Хĕвел тухать, улăхать
Çӳллĕ тусем тăррине,
Хăй çутипе ăшăтать
Таçти-таçти çĕрсене.
Çак çуллахи ырă кун
Хушăлкана та савать.
Пур тĕнчери чĕрĕ чун
Ташлать, сикет, савăнать.
Ячĕç юрă юрласа
Сĕм вăрманти кайăксем.
Акăшсем пек ярăнса
Анчĕç шыва сар хĕрсем.
Анчах акă шурă пӳрт,
Пĕр сасă та илтĕнмест.
Шурă пӳртре çĕнĕ çын
Ларать, пуçне çĕклемест.
Ирех хырăм тăрантса
Кайрĕ хире Тăхтаман.
Пуçне чиксе, хуйхăрса
Ларать арăмĕ паян:
«Арăм пултăм ирĕксĕр
Атте-анне хушнипе.
Анчах хĕрĕр, мĕскĕнĕр,
Ырă курмасть каччипе.
Хĕрхенмесĕр хĕрĕре
Çичĕ ютăн аллине,
Çичĕ юта, ют çĕре
Парса ятăр мĕскĕне.
Халĕ хĕрĕр, мĕскĕнĕр,
Асап курса пурăнать.
Ăна ватă упăшки
Йытă вырăнне хурать.
Мĕншĕн мана савнинчен
Çаплах ятăр уйăрса?
Мĕншĕн кунта киличчен
Çимерĕм-ши хам пуçа?
Мĕншĕн хаяр тăшманпа
Ман пĕр çуртра пурăнас?
Пĕтес мар-ши пуçăмпа?
Епле тӳссе пурăнас?!
Качча пачĕç ирĕксĕр —
Пулмарĕ-çке ырлăха.
Атте-анне ăссăрри
Ырлăха мар, хурлăха.
Качча пачĕç ирĕксĕр —
Савăнăç çук ку тĕнчен.
Атте-анне ăссăртан
Савни юлчĕ пĕр-пĕччен.
Качча пачĕç ирĕксĕр —
Ятăм çĕрчĕ тахçанах.
Атте-анне ăссăртан
Пулчĕ асапăм анчах.
Качча пачĕç ирĕксĕр —
Манăн пурăнăç хĕн-хур.
Атте-анне ăссăртан
Капла пурăнса мĕн пур?
Качча пачĕç ирĕксĕр —
Пулмарĕ-çке ырлăха,
Атте-анне ăссăрри
Ырлăха мар, хурлăха.
Анчах манăн савни пур —
Çăлаймĕ-шим вăл мана?
Унăн вăйлă аллисем
Пĕтермĕç-шим тăшмана?
Çук, пуçăма çийиччен
Тăшманăма пĕтерем,
Асапланса тӳсиччен
Тăхтамана... вĕлерем.
Анчах вăйăм çитĕ-ши?!
Епле кунтан çăлăнас?
Эй, Пӳлĕхçĕм, пулăшсам!
Чунăм çунать, мĕн тăвас?..
Пĕтсен пĕтем, пĕт, тăшман, —
Пурăнăçăм ырах мар.
Наркăмăшăм, эс паян
Хăвăн ĕçне туса пар!» —
Çапла паян пӳртĕнче
Нарспи, мĕскĕн, хурланать,
Чунĕ вĕркет, пуçĕнче
Усал шухăш хускалать.
Вут пек хĕвел выляса
Çӳл тӳпене хăпарать;
Хуллен-хуллен ярăнса
Кăнтăрлана сулăнать.
Тулта тĕнче хĕпĕртет,
Тулта - тĕнче ялтăрать.
Нарспи пӳртĕнче йĕрет,
Унăн чĕри çурăлать.
Сентти килет сиктерсе,
Кĕвентине утланса;
Инкĕш патне çĕмĕрсе,
Кĕрсе кайрĕ ахăрса.
Çапать паттăр лашине
Хăй аллинчи хуллипе,
Ăнсăртранах инкĕшне
Тапса илет урипе.
Анчах вăл та выляма
Аптăрарĕ инкĕшпе,
Аптăраса урама
Тухса кайрĕ лашипе.
Вĕрет, сурать сарă кин
Хăй яшкине пăтратса;
Хуран айĕ çĕлен пек,
Çунать вучĕ явăнса:
«Çитмĕл тинĕс леш енчен
Килет карчăк Шапатан.
Вĕр, сур, карчăк, яшкана —
Пĕттĕр усал Тăхтаман!
Утмăл тинĕс уттинче
Ларать, сикет йĕс пукан.
Сикех, сикех, йĕс пукан, —
Пĕттĕр усал Тăхтаман!
Вăтăр та пĕр ту çинче
Йĕс хуранра пиç, яшка.
Çав яшкара пиç, çĕлен,
Пиç тамăкра, упăшка!»
Вĕрет, сурать сарă кин
Хăй яшкине пăтратса;
Вилĕм яшки вĕрет-çке
Çĕлен пекех чашлатса.
Каç пулсассăн упăшки
Килчĕ хиртен çаврăнса.
Сĕтел çийĕнче яшки
Ларать пăсне кăларса.
Кашăк илчĕ Тăхтаман,
Ларчĕ сĕтел хушшине.
«Яшка тутлă-çке паян», —
Тесе мухтать яшкине.
Усал куçпа çавăрса,
Кăтартать вăл чăмăрне:
«Яшка тутлă, çи ларса!» —
Кăшкăрать вăл арăмне.
«Çийĕп-çке-ха кайран та,
Пит çиессĕмех килмест». —
Ах, Нарспийĕ çавăнта
Тухса каять, тӳсеймест.
Тулта ларать, куççульне
Тăпра çине юхтарса.
Пӳртри çиет яшкине
Урлă-пирлĕ тайăлса.
Çиех, çиех, Тăхтаман,
Наркăмăшлă яшкана,
Ĕнтĕ эсĕ малашне
Упăшка мар арăмна.
Пĕтрĕн ĕнтĕ, Тăхтаман,
Çутă тĕнче санăн мар!..
«Нарспи, часрах кĕр пӳрте!
Ыйхă килет, вырăн сар!
Ака турăм, ĕтлентĕм,
Ăшăм çунать çавтерех.
Яшка хыççăн шыв ĕçрĕм,
Туйăнчĕ эрех пекех».
Нарспи кĕчĕ итлесе,
Çĕрте ларать упăшки:
Пĕтĕм ăшне-чиккине
Çурать хăватлă яшки.
Арăм сарчĕ вырăнне,
Упăшкине вырттарчĕ.
Çĕкле-çĕкле çапрĕ те
Чунĕ ӳтне хăварчĕ.
Пĕтрĕ пĕр чун тĕнчере,
Ĕçĕсемшĕн хупланчĕ.
Пĕтрĕ чăваш ĕмĕрĕ,
Унăн чĕри лăпланчĕ.
Пӳртри сĕтел-пукансем
Хăратаççĕ арăмне,
Пайтах пăхрĕç шеллесе
Хуçин сивĕ виллине;
Анчах çĕрле пулчĕ те,
Сĕм хупларĕ пӳрт ăшне,
Хăйĕн вăрăм аллипе
Хăратать вăл Нарспие.
Пĕтрĕ чăваш ĕмĕрĕ,
Вырăн çинчен тăрас çук,
Выçă выльăх-чĕрлĕхне
Тăрса апат парас çук.
Выçă ака лашисем
Кĕçенеççĕ картара,
Анчах эсир, тăлăхсем,
Курассăр çук хуçăра!
Ял вĕçĕнче сĕм вăрман
Чăшăлтатать çулçипе.
Хушка çăлтăр вылятать
Çӳл тӳпере çутипе.
Хушăлкари чăвашсем
Çывăраççĕ харлатса.
Анкартинчи тăмана
Анчах вĕçет ухлатса.
Уйăх кукри ярăнса
Тухрĕ вăрман хыçĕнчен.
Шăппăн-шăппăн çеç утса
Тухрĕ Нарспи пӳртĕнчен.
Кайрĕ мĕлке пек шуса
Анкартисем хыçнелле.
Ялтан тухрĕ, ыткăнса
Чупрĕ вăрман ăшнелле.
Курас тесе ăнтăлса
Уйăх чупрĕ тахçанччен,
Вăрман анчах шавласа
Юлчĕ Нарспи хыçĕнчен.
Нарспи пырать вăрманпа
Темшĕн ытла ыткăнса.
Шăппăн тăрать сĕм вăрман
Нарспи чунне хăратса.
Армак-чармак йывăçсем
Пуçĕсемпе суллаççĕ,
Нарспи иртсе пынă чух
Çулне пӳлсе тăраççĕ.
Ват йывăçсем хушшинче
Арçурисем выляççĕ,
Нарспи иртсе пынă чух
Аллисене тăсаççĕ.
Сасартăках çил тухса
Асрĕ кайрĕ сĕм вăрман,
Йĕри-тавра ахăрать:
«Тыт арăмна, Тăхтаман!
Тыт арăмна, упăшка,
Тарать усал арăму!»
Вăтăр та пĕр шуйттан пек,
Вăрман улать: у-у-у!
Ирех тăрса тумланса
Сентти тухрĕ выляма.
Кĕвентине утланса
Чупрĕ инкĕшне курма.
Анчах инкĕш курăнмасть,
Пиччĕш халь те çывăрать,
Тăратса та вăранмасть —
Сентти шăпах аптăрать.
Пĕр çын килсе кĕчĕ те
Хытса кайрĕ вырăнтах.
Пăхса тăчĕ-тăчĕ те
Тухса кайрĕ çавăнтах.
Пăртак тăрсан, вăл кайсан,
Тулчĕ пӳрте тулли çын:
Епле вилнĕ Тăхтаман?
Ăçта кайнă Нарспи кин?
Çук, мĕн чухлĕ ыйтсан та,
Сире виле калас çук.
Нарспи çӳрет вăрманта,
Эсир ăна тупас çук.
