Сюзь-букуй

by Суханова Агния Андреевна

Сюзь-букуй войбыд эз узь, лэбаліс. Повзьӧдліс коньӧръясӧс, посни лэбачьясӧс. Со куим лэбачпиӧс кокалӧма. Шырӧс кутӧма да сёйӧма. Весиг кӧч бӧрся вӧтчыліс, кӧсйис кузь гыжнас сатшкысьны... Эз жӧ тай кыдзкӧ кӧчыд сюрӧдчы: дзебсис тусяпу улӧ. Войбыд сюзь кыйис-виис, мудзтӧдзыс лои. Асъядор кынӧм пӧтӧм бӧрас кутіс корсьны пемыдін. «Колӧ пӧ сэсся шойччыштны да узьыштны», — шуӧ сюзь. Аддзис важ гыркса пожӧм. Важӧн нин сизь кодйылӧма аслыс оланін вылӧ. Пырис сюзь сэтчӧ, гӧгӧр видзӧдліс. Сьӧлӧм вылас зэв воис. Кунис син да мӧвпалӧ: «Кутшӧм лӧсьыдін сюри, татысь некод нин менӧ оз вӧрӧшит». Сэсся сюзь вугыртіс узьтӧм помсьыд. Муртса на сюзь ойбыртіс — кодкӧ пель водзас дзизгыны кутіс. Син восьтіс — вӧлӧм малямушъяс пырӧмаӧсь, зэв гораа ызгӧны. Уськӧдчис сюзь кутавны. Ӧти здукӧн гоз-мӧдӧс ньылыштіс. Регыд тай пышйыны лои налы. Эз на удит чорыдджыка унмовсьыны сюзь, бара кодкӧ пель водзас зэв гора горӧдіс: «Кук-ку!» Лёкмис сюзь, уськӧдчис ортсӧ. Буретш петанінас ув вылын пукалӧ руд кай да мый вынсьыс горзӧ: «Кук-ку! Кук-ку!» Сюзь лёкысь юаліс: «Коді тан сэтшӧм гора горзӧ?» — «Ме, кӧкӧ чойӧ», — шыасис кӧк. — «Мый нӧ тэныд ковзьӧма? равзан?» — «Челядьӧс чуксала». — «Кӧнӧсь нӧ челядьыд? Мыйла нӧ эськӧ найӧс колин?» — юасьӧ сюзь. «Ме ӧд колькъясӧс йӧз позйӧ пуктавлі. Менсьым челядьӧс мукӧд лэбачьяс пӧжисны да быдтісны. Ӧні эськӧ найӧ гырысьӧсь нин да. Чуксала тай со, да оз и видзӧдлыны весиг ме вылӧ», — норасьӧ кӧк. «Тэныд сідзи и колӧ. Кутшӧм нӧ тэ мам! Быд пӧтка тай нӧ ачыс челядьсӧ пӧжӧ да быдтӧ». — «Чӧв, сваттюшӧй! ноксьӧмыс нӧ накӧд! Сёянсӧ лӧсьӧдны кокньыд? Лун-лун ковмас лэбавны да корсявны гагъясӧс, гутъясӧс да бобувъясӧс. Сирасян ӧд на дінӧ. Ме велалӧма гажӧдчыны, жбыръявны, гӧститны. Ог ме эшты челядьяскӧд ноксьыны». — «Сійӧн ӧд тэнӧ быдӧн и видӧны», — шуис сюзь. — Мун вешйы татысь кытчӧ гажыд! Быдӧн пель сьӧдмӧдін... сӧмын торкин узьӧмысь менӧ. Горзан пель водзын локтӧмыд да. Он кӧ дырджык мун, синтӧ веськыда кокала!»

Кӧкӧ-чойӧ ёна и повзис, гашкӧ, пӧ пӧрысь жуныд збыльысь кокалас да. Сюзь-букуй бӧр пырис пу пытшкӧ, кунис синъяс да бара вугравны мӧдіс. Вель дыр сюри узьны. Сюзь вӧтӧн моз кылӧ — кодкӧ гильӧдӧ нырсӧ. Восьтіс синъяс зэв скӧрысь. Вӧлӧмакӧ, ёсь пиня ур кузь бӧжнас ӧвтчӧ сюзь ныр водзын. Кӧсйис эськӧ сюзь кокыштны урӧс да, эз слӧймы. Ур удитіс бергӧдчыны да пиньсӧ жергӧдны. «Мый нӧ пӧ тэныд колӧ?» — юалӧ сюзь. — «Мыйла йӧз оланінӧ пыран?»

— «Йӧз оланінӧ!» — шензьӧ ур. — «Тайӧ ӧд оланіныс менам. Ме тані челядьӧс чужті-быдті. Ӧні петалім выль оланінӧ да бӧр кӧсъям татчӧ локны, дзескыд сэні да. Тэ мун татысь ӧдйӧнджык бур кӧ колӧ.

— «Ог мун», — лёкмӧ сюзь. — «Он лысьт менӧ тэ татысь вӧтлыны. Менам унмӧй локтӧ. Ачыд мун! Он кӧ, гыжъяла и кокала вирӧдз». Сюзь-букуй да ёсь пиня ур лӧсьӧдчисны тышкасьны. Сюзь водіс мышку вылас, кокъяс чургӧдіс, крукыль ныр нюжӧдіс. Ур пиньяс жерӧдіс, водз кокъяс лӧсьӧдліс. Буретш сэки урлы кыліс кутшӧмкӧ шы. Зэв ӧдйӧ видзӧдліс ортсӧ. Ог пӧ эшты ӧні ме тэкӧд тышкасьны, — шуӧ ур. — Тонӧ татчӧ кайӧ тулан. Менам гажъяс зэв оз пет сыкӧд аддзӧдчывны. Ӧдйӧ ӧмӧй эз пет пу пытшсьыд да шур-шарӧн пу йылӧдзыс тювкнит. Сюзьлӧн сы мында жӧ гаж петӧ туланкӧд паныдасьны. Звер — пиня-гыжъя, регыд вуз-ваз вӧчыштас. Лӧсьыдінӧ эськӧ веськавлі сюзь-букуй да, лоӧ, тыдалӧ, пальӧдчыны да эновтны. Чепӧсйис пу пытшкысь... Лэбзис... Сӧмын эз вермы ылӧ лэбны. Шонді югӧр дзикӧдз ёрис. Лои лэччыны ляпкыдик пу вылӧ. Повзисны посни лэбачьяс сюзьысь. Пышъялісны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Уналы висьтавлісны сюзь локтӧм йылысь. Регыд сэтчӧ чукӧртчисны став посни лэбачьяс: сырчикъяс, чикышъяс, дзольганъяс. Гӧгӧртісны сюзьӧс дай нерӧны, нетшкӧны, кокалӧны. Видзӧдлӧй пӧ, чойяс, видзӧдлӧй тайӧ мисьтӧм чужӧмсӧ! Тайӧ ӧд и эм сюзь-букуйыд, войяснад повзьӧдчысьыд, ми вокӧс сёйысьыд. Сюзь букуйӧй, сюрин тэ ӧні миян кипод улӧ! Луннад он аддзы: шондіыд ёрӧ?! Миянӧс ӧні он вермы вӧрӧдны. Энлы, талун ми тэныд пуктам пуж! Став гӧнтӧ нетшкам! Синтӧ кокалам! Пикӧ воштісны сюзьӧс посни лэбачьяс. Сюзь эськӧ сьӧласьӧ-пӧлясьӧ, нырнас и синнас повзьӧдлӧ да, оз повны ньӧти. Найӧ зык вылӧ кутісны локтавны гырысьджык лэбачьяс: сьӧд ракаяс, чавканъяс. Найӧ тшӧтш сувтісны отсасьны посни лэбачьяслы. Сюзь дзикӧдз йӧймыны кутіс. «Виасны пӧ тыдалӧ татчӧ, колӧ пӧ кыдзкӧ пышйыны». Ӧдӧбтіс, качӧдчис кокалӧм бордъяснас дай лэбис медсук вӧр пытшкас. Лэбачьяс ылӧдз на коллялісны кокалігтырйи. Сэсся коркӧ сьӧлӧм бурмӧм мысти бергӧдчисны асланыс гажа югыд яганыс.

Вӧрын, ыжыд из дорын пӧрӧма сук коз. Сюзьыд сійӧ пу улас пырис дай дзебсис. Сэтчӧ ӧти лэбач оз нин письт пырны. Дыр сэні лои сюзьлы бордъяссӧ, гӧнъяссӧ шыльӧдны-мольӧдны.