Сим Вань (Иван Николаевич Симаков)

by Симаков Иван Николаевич

Ме чужи Лӧзымын (Паджга вӧлӧсьтын, Сыктыв у.) 1906 воӧ апрель 12ʼ лунӧ. Дед дай бать овлӧмаӧсь гӧля, видз-му уджалӧм вылын, вӧралӧм да сортӧвӧй лэдзӧм вылын.

Бать-мамӧй ньӧти абу велӧдчылӧмаӧсь. 1914ʼ воын, 8 арӧсӧн пыралі велӧдчыны земскӧй школаӧ Лӧзымӧ. Сӧмын бать-мам эз лэдзлыны быд лун сэтчӧ ветлыны, тшӧктӧны трегубеч кыны. Пыр вӧлі шуӧны: „Талун, пиӧ, эн мун школаад, колӧ трегубечтӧ кыны“. Сідзи и лои велӧдчывны: кык лун ветла школаӧ, куим лун ог. Тадзи велӧдчи куим во. Сэсся и дугӧдісны велӧдчӧмсьыд, дзик трегубеч кыӧм понда.

1916–17 воясӧ бать уджавліс Нюкчим заводын, куреньын шом вӧчліс. Менӧ вӧлі катӧдас куреняс да дзонь тӧлысьӧдз гортӧ оз вайлы. Ӧтчыд 1918 воын кӧдзыд дырйи куреньсьыд локтігӧн менам кынмис ки и, кок. Став тушаӧй вӧлі кынмӧма и, гӧгӧр петісны вабольяс. Кынмӧм помсьыд сэсся висьми, садьтӧг куйлі куим лун. „Лечитӧны“ вӧлі гортын быд лун: пывсян жарӧн да, курыд туруна винаясӧн да, турун пиын пӧжӧмӧн да. Лэччӧдлісны Сыктывдінкарӧ больничаӧ, куйлі сэні квайт лун.

Сэсся бать кутіс поселитчыны вӧрӧ Лопъю дорӧ — 30 верст сайӧ Лӧзымсянь. Менӧ пондіс новлӧдлыны сьӧрсьыс сэтчӧ, — вӧравны да, видз пӧрӧдны да, тыла уджавны да.

1919ʼ воын, белӧйяс дырйи, бать пышйис наысь поселитчанінас — вӧрӧ. Повзис лыйлӧмысь, гӧль крестьяна ӧтувтчӧмын (комбедын) шленын вӧлі да.

Ме пышйи Ыбӧ. Шуӧны вӧлі: белӧйясыд пӧ пиянсӧ гӧль крестьяна ӧтувтчӧмса шленъяслысь тшӧтш виалӧны. Вӧрад олігӧн батьӧ висьмис, гортӧ вайим да, кӧкъямыс лун бӧрын и куліс. Колим сизим чоя-вока, медыджыд уджалысь пыддиыс, кӧзяин пыддиыс коли ме. Сы бӧрын сэсся пыр нин уджалі бать пыдди. Ёна и уна аддзывны лои сэсянь сьӧкыдсӧ, кӧдзыдсӧ, видӧмсӧ, быдтор. Ёна и бӧрдлыны лои гӧригъясӧн, турунъяс вайигӧн. Турун доддьыд пӧрас да, он вермы лэптынысӧ да мыйкӧ бӧрдан, — пыр батьтӧ гаралан: „Сарство небеснӧ батьӧӧйлы, отсав турун додь лэптыны“.

Вӧрӧ овмӧдчӧмысь бать кулӧм бӧрад мам оз тшӧкты эновтчыны: мӧдысь пӧ быдмад да, каям. Пыр вӧлі ыстӧ уджавны йӧзыскӧд. Ичӧтысянь видз да пашня вӧчӧмъясыд, тылаяс уджалӧмыд ветліг-мунігад сьӧкыд ноптӧ кыскалӧмыд дзикӧдз гӧрбыльтіс менӧ. Абу ӧд дивӧ: ме сэтшӧм на сэки ичӧт вӧлі — черӧс вӧлі сюя чер кожукӧ, да черпуыс коклябӧрӧ инмалӧ!

Татшӧм сьӧкыд-курыд олӧм дырйиыд сэсся и мӧвпыштсяс быдторйыс. Ёна куті мӧвпавны мастерствоӧ велӧдчӧм понда. Войдӧр кутчыси пань вӧчавны (батьӧ велӧдліс да). Пань вӧчӧмыд омӧля польскӧ, сійӧн ичӧта нин кынӧмпӧттӧ перъян. 1922ʼ воӧ кутчыси сапӧг вурны велӧдчыны, велӧдчынысӧ ветлывны куті воча вок ордӧ. Ӧтчыд карсакӧд, мастеркӧд ветлі вурсьыны кык туй, кайлі катыдӧ. Кык воӧн меным шеді мастерствоыд. 1924–25 воясӧ вурси ӧтнам нин йӧз ордын.

Югдӧдчан уджӧ велӧдчыны тӧтшитны куті 1923 восянь, вурсигӧн. 1923 воын первой на аддзи коми гижӧд газетысь. Ме сійӧс зэв нимкодя лыддя. Сӧмын омӧля нин вӧлі кужи лыддьысьныд, вунӧма квайт вонад. Газетыд да коми гижӧдыд пондіс сьӧлӧмӧс кыскыны велӧдчӧмлань. Сы бӧрын кутчыси лыддьысьны-гижны. Судзӧді газет „Югыд туй“^Ӧти кадӧ „Югыд туй“ петавліс комиӧн дай рочӧн./^ да помысь помӧ вӧлі коми нумеръяссӧ лыддя. Сэсянь жӧ и понді гижлывны газетас, сӧмын эг аддзыв петаліс эз, ог тӧд. Сійӧ жӧ газет пырыс тӧдмаси комсомол йылысь. Понді тӧждысьны комсомолӧ пырӧм вӧсна, комсомол чукӧр вӧчӧм вӧсна (сэки эз на вӧв комсомол ячейкаыс Паджга вӧлӧсьтын).

1924 воӧ лэччи карӧ наросьнӧ комсомол ячейка лӧсьӧдӧм кузя сёрнитны. Колӧ пӧ куим морт, комсомол кӧ организуйтны, — шуисны карын. Гортӧ вои да, ӧдйӧджыка корси куим мортӧс. Накӧд выльысь лэччим карӧ, пыжӧн, медым воасны миянӧ комсомол ячейка лӧсьӧдны. 1924 воын лӧсьӧдім Лӧзымын комсомол ячейка. Пондім велӧдчыны уджавны. Сы пыр тӧдмаси политикаӧн, партия уджӧн, сідзи водзӧ.

Сэки жӧ аддзи ассьым первойя гижӧд газетысь. Вошӧмтор быттьӧ вӧлі корся да сюрис, аддзи газетсьыд ассьым гижӧдтӧ да!

Сэтысянь гижны куті ещӧ тшӧкыдджыка. Дай петныджык газетын кутіс. Сиктад мыйӧн тӧдлісны газетад гижӧмтӧ, кутісны шуны: „Пильӧ Иван — селькор“. Газетӧ гижӧм вылӧ крестьяна видзӧдісны бура, весиг ошкылісны. Сӧмын ӧтчыд ӧти морт укорайтліс.

Сэки жӧ вӧлі мӧдӧдлывла и стикъяс аслам олӧм йылысь. Босьтам кӧть со ӧтиӧс:

Думыштан кӧ менсьым олӧм

Эз на ылӧдз сійӧ коль

Вермытӧг крестьянство уджалӧм

Ёна мудзліс менам сой.

Томӧн кольлі батьӧ сьӧрысь

Толькӧ робота пыр мырк

Сэки кывліс меным кӧрыс

Вӧрзявліс сэк ёна гырк.

Тайӧ стикотворенньӧсӧ гижлі зэв кузя. Со кутшӧм гижӧдъяс первойсӧ мӧдӧдавла вӧлі „Югыд туйӧ“: некутшӧм чут ни, пас ни, нинӧм, уна эм роч кыв, абу стик нога уналаті.

1925ʼ воын январ тӧлысьын важ кынмалӧмъяс вӧсна висьми ревматизмӧн, уси кок йылысь, дзикӧдз эг кут вермыны ветлыны. Мам да ичинь менӧ кутісны „лечитны“, пӧжны бара 1919 вося моз жӧ. Пывсян жарын, турун пиын, курыд туруна винаясӧн юктавны, ньыв лыс ваӧн юктавны. Пачӧ сюйлывлісны. Кызь кымын вой пачын узьлі. Сюясны пӧв вылӧ водсӧн да оз лэдзны петны, — мед пӧ прӧстудаыд петас. Пачад пӧсь, пӧдны кутлан дзикӧдз. Горзан эськӧ, мед лэдзасны, да горзы кӧть эн, нинӧм оз отсав, оз лэдзны петны. Спиртын, перегонкаын кок пыдӧсӧс сулӧдлісны, вина пиас пидзӧсӧс да коклябӧрӧс видзлісны. Кык тӧлысь мысти сэсся лэччӧдісны карӧ больничаӧ. Куйлі кык вежон. Больничасяньыс ыстісны 1925 воын Совдор карӧ (курортӧ). Сэки кок вылӧ сувті бурджыка нин.

Воӧм мысти пыри совпартшколаӧ велӧдчыны. Пырныс отсаліс газет редакция: сетіс гижӧд, медым босьтасны. Школасянь мӧдӧдлісны мӧдысь Совдорӧ лечитчыны, ёна бара кутіс кокӧй висьны да. Сы бӧрын вӧлисти ёнджык лои кок вылын.

Ӧні велӧдча 3 во чӧж нин совпартшколаын. Важ серти ӧні ёнджыка нин гижа коми гижӧдъяс „Ордымӧ“ да „Коми Сиктӧ“. Зэв радейта гораа лыддьӧмъяс крестьяна пӧвстын вӧчавлыны.