Школаын (I)

by Суханова Агния Андреевна

Аръявыв лунъяс дженьдаммӧны. Войяс пемдӧны ёна. Коми сиктъясын сэки быд рыт ӧтилаын да мӧдлаын дзулӧдчӧны биясӧн. Водз асывводз да сёр рытӧдз кылӧ шабді-пыш тойӧм да няръялӧм шы. Челядь сы вылӧ и чиктылӧны. Найӧ рӧмдігӧн ньӧр зӧбняясаӧсь быд сарайысь лэччӧдӧны муяс вылӧ шабді сюв, кисьталӧны чукӧрӧ. Пемдӧм бӧрын челядь быдласянь котӧртӧны сюв чукӧр ӧзтыны. Сэні налӧн гажыд: горзӧны, гӧгралӧны, бедьясӧн бисӧ качӧдлӧны вылӧ-вылӧ. Быд качлӧмысь биыс ыпнитлас, киньясыс сявкмунӧны гӧгӧр. Ылӧдз тыдалӧ челядьлӧн анягур сотӧм, весиг налӧн би гӧгӧр жуӧмыс тыдалӧ бисӧ качӧдлігас. Ёна коми челядь радейтӧны анягур сотӧмтӧ.

Ӧтчыд сэтшӧм анягур сотанінысь локтӧны челядь чукӧр сёрнитігтырйи.

— Аски менӧ ыстӧны школаӧ, — шуис ошйысьӧмпырысь кӧкъямыс арӧса кымын ныв, Настук.

— Велӧдысьыс ӧмӧй воӧма нин? — юаліс Ӧньӧ, Настуккӧд ӧттшӧтшъя кымын детина.

— Воӧма пӧ нин, воӧма. Меным батьӧ висьталіс. Шуис: сэсся пӧ, Настук, тэныд лоӧ школаӧ котравны, кад нин пӧ. Ӧксинь, тэнӧ ыстӧны оз велӧдчыныд? Ме ӧтнам пола, ог лысьт школаас мунны.

— Менӧ бара некод оз ысты. Мамӧ печкыны тшӧктӧ. Немтор пӧ нывъясыдлы велӧдчӧмсьыд. Салдатӧ пӧ оз нуны-а. Аслым эськӧ зэв окота велӧдчыны да.

— Меным эськӧ мамӧ шуӧ: ичӧт на пӧ велӧдчыныд да, ме мырдӧн муна, — шуис Ӧньӧ.

— Аски тшӧтш мунам гижсьыныд, ме ӧтнам ог лысьт, пола велӧдыссьыд, — кевмысьӧ Настук.

Ӧнюк да Настук кык воклӧн челядьяс вӧліны. Настук збыльысь полӧ вӧлі школаӧ мунӧмысь, велӧдчӧмыс эськӧ аслыс колӧ жӧ вӧлі да.

Школа йылысь сёрнитігтырйи челядь разӧдчалісны гортаныс.

Настук сійӧ рытӧ зэв дыр эз онмовсь, пыр мӧвпаліс аскиа лун йылысь, школаӧ мунӧм йылысь. Настук вӧлі зэв рам, полысь ныв, весиг бать-мамсьыс вӧлі ёна полӧ. Ньӧтчыд эз лысьтлы бать-мамлысь сьӧлӧмысь юасьны ни висьтасьны. Бать-мам эз вӧвны меліӧсь, челядь сёрнитӧ пыдди вӧлі оз пуктыны. Найӧ асланыс удж вӧсна, тільсьӧм-мырсьӧм олӧм вӧсна челядьнысӧ оз вӧлі тӧдны, олісны эськӧ бура, быдторйысь судзсисны да сӧмын нӧшта уна вӧлі налы колӧ — ӧтарӧ содтісны да паськӧдісны овмӧснысӧ. Настук батьлӧн вӧліны гӧтыра вокъяс. Челядь быдӧнлӧн вӧлі тырыс. Вок котыр дыр олісны ӧтлаын. Сійӧн быдмигчӧж челядь эз зэв бӧрйысьлыны: мӧда-мӧд ордын олӧны, сёйӧны, узьӧны. Дядьяс, тьӧткаяс Настуклӧн вӧліны зэв шмоньливӧсь, варовӧсь. Оз ков вӧлі повны челядьлы найӧ видӧмысь, скӧрмӧмысь. Гырысьджык челядь кодсюрӧ вӧлі велӧдчӧмаӧсь нин. Школа сійӧ деревняын выльӧникӧн на воссис, гашкӧ, во нёль сайын. Сэтчӧдз гоз-мӧд челядь велӧдчисны ӧкмыс верст сайын. Настуклӧн кык чой ньӧти велӧдчытӧмӧсь колины. Найӧ быдмигӧн весиг ӧкмыс верст саяс абу вӧлӧма школаыс. Мӧд кык чой велӧдчыштӧмаӧсь нин вӧлі. Настуклӧн зэв гаж петӧ велӧдчыны, медся ёна морта нига вылӧ сылӧн вежыс петӧ. Воча вокъяслӧн велӧдчан морта нигаясыс тӧд вылысь сылӧн оз вунлы. Коркӧ кӧ пӧ эськӧ ме вермыла сэтчӧдз велӧдчыныд, мӧвпалӧ Настук анягур сотӧм бӧрын. Весиг нига нимсӧ тӧдӧ: «Приходская школа». Син водзас ӧти картина сулалӧ: рытын крестьянскӧй семья; пӧрысь пӧль лапти кыӧ, бать, мам, пӧч пукалӧны да кывзӧны ичӧтик детиналысь лыддьӧм. Мӧд картина оз вунлы сылӧн: «Деревенская ярмарка». Помнитӧ сійӧ весиг воча вокъясыслысь стикотворенньӧ велӧдӧмсӧ. Ӧткымын кыв абу на вунӧма. Сӧмын оз вермы гӧгӧрвоны: мыйла гижӧмаӧсь ярмарка. Настук ногӧн кӧ лоӧ ярманга. Буракӧ пӧ гижысьыс оз тӧд, вӧлӧм, мӧвпалӧ ӧтнас.

Войбыд Настук вӧталіс школа да морта нига. Аскинас водза-водз садьмис: колӧ ӧд школаӧ мӧдӧдчыны. Пыраліс Ӧнюк Настукӧс нуӧдны. Школа вӧлі верст ыллаын кымын. Мунігчӧж кыкӧн сёрнитӧны велӧдчӧм йылысь. Школаас воӧм бӧрын вель дыр посводзас сулалісны, оз лысьтны пырныс да. Коркӧ сэсся мукӧд велӧдчысьяс кутісны локны да накӧд тай пырисны жӧ-а. Велӧдысь — томиник, карса, мича паськӧма ныв. Сійӧ босьтіс кабала, карандаш да кутіс торйӧн быдӧнлысь юасьны ним, ов, арӧс, батьлысь ним да гижавны. Сэсся тшӧктіс пуксявны зэв кузь пызанъяс сайӧ. Настук Ӧнюккӧд орччӧн пуксисны. Мукӧд челядьыс вӧліны тӧдтӧмӧсь. Нывъяс эз локны некод. Настуклы зэв шог лои ӧтнаслы.

Велӧдысь вель дыр тӧдмасяліс челядькӧд. Мыйяскӧ эськӧ висьтавліс вель ёна да Настук немтор эз гӧгӧрво. Зэв шогпырысь Настук гортӧ муніс: эз сылы сьӧлӧм вылӧ во школаын нинӧм.

Сідзи Настук Ӧнюккӧд быд лун кутісны тшӧтш школаӧ ветлӧдлыны. Регыд велӧдысь налы и нигаяс сеталіс, да сӧмын Настуклӧн сьӧлӧм эз бурмы: нигасӧ морттӧмӧс сетісны.

Некутшӧм ногӧн эз сетчы сылы лыддьысьӧмыд. Велӧдысь тшӧктӧ: ӧтлаав пӧ тайӧ кык буквасӧ «ш-а» — «ша». Оз артмы дай сӧмын. Вель дыр сідзи мырсис Наста: оз сяммы ӧтлаавлыны букваяс.

Ӧтчыд велӧдысь петкӧдліс букваяс: «у» да «р». Ӧтлаав пӧ, шуӧ, тайӧясӧс, ме бӧрся пӧ шу «у-р, ур». Настук ӧтлааліс. Сэсся «л» да «и» петкӧдліс да сідзи жӧ ӧтлаавны тшӧктіс — ли. Настук ӧтлааліс да быдӧн чуймис. Шуалӧ ӧтнас: «ур, ли». Велӧдысь юалӧ: тӧдса пӧ тайӧ кывъясыд? Литӧ пӧ сёйлывлан? Уртӧ пӧ кытысь аддзылін? Уна пӧв нюмъялігтырйи Наста лыддис «ур» да «ли». Чужӧмыс дзоньнас сералӧ аслас.

Сійӧ лунсянь Наста кокнидаджык кутіс ӧтлаавлыны букваяс. Сӧмын сы бӧрын некор сылӧн нюмыс эз петлы: велӧдысь эз нин сэсся ӧтлаавлыны тшӧктывлы тӧдса кывъяс. Пыр тӧдтӧм кывлытӧм кывъяс лыддьӧдіс. Унаысь шога мӧвпаліс сійӧ: мыйла пӧ тӧдса кывъяссӧ оз лыддьӧд. Кутшӧм пӧ эськӧ кокни вӧлі лыддьысьныд. Пырысь-пыр пӧ эськӧ и велалі.