Обласьт пытшкын выль местаӧ овмӧдчыны мунӧм

by С. Д. Куклин

Мукӧд губерняӧ овмӧдчыны мунны оз позь.

Война кусӧм бӧрын, судзсьытӧма олӧм вӧсна, миян обласьтысь йӧзыд ёна кутісны мунавны овмӧдчӧм вылӧ мукӧд губерняясӧ. Медся ёна мунӧны Сибырлань.

Миян Коми обласьтыд пукалӧ паськыда (428.498 квадрата километр). Быд олысь юрӧ воӧ пӧшти кык квадрата километр. Сӧмын миян быдлаын тырӧма вӧрӧн. Му-видзтӧ лоӧ вӧчны вӧрысь, пуктыны уна вын. Сибырад эмӧсь вӧртӧминъяс. Сэтшӧминъясад му-видзтӧ вӧчигӧн оз ков вӧртӧ пӧрӧдны, бертны уна вын. Татшӧм местаясыс и миян обласьтысь йӧзтӧ кыскӧны вӧлі Сибырад.

Война бӧрын судзсьытӧма олӧмыд, дерт, эз сӧмын миян обласьтын вӧв. Быдлаын сэки вӧлі сьӧкыд олӧмыд. Мукӧдлаын ещӧ на вӧлі сьӧкыд овны: йӧзыд уна, видз-муыд этша, паськӧдчыны местаяс абуӧсь. Сы вӧсна мукӧд губерняясысь уна йӧз шыбитчисны Сибырлань, мукӧд видз-муа местаясӧ, овмӧдчалісны сэтчӧ. Татшӧм мунысьясыд, дерт, первойтӧ овмӧдчалісны видз-мутӧ кокниджыка вӧчан местаясӧ.

Война помасьӧм бӧрын правительство Видз-му комиссариатлы тшӧктіс тӧдмавны: кӧні уна-ӧ эмӧсь видз-муӧн уджавны шогмана тыртӧм местаяс, да кӧні (кутшӧм губерняясын) уна-ӧ эмӧсь лишнӧй йӧз, кодъяслы видз-муыс оз тырмы, дай водзӧ паськӧдчынысӧ некытчӧ. Сэтшӧминъяссьыс лишнӧй йӧзсӧ колӧ вӧлі вештыны видз-му вылӧ шогмана инъясӧ.

Миян обласьт эз веськав сэтшӧм места улас. Миян асланым эм уна видз-му вылӧ шогмана тыртӧминъясыд. 1922-ӧд вося Видз-му комиссариат план серти вӧлі шуӧма вайӧдны миян обласьтӧ овмӧдчӧм вылӧ йӧзӧс мукӧд губерняясысь. Сы вӧсна и миян обласьтысь мукӧд губерняӧ овмӧдчыны мунны Видз-му комиссариат план серти оз позь.

Выльлаӧ овмӧдчыны мунан удж Сӧвет власьтлӧн правительствоыс нуӧдӧ ӧні чорыда водзвыв лӧсьӧдӧм план серти. Кытысь, план серти, йӧзсӧ нуӧны выль местаӧ овмӧдчӧм вылӧ, налы муннысӧ правительство сетӧ отсӧг. Кӧрт туй вывті машинаӧн нуӧны этшаджык дон мынтӧмӧн. Сетӧны дырджык кежлӧ уджӧн сьӧм. Сетӧны ещӧ некымын мукӧд кокньӧдъяс. Та йылысь миян крестьянаыд лыддьӧны да кывлӧны центрса газетъясысь. Сы вӧсна найӧ тшӧкыда локтӧны Обласьтувса Видз-му Управленньӧӧ, шуӧны: ми пӧ мӧдам Сибырӧ, либӧ кутшӧмкӧ мукӧд губерняясӧ овмӧдчыны. Корӧны гижӧд, мед найӧс кӧрт туйӧд нуисны донтӧгджык, да мунан инас мед налы сетісны видз-му вылӧ места.

Ми шулім нин, мися, миян обласьтысь мукӧд губерняясӧ овмӧдчӧм вылӧ мунны оз лэдзны. Аснаукӧн мунысьяслы Обласьтувса Видз-му Управленньӧ некодлы некутшӧм гижӧд сетны оз вермы. Сэсся аснаукӧн мунысьяслы оз сетны выльлаас некутшӧм видз-му.

Ми та йылысь унаысь нин гижлім дай висьтавлім. Сӧмын тай висьталӧмтӧ мукӧдыс пыдди оз пуктыны, вузаласны став олӧм-вылӧмсӧ, мунасны либӧ Сибырӧ, либӧ мукӧдлаӧ кытчӧкӧ. Сэтшӧм войтырыд шӧрӧ-выйӧ вошӧны: татысь вӧв-мӧссӧ вузаласны, сэтчӧ мунасны да, овмӧдчан местасӧ оз сетны. Сідзи овмӧдчыны вермытӧм йӧзыс ӧнӧдз Сибырӧ чукӧрмӧма 40.000 морт сайӧ. Дерт, на пиын эмӧсь и коми крестьяна. Налы сэні абу кокни. Мукӧдыс, кодъяс вермӧны, бӧр локтӧны татчӧ.

Выль овмӧдчанінъяс асланым обласьт пытшкын уна эм.

Выльысь овмӧдчыны местаяс миян обласьт пытшкын зэв на уна. Война заводитчытӧдз на, важӧн, сардырся правительство шуліс миян обласьтӧ вайӧдны мукӧд губерняясысь йӧзӧс. Сы вӧсна 1901–1903-ӧд воясӧ миянын местаяс видлалӧмаӧсь велӧдчӧм йӧз. Найӧ аддзӧмаӧсь миянысь уна видз-муӧн уджавны шогмана инъяс.

Босьтам кӧ Кама ю йылысь Веслянаса лесничество, сэтчӧ позьӧ овмӧдчыны зэв уна крестьянин семьялы. Видз-му уджавны местаяс эмӧсь бурӧсь. Позьӧ ёна вӧравны-кыйсьыны, сэні сэсся кер лэдзӧны быд во. Йӧзсӧ кер лэдзӧм вылас ӧні сэтчӧ медалӧны бокысь. Олысьяс сэні пӧшти ньӧти на абу. Овмӧдчыны позьӧ некодлысь водзвыв юасьтӧг да вӧзйысьтӧг. Сӧмын колӧ водзвыв ветлыны да видлавны местасӧ. Видлалӧм мысти, кыті шогмас, сэтчӧ и позьӧ овмӧдчыны. Сӧмын нин овмӧдчӧм мыстиыс во тыртӧдз колӧ гижсьыны матысса волісполкомын да овмӧдчӧм йывсьыд юӧртны Уездувса Видз-му Управленньӧӧс.

Сэсся эм овмӧдчанінъяс Печӧра ю кузя. Сэні олысьяс пукалӧны шоча на. Видзьяс вылӧ местаяс ю пӧлӧныс уна на эм. Овмӧдчыны мунны позьӧ, Веслянаса лесничествоӧ моз жӧ, некодлысь водзвыв юасьтӧг. Позьӧ овмӧдчыны некодӧн на пуксьытӧм инъясӧ. Позьӧ сэні овмӧдчӧмӧн уна скӧт видзны, чери кыйны, вӧравны. Позьӧ тшӧтш нянь вӧдитны, сӧмын гожӧмыс дженьыдджык да, сьӧкыдджыка воӧ-а.

Тайӧ местаясысь кындзи обласьт пасьта позьӧ овмӧдчыны юяс кузя, казеннӧй вӧрӧ быдлаӧ, медтыкӧ эм видз-муӧн вӧдитны шогмана инъяс. Сӧмын татшӧминъясас овмӧдчыны мунтӧдз войдӧр лоӧ корны местасӧ вундыны Видз-му Управленньӧяслысь да лесничӧйяслысь.

Казеннӧй вӧрӧ овмӧдчыны места вундӧм йылысь шыӧдчӧмыс сетсьӧ волісполкомӧ. Шыӧдчӧмын колӧ индыны места нимсӧ, кутшӧм лесничествоын, кутшӧм кварталын да дачаын. Волісполком татшӧм шыӧдчӧмсӧ ыстӧ лесничӧйлы. Лесничӧй, лым сылӧм бӧрті, шыӧдчӧмъяс серти, овмӧдчыны коран местаяссӧ видлалӧ. Сэсся сійӧ висьталӧ, позьӧ оз вундыны местасӧ.

Местасӧ видлавны ветлігӧн лесничӧйлы вӧлыс сетсьӧ местасӧ корыссянь. Лесничӧйӧн видлалӧм бӧрын, Лесотдел да Видз-му Управленньӧяс кӧ шуасны овмӧдчӧм вылӧ коран инсӧ сетны, сэті вундыны ыстыссьӧ либӧ землемер, либӧ тшӧктыссьӧ вундыны лесничӧйлы.

Выльлаӧ овмӧдчысьяслы сетсьӧны отсӧгъяс да кокньӧдъяс.

Выль овмӧдчанінъясӧ вундӧмысь гӧля да шӧркоддьӧма олысьяслысь доныс оз босьтсьы. Тайӧ уджсӧ вӧчӧны государствоса тшӧт вылӧ. Дон перйыссьӧ сӧмын бурджыка да озырджыка олысьяслысь.

Выль местаӧ овмӧдчысьяс вермӧны обществоас важ видз-мунас вӧдитчыны выль местаӧ мунны сетӧм строкӧдз. Та вылӧ медыджыд строкыс выль местасӧ вундӧмсянь 12 во.

Керка-карта да мукӧд стрӧйбаяс вӧчӧм вылӧ вӧр сетсьӧ дон босьттӧг, вӧрыс кӧ быттьӧ эм овмӧдчанінас.

Видз-муысь вот оз босьтсьы вит во чӧж выль местаӧ дзикӧдз нин овмӧдчӧм бӧрти. Дзикӧдз выль местаӧ овмӧдчӧмыс лыддьысьӧ, кор сэні лоӧ вӧчӧма видз-мусӧ важ местаас мында, да кор вӧчӧма овны шогманаӧдз нин керка-карта. Тайӧ кокньӧдъяс кындзи, таво Обисполком шуис вӧрӧ выльлаӧ овмӧдчыны мунысьяслы сетны отсӧгтор сьӧмӧн: выль местаӧ му-видз вӧчӧм вылӧ, скӧт ньӧбӧм вылӧ, абу на кӧ скӧтыс, видз-му уджавны машинаяс ньӧбӧм вылӧ. Кама ю йылӧ Веслянаса лесничествоӧ да Печӧра ю дорӧ мунысьяслы отсӧгыс сетсьӧ тшӧтш туй вылӧ.

Сэсся выль местаӧ овмӧдчыны мунысьяслы Сӧвет власьт отсалӧ удждысянінъяс пыр уна во кежлӧ сьӧм удждӧмӧн. Селькозбанк уджӧн сьӧмсӧ сетӧ удждысян тӧвариществояс пыр во куим-нёль кежлӧ. Удждылӧмысь босьтӧны квайт да нёль прӧчент воысь.

Ӧтувйӧн овмӧдчыны мунысьяслы сетсьӧ унджыка отсӧгыс.

Отсӧг вылӧ Обисполком сетіс Обл. Видз-му Упр. 10.000 шайт. Тайӧ 10.000 шайтсӧ шуис сетавны сідзи: выль местаӧ ӧткӧн мунысьяслы 180 шайтысь унджык семья вылӧ не сетны; ӧтувтчӧмӧн (ӧтувйӧн) овмӧдчыны мунысьяслы сетны семья вылӧ 300 шайтӧдз.

Отсӧг шуӧма сетны выль местаын видз-мусӧ агроном велӧдӧм серти уджавны босьтысьяслы; медся водз сетны отсӧгсӧ ӧтувтчӧмӧн овмӧдчыны мунысьяслы, сэсся кодъяс мунӧны Леткаса да Ношульса лесничествоясӧ, Печӧра ю дорӧ, Кама ю йылӧ — Висляна лесничествоӧ. Мукӧд местаӧ мунысьяслы сетны бӧрынджык.

Шыӧдчӧм отсӧг корӧм йылысь колӧ сетны Обл. Видз-му Управленньӧӧ сентябр 1-ӧд лунӧдз. Шыӧдчӧмкӧд тшӧтш колӧ ыстыны гижӧдъяс: 1) ыджыд-ӧ семья да мыйяс эмӧсь овмӧсын; 2) кор вундӧма выльлаӧ местасӧ да коді вундӧма (землемер, лесничӧй); 3) кӧні лоӧ выль местаыс (местаыслӧн нимыс, кварталыс, лесничествоыс); 4) ылын-ӧ важ оланінсянь; 5) агрономӧн видлалӧм да ассьыс кыв шуӧмӧн (заключенньӧӧн) видз-му уджалан план; 6) кутшӧм вӧр да гырысь-ӧ местаясыс быдмӧ; 7) мый вылӧ колӧ отсӧгыс.

Ӧтувйӧн выльлаӧ овмӧдчыны мунысьяслы отсӧгыс сетсьӧ: выль местаясас кӧ абу на вӧчӧма видз-мусӧ агрономӧн лӧсьӧдӧм план серти тырмымӧн; видз-мусӧ кӧ тшӧтш на уджалӧны важ оланінас. Ӧтка овмӧсӧн выльлаӧ овмӧдчысьяслы отсӧгсӧ сетӧны, найӧ кӧ му-видзсӧ выль вундӧминас заводитісны вӧчны 1925-ӧд воын, октябр 1-ӧд лун бӧрын. Тайӧ кадсьыс кӧ водзджык нин выль местасӧ вундӧма да сэтчӧ водзджык заводитӧма овмӧдчынысӧ мунны, — тайӧ 10 сюрс шайтсьыс отсӧгыс оз сетсьы.

С. Д. Куклин.