Лыддьӧй художествоа литература

by Оботуров Иван

Тӧдмасьӧй роч классикъяскӧд

Локтӧ шоныд кад — тулыс да гожӧм. Йӧзӧс кутас кыскыны керкаясысь ывла вылӧ. Гожӧмъясын йӧзкостса удж сиктъясын, каръясын, заводъяс вылын пӧшти дзикӧдз куслӧ. Сійӧс нуӧдӧны медсясӧ тӧлынджык. Сиктъясын гӧран-кӧдзан кад, сэсся страда — зэв уна кадсӧ босьтӧны крестьяналысь гожӧмын. Дерт, крестьянаыдлӧн овлывлӧ и прӧст кадъяс, шуам, праздникъяс, зэра поводдя. Рабочӧйяс да служащӧйяс гожӧмланьын петасны отпускъясӧ. Совпартшколаын, педтехникумын, сельхозтехникумын, мӧд тшупӧда школаясын, быдсяма сикас курсъяс вылын велӧдчысьяс петасны гожся каникулъяс вылӧ. Прӧст кадсӧ весьшӧрӧ колльӧдны, дерт, оз ков. Колӧ бура шойччыны, мед эськӧ чукӧртны вын локтан тӧв кежлӧ. Шойччигас тшӧтш и велӧдчыны, сӧмын велӧдчӧмыс мед оз вӧлі торк бура шойччӧмыслы.

Прӧст кадъясӧ колӧ лыддьыны художествоа литература. Татшӧм лыддьӧмӧн лыддьысьяслӧн вежӧрыс паськалӧ, сійӧ ассьыс культурасӧ лэптӧ. Он ло бур комсомолеч, велӧдчысь, сӧвет удж вылын уджалысь, он ло культураа морт, он кӧ лыддьы художествоа литература, он тӧд роч классикъясӧс, ӧнія роч пролетариат нога гижысьясӧс да медбур коми гижӧдъяссӧ.

Сиктъясын художествоа литература абу на тырмымӧн. Шуам, эм Пушкинлӧн нигаяс, абу Гогольлӧн, либӧ некодыслӧн абу, а эм, шуам, Короленколӧн нигаяс. Сы понда лоӧ тані художествоа литератураӧн интересуйтчысь коми войтырӧс чуйдӧдны лыддьыны мый сюрас тані гижӧм нигаясысь. Тані ми гижам, кутшӧм висьтъяс, кывбуръяс, роман колі эськӧ лыддьыны важъя роч классикъяслысь. Локтан статтяясын гижам, кутшӧм нигаяс колӧ лыддьыны ӧнія роч да коми гижысьяслысь.

Уна гижысь вӧлі, да и ӧні эм, роч литератураын. Уна пӧсь кисьтӧма роч литература ёнмӧдӧм вылын. Гашкӧ, сюрс гижысьяс пӧвстысь сэсся и петісны медся мича да югыд овъяс: Пушкин, Гоголь, Горкӧй да мукӧд. Медся югыд нима роч гижысьяслысь ми тані и висьталам, кутшӧм налӧн эмӧсь медбур гижӧдъясыс. Асланыс бур гижӧдъяс пондаыс тайӧ гижысьяс лоисны зэв тӧдсаӧсь уна миллион йӧзлы.

Ми тані огӧ кутӧй сёрнитны, кутшӧм сійӧ гижысь вӧлі, кутшӧм классъясысь петіс, мый йылысьджык гижис. Сӧмын ми сетам куш нига список медбур роч гижысьяслысь.

Лыддьӧй кутшӧм сюрас роч художествоа литература татшӧм классикъяслысь.

Пушкин: „Евгений Онегин“, „Капитанская дочка“, „Дубровский“, „Медный всадник“, „Борис Годунов“, „Скупой рыцарь“.

Грибоедов: „Горе от ума“.

Лермонтов: „Герой нашего времени“, „Купец Калашников“, „Мцыри“, „Демон“.

Гоголь: „Мертвые души“, „Ревизор“, „Тарас Бульба“, „Ссора Ивана Ивановича с Иваном Никифоровичем“, „Женитьба“, „Шинель“.

Тургенев: „Рудин“, „Записки охотника“, „Накануне“, „Дворянское гнездо“, „Отцы и дети“, „Дым“, „Новь“, „Муму“, „Призраки“, „Первая любовь“.

Достоевский: „Записки из мертвого дома“, „Преступление и наказание“, „Бесы“, „Братья Карамазовы“.

Некрасовлысь лыддьӧй кывбуръяс: „Собрание стихотворений“ — лэдзӧма ГИЗ 1927 воын.

Островский: „Свои люди — сочтемся“, „Доходное место“, „Гроза“, „Лес“.

Лев Толстой: „Севастопольские рассказы“, „Война и мир“, „Анна Каренина“, „Власть тьмы“, „Воскресение“.

Салтыков-Щедрин. „Господа Головлевы“, „Пошехонская старина“, „Сказки“, „История одного города“, „Современная идиллия“.

Глеб Успенский. „Разорение“, „Чудак-барин“, „Власть земли“, „Овца без стада“, „Крестьянин и крестьянский труд“.

Чехов. „Степь“, „Палата № 6“, „Дом с мезонином“, „Учитель словесности“, „Ионыч“, „Случай из практики“, „По делам службы“, „Моя жизнь“, „Мужики“, „Новая дача“, „В овраге“, „Человек в футляре“, „Вишневый сад“.

В. Короленко. „Сон Макара“, „В дурном обществе“, „Яшка“, „Река играет“, Сибырса висьтъяс: „Убивец“, „Ат-Даван“, „Государевы ямщики“, „Мороз“, „Сказание о Флоре“, „Не страшное“, „Слепой музыкант“, „Парадокс“, „Без языка“, „История моего современника“, „Дом № 13“, „Бытовое явление“, „Отошедшие“.

Гончаров. „Фрегат „Паллада“, „Обломов“, „Обрыв“.

М. Горкӧй. „Фома Гордеев“, „Мещане“, „На дне“, „Мать“, „Исповедь“, „Городок Окуров“, „Хозяин“, „Детство“, „В людях“, „Мои университеты“, „Дело Артамоновых“, „Враги“.

Тайӧ, позьӧ шуны, медбур гижӧдъяс роч классикъяслӧн. Тайӧяс пӧвстысь тані лоас индыны, мед лыддясны медводз татшӧм классикъясӧс: Гогольӧс, Салтыковӧс, Некрасовӧс, Короленкоӧс, Чеховӧс да Горкӧйӧс. Сэсся позяс лыддьыны Успенскийӧс, Гончаровӧс, Пушкинӧс, Грибоедовӧс, Островскийӧс. Медбӧрас лыддьӧй Тургеневӧс, Достоевскийӧс да Толстойӧс.

Сӧветсӧ тайӧс сетам сы понда, мед коми селькоръяс, велӧдчысьяс, служащӧйяс, рабочӧйяс да, гӧгӧрвоисны тайӧ нигаяссӧ. Мӧдар боксянь кӧ видзӧдны, шуам, Горкӧйлӧн гижӧдъясыс инманаджык уджалысь йӧзлы. Толстойлысь сьӧкыдджык лыддьынысӧ, сылӧн гижӧдъясыс петкӧдлӧны озыр йӧзлысь оласногсӧ, гижӧд сюрӧсъясыс мунӧны революциялы паныд. Форма боксянь кӧ, дерт, Толстойлӧн гижӧдъясыс бурӧсь, форма понда и лоӧ Толстойсӧ лыддьыны.

Дерт, мукӧдыс кӧнкӧ шуасны, тайӧ нигаяссӧ пӧ некор лыддьынысӧ. Дерт, тадзтӧ сёрнитны оз ков. Кӧсйӧмыд кӧ эм, прӧст кадыд нигаястӧ лыддьыныд век сюрас, да и нигаястӧ аддзан. Лунысь лунӧ, тӧлысьысь тӧлысьӧ, воысь воӧ колӧ лыддьыны быдсяма сикас художествоа литература.

Медся ёна художествоа литератураӧн колӧ тӧдмасьны комиӧн гижысьяслы, КАПП-са шленъяслы. Роч художествоа литература тӧдтӧг оз вермы лоны бур коми гижысь. Сійӧ оз вермы вынсьӧдны коми художествоа литература, оз вермы перйыны выль формаяс, босьтны выль мӧвпъяс. Роч художествоа литератураӧн тӧдмасьӧм пыр ми вермам кокниджыка кыпӧдны ассьыным культура.