Капиталистъясса тюрмаясын

by Нёбдінса Виттор

II-й Интернационалын (шусьӧ ещӧ «вижӧн» — рабочӧйясӧс буржуазиялы вузалӧм вӧсна) юралысьясыс-нырщикъясыс быд ногӧн лэптӧны Сӧвет власьт вылӧ лёк висьтъяс. Найӧ шуӧны: Сӧветскӧй тюрмаясын пӧ вывті ёна мучитӧны пукалысь «социалистъясӧс».

Миянын, став Республика пасьтала тюрмаясын, пукалӧны морт 1500 кымын ставыс, кодъяс Октябрса Революциясянь пыр воча мунлісны Сӧветса власьтлы. На костын эмӧсь: социалистъяс, монархистъяс, еджыд генералъяс, эм кымынкӧ анархист. Унджыкыс найӧ пукалӧны Суздальын да Соловкиын.

Кутшӧма найӧс видзӧны?

Пукалысьясыс асьныс гижӧны гортсаясыслы со мый:

1) оланін кос, климатыс здоров.

2) комнатаяс абу тюрма вежӧсъяс кодьӧсь, мича керкаын кодьӧсь, ыджыдӧсь, югыдӧсь.

3) Сёйны сетӧны пӧттӧдз (лун кежлӧ кыкысь яй, тшай, сакар, папирос, мукӧдтор); сы кындзи ещӧ сетӧны быд арестантлы содтӧд сьӧмӧн 43 ур быд лун.

4) Письмӧяс позьӧ мӧдӧдны быд вежонын.

Норасьны нинӧм вылӧ.

Соловкиын таысь на бура олӧны.

Тадзи гижӧны миян врагъяс, Сӧветскӧй тюрмаясын пукалысьяс.

Ӧні видзӧдлам, кутшӧма видзӧны «социалистъяс», кодъяс асьнысӧ лыддьӧны рабочӧйяс дор сулалысьясӧн, кутшӧма видзӧны найӧ ассьыныс «врагъяснысӧ» — рабочӧйясӧс — прамӧй социалистъясӧс.

Германияын.

Германияын власьтыс социалистъяс киын. Германияса тюрмаясын ӧні пукалӧны 7000 рабочӧйысь унджык.

Мыйысь пукалӧны, кутшӧм мыжысь?

Босьтам кымынкӧ мортӧс:

1. Таво юнь тӧлысьын суд судитіс 6 берлинса рабочӧйӧс 14 во да джын кежлӧ тюрмаӧ оружйӧ ньӧбӧмысь. (Германияса буржуйясӧс нӧ мыйла оз судит оружйӧсӧ ньӧбалӧмысь?).

2. Штутгарт карын таво юль 10-ӧд лунӧ судитісны 6 рабочӧйӧс 30 во кежлӧ катаргаӧ, найӧс мыждісны «государстволы измена вӧчӧмысь». (Рабочӧйяс дор сулалысь «социалистъяс» рабочӧйясӧс жӧ и мыждӧны. Мыйла эз судитны Рейнскӧй Обласьтса капиталистъясӧс, кодъяс Франциялы сетісны сійӧ обласьтсӧ ставнас?).

Кык тӧлысьӧн (майын да юльын таво), ставсӧ кӧ ӧтлаавны, германияса «социалистъяслӧн» судыс ассьыныс рабочӧйясыслы сетісны: 210 во катарга, 560 во тюрма, 150 во крепӧсьт. Тайӧ лыдас оз пыр посни наказанньӧыс.

Ӧні видзӧдлам, кутшӧма олӧны тюрмаясас рабочӧйясыс.

Таво август тӧлысьын Пруссияса Государственнӧй Думасянь ветліс торъя комиссия тюрмаяс видлавны: Целльӧ, Люнебургӧ, Рендсбургӧ да Фульсбюттельӧ. Мый аддзисны?

Со мыйяс:

Целльӧса тюрмаын пукалысьяссӧ видзӧны вӧлӧм карцеръясын; сэні нинӧм абу, весиг асмогасьны вӧлӧм лоӧ карцер джоджас. Ӧти карцерысь аддзӧмаӧсь джынвыйӧ пасьтӧм арестантӧс: сылы мышкас (коскӧдыс) кӧрталӧмаӧсь дас пунта кӧрт палич; кияссӧ кӧрталӧмаӧсь палич помас; тадзи вӧлӧм видзӧны куим вежон. Нӧйтӧм да пытайтӧм мунлӧма быд лун.

Глейвицса тюрмаын пукалӧ 40 морт «изменаысь». Изменаыс налӧн со кутшӧм вӧлӧма: найӧ уджалӧмаӧсь Польша Силезияын да пыралӧмаӧсь шленӧ сэтчӧс профсоюзӧ.

Рендсбургса тюрмаын лэдзӧны арестантъяслы аддзысьлыны рӧдняясыскӧд ӧтчыд куим тӧлысь пытшкын.

Люкау крепӧсьтын пукалысьяс кутісны шуасьны лёк дука сёянторйӧн вердӧмысь. Найӧс сыысь нӧйтісны прикладъясӧн, унаӧс весиг шыясӧн дойдалісны.

Германияын нӧйтӧны весиг кутігас (тюрмаясад эськӧ сэні абу нин нӧйттӧмыд да).

Дюссельдорфын кутісны ӧти нывбабаӧс, сьӧрсьыс вӧлі 13 тӧлысся кага. Участокын бабатӧ нӧйтісны кытчӧ веськалӧ (юрас, кынӧмас) резина нагайкаӧн да прикладъясӧн. Сэсся бӧр лэдзисны, мыждыныс вӧлӧма нинӧмысь...

Кык рабочӧйӧс — Фишерӧс да Бакӧс — кутшӧмкӧ прӧстӧй удтӧм кузя сэні жӧ арестуйтлісны. Мед найӧ висьталасны ассьыныс мыжсӧ (абутӧмсӧ!) — вирӧдз нӧйтісны, юрсисӧ нетшкисны, кок улын талялісны. Мӧд луннас лэдзисны — нинӧмысь вӧлӧм мыждыныс.

Юнь тӧлысьын таво Нойбранденбургын вӧлі арестуйтӧмаӧсь рабочӧйӧс — Гарри нима. Нӧйтӧмаӧсь кувтӧдзыс.

Ульма крепӧсьтын таво юнь тӧлысьын кулі рабочӧй Рейк.

Ставсӧ он вермы, дерт, ичӧтик газетын висьтавны.

Со кутшӧма видзӧны рабочӧйясӧс тюрмаын Германияса «социал-демократъяс».

Налӧн тюрмаясас гижӧма: «С нами бог» («миянкӧд ен»).

Францияын.

Францияса тюрмаясӧ гижӧма: «Свобода, равенство и братство» («Мездлун, ӧткодялӧм, вокъяс моз»). Гашкӧ, чайтанныд, сэні бурджыка видзӧны?

Видзӧдлам:

1. Страсбургса тюрмаын таво март 6-ӧд лунӧ кувтӧдз мучитісны т. Гокӧс.

2. Висбаденын. Тюрмаыс вывті тыр, гӧгӧр няйт. Той. Пукалысьясӧс нӧйтӧны. Висьысьяс оз лысьтны норасьны, лечитӧм пыдди нӧйтӧны. Ӧтик рабочӧйӧс надзирательыс аслас понъяснас пурӧдіс кувтӧдзыс.

А мый вӧчсьӧ прансузъяс колонияын (мукӧд муясын, Франция кипод улын)! Сэні кодкӧ кӧ индас: тайӧ пӧ политическӧй — пырысь-пыр кутасны, вурасны мешӧкӧ да шыбитасны мореӧ. Став овмӧсыс сэсся сэтшӧмыслӧн и семьяыс босьтсьӧ мырдӧн (конфискуйтсьӧ).

Кутшӧмӧсь Франциялӧн тюрмаясыс?

Неважӧн миян Сӧветса Республикаӧ воліс францияса коммунист Марти. Сійӧ гижӧ:

«Карцерыс кӧдзыд. Пӧсь ва кружкаӧн первой шонтыны лоӧ киястӧ, сэсся вӧлисти кынӧмтӧ. Уджӧдӧны вывті дыр. Уджалігӧн оз позь юр лэптывны ни, ӧти здук дугдывны ни, висян кӧть он. Ме дырйи тюрмаын пукаліс 154 морт, на пытшкысь 112 нӧйтісны „омӧля уджалӧмысь“. Начальствоыс шуӧ: „Кымын этшаӧн татысь петасны, сымын бурджык лоӧ“. Лун шӧр кадӧдз сёйны оз сетны, лоӧ тшыгйӧн уджавны. Ставсӧ лӧсьӧдӧма сідзи, мед пычкыны тюрмаын пукалысьлысь став вынсӧ, кӧть сэсся мед кулас. Кодкӧ кӧ вермас тюрмаысь ловйӧн петны, дерт нин, сыысь прамӧй олысь оз ло, дзикӧдз нин орӧма сылӧн дзоньвидзалуныс».

Кор Францияса сенатын Марти шуӧм кузя жӧ вӧлі сёрни тюрмаысь лэдзны кымынкӧ рабочӧйӧс, сенат шуис лэдзны сӧмын важ министръясӧс Кайоӧс да Мальвиӧс — Эрриолысь другъяссӧ, а рабочӧй Садульӧс, коді сувтіс Октябрса революция дор, да гижысьӧс Гильбоӧс — войналы воча сувтысьӧс, эз лэдзны.

Англияын.

Ӧні Англияын выль правительство — ставнас сулалӧ капиталистъяс дор. Дерт нин, ӧні рабочӧйяслы сьӧкыд овны. Босьтам важсӧ — Макдональд дырсясӧ, сійӧ вӧлі шусьӧ «рабочӧй правительство». Сылы эськӧ колӧ нин вӧлі сулавны рабочӧйяс дорыд.

Видзӧдлам, кутшӧма сулаліс.

Таво тулыснас Бомбеяын (Индияын, Англия улын) англияса власьтъяс лыйлісны рабочӧйясӧс уджалӧмысь дугдӧмысь.

Палестинаын кутісны коммунистъяс дор сулалысьясӧс 13 рабочӧйӧс, вайисны дорӧмӧн Акко крепӧсьтӧ да нӧйтісны садь быртӧдзыс.

Китайын весиг, йӧз государствоын, англияса власьт быд ногӧн бырӧдӧ революция вӧсна тӧждысьӧм.

Пекинын (Китайлӧн столича) англияса суд судитіс китайса салдатӧс Ли Юанӧс 4 во да 10 лун кежлӧ тюрмаӧ. Став мыжыс сылӧн вӧлі со кутшӧм: асьсӧ уличӧд мунігӧн нӧйтӧмаӧсь бедьясӧн куим мукӧд государствоса морт; Ли Юаныд водзӧс ичӧтика сетӧма налы. Со ӧд, весиг ас му вывтіыд он лысьт мунны повтӧг.

А Египетын мый вӧчсьӧ ӧні! Египетса йӧзӧс лыйлӧны англияса войска быд лун.

Америкаын.

Америкаса буржуйяс оз жӧ кольччыны Европасаысь!

Куим во сайын, май тӧлысьын 1921 воын, америкаса суд судитіс вины кык рабочӧй революционерӧс — Саккоӧс да Ванцеттиӧс. Мыжыс налӧн эз вӧв. Найӧс лӧжнӧя мыждіс Америкаса пӧлича со мыйысь: пӧличаыс допрос вӧчигӧн кувтӧдз мучитіс ӧтик мексикаса рабочӧйӧс — Сальцедоӧс. Сакко да Ванцетти киын вӧлӧмаӧсь сы йылысь документъяс. Мед найӧ эз вермыны Сальцедоӧс виӧмысь некодлы висьтавны, Америкаса пӧлича кутіс найӧс быд ног топӧдны, кыйӧдны. Ӧтчыд сэсся лӧсьӧдісны сідзи, быттьӧкӧ найӧ виисны да грабитісны кык артельщикӧс (гырысь деньгаӧн вӧдитчысьяс). Вӧлі сэсся ставсӧ ньӧбӧмаӧсь: суддяяссӧ и свидетельяссӧ — налы уна деньга пӧличаыд сетӧма.

Вӧлі суд. Сы бӧрын Сакко да Ванцетти пыр на тюрмаын пукалісны — куим во да джын виччысисны решенньӧ выльысь делӧсӧ разберитны (приговорсӧ вӧлі обжалуйтӧмаӧсь). Куим во да джын америкаса буржуйяс кыскисны. Ӧні сэсся жалӧбасӧ налысь сідз кольӧмаӧсь.

Оз кӧ став уджалысь йӧзыс воча сувт, америкаса буржуйяс, дерт, виасны тайӧ кык вермасьысьсӧ.

А негръясыскӧд Америкаыд мый вӧчӧ!

Лунвыв Америкаас, Аргентинаын, катаргаын Огненная Земля нима ді вылын, мучитчӧ роч коммунист — Бӧрис Владимирович Герман. Сійӧс судитӧмаӧсь жӧ вины (смертная казнь) да оз лысьтны, полӧны сэтчӧс рабочӧйяссьыс: Германӧс ёна любитӧны найӧ да вермасны пӧ власьтлы воча сувтны виӧм бӧрас.

Со кутшӧма олӧны рабочӧйяс медгырысь государствоса тюрмаясын.

Мый вӧчсьӧ посньыдджыкъясас: ПОЛЬШАЫН, ИТАЛИЯЫН, БОЛГАРИЯЫН, РУМЫНИЯЫН, ЭСТОНИЯЫН, ЯПОНИЯЫН, ФИНЛЯНДИЯЫН, ЛАТВИЯЫН, ЧЕХОСЛОВАКИЯЫН, ЮГОСЛАВИЯЫН, ТУРЦИЯЫН, мукӧдлаын — гижны лоӧ дыр. Лыдтӧм рабочӧй революционеръяс быдлаын мучитчӧны. Быдӧнлы налы колӧ отсавны!

Пырӧй, коми йӧз, МОПР-ӧ, отсалӧй! Миян Сӧветса государствоын олысьяс вылӧ видзӧдӧны найӧ ставныс. Миянсянь медъёна виччысьӧны отсӧг.

Кыланныд!