Коммунистъяс
Код дор сулавны?
Ӧти пӧлӧс йӧз быд ногыс видӧны, омӧльтӧны коммунистъясӧс. Найӧ пӧ сюра дявӧлъясыд и эмӧсь: дугдывтӧг грабитӧны йӧзтӧ, мырддялӧны быдтор, виалӧны. Рӧзбойник чукӧр пӧ коммунистъясыд, абу йӧз!
Мукӧдыс бара ошкӧны найӧс, на дор олӧны, отсасьӧны налы, найӧ чукӧрӧ пырӧны. Коммунистъясыд пӧ уджалысь йӧз дор сулалӧны, кокни, шуда олӧм налы перйӧны, мездӧны уна шогысь да сьӧкыд мырсьӧмысь.
Кодлы эскыны^эскыны — верить/^? Код дор сулавны? Вайӧ жӧ гӧгӧрбок видзӧдламӧ: мый нӧ сійӧ коммунистыс лоӧ, мый вӧсна найӧ венсьӧны, пессьӧны, кыдз сійӧ коммунист чукӧрыс му вылас лоӧма?
Кыдзи уджалысьяс лӧсьӧдісны ассьыныс партия.
Во кызь-комын сайын, сар дырйи, миян Россияын олӧмыс страсьт кодь вӧлі. Крестьянаясӧс, салдатъясӧс нӧйтлісны, розгаавлісны. Уна уджалысь йӧз дзонь губерняясӧн кулалісны тшыгысла, сьӧкыд олӧмысла да висьӧмъясысь. Сарскӧй чиновникъясыд прӧстӧй уджалысь йӧзтӧ ньӧти эз жалитлыны, ёна найӧс нартитісны.
Гырысь каръясса уджалысь йӧзыд пыр пикынӧсь вӧліны, эз лысьтлыны кыв шулыны асьнысӧ дорйӧм кузя. Ичӧтысянь донтӧм дон вылӧ уджавлісны пемыд дука мастерскӧйясын час 10, 14, 18 суткинас.
Тюрмаяс, каторгаяс, пемыд, гажтӧм овтӧминъяс тырлісны бурджык, тӧдысьджык, збойджык уджалысь йӧзӧн да крестьянаӧн.
Гырысь каръясса уджалысь пытшкын велӧдчӧм мортыд дерт унджык вӧлі крестьяна пытшкын дорысь. Найӧ чорыда сувтісны ас туй вылас (вермасьны озыръяскӧд, перйыны кокниджык олӧм), 1898 воын нин ӧтувтчисны ӧти чукӧрӧ, социал-демократическӧй партияӧн кутісны шусьыны. Сійӧ партияыс пондіс велӧдны, нуӧдны уджалысьясӧс косясьны саркӧд дворянакӧд, капиталистъяскӧд.
Коді нӧ сійӧ «большевикыс»?
Уджалысь йӧз чукӧрӧ веськалӧмаӧсь уна ёна велӧдчӧм йӧз. Найӧ петӧмаӧсь уджалысь йӧз пытшкысь жӧ. Дерт эськӧ сэтшӧмъясыдлы эз жӧ вӧв зэв кокни да долыд овнысӧ сар дырйи да, уджыс, оланногыс налӧн кыскис найӧс озыр йӧзланьӧ. Найӧ пыр зілисны кык сикас йӧзлысь зыксӧ бурӧн артмӧдны. Этшаник кӧ сетчасны сар да озыр йӧз — капиталистъяс, сы вылӧ бурасьӧны. Найӧ полісны вывті ёна революция паськалӧмысь.
Сы вӧсна 1903 воын мӧд государствоын (заграничаын) чукӧртчылігӧн (съезд вылын) уджалысьяслӧн партияыс торъялі кык пельӧ: унджыкыс кольччисны ас туй вылас — вермасьны помӧдз саркӧд да озыр йӧзкӧд; этшаджыкыс — бурӧн лӧсьӧдчыны, сӧмын мӧда-мӧдӧс вывті дзескӧдӧмысь дугӧдны. Сы вӧсна уджалысь йӧз партияын унджыкыс водзӧ мунысьыс, выль, кокньыдджык, бурджык оланног лӧсьӧдысь йӧзыс пондісны шусьыны «большевикъясӧн». Сэн унджыкыс вӧлі карса пабрик-заводын уджалысь йӧз. Найӧ ӧд ми воккодь крестьяна дорысь вежӧраӧсьджык вӧліны: унджыкыс велӧдчӧм, тӧдӧны кыдз колӧ путкыльтны важ оланногсӧ да лӧсьӧдны выль олӧм. Этшаджыкыс, бурӧн лӧсьӧдчысьясыс, шусисны «меньшевикъясӧн». Сэтчӧ пырисны озыр йӧз дорджык олысь велӧдчӧм йӧзыд да не сэтшӧм сюсь уджалысьяс.
Тайӧ чукӧртчывтӧдз большевикъяс вензьылісны сӧмын озыр крестьянин партиякӧд (кулакъяс дор олысь партия — социалист-революционеръяс). Ӧні лоӧ вензьыны нӧшта меньшевикъяскӧд.
Унджык крестьянаыс сійӧ кадын немтор эз и кывлыны большевикъяс йывсьыд. Дай карса уджалысьясыс на унаӧн эз эскыны (веритны) налы, мунісны паныд.
Дзонь дас куим во да джын ковмис косясьны большевикъяслы. Дас куим во да джын мысти вӧлись уджалысьяс казялісны на понда сьӧлӧмысь тӧждысьысьясӧс, налы кокни да личыд олӧм корсьысьясӧс. Со пӧ тай кодъяс большевикъясыд вӧлӧмаӧсь: миян дор олысьяс, миян понда тӧждысьысьяс.
Мыйла уджалысьяс мунӧны большевикъяскӧд?
Быд морт ӧні тӧдӧ Сӧвет власьт йылысь. Сӧвет власьт дырйи уджалысьяс асьныс нуӧдӧны олӧмсӧ. Быдлаӧ бӧрйыссьӧ морт уджалысь йӧз пиысь. Нем уджтӧм баринъястӧ ӧні некытчӧ оз бӧрйыны.
Большевикъясыд ӧд и сетісны Сӧвет власьттӧ. 1917 воын апрель тӧлысьын «Гӧрд дӧрапасас»^Гӧрд дӧрапас — Красное знамя/^ налӧн вӧлі гижӧма: «Став власьтсӧ Сӧветъяслы».
Став мукӧд сикас партияыс: озыръяс, социалист-революционеръяс, меньшевикъясыд тшӧтш и, юръяснысӧ лэптісны, ыджыд гӧлӧсӧн кутісны равзыны: оз пӧ ков власьтсӧ сӧветъяслы сетны.
Большевикъяс эз повзьыны наысь, чорыда сулалісны аслас туй вылын. Йӧз налӧн ӧтарӧ соді: уджалысьяс, крестьянаяс мӧдісны на дор.
Со ӧд, помещикъяслысь, попъяслысь, манастыръяслысь мырддисны мусӧ, юклісны уджалысьяслы. Коді сійӧ вӧчис? Коді мед войдӧр горӧдіс: «Став мусӧ уджалысьлы»? Дерт жӧ сійӧ, кодлӧн сьӧлӧмыс висис уджалысь гӧль йӧз понда, коді ловсӧ эз жалит найӧс мездыны капитал кипод улысь — большевикъяс.
Вӧвліны мукӧд партияяс, кывнас зэв жӧ жалитлісны крестьянатӧ, пыр вӧлі кӧсйӧны налы кутшӧмкӧ му юкны, да кӧсйысьӧм кежсьыс тай коли.
Меньшевикъяслы, социалист-революционеръяслы, сёрни сертиыс кӧ, зэв вӧлі мустӧм войнаыд. Асьныс ньӧти эз зільны кусӧдны сійӧс, пыр отсасисны нюжӧдны, ӧтвылысь олісны горш «союзникъяскӧд». Сӧмын тай большевикъясыд помалісны войнатӧ. Уна уджалысь, уна крестьяна пуктісны ловсӧ тайӧ война дырйи помещиклы да фабрикантлы барыш кульӧм вӧсна. Уна уджйӧз чӧжисны сар да Керенскӧй. Мый дыраӧн, кутшӧм сьӧкыда эськӧ лои мынтыны сійӧс уджалысь йӧзлы война бӧрын. Большевикъясыд чышкыштісны, вуштыштісны став уджйӧзсӧ. «Огӧ жӧ пӧ налысь кодйӧм гурансӧ пондӧй тыртны!» Сэсся большевикъясыд нем уджтӧм дась нянь сёйысьяслысь мырддялісны банкъяссӧ (деньга видзанін), пабрикаяссӧ, заводъяссӧ, сім перъянінъяссӧ^Сім перъянін — рудник/^, гырысь керкаяссӧ, сетісны уджалысь йӧзлы. «Быд вӧчӧм торйысь пӧ вӧчысьыслы аслыс бурсӧ колӧ босьтны». Ставыс тайӧ лои 1917 воын октябр тӧлысьын. Октябрса революция вужнас путкыльтіс важ олӧмсӧ, восьтіс син нэмӧвӧя казаклысь, уджалысь мортлысь. Регыд тай сійӧ аддзис код бӧрся колӧ мунны. Збыль пӧ тай большевикъясыд ас ёртъяс вӧлӧмаӧсь, оз пӧръявлыны, оз ылӧдлыны миянӧс. Видзӧдтӧ мыйта бур вӧчисны, асьным лоим мортъяс. Сӧмын водзӧ колӧ кужны овны.
Тайӧ став пондаыс большевикъясыд мусаӧсь лоины уджалысь йӧзлы.
Большевик и коммунист сійӧ ӧти.
Унаӧн чайтӧны большевиксӧ да коммунистсӧ мӧд-мӧд мортӧн. Большевикыд пӧ ӧд мый, найӧ пӧ прамӧй йӧз. Коммунистъяс пӧ тай дурӧны, найӧс пӧ ми огӧ радейтӧй.
Абу сідз, бур ёртъяс! Большевикыд да коммунистыд сійӧ дзик ӧти. 1918 воын тулысын большевикъяс чукӧртчылісны ӧтилаӧ (съезд вылӧ) сёрнитны, тӧлкуйтны. Сэк ассьыныс партиянысӧ шуисны найӧ нимтыны «коммунистическӧйӧн», асьнысӧ «коммунистъясӧн». Войдӧр налӧн партияыс вӧлі шусьӧ «социал-демократ большевик партияӧн». Партия нимсӧ большевикъяс вежисны нарошнӧ, мед оз сорлавны найӧс мукӧд социалистическӧй, социал-демократическӧй партияяскӧд. Сэтшӧмъясыс ӧд сӧмын кывнас революциятӧ вӧчисны, вӧчигас паныд сувтісны.
Мый нӧ сійӧ «коммунист» кывйыс лоӧ?
Ӧтув уджалана котыра олӧм дор сулалысь йӧз шусьӧны коммунистъясӧн. Найӧ кӧсйӧны став му пасьталаас лӧсьӧдны йӧз пытшкас сэтшӧм олӧм. Медвойдӧр тайӧ нимыс кыптіс во 74 сайын кымын нин. 1848 воын медъёна уджалысь йӧз дор олысь кык морт, уджалысь йӧзӧс велӧдысьяс — Маркс да Энгельс, лэдзисны «Коммунистическӧй манифест» нима гижӧд. Тайӧ гижӧднас найӧ чуксалісны став уджалысь йӧзӧс ӧтувтчӧмӧн сувтны паныд озыр йӧзлы, мездысьны на кӧрт кипод улысь. Энгельс да Маркс дырся на дор олысьяс асьнысӧ коммунистъясӧн нин нимтылісны. Ӧнія большевикъясыд со сэсся и вежисны ассьыныс нимнысӧ, важ ногыс кутісны шусьыны, медводдза велӧдысьясыс ног.
Кутшӧм йӧз нӧ сідзкӧ коммунистъясыд?
Коммунистъясыд вӧчисны революция, найӧ нуӧдісны сэк став уджсӧ, юралісны.
Коммунистъяслы вывті мустӧм вӧлі сарскӧй войнаыд. Сійӧ ӧд капиталистъяслы да помещикъяслы бур, — сӧмын барыштӧ курав. Коммунистъясыд лэптӧны ӧружйӧтӧ сӧмын капиталистъяскӧд вермасигӧн, уджалысь йӧзӧс нартитӧмысь мездігӧн да Сӧвет власьт дырйи лӧсьӧдӧмтор, вӧчӧмтор видзны.
Коммунистъясыд быд ногыс тӧждысьӧны ӧтувтны став му пасьтала уджалысь йӧзсӧ, крестьянасӧ, ӧти партияӧ, лӧсьӧдны став му пасьтавывса уджалысь йӧзлӧн ӧтувтчӧм — Коммунистическӧй Интернационал.
Уджалысьяс му пасьтаыс пондісны ӧтувтчыны 1919 восянь. Сійӧ чукӧрын эмӧсь ужалысьяс миян муысь — Россияысь, Германияысь, Венгрияысь, Австрияысь, Америкаысь, Швецияысь, Норвегияысь, Италияысь, Швейцарияысь, Болгарияысь, Румынияысь, Голландияысь, Англияысь, Францияысь, дай уналаысь на ещӧ эмӧсь. Ӧтувтчӧм йӧзыс ас муас коммунистъясӧн жӧ шусьӧны.
Тадзнад ӧтувтчӧмӧн уджалысь йӧз вӧлись вермасны шыбитны ас вывсьыныс сьӧкыд изсӧ, нэм кежлӧ лӧньӧдны капиталистъясӧс. Ӧтувтчӧмӧн сӧмын вермасны кусӧдны нэм кежлӧ зык, кось, война йӧз костысь. Став уджалысь ӧтувтчӧм мысти бырӧ мортлӧн мӧда-мӧдӧс дзескӧдӧм. Оз ло сэк некутшӧм олӧм дышъяслы, нем уджтӧмъяслы. Оз понды сэк некод вынысь вывті уджавны. Лӧсьӧдасны уджсӧ и шойччӧгсӧ ӧтмоз став костас.
Со мый вӧсна косясьӧны коммунистъясыд, со кутшӧм олӧмӧдз кӧсйӧны найӧ воштыны йӧзӧс.
Кодъяс пырӧны коммунистӧ?
Коммунист партияӧ пырӧны вежӧраджык, сюсьджык йӧзыс уджалысь да крестьяна пиысь.
Ошкӧны коммунистъясӧс, ковмас кӧ — сулалӧны на дор найӧс гӧгӧрвоысь уджалысь йӧз. Збыль пӧ тай найӧ миян вӧсна пессьӧны, миянлы кокни олӧм корсьӧны.
Коді паныд мунӧ коммунистъяслы?
Коммунистъясӧс синнаныс оз вермыны аддзыны, быд ногыс видӧны, быдсяма лёк юӧрсӧ на йылысь кыпӧдӧны чӧвтӧм саръяс, чиновникъяс, важ помещикъяс, капиталистъяс, вузасьысьяс, попъяс, манакъяс, уна велӧдчӧм озыр дор сулалысь йӧз да нинӧм гӧгӧрвотӧм озыр крестьяна (кулакъяс). Вузасьысьяслы, поп-дяклы да манакъяслы дерт нин коммунистъясыд вывті мустӧмӧсь. Ӧд коммунистъясыд мырддисны налысь мусӧ, оз лэдзны важ моз пӧрйӧдлыны пемыд гӧль йӧзӧс.
Гижсьӧй коммунист партияӧ!
Му вылад йӧзыслӧн кык сикас олан ногыс: нем уджтӧм горш йӧзлӧн озыра, гылыда, судзсяна олӧм да тільсьысь-пессьысь йӧзлӧн гӧля, судзсьытӧма, сир курыд шог олӧм.
Коммунистъясыд пыр на вӧвліны бӧръя йӧз дорыс, пыр на дорйывлісны уджалысьясӧс. Ӧні, дзикӧдз найӧс мездӧм кузя, коммунистъясыд озыр йӧзыдлы воча ӧружйӧясӧн сувтісны.
Ёртъяс, зільӧй гӧгӧрвоны збыльсӧ коммунистъяс йывсьыд, накӧд мунӧй водзӧ, отсалӧй налы мездыны став му пасьтала уджалысь йӧзсӧ уджавны вӧляысь аслыныс вылӧ.
Кымын ӧдйӧ вын содас коммунистъяслӧн, сымын регыд пӧдас важ оланног, сымын регыд став мортыс лоӧ збыльысь мортӧн.
 This is a translation and has a separate copyright status from the original text. The license for the translation applies to this edition only.
| |||||
| Original: |
| ||||
| Translation: |
| ||||
