Чоя-вока

by Цембер Андрей Андреевич

Важӧн оліс-выліс крестьянин, налӧн вӧлісны ныв да пи. Сы бӧрын батьыс кулі, регыд и мамыс кулі. Чоя-вока ичӧтӧн колины. Овмӧдчисны кыкӧн. Мый няньыд вӧлі, сёйисны. Коркӧ няньыд быри, а кынӧмыд сюмалӧ. Найӧ аддзывлісны, мый мамыд пызь вайлывліс кумысь. Мунісны кумӧ нянь корсьны, а кумсьыд нинӧм эз сюр, толькӧ ӧтик анькытш тусь сюри. Мӧдісны бӧр керкаӧ мунны, но туй вылад анькытш тусьтӧ уськӧдісны. Корсисны-корсисны — эз сюр. Пырисны керкаӧ, сёйтӧг и узисны. Асылын чеччисны, бара корсьны мӧдісны анькытш тусь. Кор сэтчӧ воисны, анькытш тусьыд чужӧма и быдмӧма енвевтӧ. Найӧ анькытш гӧридз кузя енвевтӧ кайны кутісны. Кор воисны енвевтас, керкатор эм, керкаад и пырисны, а сэні синтӧм козёл изӧ пу изкиӧн. Изас-изас да риз сурттас, а найӧ тільк-тільк серӧктасны (кыдзи тай полігӧн челядь сералӧны), а козёл и кылас.

— А кодкӧ эм тан.

Давай кималасӧн корсьны, кыдзи синтӧмъяс корсьӧны, но найӧ оз сюрны ки улӧ, гӧгӧрвоасны да пырасны гыръяс. Сійӧ гыръястӧ малалас, а пытштӧ оз видлы, оз и сюрны. Козёл сьӧвзяс и шуӧ:

— Пӧрысь пельыдлы пыр кажитчӧ.

Бара пуксяс чурка вылад и изки мӧдас бергӧдлыны. Бергӧдлас-бергӧдлас да риз сурттас, а челядь тільк-тільк серӧктасны. Козёл бара кылас: кодкӧ эм. Изны дугдас, кутас маласьны гӧгӧр, маласяс, да бара оз сюрны. Скӧрмас козёл аслас вылӧ и шуӧ:

— Пӧрысьман да йӧйман, и пельыд пӧръялӧ.

Бара пуксьӧ изны. (Важӧн став мортъяс олісны ас изӧмӧн, сёйисны ас изӧм нянь). Козёл изас-изас да риз сурттас, челядь тільк-тільк серӧктасны. Козёл дугдас изны и шуӧ:

— Кодкӧ эм?

Корсьны мӧдас, гыр дорад кутчысяс, и вокыд сюрӧ кырымад козёллы, а чойыс бӧрдны:

— Эн вӧрзьӧд вокӧс.

А козёл радлӧ, мый кыкӧн. Шуӧ:

— Ті кыкӧн, мыля эн шыасьӧ, менамысь пышйины оз позь, некод оз вермы.

Синтӧм козёл челядьӧс нуис пач дорӧ, пачыс воӧ гор шӧрвыйӧ.

— Пачыс ваймӧм абу?

Челядь шуӧны:

— Гор шӧрвыйын.

Козёл нянь пӧжалан зыр босьтӧ и шуӧ:

— Водӧ зыр вылас, ме тіянӧс пачӧ сюя.

Найӧ зыр вылӧ сувтасны и кырымъяснас чӧлаас пыксьӧны. Козёл зырӧн кӧсйӧ сюйны, но оз вермы. Козёл шуӧ:

— Эн тадз, а водны колӧ.

Найӧ бергӧдчасны мышнас и кутчысясны козёллы юрсиас. Козёл скӧрмас, зыр вылысь тойыштас и ачыс водас, шуӧ:

— Тадзи колӧ.

Быдсӧн нюжӧдчас, кырымъяс топӧдас, ланьтас, а чоя-вока зыр воропӧд босьтасны и козёлӧс пачӧ сюясны. Козел шуӧ:

— Эн менӧ сюйӧ.

А челядь козёлӧс пачӧ сюйисны. Пач вом тупкасны, потшӧн пыкасны, гор гӧгӧрсӧ сёйӧн мавтасны. Козёл пачын дыр мыйкӧ горзас, а тшыг челядь мыйсюрӧ сёясны-юасны и онмӧ усьӧны. Кор садьмасны, пачысь ва петӧ. Найӧ ва увтад пуктасны пельса, ваыд пельсаад сукмис. Кор пельсаыд тырис, петкӧдісны кумӧ, а асьныс овмӧдчисны козёл керкаын.

Мыетш дыр олісны, код тӧдӧ, а ӧтикысь вокыд петіс кумӧ и дыр эз пыр. Чойыд шуӧ:

— Мый нӧ дыр оз пыр, петала, видла.

Петас, видлас, а вок пыдди ыджыд сера меж кумад. Сійӧ петӧма да козёл гостӧ чуньыштӧма, и меж лоӧма. Чой шуӧ:

— Мый нӧ лоин?

Меж эськӧ кӧсйӧ шуны, а петіс «ба».

Чой пондіс бӧрдны. Бӧрдіс-бӧрдіс и ӧтнас овмӧдчис, а межӧс шобді йӧртӧдӧ сюйис, сэн вердӧ, а керкаын ӧтнас олӧ.

Коркӧ, мем регыд висьтавны, а кутшӧмкӧ том морт воис, и ӧтлаын овмӧдчисны. И бура кутісны овны гозъя, мӧда-мӧдӧс ёна радейтісны. Луннас ӧтикыс ветлӧ пес керавны, а мӧдыс горт олӧ. Кыдз вӧрӧ мунас, сэк локтӧ шыш гӧтыр горт олысь дінӧ. Ӧтикысь и мӧдысь, а коймӧдысь воасны кыкӧн. Кутасны гӧтырсӧ да кӧрталасны, и ваӧ сюясны, а шыш гӧтыр ассьыс нывсӧ коляс и ачыс мунас. Рытын верӧс воас гортӧ, ёна мудзӧма, кор кутасны сёйны, шуӧ гӧтырыслы:

— Мыля нӧ тэнад кылыд чукля?

— Ме талун пачысь пӧсь йӧв паньышті, и кыв сотчис.

Вой узясны, асылын чеччасны, верӧс бара вӧрӧ мунӧ, а шыш гӧтыр локтӧ ныв дорӧ и шуӧ нывлы:

— Тэ бура ов, ме тэнӧ бура инді, а мыйлакӧ ёна межыд баксӧ, эн ӧмӧй верд-юктав?

— Ме эськӧ верді и юкталі — оз сёй, оз ю, а баксӧ, тыдалӧ, гажтӧм чойсьыд, пыра, да менӧ люкалӧ.

— Тэ вот мый вӧч: верӧсыд воас, да тшӧкты начкыны. Шу: мем ёна колӧ меж яй, номсася. Тэ и мынан, а ӧні босьт да петкӧд гидад. Бӧрти верӧсыд воас, да шу: межыд пӧ шобдітӧ ёна талялӧ, и ме петкӧді гидӧ, мед эськӧ оз омӧльтчы, колӧ начкыны.

Шыш гӧтыр рытъявылын гортӧ муніс, а верӧс вӧрысь гортӧ воӧ, керка дорӧ матӧдчӧ и кылӧ: ёна меж баксӧ гидын — сувтас и шензьӧ:

— Мый менам гӧтырлы талун лоӧма, межӧс гидӧ сюйӧма. Ачыс вӧлі шуӧ: межыс менам вок. Мыйыськӧ ёна скӧрмӧма, тыдалӧ, абу и вердӧма-юкталӧма, ёна баксӧ.

Керкаӧ пырӧ, а гӧтыр ӧтиктор шыбитӧ, мӧдтор кисьыд уськӧдӧ, ёна скӧралӧ, шуӧ:

— Нинӧм пуны, тшыг оламӧ, а межӧс тшӧгӧдӧ, начкыны оз лысьт.

Верӧс видзӧдӧ, мый тӧлкыс гӧтырлӧн вошӧма, нинӧм оз шу и водас узьны. Коркӧ асылын чеччӧ, босьтас пурт, зудъялӧ меж начкыны. И гӧтыр чеччӧ, шуӧ верӧсыслы:

— Бобӧ! Межтӧ начкы и эм, менам ёна дуль петӧ меж яй вылас, ме номсася.

Гозъя петӧны меж начкыны, а меж морт моз шуӧ:

— Менӧ талун эн на начкӧ, менӧ лэдзлӧ, вӧльнӧй свет видзӧдла, веж турун йирышта, мича васӧ юышта.

Вежӧн петас и мунас кытчӧкӧ. Найӧ, гозъя, кок туй кузя вӧтчасны и межӧс аддзасны: ва дорысь пельса люкалӧ. Гӧтырыс шуӧ:

— Лок бергӧдчам гортӧ, мед люкалас, рытнас воас гортӧ.

А верӧсыс котӧртас пельса дорас, асыксӧ черӧн сӧтас, пельсаыд киссьӧ, а пытшкас аслас гӧтырыс век на ловъя. Верӧс повзяс. Кор гӧтырыс висьталас, вӧлись гӧгӧрвоас, мый сылысь гӧтырӧс вежӧма шыш гӧтыр. Шыш гӧтырлысь нывсӧ кутісны да кӧрталісны китӧм чань бӧжӧ, чаньлы кокас инмӧ, и ёнджыка чужйӧ, сэтшӧма чужъяс, быдсӧн лыясыд торъялас.

Аски асылын шыш гӧтыр сійӧ туйӧд ныв ордӧ мӧдас. Туй вылысь сюрӧ ӧтик кок пӧв.

— Тайӧ кӧть нуа нылӧлы коколюка вылас.

А кокыс шуӧ:

— Тайӧ вӧд менам чож кокъюранӧй.

Шыш гӧтыр кылас сэтшӧм кывъяс, бокас сьӧлыштас:

— У! Чудитчӧ-каститчӧ.

Бара водзӧ мунӧ. Ӧтик киыс сюрӧ.

— Тайӧ кӧть нылӧлы нуа куран вылас.

А киыс шуӧ:

— Тайӧ вӧд менам чож киподанӧй.

Шыш гӧтыр бара сьӧлыштас:

— У! Чудитчӧ-каститчӧ.

Бара мӧдас. Неылӧ мунас, и юр чашаыс сюрӧ.

— Тайӧ кӧть нылӧлы нуа шыд бекар вылас.

А юр чаша шуӧ:

— Тайӧ вӧд менам юр чашаанӧй.

Шыш гӧтыр кылӧ сэтшӧм кывъяс и сьӧлыштӧ:

— У! Чудитчӧ-каститчӧ.

Бара мӧдіс. И воис керка дорӧ, кырымас вайӧ ки, кок да юр чаша. Керкаӧ пырӧ, и, пыригкості, кутасны да бара кӧрталасны китӧм чань бӧжӧ, и сійӧ жӧ туй кузя веськӧдасны. Сы бӧрын шыш гӧтырӧс оз нин кывлыны, мый сыкӧд лоӧ, и китӧм чань оз бергӧдчы. А найӧ, гозъя и меж, ӧні олӧны-вылӧны, тшак тшынӧн тшынасьӧны и шырбиӧн биасьӧны. Ме эськӧн эг аддзыв, да мукӧдыс висьталӧны.