(Поэма)
Алла ла, батша ла, батыр ҙa –
Азат итмәҫ бер кем беҙҙе.
Бары үҙ ҡулдарыбыҙ менән
Яуларбыҙ үҙ иркебеҙҙе.
“Интернационал”
I
Мең туғыҙ йөҙ утыҙ етенсе йыл!..
Мең туғыҙ йөҙ утыҙ етелә
Мең туғыҙ йөҙ Ун Етене ҙурлап,
Илем минең изге ителә.
Мең туғыҙ йөҙ утыҙ етенсе йыл!..
Мең туғыҙ йөҙ утыҙ етелә,
Мең туғыҙ йөҙ
Ун Етене хурлап
Илем минең етем ителә.
Мең туғыҙ йөҙ утыҙ етенсе йыл!
Әйт дөрөҫөн, заман үтенә:
Мең туғыҙ йөҙ утыҙ ете һуйыл
Мираҫ инеме Ун Етенән?..
Әкиәттәге серле ҡурай һымаҡ,
Әйт, был ниндәй ҡанлы тантана?
Бер осоңдан һинең балың тамһа,
Бер осоңдан ниңә ҡан тама?..
II
Бер ҡараһаң, утыҙ етелә
Ҡотоптарға осоп етелә;
Бер ҡараһаң, утыҙ етелә
Ҡоштар осоп етмәҫ ерҙәргә,
Башиар ҡайтып етмәҫ гүрҙәргә
Аҫыл ирҙәр алып кителә…
Бер ҡараһаң, утыҙ етелә
Оло байрам, һабан туйындай;
Бер ҡараһаң, утыҙ етелә
Урман йыҡҡан ҡара ҡойондай,
Аҙмы аҡыл харап ителә,
Күпме күңел нахаҡ кителә!..
Бер ҡараһаң, утыҙ етелә
Бөтә илем сәскә атҡандай,
Хөр емештәр өҙөп ҡапҡандай;
Бер ҡараһаң, утыҙ етелә
Аяҙ көндә йәшен атҡандай,
Аҙмы өйҙән мәйет сыҡҡандай…
Бер ҡараһаң, утыҙ етелә
“Тымыҡ Дон”дар ижад ителә;
Бер ҡараһаң, утыҙ етелә
“Тәрән тамырҙар” юҡ ителә…
Әкиәттәге серле ҡурай һымаҡ,
Әйт, был ниндәй ҡанлы тантана?
Бер осоңдан һинең балың тамһа,
Бер осоңдан ниңә ҡан тама?..
III
Бала сағым – ҡолон сағым минең,
Был афәткә ниңә юлыҡтың?
“Халыҡ дошманы” тип ил улдарын
Иң ҡаһарман халҡым батырҙарын –
Тарихтан мин ниңә йолоҡтом?
Сабый күңелемде, йәйғор һымаҡ,
Биҙәп торған тәүге йондоҙҙар –
Илтеүселәр еңеү байраҡтарын –
Ниңә минең кескәй бармаҡтарым,
Күҙегеҙҙе соҡоп юйҙылар?
Кескәй йөрәгемә шик-шом һалып,
Ниңә аҡты ҡара тинеләр?
Тәү ятлаған шағир дуҫҡайҙарым –
Хөр халҡымдың тәүге Туҡайҙары –
Улармы һуң дошман инеләр?
Күҙҙе асҡан тәүге китаптарым,
Мең туғыҙ йөҙ утыҙ етелә -
Ниңә һеҙҙе, ҡулдан тартып алып,
Урта быуат уттарына һалып,
Яндырҙылар, һәләк иттеләр?
Ниңә шул саҡ, бер әүлиә булып,
Дөрөҫлөктө илем белмәне?
Күрер ине тоғро улдарының
Ленинсылар булып үлгәнен,
Бирер ине илем үҙ йәнен!..
IV
Мең туғыҙ йөҙ утыҙ етенсе йыл!..
Мең туғыҙ йөҙ утыҙ етелә
Ҡан һуғарған, ут эсендә тыуған,
Саҡ-саҡ әле егрмеһе тулған
Ярты баҡсабыҙ юҡ ителә,
Балта менән ҡырып кителә…
Яңы ҡыуаҡ ҡалҡып, тын алмайса,
Егерменсе йыйын йыйылмайса,
Бикле ята беҙҙең күп эштәр, -
Әйтерһең дә, ут-ғәрәсәт үтеп,
Урау юлдан тура юлға етеп,
Балҡымаған ерҙә Бабичтар!..
Әйтерһең дә, Туфан ҡал(ы)ҡмаған.
Булмаған да Һәҙиә, Юлтыйҙар!..
Юҡ, булмаған, тиеп, егерме йыл,
Мең ялғанды беҙгә тылҡыйҙар…
Әкиәттәге серле ҡурай һымаҡ,
Әйт, был ниндәй ҡанлы тантана?
Бер осоңдан һинең балың тамһа,
Бер осоңдан ниңә ҡан тама?..
V
Шулай ине, тиҙәр, заманы…
Ә ҡайҙа һуң кеше иманы?
Ә бит күптәр, һатып иманын,
Ҡалҡан итте шул саҡ заманын.
Әкиәттәр хаҡты әйткеләй:
Күптән булған ерҙә Әпкәләй.
Салауатты һатҡан Ҡолойҙар
Һәр заманда сығып олойҙар.
Яңғыҙ ағас урман булалмай,
Һапһаҙ балта урман ҡыралмай;
Балтаһынан бигерәк урманды
Кем һуң белмәй һабы ҡырғанды?
Хәҙер мәғлүм юха ялғаны
Утыҙ етелә ни ҡылғаны…
Улар мең туғыҙ йөҙ Ун Етелә,
Яҡтылыҡтан ҡасты, өкөләй;
Ә мең туғыҙ йөҙ илле етелә
Эҙен юйҙы күҙҙән, төлкөләй…
Тик ҡырын эш ҡырҡ йылдан һуң да –
Ҡырҡ төҫкә кермә – беленә:
Ил күҙенән эҙен юйғандың да
Ил ҡаны бит тама еңенән!
Юҡ, был һүҙҙәр ҡон юллауҙан түгел,
Ҡоно ҡайтырлыҡмы был ҡандың?..
Ете йәшәр ләкин күреп торһон,
Етмеш йәшәр ниҙәр ҡылғанды!
Бармаҡ төртөп уға күрһәтмәйек,
Тик ҡылғаны, бүлеп йоҡоһон,
Мең туғыҙ йөҙ утыҙ ете ҡабат
Ярты төндә ишек шаҡыһын!..
VI
Мең туғыҙ йөҙ утыҙ етенсе йыл!..
Ниңә хәҙер һинең яманат?
Юҡ, туйҙан һуң дөмбөр ҡағыу түгел,
Килер быуынға был – Аманат.
Биҙәмәйек беҙ ҙә үҙебеҙҙе,
Асылғас та алда бар томан, -
Ни мәғәнә хәҙер ул саҡтағы
Һуҡыр күҙгә һөрмә тартыуҙан?
Ул саҡта ла беҙ бит тере инек,
Тик күтәргән инек Алланы.
Ә алланың – ҡайһы алланың һуң –
Дөрөҫ булғаны бар ялғаны?
Эй табыныу, һуҡыр табыныу һин,
Ни әшәке һинең ишенән?
Һәр әҙәмдә зиһен йоҡламаһа,
Ни көслө һуң ерҙә кешенән?
Беҙ бит донъя ҡыл өҫтндә саҡта,
Ҡурсып уны ерҙә уттан-йоттан,
Еңеп сыҡтыҡ аҙмы дошманды?
Бит үлемдән ерҙе юлып алып,
Ерҙә тәүге Ирек Юлын һалып.
Атҡарҙыҡ беҙ Тарих ҡушҡанды!
Бөтә йыһан беҙгә табынғанда,
Ниңә һуң беҙ уға табындыҡ?
Гүйә беҙ юҡ инек!.. Ниңә шулай,
Ер аҫтына һеңеп аҡҡан һыуҙай,
Хаҡлыҡ өсөн һуңлап табылдыҡ?..
Бер Аллаға барыһын япһармайыҡ,
Бейемәйек ҡәбер өҫтөндә,
Хурламайыҡ уға ышанғанды,
Тарих төҙәлмәй ул өс көндән.
Ышанғандын күҙен йылдар асыр,
Еңел түгел Юлдар үтеүе,
Еңел түгел хатта бер өйрәнгән
Таяҡты ла ташлап китеүе…
Ә ул маяҡ ине! Ул киткәндә,
Аҙмы күҙ йәшебеҙ ҡойолдо!
Күкрәктәрҙән йөрәктәрҙе үлем
Һурып алған һымаҡ тойолдо.
Ләкин Тормош үҙе килеп тапты
Тарих ижадсыһы – халыҡты.
Ҡулдан инде бер кем алмаҫ тартып
Ҡорбан биреп алған Хаҡлыҡты –
Ленин васыят иткән Хаҡлыҡты!
VII
Мең туғыҙ йөҙ утыҙ етенсе йыл!..
Онотма һис уны һин, кешем.
Мең туғыҙ йөҙ Утыҙ Етене һаҡла,
Мансылмаһын ҡанға емеше!
Ер күтәрмәҫ ауыр был вәхшәтте
Ил күтәрҙе, төшкәс башына.
Килер быуындарға ғибрәт итеп,
Яҙ һин уны тарих ташына.
Был вәхшәтте Тарих онотмаһын,
Онотмаһын тыуыр быуындар,
Ерҙә тағы берәй алла тыуһа,
Ул алланы ерҙән ҡыуһындар!
Был донъяла бер йыл оҡшамаһын
Утыҙ етенсе йыл ишегә,
Бер аллаға кеше табынмаһын,
Табынһын тик кеше кешегә:
Батшаларҙы йыҡҡан кешегә,
Аллаларҙы йыҡҡан кешегә,
Ай-йондоҙға баҡҡан кешегә,
Ураҡ-Сүкеш тотҡан кешегә!..
