Хĕрлĕ галстук

by Трубина Марфа Дмитриевна

I

Вăрманти полустанокра поезд çинчен виçĕ-тăватă чăваш тата пĕр вун-вуник çулхи ача тухса юлчĕç.

Ача шурă кĕпепе, кĕске хăмăр йĕмпеле. Мăйне хĕрлĕ галстук çыхнă. Пуçĕнче хĕрлĕ çăлтăрлă шурă шлепке. Уринче хура чăлхапа пушмак. Чăлхи, вăрăмскер, ача урисене яштак кăтартать. Ачан пĕтĕм пӳ-сийĕ, уткалани, пăхкаласа тăни илемлĕ.

Чăвашсем, полустанокран тухсан, вăрман хĕррине чĕлĕм туртма ларчĕç. Ача çурăм хыçĕнчи пĕчĕк кутамккине çӳлерех хăпартса çыхрĕ те вăрман сукмакĕпе çăмăллăн утрĕ.

Çуллахи кун каç еннелле сулăннă. Хĕвел чалăшшăн пăхать, йывăç çулçисем витĕр сукмак çине унăн çути тĕл-тĕл ӳккелет. Ванюк, вăрмана кĕрсенех, унталла-кунталла пăхкаларĕ. Тăван вăрман, тăван çĕршыв! Ванюк ку вăрманти кашни йывăçа, кашни шĕшкĕ тĕмине тенĕ пекех астăвать. Акă сукмак хĕрринче кукăр-макăр ват улмуççи ларать. Çак улмуççи çинчен Ванюк выçлăх çул пĕр витре улма пухнăччĕ. Улмисем вĕтĕ, сип-симĕс, çăвара чикмелле мар йӳçĕччĕ. Ванюк амăшĕ çав улмасене, кăмакана хывса пĕçерсе, ачисене çитеретчĕ. Выçлăх çул мĕн-мĕн çимен-ши? Выçлăх çул Ванюкăн ашшĕ, икĕ йăмăкĕ вилчĕç. Ванюк та, выçлăх çул килте пурăннă пулсан, вилетчĕ пулĕ. Юрать Ванюка амăшĕ çине тăрсах ву-лăсри ытти ачасемпе пĕрле Мускава ячĕ. Мускава кайман пулсан, Ванюк паян кун çак сукмакпа: «Халех киле çитетĕп, аннене куратăп», — тесе хавассăн утса пынă пулĕччĕ-ши? Выçлăх çул, асран кайман йывăр çул... Сарă çӳçлĕ, йăлтăркка куçлă пĕчĕк Санюк халĕ те Ванюкăн куçĕ умĕнче. Ыраш çăкри, паранкă çинĕ чух Санюк чупса çӳресе вылятчĕ, кулатчĕ. Кĕркунне, çимелли пĕтсен, Санюк улшăнчĕ. Çимелли йĕкел пашалăвĕ çеç. Санюкăн илемлĕ пичĕ кăн-кăвак пулса кайрĕ. Тути хуралчĕ. Икке кайнă пĕчĕк Санюк утайми те пулчĕ. Кунĕ-кунĕпе пукан çинче ларса: «Мемме-е», — тесе аллисене кăнтаратчĕ. Вилес умĕн малтанхи кун Санюк пукан çинче сулкаланса ларать. Йĕкел пашалăвне çăварĕнче мăкăлтаттарса нăчăк-нăчăк! ĕмет. Амăшĕ ачана ачашласа сăпкана вырттарчĕ. Санюк çĕрле сăпкарах вилсе выртнă...

Тепĕр икĕ эрнерен Ванюкăн ашшĕ те шыçăнса кайса вилчĕ. Вара пилĕк çулхи Малани вилчĕ. Ăна пытарнă кун кантуртан ачасене пухса Мускава ямалли хут килчĕ. Амăшĕ, Ванюк та пулин çăлăнтăр тесе, Ванюка Мускава яма питех те çине тăчĕ. Ванюкпа амăш иккĕш кантура çуран кайрĕç. Вулăсран ачасем пухăнса çитсен, вĕсене Мускава ячĕç. Ванюк амăшĕ, пĕр-пĕччен тăрса юлсан, килне хупса, Çĕрпĕве кайнă. Унта вăл, çисе пурăнасшăн, пĕр шкула ĕçлеме кĕнĕ.

Çак шухăшсемпе Ванюк вăрмантан тухрĕ. Ав, ыраш пусси урлă Ванюкăн тăван ялĕ курăнчĕ. Ялĕ, пытаннă пек, лапăра чăмăртанса ларать. Чăн малтан йывăç тăррисем, çӳллĕрех пӳртсем курăнчĕç. Кăшт кайсан, улăм витнĕ çуртсем, йывăç пахчисем курăнма пуçларĕç. Хăйсен улăм витнĕ лапчăк пӳртне асăрхасан, Ванюк чĕри хăвăртрах картлатма тытăнчĕ. Çинçе, çăмăл пушмаклă урисем хытăрах утăмлама пуçларĕç. Ванюк ыраш пуссин яп-яка, илемлĕ сукмакĕпе хăвăрттăн шак-шак тутарса утать. Шăркана ларнă вăрăм ыраш Ванюка пуçĕнчен те, хулпуççинчен те тĕртĕнсе тутлă шăршă çаптарать.

Кĕтӳ кĕртес вăхăтра Ванюк ял патне çитрĕ. Тусан мăкăрлантарса кĕтӳ униченелле кĕрет. Кĕтӳ кĕнĕ çĕре хĕрарăмсем, ача-пăчасем пухăнса тăнă. Ванюка вĕсем патĕнчен иртсе кайнă чух никам та палламарĕ. Паллама та çук çав. Ванюк Мускава кайнă чух пĕчĕк, çич-сакăр çулхи çĕтĕк-çатăк начар ачаччĕ. Халĕ вăл, илемлĕ пӳ-силлĕскер, урам тăрăх çăмăллăн утса кайрĕ. Пĕр карчăк куçне хĕвелтен аллипе хупласа: «Ăçта каять-ши ку маттур ача», — тесе пăхса юлчĕ. Икĕ ача сысна çурисене пĕчĕк пушшисемпе хăвалаççĕ. Ванюка курсан, вĕсем чарăнчĕç те пăхса юлчĕç.

— Епле аванскер, — терĕ пĕр ачи, Ванюка куçĕсемпе ăсатса.

Ванюк пĕр сăмах чĕнмесĕр килелле утрĕ. Васкаса пырать. Тăван ял, çуралнă кил! Чухăн пулсан та пит паха.

Ванюк амăшĕ хĕрĕх пилĕк çула çитнĕ. Çакăн чул пурăнса та Ванюк амăшĕ паянхи пек пысăк савăнăç курман. Картишĕнче качака суса ларакан амăшĕ, Ванюк хапхаран кĕнине курсан, хытса кайнă пек пулса пăхса тăчĕ. Хăй куçне хăй шанмасть. Вара вăл, сасартăк куççуль юхтарса, Ванюк патне чупса пычĕ, ывăлне пӳрте илсе кĕчĕ. Кăшт тăрсан, Ванюка курма хурăнташсем, кӳршĕсем пычĕç. Амăшĕ ачине çăмарта пĕçерсе çитересшĕн, сĕтпе чей ĕçтересшĕн ĕштеленсе çӳрет. Хăй ăшĕнче ачипе савăнать.

— Куç тулли вĕт! — тет. Ванюк амăшĕ ăна çăмартине те шуратса, чейне те тултарса парать. Виçĕ çул хушшинче мĕн тĕрлĕ ӳссе, тасалса кайнă. Калаçассине те епле аван калаçать. Вырăсла калаçма та вĕренсе çитнĕ. Кутамккинчен темиçе кĕнеке кăларса хучĕ, хут вĕреннĕ пулмалла...

Амăшĕн савăнăçĕ вĕçĕмсĕр, Ванюка курма пынă хурăнташĕсем, кӳршисем саланса пĕтсен, амăшĕпе ывăлĕ картишĕнче чылайччен сăмахласа ларчĕç. Çутă çăлтăрсем тухсан тин Ванюкпа амăшĕ çывăрма выртрĕç.

II

Ванюкăн тăван ялĕ — Лапракасси — пĕтĕм вулăсĕпе пĕр тĕттĕм ял. Вулăсри ытти ялсенче комсомол ячейкисем, вуламалли çуртсем пур. Лапракассинче ун пек-кун пек япала çук вара. Çĕнĕ пурнăçăн культурăллă хумĕсем Çак лапăра пытанса ларакан яла пырса çапăнман пек туйăнать.

Лапракассинчи пурнăç пуртарах çынсем ачисене Хиркассинчи шкулта вĕрентсе пурăннă. Чухăн çын ачисем, тумтир çук пирки, пилĕк-улт çухрăма вĕренме каяйман.

Выçлăх иртни виçĕ çул тулчĕ. Кĕркунне çитсе килет. Лапра çыннисем хирти ĕçĕсене пуçтарчĕç. Кăçал тырă начар мар. Пурин те çителĕклĕ.

Малтан, Ванюк Мускавран килсессĕнех, ачасем унран ютшăннă, пĕрле явăçсах çӳремен. Халĕ пĕтĕм ялти вак-тĕвек ача-пăча Ванюк патне выляма çӳрет. Ванюк ачасемшĕн ытла тĕлĕнмелле маттур туйăнать. Ванюк темле вăйă та, темле юрă та, тем çинчен каласа кăтартма та пĕлет. Кунĕ-кунĕпе пекех ачасем Ванюкпа пĕрле Киремет сăрчĕн çеремĕ çинче салтакла та, темĕн тĕрлĕ илемлĕ вăйăсем те выляççĕ, юрлаççĕ. Ванюк юлташĕсене Мускавра хăй пурăнни çинчен, мĕн курни, мĕн илтни çинчен кала-кала кăтартать. Ял ачисемшĕн Ванюк каласа кăтартни ытла тĕлĕнмелле туйăнать. Пионер юррисене, вăййисене кашни ача вĕренсе çитнĕ. Пионер, комсомол мĕнне те вĕсем Ванюк каласа ăнлантарнинчен пĕлнĕ. Çывăрма выртсан, хăшĕ-пĕри хăйсене хăйсем пионера кĕнине тĕлĕкре курнă. Вăрансан, çав тĕлĕк те вĕсене тахçанччен савăнтарса çӳренĕ. Пионер отрядне çырăнасшăн вĕсем пит çуннă.

— Хут пĕлмесен, эпир пионер пулаймастпăр, — тенĕ Ванюк. — Пионерсем вĕренеççĕ. Пирĕн те хут вĕренес пулать. Пире шкул кирлĕ. Хамăр ялта шкул уçма комсомол ячейки урлă ыйтăпăр. Пирĕн пиччесем, комсомолецсем, пире шкул уçтарса парĕç.

Ачасем шкул пулассине кĕтсе тăнă. Шкул уçăлас шанчăка вĕсем асра тытса çӳренĕ.

Пĕр вырсарникун пуян Гриша арăмĕ, иртерех вут хутса çунтарса çимĕçсем пĕçерсе кăларчĕ. Ачисемпе чиркĕве каяс тесе хатĕрленет. Икĕ ывăл ачи, Вальăпа Шура, сĕтел хушшинче темĕн пăшăлтатса лараççĕ.

— Мĕн пăшăлтатса ларатăр эсир? Тăхăнăр часрах таса кĕпесем те атьăр чиркĕве, — терĕ амăшĕ. Ачисем нимĕн те шарламарĕç. Иккĕшĕ те алкумне вĕлт тухрĕç те кайрĕç. Алкумĕнче каллех темĕн пуплеме тытăнчĕç.

Кăшт тăрсан, вунă çулхи Валя алăка уçрĕ те:

— Анне, эпир паян чиркĕве пымастпăр, ачасен пухăвне каятпăр, — терĕ.

— Ах, путсĕр ачасем! Епле вăл чиркĕве каймастпăр! Каллех çав Ванюк патне каятăр пулĕ-çке! Ах, ку Ванюка! Илтмен-и эсир, ĕнер пачăшкă кухарки пионерсене антихрист чĕпписем тенине! Ан кайнă пултăр çав Ванюк патне. Аçу пĕлсен çапса çурать, персе вĕлерет!

Чан çапса ячĕ. Пуян Гриша арăмĕ пустав сăхман, пушмак-чăлха тăхăнчĕ те, турăш умĕнче сăхсăхса, чиркĕве тухса кайрĕ.

Ачасем, амăшĕ тухса кайсанах, анкарти хыçĕпе Киремет çеремĕ тенĕ çĕре çитрĕç. Киреметре ачасем чылай пухăннă-мĕн.

Çирĕм ачана яхăн пулĕ. Çавăнтах Ванюкпа пĕрле икĕ пысăк ют ача пур. Вальăпа Шура ачасен ушкăнне кĕчĕç.

— Камсем ку пысăккисем? — тесе ыйтрĕ Валя çаптаркка кĕпеллĕ ачаран.

— Вулăсри ячейкăри комсомолецсем, — терĕ те лешĕ мĕн каланине итлеме хатĕрленчĕ.

Ванюк хăй юлташĕсем пионер отрядне çыр.ăнас тенине ячейкăна пырса каласан, пĕтĕм ячейка хускалса ура çине тăчĕ. Часрах пионер отрячĕн ялавне хатĕрлесе, комсомолецсем Лапра ялне ачасен чаплă пухăвне ирттерме килчĕç.

Кăтра çӳçлĕ, хура кĕпеллĕ, çӳллĕ комсомолец ачасене сăмах калама тытăнчĕ.

— Ачасем, эсир пионер пуласшăн. Кам вăл пионер? Камсене калаççĕ пионер тесе? Акă, пĕр-пĕр ученăй хăйĕн ĕçĕпе наукăна малалла ярать, çав çын наука пионерĕ пулать. Акă, çулçӳревçĕ халиччен этем çитмен, этем ури пусман çĕре çитет — вăл пионер. Тата, акă, патша вăхăтĕнче революци тăвасшăн хăйсене хĕрхенмесĕр ĕçленĕ çынсем — революци пионерĕсем пулаççĕ. «Пионер» сăмах малта пыракан, çĕнĕ çул шыраса уçса тупакан тенине пĕлтерет. Мĕнле пулмалла пионера кĕнĕ ачан? Пионерăн аван вĕренмелле, аван вĕренсе социализмла çĕршывра культурăллă, усăллă этем пулмалла. Пионер ĕçре хастар пулмалла, малта ертсе пымалла. Пионер сывлăхлă, паттăр, тӳсĕмлĕ. Унăн хăйĕн ӳт-пĕвне çирĕп ӳстермелле. Йывăрлăх пионера хăратмасть: унăн кĕрешсе çĕнтерме вĕренмелле. Пионерăн лозунгĕ çакă: «Ленин ĕçĕшĕн кĕрешме хатĕр пул!..» «Яланах хатĕр!..» — ответлет пионер. Пионер хĕрлĕ галстук çыхса çӳрет. Галстукăн виçĕ кĕтесĕ коммунистсен, комсомолецсен тата пионерсен пĕрлĕхне пĕлтерет. Эсир паян чаплă сăмах паратăр, ун хыççăн эсир — Ленин ачисем, комсомол шăллĕсем пулатăр, хĕрлĕ галстук илетĕр. Сире чăн-чăн пионерсем пулма сĕнетĕп. Сывă пултăр пионер организацийĕ! Сывă пултăр Ленин ĕçĕ!

Ачасем харăссăн алă çупса ячĕç.

Тепĕр комсомолец, шурă кĕпеллĕскер, хĕрачанни пек çинçе пĕчĕк питлĕскер, ачасене икĕ ретĕн тăратса тухрĕ те çапла каларĕ:

— Эпĕ, ачасем, хисеплĕ тупа сăмахĕсене калатăп, эсир ман хыççăн ушкăнпа калăр, — терĕ.

Ачасем хатĕрленчĕç: шăп, тӳп-тӳрĕ тăраççĕ. Комсомолец уçă сасăпа, васкамасăр, кашни сăмах хыççăн чарăнса калама тытăнчĕ.

— Эпĕ, Социализмлă Совет Республикисен Союзĕн çамрăк пионерĕ, юлташсем умĕнче тупа тăватăп: Ленин ĕçĕшĕн эпĕ çирĕп тăрăп, коммунизм çĕнтертĕр тесе тăрăшăп, кĕрешĕп. Аван вĕренсе, социализмлă Тăван çĕршывăн тивĕçлĕ гражданинĕ пулăп тесе сăмах паратăп.

Ачасем пĕр харăссăн кашни сăмаха комсомолец хыççăн каларĕç.

— Ĕнтĕ эсир пионерсем, — терĕ комсомолец. Çапла каланă хыççăн комсомолец портфелĕнчен хĕрлĕ галстуксем кăларчĕ. Икĕ комсомолец кашни пĕрер шеренгăна тăчĕç те ачасене галстук çыхма тытăнчĕç. Галстук çыхнă чухне комсомолец: «Ленин ĕçĕшĕн кĕрешме хатĕр пул!» — тет. «Яланах хатĕр!» — тет пионер. Вунсакăр ачана хĕрлĕ галстук çыхрĕç. Вунсакăр пионер хутшăнчĕ çак чăваш ялĕнчен пионерсен аслă çемйине.

— Эпир сирĕн пионер отрячĕ валли ялав та илсе килтĕмĕр, — терĕ кăтра çӳçлĕ комсомолец. Вăл хăйĕн портфелĕпе юнашар выртакан сăрлă яка патака илчĕ. Патакăн пĕр вĕçне хаçатпа чĕркенĕ. Комсомолец чĕркенине сӳтрĕ те патакне çӳлелле çĕклерĕ — хĕрлĕ ялав сар хĕвел çинче ылтăн саспаллисемпе çиçсе вĕлкĕшрĕ. Комсомолец çав ялава Ванюка тыттарчĕ. Ванюк, хĕпĕртенипе чĕтресе кайса, паха ялава çирĕппĕн тытрĕ. Ачасем Ванюк вĕрентнĕ пионер юррине юрласа ячĕç. Юрлама чарăннă хыççăн ачасем çерем çине ларчĕç.

— Пионер отрячĕ пур, анчах пионерсем валли шкул çук. Пире шкул кирлĕ, — терĕ Ванюк комсомолецсене.

— Тĕрĕс каларăн. Шкул калама çук кирлĕ, — килĕшрĕç комсомолецсем. Ванюк тухса кайнă пупăн çурчĕ пушах ларни, унта шкул тума пит майли çинчен каларĕ.

— Вăл çурта пуян Гриша арман хуçине партарасшăн, атте каларĕ, ыран пуху пулать, сутаççĕ, — терĕ пĕри.

— Суттармастпăр, — терĕ Ванюк, ура çине сиксе тăрса.

— Суттарас марччĕ, — килĕшрĕç ытти пионерсем те.

— Суттармастпăр, тĕрĕс калатăр, — терĕ шурă кĕпеллĕ комсомолец. — Ырах пĕлтеретĕр эсир пире ку хыпара. Сире шкул уçса парас шутпа эпир мĕн тума пултарнине пĕтĕм вăйран тăрăшса тăвăпăр. Эпир ыран килетпĕр, халĕ ĕнтĕ саланăр.

Пионерсем йĕркеленсе тăчĕç те ялалла илемлĕн харăс утса кайрĕç, çĕнĕ юрă пуçласа ячĕç. Хĕрлĕ ялав варкăшса хĕвел çинче çиçсе пырать.

III

Тепĕр кунхине ялти пĕтĕм пионер кăнтăрларанпах Ванюксем патĕнче вĕркĕшрĕ. Енерхи комсомолецсем те унта. Картишĕнче ачасене вĕрентеççĕ. Мĕнле тусан аван пулĕ тесе сӳтсе яваççĕ. Кĕркури Михали патĕнчен туй параппанĕ илсе килчĕç.

Каçалапа пуху та пухăнма тытăнчĕ. Ватăрах çынсем, кĕске сăхмансем тăхăнса, икшерĕн-виçшерĕн чиркӳ патнелле хуллен утаççĕ. Халăх пухăвĕ чиркӳпе юнашар пушă çурт çумĕнче пухăнать. Ку çурта вунпилĕк çул малтан халăх хăй вăйĕпе пупа лартса панăччĕ. Çамрăк пуп ват пуппала килĕшсех пурăнаймарĕ те тухса кайрĕ. Çын пурăнман çурт часах япăхланчĕ. Халĕ ку çуртăн сакăр чӳречи те çĕмрĕк. Икĕ кăмакине те ишсе пĕтернĕ.

— Тепрер çул ларсан, ку çурта пĕрер пĕренен салатса пĕтерĕç. Ана луччă сутас пулать, — тесе шут турĕç Лапра çыннисем.

Паян çак çурта арман хуçине сутма пуху пуçтарăнать. Арман хуçи ăна хăйĕн уйăрăлса тухакан ывăлĕ валли илесшĕн.

— Сутас та, укçине мишавая çĕр касса панăшăн тӳлес. Пит манерлĕ пулать: мишавая тӳлеме халăх çинче пĕр пус укçа та çукчĕ-ха, — теççĕ çынсем.

Çак шухăшпа чылайăшĕ килĕшет.

Лапчăк карттуслă Иван чĕлĕмне шăлпа хытă çыртнă та хăй патĕнче тăракан çич-сакăр çынна:

— Кун пек çурт сутса ĕçмесен, хăçан ĕçес? — тет. Хăй, чĕлĕмне мăкăрлантарса, çĕре лачлаттарса сурать. Иван шухăшне те хапăл тăвакансем пур: пуринчен ытла кайри кас куштанĕсем çакăнпа килĕшеççĕ. Вĕсем çуртне сутичченех арман хуçинчен вăтăр пĕр тенкĕлĕх эрех ĕçнĕ.

Пĕр ватă старик хул айне «Канаш» хĕстернĕ те чалăшса кайнă картлашка çинче ларать. Старик патĕнче виç-тăватă çын тăрать. Хуллентерех пуплеççĕ. Вĕсен шухăшĕсем ак çапла:

— Ку çурта сутас мар, шкул валли юсас. Анчах куштансем шкула хирĕç. Халăх çинче каласан та çĕнтереймĕпĕр...

— Куштансем, çуртне сутатпăр тесе, кашни пасартах ĕçеççĕ тет те... — терĕ старик. Хăй хаçатне кăларчĕ те пăшăлтатса вулама тытăнчĕ.

— Çĕнтеретпĕр. Власть хамăрăн вĕт, — терĕ тепри.

Пуян Гришан тата унпала пĕр майлă çынсен урăх шухăш. Пуян Гриша, питне-куçне йăвашлантарса, хуллен сăмах калать:

— Ку çурта сутас та укçине чиркĕве парас. Çурт укçи чиркĕве тивĕçлĕ, мĕншĕн тесен ку çурта пупшăн, чиркӳшĕн тунă... — Гриша çапла каларĕ те йĕри-тавра хăй шухăшлă çынсене шыраса пăхкаларĕ. Хăшĕ-пĕри «çапла-çапла» тенине илтсен, пуян Гришан кăмăлĕ çемçелсех кайрĕ. Вăл, куçне мăч-мăч хупса, ытларах та йăвашланса кайрĕ.

Акă яка тумланнă арман хуçи те пухăва çитрĕ.

Халăх сĕрлет. Пĕри апла, тепри капла тăвасшăн. Халăх хушшинче виç-тăватă ăча пысăк çынсен ушкăнĕсене шăтара-шăтара çӳреççĕ. Акă, пĕр ачи тăнласа тăчĕ те, çынсем хушшинчен хăвăрт витĕр-витĕр тухса, вĕлт турĕ.

Урамра лав курăнса кайрĕ. Кантур ямшăкĕ тӳрех Ванюксен картишнелле чуптарчĕ.

Чылайччен кĕрлесен, çурта икçĕр тенкĕлле сутма йышăнчĕç, анчах Иван: «Виç витре эрех ларт тата икçĕр тенкĕ çумне», — тесе кăшкăрать.

Сасартăк параппан сасси илтĕнчĕ. Урамра тӳнк! тӳнк! илтĕнет.

Пурте параппан сасси илтĕннĕ еннелле пăхрĕç.

Урам тăрăх хĕрлĕ ялав çĕклесе параппан çапса, ачасем салтаксем пек утса пыраççĕ. Вĕсем хыççăн кантурти икĕ комсомолецпа вулăс исполкомĕн членĕ пырать.

— Ку мĕнле япала? Мĕне пĕлтерет? — тесе, çынсем тĕлĕнсе хытса кайрĕç. Çăвара карса пăхса тăраççĕ.

Пионерсем халăх пухăвĕ умне пырса тăчĕç те пĕр çын пек харăс:

— Парăр пире шкул! — тесе кăшкăрса ячĕç.

Вулăс исполкомĕн членĕ халăх ăшне кĕрсе кайрĕ те, папкине хул айĕнчен кăларса:

— Мана сăмах калама ирĕк парăр-ха? — тесе ыйтрĕ.

— Кала, кала! — терĕç шкул уçас шухăшлă çынсем. Пионерсене, комсомолецсене тата вулăс исполкомĕн членне курсанах, вĕсен чĕри уççăн тапма пуçларĕ.

— Эсир кунта çурт сутма пухăннине илтрĕмĕр эпир. Кун çинчен пионерсемпе комсомолецсем вулăса пĕлтерчĕç. Юлташсем! Сирĕн çак çурта сутас пулмасть. Эсир ку çурта юсасан, вутне турттарса пама пулсан, эпир сирĕн ялта шкул уçас тетпĕр. Пăхăр, юлташсем, сирĕн ачăрсем кунта пĕрлешсе шкул ыйтма килнĕ. Вĕсем вĕренесшĕн çунаççĕ. Çурт пур çинче епле эсир, ку çурта сутса, ачăрсене шкулсăр хăварăр.

Халăх сĕррр! кĕрлесе илчĕ.

Кăтра çӳçлĕ, хура кĕпеллĕ комсомолец вĕренни пит кирли çинчен хĕрӳллĕ сăмах каларĕ.

— Ленин пире Совет Союзĕнче пĕр хут пĕлмен çын ан пултăр тенĕ, — терĕ комсомолец юлашкинчен. — Шкул уçмасан, эсир Ленин сăмахĕсене, çĕнĕ пурнăç йĕркисене хирĕç пыратăр. Тĕттĕме пĕтермелле! Хăвăр ачăрсене шкул уçса парăр.

— Парăр пире шкул! — харăс, хытăрах кăшкăрчĕç пионерсем.

Шкул уçас шухăшлă çынсем хăпартланчĕç, «Канаш» вулакан старикĕн, пионерсене курсан, хĕпĕртенипе куçĕ шывлансах кайрĕ.

— Ара, халăх, епле кун пек хăйсем шкул ыйтакан ачасене шкул туса памăпăр! Намăс пулать пире, халăх!

Арман хуçипе куштансен пичĕ-куçĕсем улшăнчĕç: унталла-кунталла, хăйсене майлă çынсем шыраса, кăн-кан пăхкаларĕç.

Пуян Гриша, хăй ывăлĕсене пионерсем хушшинче курсан, кĕл пек шуралса кайрĕ. Пит хытă çилленсе кайса, вăл хыттăн, ятлаçнă пек, калама тытăнчĕ:

— Кирлĕ мар пире шкул! Авă, пăхăр, шкулта вĕренес ачасем мĕнле çӳреççĕ. Кун пек пĕчĕккисем ваттисен ĕçне пырса пӳлни тĕнче çуралнăранпа та пулман. Килĕшӳсĕр япала ку! Вĕсене мĕн шкулĕ! Хулă илмелле те хăваласа ямалла.

Халăх каллех сĕррр! кĕрлесе илчĕ. Куштансемпе пуян Гриша шухăшлисем пĕр майлă, шкул уçас текенсем (халĕ вĕсем нумайланчĕç) тепĕр майлă.

— Парăр пире шкул! — виççĕмĕш хут янратса ячĕç пионерсем.

Чылайччен тавлашсан, кĕрлесен, сасăларĕç те çурта шкул валли юсамалла турĕç. Вулăс исполкомĕн членĕ çавăнтăх договор çырма тытăнчĕ. Договорĕ çапла пулнă: халăх икĕ эрне хушшинче шкул çуртне юсаса парать, вуттине кирлĕ вăхăтра турттарать. Учительне шалу уездран параççĕ.

Пионерсемпе комсомолецсем мĕнле килнĕ çаплах, стройпа утса, ĕретлĕн кайрĕç. Хăйсен шухăшĕ вырăна кĕнĕшĕн кашни пионер, кашни комсомолец хавасланса утса пырать.

Пуху саланма тытăнчĕ. Арман хуçинчен эрех ĕçнĕ çынсем кăмăлсăрланса пухуран пуçран çапнă пек тухса кайрĕç.

Лапчăк карттуслă Иван, çурт сутнă чухне ĕçкĕ пулать-ха тесе ĕмĕтленнĕскер, халĕ чĕлĕмне тата хытăрах çыртса, шуйттансем тесе такама ятлаçса тухса кайрĕ.

Пуян Гриша, пысăк хуйхă пулнă пек, пĕкĕрĕлсе хутлансах ларнă пек туйăнчĕ. Асаплăн, вăрăммăн сывласа, хуллен чиркӳ хыçнелле утрĕ вăл.

Ванюк, киле таврăнсан, савăннипе лара-тăра пĕлмест.

Амăшне пухура мĕн пулни çинчен, икĕ эрнерен шкула вĕренме каймалли çинчен темиçе хут васка-васка каласа пачĕ. Ванюк амăшне ывăлĕ савăнни паха.

Ывăлĕпе пĕрле амăшĕ те хĕпĕртет.

Çывăрма выртсан, Ванюк тахçанччен çывăрса каяймарĕ. Пуçĕнчи шухăшĕсем вĕçсе çӳлелле хăпараççĕ. «Хамăр шкултан юлташсемпе вĕренсе тухатпăр та вара пурте икĕ сыпăклă шкула вĕренме кĕретпĕр. Икĕ сыпăклă шкултан тухсан е Хусана, е Мускава каятпăр».

Вырăн çинче чылайччен çавăрăнкаласа выртсан, Ванюк хăрах аллине питçăмарти айне чикрĕ те савăнăçлă шухăшсемпе тутлăн çывăрса кайрĕ.