Коми автономия мый сетіс коми нывбабалы

by Суханова Агния Андреевна

Куим во сайын тайӧ лунӧ Сӧвет власьт коми йӧзлы сетіс Автономия. Ме кӧсъя урчитыштны, мый сійӧ сетіс коми нывбабалы.

Рочмуын революцияӧдз важ власьт йӧз туйӧ эз пуктыв некутшӧм мӧд кыла йӧзӧс роч кыла йӧз кындзи. Сійӧ мед мӧд пӧлӧс кывъя йӧзыд эз сюсьмыны, эз гӧгӧрвоны озыр власьтлысь, саръяслысь ылӧдчӧмсӧ, нартитчӧмсӧ. Сійӧ жӧ и комиӧс уна во видзисны ки-кок дорӧмӧн, синъяс кӧрталӧмӧн, юр вежӧръяснымӧс пыркӧдісны: кутім коми нимысь повны, коми кывйысь яндысьны.

Роч кыв кӧ он тӧд, тэ некытчӧ шогмытӧм морт. Тӧдан кӧ, кӧть сэсся тэ омӧль морт, места лоӧ нин. Эз ӧд этша сэтшӧм йӧзыд омӧльтӧ вӧчлыны комияслы.

Коми нывбабаӧс дзикӧдз вӧлі торйӧдӧма общество олансьыс, тупкӧма вӧлі став бурсӧ, югыдсӧ, тӧдӧмсӧ, вӧльнӧй светсӧ. Коді кыдзи вермис пемдӧдіс сылысь юр вемсӧ, повзьӧдліс небыд сьӧлӧмсӧ. Попъяс вичко пыр мӧдаръюгыдӧн, мужикъясыс помасьлытӧм сьӧкыд уджӧн. Некутшӧм мог сылы эз вӧв олӧмӧдз, обществоӧдз, законӧдз. Эз вермы, эз куж сійӧ некытчӧ шыасьны, асьсӧ дорйыны роч кыв тӧдтӧм вӧсна.

Мыйла нӧ сідзи вӧлі важӧн? Мыйла сэки став ыджыдалысьыс, суддяыс вӧлі мужикъяс? Мыйла став олӧм нуӧдӧмыс, велӧдчӧмыс вӧлі мунӧ гӧгӧрвотӧм роч кывйӧн? Сійӧн став олӧмсӧ, законсӧ лӧсьӧдлісны мужикъяс ас ногыс, кокньӧдісны олӧм сӧмын ассьыныс. Нывбаба вӧсна найӧ эз вермыны, эз кужны тӧждысьны. Нывбаба уджӧн, вынӧн пӧльзуйтчисны. Тӧдӧмысь, тайӧ позис нартитчыны сӧмын велӧдчытӧм, пемыд йӧз вылын. Вот мый вӧсна воддза власьт поліс нывбабаӧс велӧдӧмысь. Вот мый вӧсна сійӧ поліс гӧгӧрвоана кывйысь, мырдӧн сюйис быдлаӧ гӧгӧрвотӧм роч кыв.

Октябрса революция кыпӧдысь, важ, пеж олӧм путкыльтысь миян дона Ленин ёртным пуктіс татшӧм олӧмлы пом. Сійӧ шуис аслас партия пырыс: «Став посни уна пӧлӧс кывъя йӧз пӧ мед олӧм ассьыныс лӧсьӧдӧны ас ногӧн, велӧдчӧны, сёрнитӧны быдлаын ас кывйӧн». Мӧд ногӧн: быдӧнлы тшӧктіс сетны вӧля торйӧдчыны автономнӧй республикаясӧ, обласьтъясӧ. Став пӧлӧс кыла йӧзыс пӧ ӧтыдждаӧсь, ӧткодьӧсь. Ӧти мӧд вылын пӧ ыджыдалӧм, нартитчӧм мед эз вӧв воддза моз. Сӧмын пӧ сійӧн медӧдйӧ став йӧзыс вермас сюсьмыны, вежӧрсявны, велӧдчыны, ассьыныс овмӧснысӧ, эмбурнысӧ кыпӧдны. Нывбаба медъёна нартитӧм, кедзовтӧм, велӧдчытӧм йӧз — найӧс пӧ колӧ ӧдйӧджыка мортӧ воштыны, сылысь олӧм кыпӧдны, югдӧдны. Колӧ пӧ найӧс велӧдны тшӧтш обществоӧн, государствоӧн веськӧдлыны. Со кутшӧма тӧждысис Ленин ёрт гӧль уджалысь нывбабаяс понда.

Коми автономияыд вӧчис быд нывбабалы став велӧдчӧмсӧ, удж нуӧдӧмсӧ, законсӧ гӧгӧрвоанаӧн, тӧдсаӧн. Ӧні быд коми нывбаба вермас удж нуӧданінъясын служитны медыджыдсяньыс медічӧтӧдзыс. Воддза моз роч кыв тӧдтӧмыд некодӧс оз йӧрт, медтыкӧ вӧлі тыр-бур вежӧра.

Тайӧ куим воӧн со видзӧдлӧй, кыдзи коми нывбабаыд вежсис, босьтчис общественнӧй олӧм лӧсьӧдӧм уджӧ. Куш таво вылын (март 1923 восянь март 1924 воӧдз) ӧти воӧн нывбаба собранньӧяс вылын бӧрйӧм нывбаба уджалісны Коми муын 688 морт: Емдін вожысь — 238 м., Кулӧмдін карулысь — 219 м., Сыктыв вожысь — 156 м., Изьва вожысь — 75 м. Нывбаба делегатса собранньӧяс вӧлӧма 98. Став нывбабаыслӧн чукӧртчылӧм 135. Торйӧн нывбаба олӧм йылысь велӧдӧмаӧсь 20 м. Исполкомъясын бӧрйӧмӧн уджалӧмаӧсь 11 нывбаба. Кооперативъясын — 20 нывбаба, сэні жӧ ревизионнӧй комиссияын — 2. Школсоветъясын 19 нывбаба. Народнӧй судын пукалӧны 40 нывбаба. Волисполкомса шленъясын 8 морт. Вӧлӧстнӧй съездъяс вылын 52 м. Карса съездъяс вылын, сӧветъясын — 5 м. Обласьтса съезд вылын 2 нывбаба. Уна пӧлӧс союзъясын, ӧтувтчӧмъясын 800 нывбабаӧдз уджалӧны. Партияын 42 нывбаба. Тайӧ босьтӧма сӧмын ылӧссӧ, таысь на унджык коми нывбаба босьтӧма ассьыс олӧмсӧ выль ног лӧсьӧдны.

Коми аньяс, велӧдчӧй, нывъяснытӧ велӧдӧй, ёнджыка мортӧ воштысьӧй. Ӧні ас саяным бур, кокни долыд олӧм лӧсьӧдӧм. Ленин ёрт миянлы туй писькӧдіс, пасъяліс, сӧмын энӧ кежӧй сійӧ туй вылысь.

Ыджыд аттьӧ ми коми аньяс шуам Коми автономия сетысьлы, коми кыв пыдди пуктысьлы, миянӧс ловзьӧдысьлы.

Кутамӧй жӧ празднуйтны, коми аньяс, тайӧ лунсӧ, ассьыным ловзян луннымӧс быд во.