Ыджыд гажа гӧтрасьӧм йылысь

by Попов Андрей Ефимович, Лыткин Георгий Степанович

Енмысь полысь Государ Император НИКОЛАЙ АЛЕКСАНДРОВИЧЛӦН ыджыд княжна АЛЕКСАНДРА ФЕДОРОВНАКӦД ыджыд гажа гӧтрасьӧм йылысь

1894-ӧд воын ноябр тӧлысьын 14-ӧд лунӧ государ император Николай Александрович гӧтрасис ыджыд княжна Александра Федоровна вылын.

Тайӧ матысмӧм гаж йылысь Петербург карса йӧз пондіс тӧдны асыв кӧкъямыс часын Петропавловса крепосьт вывсянь пушкаысь 21 лыйӧм серти.

Уличаяс вылын Государ Императорлӧн мунан туй вылын сулаліс уна йӧз. Дас чассянь пондісны воны ыджыд ина-артаяс Тӧвся дворечӧ.

11 час кежлӧ Тӧвся двореч пытшкӧса горничаясын чукӧртчисны Ыджыд Княгиняяс, Ыджыд Княжнаяс, Ыджыд Князьяс, сэсся мукӧд муысь принцъяс, герцогъяс.

12 час гӧгӧр воисны Тӧвся дворечӧ Государ Император, Ыджыд Княжна Александра Федоровна; Княжнаӧс колльӧдіс Государыня Императрича Мария Федоровна.

Тӧвся двореч пытшкӧса горничаын, Императрича Анна Иоановна зарни зеркалӧ водзын, код водзын пасьтӧдӧны Сар Керкаса Невестаясӧс, обер-гофмейстерина статс-дамаяскӧд пасьтӧдісны Ыджыд Невестаӧс.

Венчайтӧм кежлӧ соборын быдтор вӧлі лӧсьӧдӧма. Вичко пытшкӧс югъяліс зэв уна ӧзтӧм сисьясысь; солея водзын, перила сайын вӧлі вӧчӧма пос; сійӧ поскыс вӧлі тувъялӧма гӧрдкодь джодждӧраӧн; сы вылын сулаліс венчайтны лӧсьӧдӧм пызан. Соборын сьылісны обедня. Вежа престол вылын, зарни блюдъяс вылын, куйлісны чунькытшъяс, кодъясӧс вайис обер-церемониймейстер.

Кодыр Невеста вӧлі пасьтӧдӧма венеч улӧ, Император Керкаса министр висьталіс сы йылысь Государ Императорлы.

Сы бӧрын регыд Малахитса горничаысь пондісны петны Сарствуйтан Керкаясысь мортъяс. Лун шӧр бӧрын джын часӧ пондысис зэв гажа мунӧм соборӧ. Сы кадӧ крепосьтысь лыйисны ветымын ӧтикысь.

Дворечса ина-артаяс бӧрын муніс гофмаршал; Сарствуйтан Керкаясын олысьяс водзын муніс обер-гофмаршал, кыкнанныс бедьясаӧн.

Сэсся мунісны: Государыня Императрича Мария Федоровна кырымӧдыс босьтӧмӧн Датскӧй Корольӧс; на бӧрын Государ Император Невестаыскӧд. Сылӧн парча мантиялысь кузь бӧжсӧ нуисны Дворечса мӧд чина нёль морт, сэсся обер-камергер.

На бӧрын мунісны: Эллинса король Кобург-Готса герцогинякӧд; найӧ бӧрын — Гессенса ыджыд герцог Эллинса королевакӧд; Кобург-Готса герцог Вельсса принцессакӧд; сэсся мукӧд Ыджыд Княгиняяс, Ыджыд Княжнаяс, Ыджыд Князьяс, герцогиняяс, принцессаяс, герцогъяс, принцъяс.

Бӧрын мунісны гофмейстерина, статс-дамаяс, фрейлинаяс, кыкӧн-кыкӧн, ыджыдджыкъясыс водзвылас; найӧ бӧрын мунісны сенаторъяс, мукӧд лыдӧ пуктӧма йӧз кыкнан пӧвсьыс.

Малахитса горничаысь вичкоӧ мунісны горничаяс пыр: Сьылан, Николаевса, Аван горнича, Петырса (кӧні сулалӧ Ыджыд Петырлӧн улӧсыс), Гербӧвӧй, Фельдмаршалса, Пикетнӧй горничаяс пыр.

Туй вылын сулалысьяс шы ни тӧла лыдӧ пуктӧмӧн копыртісны юръяссӧ, ыджыд караулъяс босьтісны караул вылӧ.

Соборӧ пыранінӧ Сарствуйтан Керкаясын Олысьяслы митрополит Палладий, мукӧд гырысь духовенствокӧд, паныд петіс вежа крестӧн, вежа ваӧн. Кодыр Сарствуйтан Керкаын Олысьяс окалісны вежа крест, Государ Император кайис соборшӧрса пос вылӧ, сувтіс веськыд ки вылас, шуйга ки вылас сувтіс Сылӧн Невестаыс, кодӧс колльӧдіс пос вылӧ Государыня Императрича Мария Федоровна.

Кодыр Государыня Императрича бергӧдчис Аслас сулаланінӧ, пондысис чунькытшалӧм. Чунькытшаліс, сэсся венчайтіс протопресвитер квайт протопопкӧд. Чунькытшалӧм водзын архиерейяс пырисны алтарӧ, протопопъяс нӧ алтарысь петкӧдісны чунькытшъяс.

Венчайтӧм водзын пызан дінӧ матысмисны, сэсся сувтісны Ыджыд венчайтчысьяс сайӧ Дружкаяс: Йоркса герцог, Греческӧй король пи, Роч муса Ыджыд Князьяс Михаил Александрович, Георгий, Сергий Михайловичьяс, Кирилл Владимирович, Николай Николаевич. Дружкаясыс вежласисны ӧти мӧд бӧрын.

Вежа бурвисьталӧм лыддьӧм бӧрын, ектенияяс (кевмӧмъяс) вылын, Государ Император нимкӧд медводзын висьталӧма вӧлі Енмӧс полысь Государыня Императрича Александра Федоровналӧн нимыс.

Венчайтчӧм бӧрын, Ыджыд Венчайтчысьяс сьӧлӧм шӧрсьыс бурсетӧм вайисны Государыня Императрича Мария Федоровналы. Сэсся Ыджыд Венчайтчысьяслы дзоньвидз сиӧм вайисны Чужанвужса Ыджыд Княгиняяс, Ыджыд Княжнаяс, Ыджыд Князьяс, герцогъяс, принцъяс.

Митрополит Палладий, Вежа Синодлӧн ина-артаяскӧд, дворечса духовенствокӧд, ӧтлаын, пидзӧсъяс вылӧ сувтлӧмӧн, сьыліс бур сетан кевмӧм. Кодыр сьылісны «Тэнӧ Енмӧс ошкам», Петропавловса крепосьт вывсянь пушкаясысь 301-ысь лыйисны.

Кевмӧм помасьӧм бӧрын, духовенство вайис дзоньвидз сиӧм Ыджыд Венчайтчысьяслы, сэсся Государыня Императрича Мария Федоровналы.

Вичкоысь бӧр мунігӧн, водзын мунісны Ыджыд Венчайтчысьяс, найӧ бӧрын Государыня Императрича Датскӧй королькӧд.

Ыджыд Венчайтчысьяслы вайисны дзоньвидз сиӧм: Петровса горничаын — мукӧд муясысь мӧдӧдӧмаяс, Гербӧвӧй горничаын — карса дамаяс, гражданскӧй чинъяс, дворянаяс, Фельдмаршалса горничаын — карса гӧлӧваяс, купечьяс, Ичӧт Аван горничаын, Николаевса горничаын — военнӧйяс, Государ Императорлӧн свитаыс, Сьылан горничаын — Государственнӧй Сӧвет, Сенат, сэсся мукӧд ыджыд ина-артаяс.

Малахитса горничаӧ бергӧдчӧм бӧрын, Государ Император Государыня Императрича Александра Федоровнакӧд, параднӧй каретаын мунісны Казанскӧй соборӧ.

Гажаа йӧз горзігтырйи, дугдывтӧг жыннянъяссӧ зынӧдігтырйи, туй вылын сулалысь войска дінті ньӧжйӧник муніс зарни карета.

Казанскӧй собор воча сулаліс зэв уна йӧз. Кодыр карета петкӧдчис, ёна горӧдӧм «ура» кывсис ывла вылын, эз помасьлыв сэтчӧдз, кытчӧдз Сарствуйтысь Гозъя эз пырны Казанскӧй Ен Мам Соборӧ.

Государ Императорлы, Государыня Императричалы вежа крестӧн, вежа ваӧн паперть вылӧ паныд петіс митрополит Палладий архиерейяскӧд, кодъяс сьылісны кевмӧмсӧ венчайтӧм бӧрын, соборса духовенствокӧд. Государ Императорлӧн, Государыня Императричалӧн соборӧ пыригӧн, Петербург карса духовенство, коді сулаліс кыкӧн-кыкӧн ӧдзӧссянь солеяӧдз, Ыджыд Венчайтчысьяслы копыртчисны, мый вылӧ Найӧ сы ногӧн копыртчылісны.

Соборӧ пырӧм бӧрын Государ Императорлы, Государыня Императричалы митрополит Палладий висьталіс сэтшӧм кыв:

Енмӧс полысь Государ Император!

Вылысвывса Саричалӧн вичкоын, Сарствуйтысь карса медыджыд святыняын, Енмӧн бӧрйӧма Саричакӧд мувывса Сарлы Вылысвывса Сарича Ачыс торъя бурсетӧмӧн паныд петӧ. Сійӧ, роч йӧзлӧн, быд христианскӧй чужан вужлӧн зіля Саймӧдысьӧй, гажӧдчӧй, мый Енмысь полысь Веськыда эскысь Сар Енмӧн сетӧма, Енмысь полысь Гӧтырыскӧд, вежа Вичколӧн выль Нылыскӧд, венчайтчӧм бӧрас, мувывса быдкерӧмъясысь войдӧрджык, сьӧлӧм шӧрсянь кевмӧмӧн локтӧны Сылӧн быдтор вермысь водз сувтысян дорӧ, мед нӧ быдтор вежӧдысь, вын сетысь Ен ыстас бурсиӧмсӧ Сылӧн вежа ӧтлаасьӧм вылас, шы ни тӧла, шудаа, дыра олан вылас.

Тіян зіля кевмӧмын отсалӧмӧн кевмӧ вежа Вичко, ӧтлаасьӧ сы дінӧ веськыд Роч йӧз, коді лыдтӧмӧн ӧні сулалӧ Тіян сарса туй вылын, гажаа горӧдӧмъясыс кодлӧн кылӧны ывла вылын. Тіян кевмӧмыдкӧд ӧти сьӧлӧма вичколӧн, йӧзлӧн кевмӧмыс кылӧма лоас вылысвыв вылын.

Бурсиысь Ен уна сетас Тіянлы быдсяма вылысвывса, мувывса бурсиӧмсӧ, Аслас бур пуктӧмъясӧн отсалас веськыда тыртны Тіян сьӧлӧмъяслысь бур колӧмъяссӧ, Роч мулысь Тіян йылысь югыд виччысьӧмъяссӧ.

Ен бурсиӧма Тіян ӧтлаасьӧмӧн мед гажӧдчас Енмысь полысь Тіян Эньыдлӧн шогсян сьӧлӧмыс. Ен кузя кулысь Тіян Ыджыд Айыдлӧн сӧстӧм, вежа лолыс, Ен пызан дорын ӧні сулалігӧн, Ен чужӧмсянь югыдін, вылысвывса вылісянь муса видзӧдӧ Тіян вылӧ, Сылысь вежа тшӧктӧмсӧ тыртысьяс вылӧ; Тіянлы бурсиӧ, кевмысьӧ Тіянлӧн шуда олӧм йылысь. Тіян сьӧлӧмныд мед вынмӧдчас Господьын, вежаӧс Тіян лыдӧ пуктӧмыд мед лоас вежтӧг нэм чӧж; сы понда мый эскӧмӧн саръяс вынаӧсь, сарствояс вӧрзьытӧмаӧсь!»

Дженьыд кевмӧм кывзӧм бӧрын, Государ Император, Государыня Императрича окалісны Казанскӧй Ен Мамлысь шензян керысь ӧбразсӧ, сэсся вежа мощияс. Митрополит бурсиис Ыджыд Венчайтчысьяслы Казанскӧй Ен Мам ӧбразӧн.

Соборысь петігӧн, кодыр Государ Император, Государыня Императрича воисны паперть вылӧ, йӧз гажаа пондіс горзыны. Сідз Ыджыд Венчайтчысьясӧс йӧз колльӧдіс Аничков Двореч дорӧдз. Сэтӧн, вылыс горничаясын, Государ Императорлы, Государыня Императричалы паныд петіс Государыня Императрича Мария Федоровна.

Государлӧн Двореч водзын йӧзлӧн гажаа горзӧмыс эз дугдыв войӧдз. Кодыр Дворечса ӧшиньын Государ Саричаыскӧд Аслас йӧзлы петкӧдчывліс, йӧз гажӧн, вынӧн горӧдліс.

Двореч водзын войӧдз эз дугдывсьыв йӧзлӧн гажаа сьылӧм «Енмӧй, Сарӧс видз», «Видз, Енмӧй, Тэнад йӧзтӧ».

Сьӧлӧм шӧрсянь ми ваям миян верноподданническӧй дзоньвидз сиӧм Государ Император Николай Александровичлы, Государыня Императрича Александра Федоровналы, бурсиам, мед нӧ Государ Император Николай Александрович сарствуйтас уна во, бур нималӧмӧн, лӧня олӧмӧн.

Видз, Енмӧй, Тэнад йӧзтӧ, бурси Тэнад юкӧдыдлы: Бура эскысь Император Николай Александровичлы вермӧмъяс сетӧмӧн омӧль сиысьяс вылын, Тэнад пернанад видзӧмӧн Тэнсьыд ыджыд йӧз чукӧртӧ.

Енмӧй, Сарӧс видз!

Вермысьӧй, Вын кутысьӧй,

Сарствуйт ошкӧм вылӧ,

Миянлы ошкӧм вылӧ!

Сарствуйт омӧль сиысьяслы полӧм вылӧ,

Веськыда эскысьяслӧн Сарӧй!

Енмӧй, Сарӧс видз!