Шуд вӧсна

by Елькин Василий Иванович

1

Сикт весьтӧ, быттьӧ сьӧд ной,
Ӧшӧдчис вой.
Тӧлысь!
Лӧз бантӧ эн мыччы,
Му вылӧ лучьяс эн кой.
Кодзувъяс!
Воштысьлӧй кытчӧкӧ ті тайӧ вой.
Сикт вылӧ, войтӧлӧй, пет,
Лӧнь дзугны мед.
Кымӧр!
Тэ сайӧдышт вуджӧр,
Аддзыны сійӧс эн сет,
Сикт дорлань
Веськыда му шӧрӧд
Котӧртас мед.
Пемыдтӧ, зумыштчӧм вой,
Дугдывтӧг кой,
Кытчӧдз оз матыстчы кыа.
Кодлыськӧ лӧньӧдышт дой
Бушковлӧн вынйӧра шыясӧн,
Жугыльтчӧм вой.

2

Вӧр пиысь петіс морт вуджӧртор.
Сён пӧлӧн муніс, воськовтіс шор.
Колис нин бӧрас му эрд и рас.
Тыдовтчис керка, лӧз ӧшиньтас.
Прӧйдитіс потшӧс, восьлаліс йӧр.
Видзӧдліс водзлань, видзӧдліс бӧр.
Таркнитіс ӧшиньӧ, виччысис здук.
Сэк кодкӧ сійӧс восьтыштіс друг.
— О, муса мамӧ! Ловъя на тэ?
Восьты вай ӧдзӧс, локті со ме.
Дзуркнитіс ӧдзӧс, пӧдлассис бӧр.
— Збыль ӧмӧй, Павел, тэ, сьӧлӧмшӧр?
Кытысь нӧ усин? Мудз кӧнкӧ, тшыг?
Ставыс тай тэын вежсьӧма дзик.
Кыськӧ и пищаль сьӧрад со эм.
— Оз шогмы, мамӧ, пищальтӧг мем:
Белӧйлысь локті тӧдмавны вын,
Шедан кӧ, сытӧг наысь он мын.
Кыдзи нин олан? Кытӧні вок?
Мый вӧсна сійӧ татчӧ оз лок?
— Эн нин тэ сёрнит, сьӧлӧмшӧр пи:
Став сиктӧн полам белӧйысь ми.
— Унаӧн найӧ?
— Жуӧны тыр.
Лун и вой сиктын шобсьӧны пыр.
Ыджыдыс налӧн веськыда пон,
Арестын сылӧн дзор морт и зон.
Нуисны тӧрыт тэнсьыд тшӧтш вок.
Ог нин тӧд, сійӧс аддзылам ог.
Ставныс пӧ найӧ сэн большевик,
Ставнысӧ лыйлыны колӧ пӧ дзик... —
Нор мамлӧн лэччис сӧдз синва войт.
— Эн, мамӧ, шогсьы, эн асьтӧ дойд.
Белӧйяс оз нин ыдждавны дыр:
Миян йӧз татчӧ воасны пыр.
Ӧні вай висьтав стӧчджыка мем,
Белӧйлӧн выныс уна-ӧ эм?.. —
Сёрнитіс дыркодь мамыскӧд пи.
Мунігас сылысь кутыштліс ки:
— Суседӧ нӧшта кежавла здук,
Сэні ме ставсӧ тӧдмала тшук.
Сы бӧрын лэчча юкмӧсдор кыр,
Ю вомӧн вуджа, муна яг пыр.
Татчӧ ми воам аски вой шӧр,
Сиктнымӧс мездам белӧйысь бӧр.

3

Петук гӧлӧс юркнитіс сикт вылын,
Лӧзов тӧдчис асъя кыадор.
Тэрыб шагӧн сиктса нӧрыс йылӧд
Лэччис юлань ӧтка вуджӧртор.
Тэрмась, тэрмась! Быд здук ӧні дона.
Котӧрт зіля! Вунӧд тшыг и мудз!
Асъявылын югдыштӧ нин тонӧ,
Регыд петас зарни шонді луч.
Со и берег. Кышӧдчӧны пуяс.
Шӧпкӧм налӧн вывті сӧмын нор.
«Эм-ӧ пыжыс? Эм-ӧ вуджан туйыс?
Эз-ӧ кадыс вывті нин ло сёр?»
Водзӧ, водзӧ!
Вуджанторйыс выйим!
Ассьыс югӧр асыв оз на кой.
Сӧмын... Матыникын кыліс лыйӧм,
Гора шыысь садьмис пемыд вой.
Павел водіс. Вирӧдз курччис парсӧ.
Морӧс пытшкас пуис ыджыд лӧг.
— Эн на кырныш моза сэні карзӧй!
Менам вирӧн некод на оз тшӧг! —
Лэптіс ружье. Лыйис кустъяс пӧлӧн.
Синъяс водзсьыс воши лыян пас.
Сэк жӧ воча ыджыд бушков тӧлӧн
Дінтіс лэбис пуля уна дас.
Сылӧн пӧся чӧсовтыштіс сойыс,
Кышан пырыс чепӧсйис пӧсь вир.
Сӧмын дзугны вермас ӧмӧй дойыс,
Кытчӧдз пуля ӧтитӧг оз быр?
Помысь помся дзизӧдчисны «лӧдзьяс».
Враглӧн пуля оз-ӧ сійӧс судз?
Асъя рӧмыд вочасӧн пыр сӧдзис,
Вӧръяс сайысь петіс шонді луч.
— «Гадъяс! — лӧг пыр Павел аслыс шуис. —
Найӧ кытшысь ог кӧть ме нин пет,
Сӧмын, — бӧръя зарад сійӧ сюйис, —
Ассьым лолӧс донтӧг ог жӧ сет.»
Кустъяс сайысь лэптіс кодкӧ юрсӧ.
— Эй, гӧрд кучик! Сетчы бурӧн, зон!
Мӧд ног он босьт нинӧм тані бурсӧ...
— На со курччы тайӧс, белӧй пон! —
Шуис збоя миян том разведчик,
Плешас ыстіс сылы свинечтор,
Сэсся, мусьыс сьӧкыдпырысь чеччиг,
Визув юас шыбитіс затвор.
— Лыйлӧй, трусъяс! Мый нӧ сэсся сувтід!
Тіян водзын куш киа ме дзик.
Бандит чукӧр вӧрзис вӧлӧсьт увтысь,
Штыкъяс костын вӧлі большевик.

4

Сикт шӧрын — вичко; нӧрыс вылын
Кык судта сулаліс выль дом.
Сы весьтын, кыдз пу зібтор йылын,
Тӧв летіс еджыд дӧрапом.
Выль домын коймӧд сутки помся
Лампадка ен пельӧсын ломзьӧ,
И шорӧн киссьӧ вина-сур,
И сёрни некыдзи оз помсьы,
Кор ставыс ас, и ставыс «бур»,
Нянь-солӧн тыра пызан сайын —
Погона, — абу «руд» салдат,
И мукӧд чинъяс сыкӧд пайын,
И ставлы гажа, ставлы рад.
— Ми юам тыр победа вӧсна!
Кӧзяин кыдзи?
— Тіян вӧсна! —
Нюмпырысь шуыштіс Панкрат. —
Ӧд нэм чӧж вӧлім прамӧй йӧз на,
И прамӧй йӧзӧн кольны рад.
— Дзик сідзи! — горӧдісны ставныс,
И гора юрӧбтыліс дом,
И ӧтув кӧсйысисны явӧ
Том сӧвет власьтлы вӧчны пом.
И ӧдзӧс воссис найӧ жырйӧ,
Салдат сэк пырис полігтырйи,
Медыджыд чинлы сетіс чесьт.
— Ми партизанӧс кутім кырйысь,
Мый вӧчны?
— Пыртны татчӧ!
— Есть!
Здук мысти тувччис порог вомӧн
Том зон. Став вылас дзоргис дыр.
Сы чужӧм вылын и пельпомын,
Дзик гӧгӧр йиджтысьӧма вир.
Погона чеччис пызан сайысь:
— Нол, кытысь чӧртыс тэнӧ вайис?
Тэ, чайта, бура ыджыд свист!.. —
Панкрат сэк шуис:
— Тӧда тайӧс:
Ми сиктын первой коммунист.
Ті тӧданныд нин талысь рӧдсӧ,
Тан амбар пытшкын сылӧн вок...
— Кысь, мися, быттьӧкӧ нин тӧдса.
Но, мый нӧ, бурджык пуксьы лок.
Ме тэкӧд сёрни кута нуны
И пара румка кора юны,
Мед ставсӧ висьталан тэ мем.
— Ог кӧсйы нинӧм тэныд шуны,
Мем тэкӧд сёрнитнысӧ нем.
— Вот кыдзи! Жаль! Эг кӧсйы лёксӧ,
Но, аддза, мӧд ног нем он вӧч.
Нол, корлӧ сылысь татчӧ воксӧ,
Сэк сёрни, гашкӧ, артмас стӧч... —
Збой сьӧлӧм Павел пытшкын пуис,
И юрас уна мӧвпыс жуис,
Но нинӧм эз вӧв наын бур.
Друг кодкӧ сійӧс нимнас шуис
И сылань бергӧдыштіс юр.
— Вок менам! Митя! Тэ-ӧ тайӧ?
Ме тэнӧ пӧшти эг нин тӧд.
Збыль тадзи нӧйтісны мӧй найӧ?
Став чужӧм тэнад гырд и сьӧд... —
И вокъяс кутчысьлісны ёна.
Но найӧс торйӧдіс погона.
— Эг встреча та вылӧ ме вӧч.
Тэд, зонка, лолыд кӧ зэв дона,
Вай вокыд мышкӧ тайӧн тэч! —
И мыччис сы киӧ нагайка.
Скӧр биӧн ӧзйис воклӧн син;
Ярлуныс сыын эз нин сайкав,
Лӧг вӧсна пуис морӧсдін.
Мыйвынсьыс сійӧ плетя кинас
Сэк враглы вурыштіс пель дінас
И, кыдзи змейӧн чушкӧм звер,
Эз некыдз ӧшйы сійӧ инас
Да босьтіс киас маузер.
— Тэ, сволоч, вывлань лэпты китӧ!
Ме петкӧдла тэд, большевик! —
И маузернас сійӧ витіс
Том зонлы сьӧлӧм шӧрас дзик.

5

Пи мунӧм бӧрын ӧтнас мам
Дыр сулаліс на ӧшинь дорын
И курыд синва кисьтіс шорӧн,
Но шогыс некыдзи эз ям.
Мый сылӧн мӧвпаліс сідз юр
Мӧд петук сьыліг, асъя войын?
Эз прӧста сьӧлӧм ёнты дойӧн,
Эз прӧста мамлӧн синва тюр.
Мӧвп сылӧн вӧлі мисьтӧм, сьӧд,
Дзик сэтшӧм, кутшӧм арся войыс.
Сы синъяс водзын ставыс лоис
Зэв гажтӧм, быттьӧ шуштӧм вӧт.
Со сійӧ кызь арӧса ныв;
Со челядь быдтӧ верӧс сайын,
Но эз на бордъяммыны найӧ —
Лёк рӧклӧн шуӧма нин кыв.
Вир кисьтан пансис оландыр,
И верӧс муніс чужан мусьыс,
И Порт-Артурын сэсся усис
Да колис челядь керка тыр.
Кыдз ӧткӧн быдтан, кутшӧм ног,
Кор кизь кодь посниӧсь на пиян.
Ни дасур абу керка пиын,
А отсӧг вылӧ бать оз лок?
Ок, уна лои пыкны тшыг
И тӧдны сылы пӧсь и йизьӧм.
И куим пиӧс нуис висьӧм,
Ас дінас колис сӧмын кык.
Мый вермис, зілис дӧва-мам,
Мед найӧ быдмисны бурнога,
Но олӧм сераліс пыр лёка,
Эз вежлы некор сійӧ сям.
А ӧні? Со тай, партизан
Дзонь во нин сылӧн Павел пиыс,
А Митя — уджын веськыд киыс —
Код тӧдас сылысь чужӧмбан
Дзор мамлӧн аддзылас-ӧ син:
Мӧд сутки сійӧ абу гортын,
Пыр мучитӧ пӧ Панкрат ордын
Кык кока кӧин — белӧй чин.
Кыдз сэсся мамлы абу шог,
Кыдз сэсся сылӧн пӧрысь юрыс
Тась мыйкӧ вермас корсьны бурӧс,
Кор шуштӧм серпас гӧгӧрбок.
Мый вӧчны, сійӧ нем эз тӧд,
Мудзпырысь сылӧн сьӧлӧм чеччис,
И гырддза вылас сійӧ лэдзсис,
И унмовсис, и аддзис вӧт.
... Сикт кузя мунӧны сьӧд йӧз
Зэв паськыд шагӧн, ӧдйӧпырысь,
А туша налӧн ставлӧн гырысь,
И чужӧм вылын тӧдчӧ грӧз:
Кузь ружье кутӧ налӧн ки,
И бокас ставныслӧн эм шашка.
«На водзын код нӧ? Сійӧ, гашкӧ?...»
Дерт, сійӧ, сылӧн ыджыд пи.
И чужӧм сылӧн ставыс вир.
«О, енмӧй! Нӧйтӧны со орсӧн.
А сійӧ, коньӧр, муртса горзӧ,
Но оз лэдз весиг синва чир.»
Нор мамлӧн ёнтӧ, быттьӧ мыль,
Став пытшкыс сылӧн лӧгӧн ӧзйӧ.
И некыдз эскыны оз кӧсйы,
Мый татшӧмторйыс овлӧ збыль.
Друг выныштчис и лэптіс сой,
Лёк вӧтысь мездӧдчыны медым.
И аддзис сійӧ шонді петӧм
Да кӧсйис пальӧдыштны дой.
Син чӧвтіс дзиръя ӧшинь пыр.
Мый тайӧ? Кажитчӧ-ӧ сылы?
Дзик ӧшинь весьтас, мир туй вылын,
Пи сылӧн мунӧ чотігтыр.
А бӧрас восьталӧ морт квайт,
И быдӧн ружье сылы витӧ.
— О, Павел! Павел! Менам пи тэ?
Эг тадзи аддзывны ме чайт.
— Эн, мамӧ, тайяс дырйи бӧрд.
Кӧть синва тэнад вывті курыд,
Оз сійӧ тайӧ йӧзтӧ бурӧд,
Ӧд налӧн сьӧлӧм — кӧдзыд кӧрт.
Ме правда ради нуи кось
И кӧсйи вӧчны сӧмын бурӧс.
А ӧні пукта ассьым юрӧс...
Мый вӧчан? Мӧд ногӧн оз позь. —
Мам муртса дзӧрӧдыштіс вом
И петіс кутыштлыны пиӧс.
Но няйт туй вылӧ личкис сійӧс
Салдатлӧн сьӧкыд приклад пом.
Сэн куйліс сійӧ бура дыр,
А кодыр чеччис, аслыс шуис:
«Мем тӧдса ӧні веськыд туйыс".
И йӧръяс вомӧн муніс пыр.
Рыт кежлӧ петіс чизыр тӧв,
Сикт вылын лявзіс найдыш пон моз,
И дзугис ывла вылысь чӧв,
И пашляк вочасӧн пыр ёнмис.
Важ амбар пытшкын кык дас морт
Кузь рыт нин кӧдзыд вӧсна тірзис.
На пӧвстын сэні уна ёрт
Зэв слаб нин вӧлі петӧм вирсьыс.
Тшӧтш джоджын куйлісны кык вок
Дзик кулӧм морт моз, шынитӧла,
И налысь мыш да кӧмтӧм кок
Эз тупкы весиг пальто пӧла.
Сьӧд чутысь помся рудзтіс вир
Кын джоджыс вылӧ ичӧт воклӧн,
Но сійӧ нинӧм эз кыв чир,
И эз вӧв сыын бур ни лёклун.
Мӧд воклӧн биа вӧлі юр
И тешкодь серпас аддзис уна:
То вуджӧ сійӧ кадъя нюр,
То мича вӧлӧн гӧнеч мунӧ;
То сыкӧд орччӧн командир
Пеж белӧй гадӧс косьын шырӧ,
А враглӧн помся киссьӧ вир
И шор моз лэччӧ джуджыд йирӧ;
То аддзӧ сійӧ ассьыс мам
И пӧся ӧшйӧ сылы сывъяс.
А мамлӧн чужӧм бур и рам
И вывті мелі сёрни кывъяс.
И воча шуны восьтӧ син,
Но... аддзӧ сійӧ важӧс ставсӧ:
Сы вылӧ дзоргӧ белӧй чин
Да амбар тырыс лёкысь равзӧ!
— Эй, сволоч, штабӧ пыр жӧ тюр!
Мый, бура боктӧ тані шонтіс?
Ме чайта, вунӧдан став дур,
Кор мышкад шомпол кульны пондас! —
И штабын бара выль допрос,
И кульӧ сійӧс кӧрт нагайка,
Но Павел кутчысьӧ важмоз,
Кӧть вежӧр муртса нин оз сайкав.
Погона лёкмис, лоис дон.
— Тэ висьталан мем, кӧні часьтныд? —
Пыр ӧтног вочавидзис зон:
— Ог висьтав нинӧм, корсьӧй асьныд.
— Он висьтав? На жӧ, большевик! —
Погона швачкӧбтіс ныр-вомас
И амбар пытшкысь ставсӧ дзик
Сэк тшӧктіс нуны вӧлӧсьт помас.
...Сэзь вой шӧр. Кымӧр абу чир.
Юр весьтын еджыд тӧлысь кывтӧ,
И эзысь кодзув жуӧ тыр
Сьӧд нойӧн эжӧм енэж вывті.
Му вылыс чорыд, из кодь нач.
Тӧв йылын корйыс шпоргӧ пулӧн
Сикт шӧрті восьлалӧны надз
Кызь морт — яр тӧлысь югӧр улын.
На пӧвстын ставлӧн кӧмтӧм кок,
Юр вылас мортлӧн абу шапка,
Оз тӧд тай некод сӧмын мог,
Мый кӧдзыд сэтшӧм скӧра тшапкӧ.
Тан унджыкыс на вывті том.
Мый вӧсна нуӧны тшӧтш найӧс?
Мед олӧмыслысь босьтны пом,
Код виччысьӧ нин вӧлӧсьт саяс.
Кык дас морт восьлалӧны чӧв.
Мый налы ӧні сэсся шуны!
Кӧть мӧвпав сэні комын пӧв,
Смерть киысь олӧмтӧ не гуны.
Куш кокъяс дойдӧ мулӧн кын.
И сьӧлӧмъяссӧ йирмӧг дорӧ.
Но со нин воис бӧръя стын,
И туйыс мунысьяслӧн ори.
Сэк Павел кабыртыштіс ки
И смела шыӧдчис став дінас:
— Мед, ёртъяс, талун кулам ми,
Но найӧ ставнымӧс оз вины.
Нин регыд воас сійӧ час,
Кор йӧзыс лоас миян шуда... —
Кыв сылысь орӧдіс лёк бас,
Винтовка зёлькӧдчыны кутіс.
Залп шыысь юрӧбтыліс вой,
Бӧр лӧньны надзӧникӧн пондіс.
Сэк воклӧн гӧлӧс кыліс збой:
— Мый сэні падмид! Лыяд он ті?
Но некод выльысь сэк эз лый.
Салдатъяс уськӧдчисны бӧрӧ.
Кыдз сійӧ, эскыны-ӧ мый?
Код тайӧ локтӧ мир туй шӧрӧд?
Со дзик нин матын еджыд вӧв.
«О, кутшӧм тӧдса! Дерт жӧ сійӧ!..»
И Павел дзугис шы ни тӧв:
— О, ёртъяс, отсӧг локтӧ миян! —
Здук мысти краснӧй командир
Боечлысь пӧся кутліс кисӧ.
А сылӧн мамыс синва пыр
Ас бердас жмитіс кыкнан писӧ
И налысь малаліс сэн юр,
И долыд синвасорӧн шуис:
— О, кутшӧм лӧсьыд, кутшӧм бур,
Мый тіян веськыд вӧлі туйыс!