سنڌ جي مختصر تاريخ/سبق اٺون
راجا ڏاھر جي مرڻ کان پوءِ سندس ھڪڙو پٽ ڏھر سيئن ڀڄي وڃي برھمڻ آباد کان نڪتو ۽ ٻيو پٽ جيسيئن، سو وري ڪشمير جي راجا وٽ وڃي نڪتو. محمد قاسم پٺيانس پيو ۽ نيٺ الور ۾ آيو جتي ڏاھر جو ٽيون پٽ فوفي رھيل ھو. انھن کي پيءُ جي مرڻ جي خبر نه ھئي تنھنڪري اھو سامھون ٿيڻ لڳو. پر جڏھن اھا خبر پيس تڏھن ڀڃي ويو ۽ محمد قاسم الور به فتح ڪيو. پوءِ اتان ڪشمير ڏي منھن رکيائين ۽ اھو به فتح ڪيائين. ڪشمير کان پوءِ وري ملتان تي ڪاھيائين ۽ اھو به ورتائين. پوءِ قنوج تي ڪاھڻ جو خيال ڪيائين، جو گاديءَ جو ھنڌ ھو. پر اتي محمد قاسم کي موٽي بغداد ۾ وڃي حاضر ٿيڻ جو حڪم مليو، سو فتح ڪيل ملڪن تي نائب مقرر ڪري پاڻ اوڏي روانو ٿيو.
سنڌ جي فتح ۾ گهڻو مال ۽ خزانو محمد قاسم کي ھٿ آيو. اھو سڀ ۽ سٺ ھزار قيدي ۽ راجا ڏاھر جون ٻه ڌيئون ۽ ٻيون ٽيھارو کن مائٽاڻيون خود راجا جي سسيءَ سميت، ھن حجاج ڏي ڏياري موڪليا، جنھن وري اُھي سڀ خليفي عبدالمالڪ ڏي ڏياري موڪليا. راجا جي ڌيئن جي دانھن تي خليفو محمد قاسم تي ڏاڍو ڪاوڙيو ۽ ھڪدم ھن کي پاڻ وٽ گهرايائين. انھيءَ حڪم پٺيان محمد قاسم موٽي ويو، پر پھچڻ کان اڳي ئي مري ويو.
تنھن کان پوءِ خليفن جا نائب وقت بوقت سنڌ تي حڪومت ڪندا آيا. اٺين عيسوي صديءَ جي وچ تائين اُميه خليفن جي حڪومت ھلي. پوءِ وري بني عباس خليفن جي ھلي، جا عيسوي تيرھين صديءَ جي وچ تائين ھلي. پوءِ تاتارين بغداد ورتو ۽ انھن جي حڪومت شروع ٿي.
انھن عربن جي حڪومت ۾ ڪيتريون ئي عرب قومون سنڌ جون رھاڪو ٿي ويون ۽ سنڌين سان گڏجي ويون. ھاڻوڪيون گهڻيون سنڌي قومون انھن جون اولاد آھن. ۽ انھي ڪري سنڌي ٻوليءَ ۾ عربي لفظ پيا ۽ مسلمان گهڻا ٿيا ۽ عربي سنڌي ٻولي جو بنياد پيو، جا اڃا تائين ھلندي اچي.
عيسوي يارھين صديءَ ۾ سنڌ عربن جي ھٿان نڪري دھليءَ جي بادشاھن جي ھٿ ۾ آئي، ۽ انھن مان پھريون سلطان محمود غزنوي ھو.