Машинаӧн кӧдзӧм

by Темноев.

Лишнӧй тув няньтӧ либӧ лишнӧй тув кӧйдыстӧ видзтӧмыд крестьяна овмӧсад зэв буртор.

Му уджалӧм йылысь наука няньтӧ видзтыны важӧн нин тӧдӧ ӧти веськыд туй. Сэтшӧм нянь видзтысьыс — визьӧн-визьӧн кӧдзысь машина. Сійӧ кӧйдыссӧ видзтӧ кӧдзигас.

Тайӧ гижӧдас тӧдмӧдам крестьянаӧс сэтшӧм визя-визя кӧдзанас. Миян крестьяналӧн ӧд няньяс муртсаӧсь, быд пуд нянь налы бур кокньӧд, сійӧн и колӧ тӧдмасьны видзтӧмӧн кӧдзӧмнас.

Нянь позьӧ кӧдзны кык ногӧн: кыдз сюрӧ коялӧмӧн да визьӧн-визьӧн. Кыкнан ногыс позьӧ кӧдзны ки помысь либӧ машинаӧн. Визя кӧдзасӧ унджыкысь кӧдзӧны визьӧн-визьӧн кӧдзан машинаӧн. Визьӧн кодзӧм йывсьыс тані ичӧтика и висьтыштам.

Мыйла нӧ сэтшӧм машинанас кӧдзигӧн кӧйдысыс этшаджык мунӧ, а няньыс оз этшаджык чукӧрмы?

Со мый вӧсна сідзи лоӧ. Визьӧн-визьӧн кӧдзан машинаыс кӧдзигас зэв лӧсьыда кӧйдыссӧ пукталӧ муас визьӧн-визьӧн, лишнӧй ньӧти оз шыблав. Ӧти кӧйдыссянь мӧдӧдз колялӧ ичӧтик ӧткодь костъяс. Визь костъяссӧ да визяс кӧйдыс тусь костъяссӧ позьӧ лӧсьӧдны кыдз колӧ кӧдзысьлы. Колӧм серти вӧчӧны костъяссӧ, медым кӧйдысъясыс котырмиганыс да быдмиганыс мӧда-мӧдыслы эз кутны мешайтчыны, югыдыс мед быдӧнлы унджык инмас. Кор тырмӧ югыд да эм тырмымӧн места, сӧмын сэки ёна котырмӧ петасыд, овлӧ ӧти туссьыс 60–70 петасӧдз. Му уджалӧм йылысь наука висьталӧ: кымын пӧ уна ӧти тусь улас местаыс, сымын ёна котырмӧ петасыд да сымын уна шонді югыдсӧ босьтӧ ён чорыд идзас вӧчны. Чорыд ён идзаса няньыд оз усь. Миян няньяс зэра дырйи да тӧла дырйи пыр усьӧмаӧсь.

Мед тайӧ сёрниыс весьшӧрӧ оз вош, колӧ сомын ёнджыка видзӧдлыны тыла выв сю вылӧ. Тыла вылӧ кӧдзӧны шоча. Сэні ӧти тусь улас ыджыдджык места воӧ. Тыла вылад ӧти туссьыс артмӧ 60–70 шептӧдз. Идзасыс ён, кыз, чорыд.

Визьӧн-визьӧн кӧдзысь машина му вылӧ пукталӧ ӧтсер. Быд тусьлы места лоӧ лючки-ладнӧ быдмымӧн да котырмымӧн. Ки помысь кӧдзигӧн сідзи нинӧм вылӧ он вермы вӧчны. Ичӧтик тӧвныр кӧ, — оз нин лэдз ӧтсер кӧдзны. Медбур кӧдзысьыс машина моз ӧтсер он вермы кӧдзны.

Та кындзи визьӧн-визьӧн кӧдзысь машинаыд, кӧдзӧм бӧрас, кӧйдыссӧ вевттьӧ муӧн. Кӧйдыссӧ му пытшкас сюйны позьӧ лӧсьӧдны, мый пыднаӧ аслыд кӧлӧ. Тайӧ зэв бур удж машиналӧн. Кӧйдыслы му вылӧ веськалӧм бӧрын колӧ чужны да вужъясьны. Чужас да вужъясяс кӧйдыс сӧмын сэки, кор сылы тырмымӧн эм ва, шоныд да сынӧд. Тувсов кӧдза миян мукӧддырйи лоӧ кӧдзны тулысын водз. Кӧдзӧм бӧртиыс на мукӧд асывъяснас кынмывлӧ. Кинад кӧдзӧмнад уна тусь кольӧ му вылас кушӧн. Сэтшӧм вылын куйлысь тусьясыслы, ӧти ногӧн кӧ, ва оз тырмы мӧд ногӧн кӧ — кӧдзыд асывъяснад кынмалӧны-косьмалӧны. Сідзтӧ чужтӧдзыд куйлігӧн найӧ сэсся кольччӧны мукӧд сертиыс быдмӧмсьыс, петасыс лоӧ кельыд. Кельыд петассьыд оз нин, дерт, во бур нянь.

Мӧд ногӧн быдмӧ машинаӧн кӧдзӧм кӧйдыс. Сылы ваыд эм мыйта колӧ, дай кынмӧм шогысь муӧн вевттьӧма, му кӧкыльяс костас сынӧдыс эм мыйта колӧ. Машинанад кӧдзӧмӧн став кӧйдысыс лоӧ ӧтпыднаын. Ставыс ӧтпырйӧ чужӧны да вужъясьӧны. Машинаӧн кӧдзигӧн, кыдзи водзын висьталім, кӧйдыс муӧ позьӧ сюйны, кыдзи аслыд колӧ: позьӧ пыдӧджык, позьӧ дорӧджык, мед сӧмын кӧйдыслы лӧсьыдджык лоӧ чужнысӧ, мед ӧтпырйӧ ставыс чужасны. Ӧтпырйӧ чужӧмӧн ӧд ӧтпырйӧджык няньыс воас, дай тыраджык лоӧ.

Сортируйтігад этшаджык кутас 2-ӧд сортӧ да 3-ӧд сортӧ мунны. Сэсся машинанад кӧдзӧмӧн косьмӧм-керӧмысь оз ков повны. Вермас-ӧ татшӧм лоны ки помысь кӧдзӧмӧн да пиняӧн пинёвтӧмӧн? Оз. Ки пом кӧдзаыд сэтшӧм ӧтсер оз ло, дай пиняыд чеччалігтырйи ветлігад став кӧйдыссӧ оз вермы вевттьыны муӧн, либӧ вевттьӧ оз ӧткодя.

Пинянад пинёвтігӧн мукӧд тусьясыс весиг мунас оз вевттьысьны, мукӧдыс бара вывті пыдӧ тырӧны. Кор кыдзи пиняыд кучкас, сідзи и лоӧ. Пыдӧ пырысь тусьяс бара сідзи и кулӧны: кӧйдыс пиыслӧн выныс оз тырмы петассӧ сетны да. Со мый вӧсна ки помсьыд кӧдзӧмӧн кӧйдысыд мунӧ уна лишнӧй да оз ӧтсер чуж, оз ӧтпырйӧ во. Визьӧн-визьӧн кӧдзысь машинанад кӧдзӧмыд ёна бур, кыдз сюрӧ киӧн коялӧм сертиыд: ӧти ногӧн кӧ, кӧйдысыс ӧтсер му вылас лоӧ; мӧд ногӧн кӧ, кӧйдыс муӧ позьӧ сюйны мый пыднаӧ колӧ да муӧн вевттьыны; коймӧд ногӧн кӧ, кӧйдыс этшаджык мунӧ.

Киӧн кӧдзӧмӧн десятина вылӧ сю кояссьӧ пуд 10, ид — пуд 15 гӧгӧр, зӧр — пуд 17. Машинаӧн кӧдзӧмӧн десятина вылӧ ковмас сю — 8 пуд, ид — 13 пуд гӧгӧр, зӧр — 14 пуд. Няньыс оз во этшаджык, удайчас дай унджык на воас. Машинаӧн кӧ кӧдзан ыджыдджык коластъясӧн (визь коластъяс), мед верман петассӧ весавны быдмигас, десятина вылӧ кӧйдыс мунӧ ещӧ этша. Нянь сы мында жӧ воас.

Поводнӧй уна видзтӧма лоӧ кӧйдыстӧ тадзитӧ кӧдзӧмӧн. Босьтан кӧ ӧти тувсов кӧдзасӧ, Коми муын лоӧ видзтӧма 50 000 пуд кӧйдыс. Машинаӧн кӧдзны миян Коми муын ӧти ногӧн абу лӧсьыд. Куйӧдыс кӧласьӧ му пытшкӧд мунысь ныръясас (машинаыслӧн эм ныръяс кодь). Кутам кӧ петкӧдны ёнджыка сісьмӧм, идзастӧмджык куйӧд — зэв лӧсьыд лоӧ.

Кыдзи мый вӧчӧма да кыдзи уджалӧны кӧдзан машинаясыс — тані висьтавны он вермы. Эмӧсь ӧд уна пӧлӧс машинаяс. Сы йылысь колӧ юасьны агрономъяслысь, найӧ висьталасны.

Машинаяс эмӧсь «машинаӧн вӧдитчыны сетавланінъясын», позьӧ и аслыд ньӧбны «му уджалан машинаяс вузаланінысь». Дасӧн – дас витӧн кӧ чукӧртчан да ньӧбан, — оз вылӧ сувт, регыд асьсӧ вештас дай уна бур ваяс. Эмӧсь ӧти вӧлӧн кӧдзан машинаяс, эмӧсь и кык вӧлаяс. Ӧти вӧлӧн кӧдзан машинаыс 10 часӧн вермӧ кӧдзны 3–3½ десятина. Машинаӧн кӧдзигӧн мутӧ пинёвтӧны кӧдзтӧдзыс, кӧдзӧм бӧрад сійӧс оз нин ков вӧрӧдны.