سنڌ جي مختصر تاريخ/سبق اٺاويھون
ھڪڙيءَ رات ميان عبدالنبي اڪيلو مير عبدالله وٽ گھڙي آيو ۽ چوڻ لڳس ته ”شايد توکي اڃا مون ۾ ڪو شڪ آھي ۽ قرآن جي لکئي تي ويساھ ڪونھي، جو تون مون وٽ ھميشه گهڻن ماڻھن سان ۽ ھٿيارن سان ايندو آھين. جي سچ به توکي اھڙو شڪ آھي ته مون کي ھتي ئي ماري ڇڏ جو آءٌ اڪيلو تو وٽ آيو آھيان.“ ھو ٻڌي ڏاڍو شرمندو ٿيو ۽ عذر ڪرڻ لڳو. انھيءَ کان پوءِ ھن پنھنجن سڀن سنگتين ۽ عزيزن کي روانو ڪري ڇڏيو، رڳو مير فتح خان، جو منجھن وڏو ھو ۽ مير صوبدار، جو سندس سائوٽي سوٽ ھو تنھن کي پاڻ وٽ رکيائين ۽ انھيءَ ڏينھن کان پوءِ ڊپ کان سواءِ اڪيلو يا ھڪ ٻن ماڻھن سان ميان وٽ ايندو ھو.
ھڪڙي ڏينھن ھميشه وانگي مير عبدالله ۽ مير فتح خان ميان وٽ سلام تي آيا ۽ ميان جي ماڻھن ھنن کي ترار سان ماري ڇڏيو ۽ ڪن ٻين ڊوڙي وڃي مير جي تنبن تي سندن باقي ماڻھن کي ماري ڇڏيو. ٽالپر بلوچن کي به ھاڻ پڪ ٿي ته ميان ھنن جو دشمن آھي. مير صوبدار جا چار پٽ ھئا، مير فتح علي خان، مير غلام علي خان، مير ڪرم علي خان ۽ مير مراد علي خان. مير عبدالله خان جا ٻه پٽ ھئا مير الھيار ۽ مير ٺارو خان. انھن مان مير فتح علي خان کي سڀني بلوچن پڳ ٻڌائي. پوءِ سڀ بلوچ ٻار ٻچا وٺي دين ڳڙھ جي ڪوٽ ۾ آيا ۽ ڇھه ھزار ماڻھو پاڻ ۾ گڏ ٿيا. اھي وٺي مير فتح علي خان ميان سان وڙھڻ آيو. ميان عبدالنبي به ٽيھه ھزار ماڻھو وٺي سامھون ٿيڻ لاءِ آيو. ھالاڻي وٽ جنگ لڳي. جنگ ھلندي مير سھراب خان به ٻيا ٽي ھزار بلوچ وٺي آيو. نيٺ عبدالنبيءَ شڪست کاڌي ۽ ڀڄي قلات ڏي ويو. اھو واقعو مير بجار خان جي مرڻ کان پوءِ ٻئي سال ۾ ٿيو. مير فتح علي خان جنگ کٽي نوشھري ۾ آيو، جتي سڀني قومن جا سردار وٽس اچي سلامي ٿيا. انھيءَ طرح سنڌ ٽالپرن جي ھٿ آئي.
ميان عبدالني تيمور شاھ وٽ دانھي ويو. بادشاھ فيصلو ڪيو ته اڌ سنڌ جو ڪلھوڙا رکن ۽ اڌ ٽالپر. انھيءَ حڪم جي تعميل لاءِ لشڪر به موڪليائين. مير فتح علي خان به ھڪڙو وڏو لشڪر وٺي روھڙيءَ وٽ بادشاھي لشڪر کي اچي گڏيو. جنگ لڳي بادشاھي لشڪر شڪست کاڌي. تنھن تي بادشاھ ٻيو لشڪر وٺي آيو ۽ قلات جو خان به ساڻس مدد لاءِ اچي گڏيو. انھيءَ وقت بلخ ۾ فساد شروع ٿيو ۽ بادشاھ کي اوڏي وڃڻو ٿيو. ھيڏي مير فتح علي جي بھادري به ڏٺائين ۽ تعريف ٻڌائين. خود مير به وٽس اچي لاچاري ڏيکاري عذر خواھي ڪئي. تنھنڪري بادشاھ اھو ٺھراءُ ڪيو ته اڳتي مير سنڌ جو حاڪم ٿئي ۽ ڪلھوڙن وانگي سالياني رقم پھچائيندو رھي.
انھيءَ طرح 1783ع ۾ ڪلھوڙن جي حڪومت 86 ورھن کان پوءِ پوري ٿي ۽ ٽالپرن جي شروع ٿي.