Яг Морт

by Лебедев Михаил Николаевич

Уна тӧдліс коми войтыр
Шудтӧм лун да гажтӧм кад.
Коркӧ важӧн сылы вӧлі
Парма пытшкын веськыд мат.

Ветліс сэні, пашкыр ош моз,
Гундыр сяма гӧна морт,
Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь,
Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.

Туша сылӧн вӧлі ыджыд —
Быттьӧ увтӧм пожӧм пу.
Паськӧм пыдди сійӧ новліс
Куим вуртӧм йӧра ку.

Вой шӧр войын быдтор аддзис
Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син.
Кӧнкӧ шуштӧм пемыд вӧрын
Вӧлі сылӧн оланін.

Мукӧддырйи ӧти киӧн
Сійӧ шыбитліс кыз кер.
Татшӧм вӧлі Яг Морт нима
Вӧрса гундыр нисьӧ звер.

Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс,
Дзоргис гӧгӧр лун и вой:
Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь
Мыччысь сылӧн гӧна сой?

Уна вӧралысьлысь сійӧ
Кыйсянінас босьтіс лов.
Шоч нин вӧлі сэтшӧм мортыс,
Коді гундырысь эз пов.

Изьва дорын, Кыпыд сиктын
Оліс сэки пӧрысь пӧль,
Бура сёйис, бура юис,
Эз вӧв озыр, эз вӧв гӧль.

Сылӧн вӧлі шань да мича
Райда нима ӧтка ныв.
Ӧтка нылӧс шог эз босьтлы —
Быд лун сьыліс сьыланкыв.

Асывводзсянь рӧмыд рытӧдз
Сійӧ пуксьылӧм эз тӧд,
Лэбач моз пыр чеччаліс да
Сьывтӧг ывлаӧ эз пет.

«Мый пӧ жугыльтчӧмӧн овны.
Яг Морт татчӧ эз на лок!
Коркӧ пӧрысьма да сэки,
Гашкӧ, надзмас менам кок».

Мамыс нимкодясис нывнас,
Ошкис сійӧс пӧрысь ай:
«Со пӧ миян донаторйыд
Сьылӧ, быттьӧ колипкай!»

Томджык войтыръяслӧн сьӧлӧм
Висис Райда вӧсна пыр:
«Мый пӧ верӧсӧс оз бӧрйы
Сійӧ миян костысь дыр?»

Райда шмонитӧмӧн шуліс:
«Оз ков верӧсъясыд мем.
Натӧг лӧсьыда на позьӧ
Меным колльӧдлыны нэм!»

Татшӧм сёрни ӧтка нывлӧн
Водзӧ, тӧдӧмысь, эз мун.
Регыд сылы удал зонкӧд
Воис чунькытшасян лун.

Зонлӧн нимыс вӧлі Туган.
Кыйліс сійӧ уна ош.
Вӧралігӧн сійӧ вӧлі
Медся повтӧм, медся чож.

Свадьба лунлы паныд Райда
Муніс вотны чӧскыд оз.
Сьӧрас босьтіс вугъя чуман —
Вотанторлы ичӧт доз.

Енэж вылын шонді ворсӧ,
Пӧльтӧ лунвыв шоныд тӧв.
Небыд турун пӧвстын дзоридз
Быдмӧ уна-уна зэв.

Ветлӧ Райда, озсӧ ӧктӧ,
Зіля вӧрӧ сылӧн ки.
Ачыс сьылӧ: «Муса зонкӧд
Аски ӧтлаасям ми!»

Мый нӧ тайӧ вадор ягас
Лыбис пӧткаяслӧн зык?
Мыйла кӧрыс сэтчӧ лэбзьӧ,
Вомсьыс лэччӧ весиг быг?

Повзис сьӧлӧм ӧтка нывлӧн:
«Оз-ӧ Яг Морт татчӧ лок?»
Кылӧ: зымӧдӧ нин матын
Чорыд муӧд сьӧкыд кок.

Руч-рачмуні ӧти пожӧм,
Чегис-усис сылӧн йыв,
Вывлань качис шӧркодь сус пу...
Весьӧпӧри коньӧр ныв.

Вӧрсьыс петіс ыджыд шыӧн,
Быттьӧ тӧвныр, гӧна морт.
Ош кодь мисьтӧм... гашкӧ, збыльысь
Вӧрса мутияслӧн ёрт.

Сылӧн тушаыс кык сывйысь,
Дерт жӧ, ляпкыдджык эз вӧв.
Сылысь юрсисӧ да тошсӧ,
Идзас нӧб моз, летіс тӧв.

Пельпом вылас вӧлі паськӧм —
Куим вуртӧм йӧра ку.
Веськыд киас сійӧ кутіс
Шӧри чегӧм пожӧм пу.

Кӧні Райда озсӧ вотіс
Вӧлі паськыд вӧртӧмин.
Вотчысь нылӧс ылысь аддзис
Гӧна мортлӧн югыд син.

Ош моз равӧстіс лёк гундыр.
Уси Райда сынисадь,
Кыдзи кералігӧн усьӧ
Небыд коръя вӧсни бадь.

Яг Морт пусӧ муӧ сутшкис,
Шудтӧм вотчысьӧс эз ви.
Сэсся садьтӧм нылӧс босьтіс
Сылӧн кӧрт кодь чорыд ки.

Мича сюрӧмторнас сійӧ
Муніс чеччалігтыр бӧр.
Дзебис, тупкис сылысь туйсӧ
Тшӧкыд корнас пемыд вӧр...

Воши Райда Кыпыд сиктысь.
Висьмис шогла сылӧн ай.
Мамлӧн шор моз синва киссьӧ.
Кӧні налӧн колипкай?

Арся кымӧръяс кодь жугыль
Лои Туган, удал зон,
Сӧмын некодлы эз норась,
Важмоз вӧлі збой да ён.

«Тӧда, тӧда, — сійӧ шуис: —
Коді вӧчис татшӧм шог.
Муса нылӧс Яг Морт нуис.
Сійӧс корсьны — менам мог!»

Матігӧгӧрса том йӧзӧс
Сійӧ чукӧртіс дзик пыр:
«Локтӧ татчӧ, дона ёртъяс,
Локтӧй, кодлӧн пуӧ вир!

Кывзӧй, зонъяс, коми муын
Олӧм вывті лои лёк.
Быд лун пельным миян кылӧ
Нора горзӧм: ок да ок!

Тӧрыт воши миян Райда,
Аски вошас кодкӧ мӧд.
Коньӧр нылӧс Яг Морт нуис.
Код нӧ та йылысь оз тӧд.

Петам повтӧг, дона ёртъяс,
Корсьны сылысь оланін!
Лэбзям варышъяс моз ставӧн,
Кодлӧн сьӧлӧм абу кын!

Кӧнкӧ ылын, тӧдтӧм ягын
Сылӧн лӧсьӧдӧма чом.
Сэтчӧ суӧдам кӧ сійӧс,
Гашкӧ, вӧчам сылы пом.

Гашкӧ, Райдаӧс ми аддзам,
Сійӧс Яг Морт эз кӧ сёй.
Гашкӧ, оз на сылӧн туплясь
Гундыр керка дорын шой».

Би моз ыпнитіс том войтыр.
Быдӧн лэптіс веськыд ки:
«Дасьӧсь мунны тэкӧд, Туган,
Мисьтӧм гундыр вылӧ ми!

Дыр нин кӧчьяс моз ми олім,
Дыр нин сьӧлӧм вӧлі рам.
Ӧні бура гӧгӧрвоим:
Вывті омӧль татшӧм сям.

Муса вокӧй, тэныд паныд
Некод кыв ни джын оз шу.
Кытысь гӧна морттӧ чайтан,
Сэтчӧ миянӧс и ну!»

Ловзис Туган, эз ло жугыль,
Асьсӧ радысла оз чайт.
Мунысь войтыръяссӧ лыддис:
Буретш лои комын квайт.

Ӧдйӧ босьталісны зонъяс
Гортсьыс зверӧс виантор:
Черъяс, шыяс, ньӧввуж кӧлуй;
Вӧлі весиг ёсьтӧм зор.

Петіс сиктысь том зон котыр:
Туган юралысьӧн сэн.
Кӧн нин бара Яг Морт шӧйтӧ?
Сылӧн кок туйясыс кӧн?

Зіля кытшлалісны найӧ
Вӧрас уна гожся лун.
Туган шойччыны эз пуксьыв,
Сылӧн Райдаыс эз вун.

«Шойчча сэки, — сійӧ шуліс, —
Тайӧ понсӧ виа кор!»
Ӧтчыд налы парма пытшкын
Сюри джуджыд гудыр шор.

Шоркӧд орччӧн, паськыд вор моз,
Яг Морт талялӧма туй.
Эз тай, майбыр, коксӧ кӧтӧд,
Гудыр ва питі эз уй.

«Аддзад, вокъяс, — Туган шуис: —
Кодлӧн ветліс таті кок.
Сійӧс кыйӧдны да вины —
Ӧні ӧти миян мог!

Смертьысь, ёртъяс, энӧ полӧй,
Кыкысь кулӧмыд оз ло.
Вайӧ тшӧкыдінас дзебсям,
Кытчӧдз гундыр эз на во».

Муӧ водалісны зонъяс.
Гӧгӧр лои шы ни тӧв.
Из моз чорзис налӧн сьӧлӧм,
Полӧм некодлӧн эз вӧв.

Вӧрыс надзӧникӧн шувгис,
Быттьӧ небыд саридз гы.
Недыр мысти кыськӧ кывсис
Сьӧкыд коклӧн локтан шы.

Вылӧ качис рака чукӧр,
Нора равзӧ: крав да крав!
Шызис-гызис тар да сьӧла,
Гажтӧм лои налы дав.

Водӧм зонъяс пӧвстӧд тӧвзис
Садьтӧг повзьӧм еджыд кӧр.
Ошъяс бызгысисны шорас,
Сэсся уськӧдчисны бӧр.

Вӧрсьыс мыччысис лёк гундыр.
Вылас куим йӧра ку.
Аслас туйӧд сійӧ муніс,
Киас нинӧмтор эз ну.

Зэлыд ньӧввужъяс том йӧзлӧн
Водзӧ чургӧдӧма дась:
«Кӧть пӧ ставным татчӧ усям,
Огӧ бӧрыньтчӧй ми тась!»

«Лыйлӧй морӧсас да юрас!» —
Тшӧктіс налы Туган ёрт.
Сувтіс, бугжылясьны кутіс
Гӧрдов синнас гӧна морт.

Мый нӧ тайӧ лэбзьӧ-тиньгӧ,
Сьылӧ вӧсньыдика зэв?
Ӧтпыр сатшкысис Яг Мортлы
Бокас комын кымын ньӧв.

Сылы юрас, гашкӧ, воис:
«Со пӧ кутшӧм гырысь ном!»
Весиг шензьӧмысла воссис
Сылӧн кӧинлӧн кодь вом.

Сэсся гӧгӧрвоис сійӧ,
Кытысь киссьӧ чушкан зэр,
Кутшӧм повтӧм йӧзӧс дзебӧ
Аслас коръяс улын вӧр.

Кокнас зымнитіс лёк гундыр:
Муас лои джуджыд гу.
Вужнас нетшыштіс да босьтіс
Киас увъя конда пу.

Коми зонъяс вылӧ вӧрас
Сійӧ уськӧдчис дзик пыр.
Увъя пунас гӧгӧр ӧвтӧ,
Сӧмын кылӧ: жбыр да жбыр!

Водӧ гундыр водзын понӧль,
Чеччӧ, усьӧ вӧсни коз,
Пӧрӧ муас шӧркодь пожӧм,
Быттьӧ чышкӧ найӧс рос.

Кызджык пуяс сайӧ ставныс
Ӧдйӧ саймовтчисны сэк.
Кытчӧ вешйыны, мый керны —
Туган индӧ налы век.

Вӧтчӧ найӧ бӧрся гундыр,
Куас лёкысла оз тӧр.
Вӧрыс кызмӧ, вӧрыс сукмӧ,
Оз нин Яг Морт водзын пӧр.

Тшӧкыд пуяс костын сылы
Кернас ӧвтчыны оз позь.
Сійӧс гӧгӧртісны зонъяс.
Пансис, лыбис ыджыд кось.

Равзӧ, эргӧ мисьтӧм гундыр,
Кучкӧ, вачкӧ: кув да ков!
Кӧсйӧ вины, кӧсйӧ босьтны
Коми войтыръяслысь лов.

Сылы воча, чорыд тшӧть моз,
Уна чургӧдчӧма шы,
Бӧрсянь, водзсянь сійӧс сутшкӧ,
Доймӧ гӧна мортлӧн лы.

Туган куимысь нин слӧймис
Черӧн сӧтны сылысь кок:
«Со пӧ тэныд месянь козин,
Сюра мутияслӧн вок!»

Тэрыб зонъяслы оз инмы
Гӧна мортлӧн увъя кер.
Видзӧ найӧс дзескыдіныс,
Видзӧ найӧс тшӧкыд вӧр.

Рытӧдз косясисны найӧ.
Воис шонді лэччандор.
Веськыд бугыляс Яг Мортлы
Пырис ёсьтӧм кыдз пу зор.

Юрсянь кокӧдз сылӧн киссис
Туша кузялаыс вир.
Эз нин вермась сэсся гундыр
Коми войтыръяскӧд дыр.

Шыӧн сутшкӧм, черӧн сӧтӧм
Эз вӧв чӧскыд, эз вӧв бур.
Петі сы пытшкысь став выныс,
Кутіс бергӧдчыны юр.

Эбӧс быри, эбӧс абу.
Кокыс водзӧ эз нин ну.
Коръяс костӧ сійӧ усис,
Быттьӧ ыджыд пожӧм пу.

Куйлӧ зонъяс водзын гундыр.
Дугдіс лолавны, оз вӧр.
Юрсӧ керыштісны сылысь,
Мед оз чеччы сэтысь бӧр.

Шойсӧ гуалісны муӧ,
Вылас пукталісны из.
Мукӧд изйыс сэні вӧлі
Гӧна мортсьыс гашкӧ кыз.

«Тэкӧд лыддьысим ми, гундыр! —
Шуис Туган чорыд кыв. —
Ӧні тӧдны меным колӧ,
Кӧні Райда, вошӧм ныв?»

Водзӧ мӧдӧдчисны зонъяс.
Быдӧн тэрыб, быдӧн сюсь.
Вӧрӧд-ягӧд ветлӧм-корсьӧм
Эз ло войтыръяслӧн кузь.

Сюри налы мича Райда.
Яг Морт сійӧс эз на сёй.
Вевта гуын сійӧ оліс
Сизим лун да сизим вой.

Аддзис Туган вошӧмторсӧ.
Воссис сылы долыдлун.
Лэбзис невестанас гортӧ,
Эз нин надзӧникӧн мун.

Гажа свадьба сылӧн пансис.
Ставыс лои сэсся шань.
Удал зонлӧн гӧтыр лои
Медся мича коми ань.