Медводдза любов (поэма)

by Размыслов Ананий Прокопьевич

1.

Мыйта мӧвпъяс быдсяма вайӧ
Казьтылӧмыс, кыдзи челядь дыр
Коркӧ ставӧн олӧм содйӧд кайим
Томлуннымкӧд панъясялігтыр!
Сійӧ кадыс кольӧма вель ылӧ,
Ӧні эм выль оланног,
Выль мог.
Но том кадӧс казьтыштігӧн кылӧ,
Быттьӧ сьӧлӧм бердын вӧрзьӧ шог.
Сӧмын тайӧ шогыс абу курыд
Сы вӧсна, мый рад кӧть абу рад, —
Кыдз и мӧвпъяс вежласьӧны юрын —
Лэбзьӧ бӧрӧ мортлӧн олан кад.
Сійӧс некор нинӧмӧн он бергӧд,
Но и некор некодлӧн оз вун,
Кыдз оз вунӧд некор енэж эрдӧ
Шонді кыа петавны быд лун.

Гриша ёрткӧд овлім чужан сиктын,
Кыдзи олӧ ӧтлаын кык вок.
Быттьӧ ӧтмоз сьӧлӧмъясным тіпкис —
Ӧти нога вӧлі гаж и шог.
Ӧти мог ми челядь кадысь корсьлім,
Ӧткодь муса — ва дор керӧс выв,
Ӧти ворсанторйӧн ӧтвыв ворслім,
Ӧтвыв сьылім ӧти сьыланкыв.
Гашкӧ, ӧти кодзув улын чужлім,
Кор ми костын лӧгалӧм эз ов.
Весиг видзны вензьывлытӧг кужлім
Ӧти нывка дінӧ
Кыкнанлысь «любов».
Ыджыд синлысъяса, збыльысь Таня
Миян вӧлі стрӧг,
Но зэв бур ёрт...
Коркӧ сылы, кажитчӧ, зэв шаня
Ӧтнас дырйи шуи татшӧмтор:
— Ме нин ачым абу вывті ичӧт,
Тӧда, мыйтор колӧ и оз ков...
Меным сэтшӧм кажитчан тэ мича,
Абу жаль тэ понда сетны лов.
Вывті ёна Гриш сайӧ эн тэрмась...
Кӧть и абу шыбитана морт,
Ӧдвакӧ ӧд сійӧ коркӧ вермас
Тэнӧ, Таня, радейтны ме моз...
— Тырмас! — Таня кельдӧдӧмӧн шуис. —
Мӧдысь татшӧм сёрни вай эн пан...
Сэсся пышйис...
Сьӧлӧм збыльысь пуис,
Вир-сер ӧзйис менам чужӧмбан.

Кыдзи пуӧ зонлӧн коньӧр сьӧлӧм,
Коді тӧдас,
Аддзас кутшӧм ног,
Кодыр том кад быд лун тшӧктӧ вӧлі
Гажлун сайӧ сайӧдны быд шог.

2.

Томлун гыис морӧс пытшкын яра,
Мышку сайын вӧлі дас квайт ар,
Еджыд нопйӧн велӧдчыны карӧ
Мӧді ӧтнам.
Вӧлі зэра ар.
Коли чужан сикт
И муса ёртъяс;
Коли Гриша,
Коли муса ныв...
Мый ог волы сизим во чӧж гортӧ,
Менам сьӧлӧм сэки эз на кыв.
Эг на тӧд, мый чужан сиктӧй вунлӧ,
Сьӧлӧм аддзас мӧдлаысь выль гаж,
Мый му вылын мича нывъяс уна,
Выль мог дырйи регыд вунӧ важ.
Кыдзкӧ регыд верстьӧасян ӧні,
Ӧдйӧ гартчӧ миян олӧм вез.
Он на эшты челядь туйтӧ венны —
Оз нин томӧн артавны бур йӧз.
Морӧс бердысь торъялан —
Он тӧдлы:
— Лоис вердысь, — шуӧ пӧрысь мам...
Но мый пӧттӧдз челядьлунысь шедлӧ —
Сьӧлӧм бердсьыд нэм чӧжыд оз ям.

Вояс исковтісны
Выль вояслы воча,
И быд лунлӧн важ серти мӧд сям.
Пӧрысь кисер туйӧн, кӧть и шоча,
Гортсянь юӧр ыстывлывліс мам:
«Олам бура,
Сӧмын мукӧддырйи
Кыдзкӧ морӧс пиын чужлӧ шог,
Мыйла ачыд, пиук, эта дыра
Некор талань он волы, он лок.
Гӧгӧрво тэ, бырӧ кыдзкӧ гажӧй,
Тайӧ тулыс гортӧ волы дзик.
Тӧдан ӧд — колхозын ӧні важӧн
Ӧти морттӧг дзоньнас миян сикт,
Велӧдчӧма йӧз тан абу лишка,
Гортын эськӧ тэныд вывті бур.
Тэнад челядьдырся ёртыд —
Гришка —
Вӧлӧсть улын ӧні медсюсь юр.
Со и Таня...
Мӧдӧд во нин гортын,
Тожӧ велӧдчыштіс —
Велӧдӧ нин тан.
Тэныд эськӧ зэв шань вӧлі гӧтыр,
Водзджык Гриша вайны кӧ оз пан...
...Тӧвся войяс пӧрысьлы зэв кузьӧсь,
Мукӧддырйи ньӧти оз лок ун,
Частӧ мӧвпӧн шогсьывла тэ кузя,
Абу тэтӧг меным долыдлун...»
Быдса во чӧж новлӧдлігӧн сьӧрын
Мамлӧн письмӧ сотіс сьӧлӧм дін.
Ӧні вӧлись
Сизим тулыс бӧрын
Видзӧдлыны локта чужанін.

3.

Татшӧм мӧвпъяс бергалісны юрын
Яг выв туйӧд гортлань тувччигсор.
Гуся радлун чужис сьӧлӧм улын,
Тӧдса ыбъяс тыдовтчисны кор.
Джуджыд сюяс копрасисны йӧрын.
Тӧвру ӧвтіс мулысь чужӧмбан.
Кутшӧм лӧсьыд!
Ветлӧм-мунӧм бӧрын
Ставыс на зэв тӧдса меным тан.
Долыд серпас синъяс водзӧ сувтӧ,
Ставыс казьтӧ челядьдырся кад...
Век на важ моз
Долыдпырысь шувгӧ
Эжва берег дорын кыдз пу сад.
Муса сад!
Веж рӧмӧн тырӧм ывла,
Ызгысь Эжва бердса керӧс выв!
Первойысь тан заводитлі нывкӧд
Муслун йылысь панны сёрни-кыв...
Радейтліс-ӧ сійӧ коркӧ менӧ?
Вай жӧ висьтав,
Шаргысь кыдз пу лист...
Ог тӧд, кутшӧм мӧвпъяс видзӧ ӧні,
Кыдзи паныдалас
Сизим тулыс мысьт?

Коркӧ кадӧ томӧсь вӧлім быдӧн.
Эз пыр ӧти сьылӧм
Сьӧлӧм кыв.
Визув кадӧ пидзӧс вылын рытын
Эз пыр ӧти пукавлывлы ныв.
Нывъяс радейтлісны миянӧс эз этша,
Эз вӧв некор кӧдзыд морӧс пытш,
Сӧмын эз вӧв муса некод сэтшӧм,
Первойя ныв муса вӧлі кыдз!
Мед нӧ колип выль сьыланкыв сьылӧ,
Важся кӧсйӧм выльмӧдны оз ков,
Мед выль муслун сьӧлӧм вылын кылӧ,
Но пыр муса медводдза любов.

Со и воис менам чужан сиктӧй,
Регыд матысь аддза чужан горт.
Морӧс пытшкын сьӧлӧм ёна тіпкӧ,
Тӧдсаджык кор здоровайтчӧ морт.
Вот и Таня!..
Тэнӧ-ӧ ме аддза?
Тэ-ӧ лэдзан мулань лӧзов син?
Эг ӧд кӧдзыд сьӧлӧмӧн во татчӧ,
Эз ӧд муслун нинӧм мында чин.
— Век на, Таня, сэтшӧми тэ...
Важкодь?..
— Мый нӧ лоас мекӧд?! Он ӧд веж
Мортлысь ногсӧ.
— Верӧс сайын, гашкӧ?
Кывлі: Гриша вӧтлысьӧм дыр чӧж...
— Абу, абу! Гриша абу тані...
Шогӧс тӧдтӧг сьӧлӧмӧс эн дойд... —
Джӧмдіс Таня.
Кельыд чужӧмбанӧд
Ковта вылӧ лэччис синва войт...
Ӧтнам коли туй вылӧ ме шемӧс,
Муніс Таня...
Водзӧ нем эз шу.
Сылӧн кывъяс йиджисны дзик вемӧдз,
Юрын жувгис гӧгӧрвотӧм шум...
Ме эг тӧд,
Мый лоӧ ставыс тайӧ,
Быри аслам эбӧслун и сям...

4.

Гриша йылысь гортса пызан сайын
Висьталіс мен талун пӧрысь мам:
— Кольӧм арын армияӧ коллим
Видзны врагысь чужан му и вӧр...
Вӧлӧсть улысь мунлісны дас нёльӧн —
Дас куимӧс виччысямӧ бӧр...
Быдӧн пӧся радейтлім ми татӧн,
Сійӧ миян некор оз вун, оз!
Вӧлі том,
Но зэв зіль председатель,
Быдтіс сиктын озыр, ён колхоз.
Сылӧн юӧр миян вӧлі дона,
Татчӧ сійӧ волӧ вӧлі кор.
Кык во мысти кӧсйысис зэв ёна
Ас колхозӧ Гриша локны бӧр.
Но вот ӧтчыд...
Тулыслань нин вӧлі...
Воис сиктӧ гажтӧм юӧртор:
...Дугдіс вӧрны морӧсын том сьӧлӧм,
Уси косьын тіян Гриша ёрт.
Вӧлі збой и пыр медводдза радын,
Сьӧкыд йылысь эз вӧв кыв ни джын...
Сӧмын ӧтчыд кыв кутан нарядын
Врагкӧд паныд эзджык тырмы вын,
Даскӧд воча
Сійӧ вӧлі ӧтнас,
Но том сьӧлӧм нинӧмысь эз пов.
И граница сайӧ врагӧс петны
Эз лэдз... Сӧмын
Пуктіс ассьыс лов.
Олас нэмсӧ медым сылӧн слава,
Сы моз кувны быдӧн миян дась.
Сійӧ нимӧн ассьыным застава
Шуим водзӧ нимтыны ми тась...
...Абу миян Гриша ӧні татӧн,
Сӧмын некор миян оз вун, оз.
Вӧлі том,
Но зэв зіль председатель,
Сиктын быдтіс озыр, ён колхоз...

5.

Синмын чужи пемыд...
Сьӧлӧм ноксис...
Ог тӧд —
Вӧлі пемыд рыт-ӧ, вой...
Ог тӧд, кыдзи ва дор садйӧ локсис
Морӧс бердысь пальӧдыштны дой...
«Муса ёрт,
Сук думӧн юрӧй ёнтӧ...
Менам олӧм, гашкӧ, тэысь руд,
Сӧмын шуа:
Чужан муным понда
Вир войт сетны лыддя ассьым шуд.
Томсянь тэнад вӧлі пӧсь зэв сьӧлӧм.
Олін яра...
Пӧсь удж — тэнад эрд...
Бура помалін и ассьыд олӧм.
Кыдзи колӧ,
Паныдалін смерть...»
Но вот кодкӧ бердліс пуяс бокті...
Еджыд платтьӧ...
— Таня, тайӧ тэ?
Кутшӧм бур, мый татчӧ тожӧ локтін,
Кыв-мӧд колӧ висьталыштны тэн.
Тӧдан ачыд,
Вӧлі первой ёртӧн
Меным коркӧ Гриша...
Тайӧ шог,
Кӧть и ёна менсьым сьӧлӧм дойдӧ,
Мед оз некор жугыльт оланног.
Быдмим ӧтилаын —
Тэ, и ме, и сійӧ.
Тӧда —
Прӧстӧ синватӧ он кисьт.
Вай жӧ ӧтвыв олӧмнымӧс сиам
Водзӧ нуны сылысь олан визь... —
Мыйкӧ нӧшта висьтавлі ме дыр на,
Весиг быдӧн тырлі быттьӧ лов...
Шуис Таня важ моз:
— Тырмас!
Ставсӧ тӧда, висьтавны оз ков.
Ӧні меным кажитчӧ зэв яндзим,
Кыдз тай ӧнтай синваасьліс син.
Сӧмын кывзы,
Мыйӧн тэнӧ аддзи,
Ог тӧд, мыйла, кытчӧ воши вын.
Ме эг кӧсйы некор сэтчӧдз воны,
Сӧмын,
Кыдзкӧ-мыйкӧ сійӧ здук...
Тӧдан,
Гришӧс радейтлі зэв ёна... —
— Таня, збыльысь?
Эз вӧв некор дум...
— Мыйла? Тані,
Сыысь кындзи, меным
Кажитчысь морт некоді эз вӧв,
Дай ог каитчы... —
И Таня лӧнис.
Сӧмын сьӧлӧм тіпкӧм торкис чӧв.
— Тэ дзик некор, Таня,
Менӧ, дерт, эн радейт?
— Ме ог тӧд.
Ті быттьӧкӧ кык вок
Вӧлінныд, кор
Коркӧ тайӧ садйын
Шуин меным: «муса»... гусьӧн ног.
И ме немтор висьтавны эг слӧймы —
Вӧлі сэки вывті том и дик.
Сійӧн, дерт, мый ӧтилаын сӧвмим,
Ӧткодь мусаӧсь ті вӧлід дзик.
Сӧмын ӧні...
Сійӧ абу сёрни...
Ӧтчыд мынысь мӧд пӧрйӧ оз шед,
Мен тэ ӧні мусаммыны сёр нин,
Оз ло некор прамӧй муса — мӧд...

6.

Важӧн кыа вӧр пу сайӧ кусі,
Оз нин сылӧн югӧр садйӧ во...
«Мен тэ, Таня, важ моз ёна муса,
А ме кӧдзыд тэн,
Кыдз тайӧ вой.
Сідзкӧ сёрни сідз жӧ сӧмын кӧдзыд
Вермис лоны ӧні миян кост...»

Эг нин виччысь гожӧм пом,
И регыд —
Коли чужан сиктӧс и колхоз.
И вот бара на дінсянь зэв ылын,
Кӧні менам мӧд пӧлӧс эм мог,
Кӧні сьӧлӧм мӧд сьыланкыв сьылӧ
Да мӧд серӧн гыӧ оланног.
Кыпыд уджын кадыс ӧдйӧ лэбзьӧ,
И пыр выльысь-выльӧн ачыд рад.
Уна важ шог вунлӧ, муслун небзьӧ.
Сӧмын
Визув вывті нин том кад!
Ок, и Таня, Таня!
Тӧрыт воис
Пӧрысь мамсянь гижӧд бара мен:
Мунӧма пӧ Таня верӧс сайӧ...
А код сайӧ?
Абу индӧм сэн.
Кутшӧм мог мен сыӧдз, збыль кӧ шуны?
Лӧг ни вежӧктӧм ме морӧсын ог кут.
Оз кӧ кузя сійӧ вермы вунны —
Коли сӧмын шуны налы шуд.
Сӧмын шуд!
И некор мед оз торксьы
Збой том кадлӧн кыпыд сьыланкыв,
Медым кужим радейтӧмӧн коркӧ
Гриша йылысь казьтыштны ӧтвыв.