سان حد جو ورهاڱو ڪبو ته سندس مرضيءَ موجب فيصلو ٿيندو [
C.f. Might overcomes right.
(558) ڏاهو ڪانءُ، ٻه جنگهو ڦاسي.
ڪانءُ گهڻو ئي سياڻو، پر ماري ڦاهي اهڙي ڊول سان منڊين، جو ڪانءَ جون ٻئي ٽنگون اُن ۾ ڦاسن. اجائي سياڻپ ڪري ڪو ڪنهن ڳالهه ۾ چؤکنڀو ڦاسي ته ائين چون.
C.f. He who is too wise, become a fool.
(559) ڏٻري ڍور کي، مڇر گهڻا.
ڪنهن ماڻهوءَ کي هڪ نه ٻي بيماري نه ڇڏي ته ائين چون.
C.f A lean dog gets many fleas.
(560) ڏٻري جو ڌڻي، سويرو پلاڻي.
ڏٻري وهٽ جو مالڪ، سويل ئي پنهنجو وهٽ پلاڻي پنڌ پوندو، ته وقت سر وڃي گهر پهچندو. ڪو ضعيف يا منڊو، ٻين کان اڳڀرو نڪرندو تڏهن مس ٻين سنئون پهچندو.
C.f. A lame traveler should get out betimes.
(561) ڏٺو سڀ وسار، اَڻ ڏٺي کي ياد ڪر.
ڏٺو يعني هيءَ دنيا، جا اکين سان ڏسجي ٿي. اڻ ڏٺو يعني ڌڻي جو هنن اکين سان ڪنهن جي ڏسڻ جو نه آهي. جڏهن ڪو گذريل وقت جي دکن سکن جون ڳالهيون ڪري، ته ائين چون، ته اهي ڳالهيون وساري ڌڻيءَ کي ياد ڪر.
ڀيٽيو:
(562) رام سمر، جڳ لڙني دي.
(563) ڏجي نه، ته ڏکوئجي به نه.
سواليءَ کي ڪجهه نه ڏجي، ته دل به نه ڏکوئجيس. گارين سان.
(564) ڏچر گهوڙو، سچر زال، ٻئي کڏ پيا.
گهوڙو جو برابر نه چري (کائي) ۽ زال جا سدائين پيئي چر چر ڪري (کائي) اهي ٻئي کڏ پيا. زال ذات کي چٽو چڱو نه.
(565) ڏڌو کير، ٿڻن ۾ نه پوي.
گانءِ، مينهن وغيره جو کير ڏهبو ته موٽي ان جي ٿڻن ۾ ڪين پوندو. جو ڪم هٿان ويو، سو وري هٿ نه ايندو.
ڀيٽيو:
(566) کٿي ڏاڙهي هٿ نه اچي.
C.f. What is done cannot be undone.
(567) ڏنو ٻنو آهي.
ڏنو يعني خيرات. ٻنو يا جهلو (مصيبتن لاءِ) آهي. يعني خيرات ڪرڻ جي ڪري مصيبتون ٽريو وڃن.
(568) ايڪ ديوي، دس پاوي.
(569) ڏه دنيا، ستر آخرت.
(570) ڏنو ٿئي نه ڪنو؛ پوک ڪڻو، ته ٿئي گهڻو.
(571) ڏي ته ڏيئي، سلو سائو ٿئيئي.
C.f (1) Alms are golden key that opens the gate of heaven.
(2) the hand that gives gathers.
(572) ڏنو ڏاڻ مئَو پٺاڻ، ورائي وٺي بي ايمان.
ڪنهن کي ڪجهه بخشش ڏيئي موٽائي وٺڻ بي ايمان جو ڪم.
C.f Give a thing and take again, and you shall ride an hell’s wain.
(573) ڏني جو پٽ ڇٽو.
يا. ڏنو پٽ ڇٽي جو.
ڏنو ۽ ڇٽو نالا؛ مطلب جنهن قرض ڏنو سو آزاد چئبو.
C.f. Out of debt, out of danger.
(574) ڏوڏي کي به پتو آهي.
ڏوڏي جو پتو [رنگ جو سائو] کائبو ته ڇاتي پيئي سڙندي.انسان کي پتو يعني دل آهي تنهنڪري وقت تي ساڙ لڳندس.
C.f. even a fly hath its spleen.
(575) ڏئي مٿيون، پر ڪنهن جي هٿون.
سڀني کي ڏيڻ وارو ] ڌڻي [ آھي پر ڪنهنجي معرفت ڏئي ٿو.
(576) ڏيسا چال، ڪلا ڌرم.
ديس يا ملڪ جي چال (ريت رسم) پنهنجي ڪل (ڪٽنب) جو ڌرم يا فرض سمجهجي يعني ان موجب هلجي.
ڀيٽيو:
(577) ڏڌ ولوڙجي مانڌاڻيءَ، مکڻ وهي لاٽ، چريا سي چئجن، جي ڇڏين اباڻي واٽ.
C.f. Conform to common custom, and not to common folly.
(578) ڏينهن جو ڪوُڙو ٿجي، رقم جو ڪوُڙو نه ٿجي.
ٺهرايل مدي کان پوءِ رقم پهچائڻ ڪري ڏينهن جو ڪوڙو ٿبو. پر ماڳهين رقم الي وڃجي، تنهن کان اها دير چڱي.
C.f Confess debt, and beg days.
(579) ڏيڻ ڏکيو آهي.
پنهنجو پئسو ٻئي کي ڪڍي ڏيڻ ڏکيو ڪم آهي.
(580) ڏيڻ، ڏيهه ڇڏڻ ۽ ڏيهي ڇڏڻ (مرڻ) ٽيئي اهنجا.
C.f. I love you well, but touch not my pocket.
(581) ڊڄ تنهنجي ڊاءِ، جنهن جي وائيءَ ۾ ور گهڻا.
ڦرندي گهرندي وارو يعني جنهن جي زبان هڪڙي نه آهي، تنهن کان ڊڄڻ گهرجي.
(582) ڊڄ انهيءَ کان، جو منهن تي ڪوڙ ڳالهائي.
(583) ڊڄ انهيءَ کان، جو کڏ تي بيهي گاريون ڏئي.
C.f. Beware of breed; i.e. an ill-breed.
(584) ڊني واڻئي، موُر نه لاڀ.
خريداري توڙي وڪري مهل جو واپاري پيو ڊڄندو ته متان اگهه لهن چڙهن سو فائدو ته نه ڪڍندو، پر مور به وڃائيندو. مراد ته دل جي همٿ ڌارجي.
C.f. Nothing venture, nothing have.
(585) ڍنڍورا شهر ۾، لڙڪا بغل ۾.
ٻار ڪڇ ۾ ۽ شهر ۾ پڙهو گهمايو اٿس. ڪا شيءَ اکين اڳيان هوندي به ڪو اها پيو ڳولي ته ائين چون.
C.f. The butcher looked for his knife, when he had it in his mouth.
(586) رات ٿوري، ساٺ گهڻا.
رات باقي ٿوري وڃي بچي آهي ۽ وهانءَ جا ساٺ سوڻ وڌائي ڇڏيا اٿن. ڪو گهوٽ پنهنجي ڪنئار ڏسڻ لاءِ آتو هو، تنهن ائين چيو. هاڻ مطلب ته ٿوري وقت اندر گهڻا ڪم ڪرڻا پيا آهن.
C.f. The day is short and the work is much.
(587) رات جوُن، ڳالهيون نه پڙن.
رات جو ڪيل ڳالهيون، بيهڪ نٿيون کائين.
ڀيٽيو:
(588) رات گئي، بات گئي.
C.f. Words spoken in an evening, the wind carrieth away.
(589) راجا اکيين ڪ ڪنين؟
راجا نياءُ ڪندو اکين ڏٺي ڳالهه پٽاندر يا ڪنهن سان ٻڌل ڳالهه پٽاندر؟ مراد ته ٻڌل ڳالهه تي اعتبار نه ڪجي.
C.f. One eye-witness is better than ten hearsays.
(590) رت ڪٽورو ڏجي، تڏهن ڀت ڪٽورو ملي.
جهجهي محنت ڪري بدن جو رت ست ڏجي ٿو، تڏهن ٿورو گهڻو روزگار حاصل ٿئي ٿو.
ڀيٽيو:
(591) پگهر بنا پئسو نه ملي.
C.f. No sweet, without sweat.
(592) رت ونگو به وري.
ڏنگو رت به سنئون ٿيندو يعني مائٽ (ڀائر وغيره) پاڻ ۾ ٺهيل نه هوندا، ته به وقت تي هڪٻئي ڏي رڳ ڇڪيندين.
(593) پنهنجا وري به پنهنجا.
(594) جگر نيٺ به جگر.
(595) توڙي ڏجي پاڻ، ته به پر پنهنجو نه ٿئي پر
پر = ڌاريو
(596) هڏ بنا سڏ ڪو نه ڏئي.
( پنهنجو ڪم ايندو).
C.f. The blood is thicker than water.
(597) رڌي پڪي به يا نصيب.
رڌل پڪل طعام (ٺهيو ٺڪيو ڪم) به نصيب ٿئي يا نه.
(598) داڻي داڻي تي مهر.
(مهر =قسمت جو ٺپو).
C.f. Between the hand and the lip, the morsel may slip.
(599) رڍن اڳيان رباب، وڄائيندي ورهيه ٿيا.
بيعقل سان ورهيه مٿو هڻبو ته به ڪين سمجهندو. ڏسو. 204
“پئنچن هيترو پڪاريو ته به زالن ڏيتي ليتي نه ڇڏي. رڍن اڳيان رباب وڄائيندي ورهيه ٿيا.”
(600) سوين سنت چون ته به ٻوڙا ٻڌن ڪينڪي.
C.f. There is no profit in teaching a pig to play the flute.