Обласьтувса овмӧс кыпӧдӧм локтан вит воын

by Эн Пӧ.

(Коммунист партияса обласьтувса комитет да контрольнӧй комиссия пленумлӧн индӧдъясыс)

Кольӧм тӧлысьын чукӧртчыліс коммунист партияса обласьтувса комитетлӧн да контрольнӧй комиссиялӧн пленум. Тайӧ пленумыс, мукӧд сёрнияс кындзи, видлаліс овмӧс кыпӧдӧм вылӧ вит вося план лӧсьӧдӧм удж, сетіс индӧдъяс сы вылӧ.

Ми нуӧдам овмӧссӧ социализмлань.

Миянлы колӧ водзвыв тӧдны кыдзиджык эськӧ овмӧс кыпӧдны, мый вылӧ ёнджыка видзӧдлыны, нуӧдны овмӧссӧ кыдзи колӧ уджалысь йӧз государстволы, мый ми вермам вӧчны асланым сьӧм серти. Сы вӧсна колӧ та йылысь водзвыв мӧвпыштны. Колӧ лӧсьӧдны водзвыв арталӧм могъяс да туйяс овмӧснымӧс кыпӧдны — вӧчны план.

Вермам-ӧ ми нуӧдны овмӧснымӧс (народное хозяйство) план серти? Дай мед сійӧ муніс дзоньнас социализмлань? Вермам. Вермам кокньыдджыка капиталист государствояс дорысь. Дай сэнъясын дорысь ӧдйӧджык вермам кыпӧдны овмӧснымӧс. Капитализм дырйиыд ӧд пӧшти став промышленносьтыс, вузасьӧмыс, сэсся видз-муыс торъя-торъя киясын. Дай капитализмыд пыр сідзи и зільӧ кольны овмӧссӧ (кольны торъя киясын). Сэні кӧть и лӧсьӧдлан плансӧ, некод оз видзӧдлы сы вылӧ. Миян государствоын овмӧс нуӧдан уджыс дзик мӧд нога. Миян став гырысь промышленносьтыс, унджык вузасьӧмыс, сэсся банкъяс ӧтувъя киын (уджалысь йӧз государство киын да кооперация киын). Миян овмӧсным мунӧ дзик мӧд туйӧд, социализм ногӧн кыпӧдан туйӧд. Сӧвет Союзын эськӧ эм на жӧ капитализм нога овмӧсъясыд (торъя йӧз киясын эмӧсь посни промышленносьт, эмӧсь частнӧй вузасьысьяс), да Сӧвет власьт ас ӧтувъя овмӧснас найӧс пыр ӧтарӧ зырӧ, бырӧдӧ. Сӧвет государствоын ӧтувтӧм овмӧсыс пыр ӧтарӧ промышленносьтын дай вузасьӧмын содӧ, торъя киясын овмӧсъясыс чинӧны.

Сиктъясын, видз-му вӧдитӧмын уна на эмӧсь торъя овмӧсъяс — ӧткӧн-ӧткӧн крестьянаыс уджалӧны, олӧны, овмӧссӧ нуӧдӧны. Да ми найӧс асланым ӧтувъя овмӧснас вермам кыскыны ӧтувъя овмӧсӧ жӧ, сувтӧдны социализм туй вылӧ. Карса овмӧс ӧтувъя вузасьӧм нуӧдӧ сиктса овмӧстӧ, отсалӧ, тшӧктӧ сылы ӧтувтчыны. Крестьянаӧс ӧтувтан туйыс миян эм — кооперация (быдсяма сикас), сійӧ вочасӧн паськалӧ сиктъясын. Тайӧ ставыс уджалысь йӧз власьтлы сетӧ ыджыд вороп овмӧсӧн веськӧдлыны, сӧвет государство вермас план серти чуйдӧдны став овмӧссӧ, нуны социализм туйӧд.

Ӧні миян дзик став овмӧсыс воис войнаӧдзса кадӧдз. Водзӧ кежлӧ ковмас став овмӧссӧ выль ногӧн лӧсьӧдны (реконструировать), лэптыны сійӧс бурджык ногӧн (машинаясӧн) уджалӧмӧдз.

Кутшӧм ӧні миян овмӧсным.

Пленум видлаліс кутшӧм ӧні кежлӧ обласьтувса овмӧсным.

Революцияӧдз Коми му вӧсна некод эз тӧждысьлы. Сӧмын сэтысь мый вермисны петкӧдлісны озырлунсӧ. Коми муӧ некутшӧм озырлун эз кольлы пабрик-заводъяс стрӧиталӧмӧн ни, туйяс (кӧрт туй, ва туй) лӧсьӧдалӧмӧн ни.

Коми мулӧн озырлуныс уна эм. Сійӧ озырлуныс сетас обласьтын паськавны гырысь промышленносьтлы — металлургическӧйлы, из шом да нерп перъянлы, мукӧд сикаслы. Коми обласьтын кутасны паськавны вӧр лэдзӧм да уджалӧм, скӧт видзӧм йӧв-вый лӧсьӧдӧм вӧсна. Лоӧ тшӧтш кӧр видзӧм, вӧралӧм.

Миян обласьтын овмӧс кыпӧдан удж нуны зэв вӧлі сьӧкыд. Кӧть и сідзи, тайӧ уджыс, коми йӧз мырсьӧмӧн, вель ыджыда водзӧ воськовтіс. Обласьтувса овмӧс ӧні кежлӧ вуджис войнаӧдзса дорысь вылӧджык — 1926–27 воын лои 106,3% войнаӧдзса дорысь. Вӧр лэдзӧм войнаӧдзса дорысь мунӧ унджык 10,5% вылӧ, видз-му да скӧт вӧдитӧм унджык 16,3% вылӧ. Сӧмын босьтны кӧ не ӧтлаалӧмӧн войнаӧдзса кадкӧд, босьтны веськыда лыдпасӧн, овмӧсыд ёна на улын: 1926–27 воын став овмӧсас лӧсьӧданторйыс (продукция) кайӧ 18600 сюрс шайт дон (войнаӧдзса сьӧм донӧн лыддьӧмӧн). Эмӧсь жӧ водзӧ тувччӧмъяс ӧтувтӧм овмӧс лӧсьӧдӧмын — производствоын — 33,6%, тӧварын — 78,5%, этшаникӧн вузасьӧмын — 93,6%.

Пленум шуис: тайӧ вит вонас ми огӧ на вермӧ вывті водзӧтӧ воськовтны. Медыджыд пыкӧдыс ыджыда водзӧ воськовтӧмсьыс — омӧлик туйясным. Сы вӧсна тайӧ вит вонас медыджыд могнас ковмас босьтны бурджык туйяс лӧсьӧдан удж. Бур туйяс кӧ лоӧны, сэки овмӧс кыпӧдӧмыд ӧдйӧджык кутас мунны дай овмӧссӧ выль ногӧн лӧсьӧдӧмыс — промышленносьт паськӧдӧмын дай видз-му да скӧт вӧдитӧм кыпӧдӧмын да бурмӧдӧмын — ӧддзас.

Туйяс ковмас бурмӧдны да нюжӧдны.

Коми обласьтын пытшкас дай мукӧд местаяскӧд волысян туйясыс вывті омӧльӧсь. Сійӧ медъёна пыкӧ овмӧс кыпӧдӧмсӧ да бурмӧдӧмсӧ. Збыльысь ӧд, мыйӧ он кӧсйы кутчысьны, пыри лоӧ медвойдӧр мӧвпыштны: «туйясным нӧ кутшӧмӧсь?» Со босьтам вӧр бердын уджалӧм. Колӧ миян паськӧдны вӧр лэдзӧм (не куш юяс бердысь, а тшӧтш и юяссьыс пыдысьджык), колӧ лӧсьӧдавны вӧр пилитан заводъяс, мукӧд сикас тор вӧрысь жӧ вӧчалан заводъяс. Кватитчан да, петкӧднысӧ обласьтысь колан каднас некыдзи, туйыс абу. Колӧ ёнджыка босьтчыны вый вӧчны да вузавны, мед скӧт видзӧм паськалас. Артыштан да, нуӧмыс вывті вылӧ качӧ. Колӧ босьтчыны паськӧдны промышленносьт — туйяс абуӧсь промышленносьтса тӧварсӧ разӧдны либӧ сылы коланторъяссӧ вайны.

Сы вӧсна пленум аслас индӧдъясын, тайӧ вит во кежлӧ овмӧс кыпӧдан план лӧсьӧдӧм вылӧ, тшӧктіс чорыда босьтчыны туйяс стрӧиталӧмӧ.

Тайӧ вит воӧн ковмас нюжӧдны кӧрт туй Пинюгсянь Сыктывдінкарӧдз, видлавны местаяссӧ кӧрт туй нюжӧдӧм вӧсна Уктаӧдз. Миян обласьтын эм Индиго бухта, пырӧ Вой моресянь. Сійӧ тӧвнас зэв регыд кежлӧ ковмывлӧ. Сэтчӧ кӧ нюжӧдан кӧрт туй, позяс заводитны петкӧдны заграничаӧ зэв уна тӧвар Сибырысь, Уралысь, Туркестанысь, мукӧдлаысь. Сы вӧсна пленум тшӧктіс сюйны вит вося планӧ удж — бура тӧдмавны гӧгӧрбок Индигосӧ, сэтчӧ порт лӧсьӧдӧм вылӧ дай сыланьӧ кӧрт туй нюжӧдӧм вылӧ местаяс видлалӧм Усолльӧсянь Индигоӧдзыс (Усолльӧ — Троицко-Печорск — Укта — Индиго). Пленум тшӧктіс ва туйяс бурмӧдан удж да паракод-баржа содтӧмъяс сюйны планӧ: весавны Эжва, Емва, Сыктыв дай Печӧра юяслысь йывсӧ Якшаса пристаньӧдз. Колӧ тайӧ вит вонас лӧсьӧдчыны дай вит во помас кӧть ичӧтика заводитчыны гырысь канаваясӧн ӧтлаавлыны Волгаӧс Двинакӧд (Екатерининскӧй канал весавны), Печӧраӧс Волгакӧд, Об юкӧд дай Индигокӧд. Вӧла туйяс ковмас жӧ бурмӧдны да выльӧс вӧчавны, кӧть и лоӧ нюжӧдӧма кӧрт туй да бурмӧдӧма ва туйяс.

Скӧт видзӧм да видз-муяс паськӧдӧм.

Миян обласьтын, видз-му уджалӧм кындзи, мукӧд сикас уджъяс тырмымӧн абуӧсь на, сэсся туйяс абутӧм вӧсна бокысса нянь вайӧмыс сувтӧ донӧн. Та вӧсна крестьяналы лоӧ вӧлі и уджавны видз-мусӧ. Мукӧд сикас уджъяс паськӧдӧм бӧрын, промышленносьт лӧсьӧдӧм бӧрын, кӧрт туйӧн донтӧм нянь вайӧмӧн видз-му бердын уджыс вочасӧн кутас чинны мукӧд сикас уджъяс серти.

Дерт, видз-му вӧдитан овмӧсыд регыдӧн оз на вежсьы. Сідзкӧ, локтан вит вонас вежны дзикӧдз видз-му да скӧт вӧдитан овмӧс ногтӧ он вермы. Вит вося планын сӧмын верман лӧсьӧдны сідзи, мед овмӧсыс кутіс сетчыны ёнджыка скӧт паськӧдӧмлань, мед унджык вузӧс кутіс лӧсьӧдны.

Вит вося планын колӧ лоны кымын верман ёнджыка видз-му уджалӧмсӧ паськӧдӧм, видзьяс дай муяс да скӧт содтӧм. Мый верман унджык колӧ сетны сьӧм видз-му удж дай скӧт видзӧм паськӧдӧм вылӧ.

Видз-му удж бурмӧдны, выль ногӧн лӧсьӧдны, сэсся паськыдджыка ӧтувтчӧм овмӧсъяс лӧсьӧдавны, бура дорйыны судзсьытӧм да шӧркоддьӧма крестьянаӧс кулакъясысь ёна торкӧ миян видз-му лӧсьӧдчытӧмным. Сэсся и видз-муыс ӧнія оланінъясын (сиктъясын) ещӧ оз тырмы. Пленум тшӧктіс видз-му лӧсьӧдлан уджсӧ (землеустройствосӧ) воддза серти ӧддзӧдны, паськыдджыка нуӧдны. Обласьтын уна позьӧ вӧчны видз-муяс выль местаясын, тырмас сійӧ оз сӧмын асланым обласьтувса крестьяналы, а позяс лэдзны овмӧдчыны и мукӧдлаысь локтысьясӧс. Выль местаӧ овмӧдчыны мунны кутасны унджыкыс судзсьытӧм крестьяна. Сэсся ӧд выль местаясад видз-муястӧ вӧчны лёка сьӧкыд. Сы вӧсна вит вося планын ковмас индыны государствосянь отсӧг выльлаӧ овмӧдчыны мунысьяслы.

Тайӧяс кындзи пленум тшӧктіс тшӧтш видзӧдлыны видзьяс бурмӧдӧм вылӧ, турун да мукӧд кӧрым кӧдзӧмъяс вылӧ, скӧтӧс бурмӧдӧм вылӧ да лючки сійӧс вердӧм вылӧ, кӧйдысъяс весалӧмъясӧ, шабді, пыш да мукӧд сэтшӧм сикас вӧдитӧмӧ, минеральнӧй му вынсьӧданъяс паськӧдӧмӧ. Ковмас ёна зільны видлӧга станцияяс пыр ӧтарӧ паськӧдны (видлӧга кӧдзаяс, трундаӧн вынсьӧдӧм видлӧгъяс, сідзи водзӧ).

Планын колӧ индыны кооперацияӧс доръян мог, дай кооперация пытшкас веськыда, кыдзи колӧ партиялы, уджсӧ нуӧдан мог (судзсьытӧмджык крестьяналы сьӧмъяс удждавны, вермасьны кулакъяслань кыссян уджкӧд, колан политика нуӧдны машиннӧй тӧвариществоясын, сідзи водзӧ). Вузасян-ньӧбасян кооперация паськӧдӧм кындзи, колӧ тшӧтш ёна босьтчӧдны да дорйыны производственнӧй (видз-му уджалан, скӧт видзан, мукӧд сикас удж вӧчан) кооперация (коммунаяс, артельяс, тӧвариществояс, ӧтувъя заводъяс, сідзи водзӧ). Вывті нин ёна колӧ видзӧдлыны йӧв-вый вӧчан ӧтувтчӧмъяс вылӧ. Колӧ жӧ босьтчӧдны сӧветскӧй кӧзяйствояс (совхозы).

Вӧр овмӧс да промышленносьт.

Вӧр петкӧдӧм дай сыысь коланторъяс вӧчалӧм ӧнӧдз мунліс зэв на этша вӧр эмлун сертиыс. Сэсся сӧмын гырысь вӧр (сортовка) босьтӧм, посни вӧрысь да пескысь ньӧти эгӧ на пӧльзасӧ босьтлӧй. Кӧрт туй нюжӧдӧмӧн вӧр бердын уджалӧмыс ёна паськӧдас. Сы вӧсна колӧ тӧдмавны став вӧрсӧ да лӧсьӧдчыны паськыда сы бердын уджавны, заграничаӧ да аслыным коланлун серти. Та могысь пленум тшӧктіс сюйны планӧ: став лесничествоясас тӧдмавны уна-ӧ да бур-ӧ вӧрыс, видлавны Эжва бердысь да сэтчӧ усян юяс бердъясысь посни, вузавны шогмытӧм, вӧраинъяс, мукӧд уджъяс. Вӧр тӧдмалӧмкӧд ӧттшӧтш колӧ нуӧдны крестьяналы вӧр торйӧдан удж (отвод лесов местного значения).

Промышленносьт паськӧдӧм могысь пленум шуис: локтан вит вонас он на вермы сетны уна сьӧм промышленносьт кыпӧдӧм вылӧ. Тайӧ вит вонас ковмас лӧсьӧдчан уджъяс вӧчны, мед эськӧ вит во помасигас позис нин босьтчыны гырысь уджъяс нуӧдны.

Пленум тшӧктіс паськӧдны сортовка, шпал да пес лэдзӧм, тайӧ уджас кыскыны ставсӧ, мыйта эм, кер лэдзысьясӧс да вӧвъясӧс. Ковмас паськӧдны Печӧраса, Сыктывдінкарса да Кардорын вӧр пилитан заводъяс, заводитчыны лэптыны вӧр пилитан завод выльӧс, стрӧитны фанернӧй завод (вӧснидик пӧвъясӧ керсӧ пилитны), канифоль да скипидар вӧчан завод, заводитны стрӧитны целлюлозно-бумажнӧй пабрика. Тайӧ вояснас жӧ лоӧ босьтчыны Печӧра вылын замша вӧчан завод лэптыны, выль ногӧн вӧчны Сереговса сов завод, Нювчимса завод, стрӧитны тӧчила перъян да вӧчан ин (Печӧраӧ).

Миян обласьтын эм уна мупытшса озырлун. Вит вося планӧ колӧ сюйны тӧдмалан уджъяс из шома да нерпа местаяс Печӧраын, Сыктыв, Емва, Эжва дай Мезень юяс бердын, мукӧд сикас озырлун.

Кустарнӧй уджъяс отсалӧны тӧваръяс содтӧмлы дай сетӧны докодъяс крестьяна овмӧслы. Колӧ зільны кустаръясӧс кооперацияӧ ӧтувтны, бурджык ногӧн сувтӧдны налысь уджсӧ.

Электростанцияяс, вӧчны кӧ найӧс куш керкаяс югдӧдӧм вылӧ, асьнысӧ оз вештыны дай вынсӧ налысь дзоньнас некытчӧ воштынысӧ. Сы вӧсна колӧ босьтчыны стрӧитавны станцияяссӧ пабрик-заводъяслы уджавны, дай найӧ жӧ мед кутасны югдӧдны керкаясын. Тайӧ вит вонас колӧ стрӧитны электростанцияяс Изьваын, Кулӧмдінын, помавны стрӧитны заводитӧм нин гидростанцияяс (Визинын, Кылтовоын да Улыс Човйын), лӧсьӧдны тайӧ станцияяс бердас кутшӧмкӧ вӧчасянінъяс. Колӧ помӧдз видласьны Емваын порогъяс вылас гидростанция стрӧитӧм йылысь да индыны мый вылӧ видзны станцияыслысь вынсӧ.

Тӧргуйтӧм удж бурмӧдны.

Тӧргуйтан уджын пленум шуис зільны бурмӧдны да донтӧммӧдны вузасян удж нуӧданінъяссӧ, донтӧммӧдны тӧварсӧ.

Пленум сувтӧдіс мог — тайӧ вит вонас зільны ӧтувтны кооперацияӧ дзик ставнысӧ судзсьытӧм да шӧркоддьӧма крестьяна овмӧсъяс.

Тайӧ тшӧктӧмъясысь кындзи пленум сетіс индӧдъяс кӧр видзӧм удж бурджык ногӧн лӧсьӧдӧм йылысь, этша кӧра овмӧсъяслы отсалӧм йылысь да кӧръяссӧ висьмӧмысь видзӧм да бурмӧдӧм йылысь; муніс сёрни кыйсьӧм-вӧралӧм удж лючкиӧн нуӧдӧм йылысь, стрӧйбаяс карын дай сиктъясын паськӧдӧм йылысь; ыджыд мог сувтӧдіс пленум югдӧдчан удж ёнмӧдӧм йылысь Ставсоюзса коммунист партия 15-ӧд съезд шуӧмъяс серти^15-ӧд съездлысь шуӧмъяссӧ гижӧма тайӧ нумерын: «Крестьяна костын удж» статтяын./^.

Коми обласьтын районированньӧ нуӧдӧм йылысь пленумлысь тшӧктӧмъяссӧ ми лэдзам локтан нумерын.

Эн пӧ.